1. Chiân-giân
|
1. 前言 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pe̍h-ōe-jī tī Tâi-oân ū chhiau-kòe 140 tang ê le̍k-sú. [ i êgoân-thâu ē-sái tui kàu 1815 nî Má Lé-sūn tī Má-la̍k-kah pān ê Eng-hôa Ha̍k-īⁿ tēng ê Hàn-gí Lô-má-jī hong-àn, Ē-mn̂g tē-khu chha-put-to tī 1850 nî khai-sí chhui-hêng Bān-lân-gí Pe̍h-ōe-jī (Khó͘ Tiông-an, Lí Hi-thài 1993: 67).] 1865 nî Tiúⁿ-ló kàu-hōe ê Má Mhá-kok i-seng kā Pe̍h-ōe-jī ín ji̍p-lâi Tâi-oân, hit nî i chèng-sek tī Tâi-lâm siat-li̍p thoân-kàu pún-pō͘ (Lōa Éng-siông 1990: 277-280). Chá-kî kàu-hōe chhui-sak Pe̍h-ōe-jī ê goân-in, chú-iàu sī beh hō͘ kàu-tô͘ ē-tàng ka-tī iōng bú-gí lâi tha̍k Sèng-keng, Pe̍h-ōe-jī ē-tàng chin kín ta̍t-kàu chit-ê bo̍k-phiau, Hàn-jī bô hoat-tō͘. Sui-jiân chhui-sak Pe̍h-ōe-jī pōe-āu ê tōng-ki sī chong-kàu, m̄-koh bûn-jī tòng-chò kàu-io̍k ê tiōng-iàu kang-kū, o̍h--khí-lâi liáu-āu chū-jiân ē-tàng chò kî-thaⁿ ê lō͘-iōng, te̍k-pia̍t sī khip-siu sin tì-sek. Pe̍h-ōe-jī ê chhui-sak-chiá mā chin kó͘-lē chit-khoán ê ūn-iōng, só͘-í tû-liáu chong-kàu chok-phín í-gōa, koh ū chhut-pán kî-thaⁿ tì-sek-sèng ê chheh lâi khui-khoah sī-iá, tui-kiû sin-ti (Tiuⁿ Biāu-koan 2000: 200).
|
白話字tī台灣有超過140冬的歷史。[伊的源頭會使追到1815年馬禮遜tī馬六甲辦的英華學院訂的漢語羅馬字方案，廈門地區差不多tī 1850年開始推行閩南語白話字（許長安、李熙泰 1993：67）。] 1865年長老教會的馬雅各醫生kā白話字引入來台灣，hit年伊正式tī台南設立傳教本部（賴永祥 1990：277-280）。早期教會推sak白話字的原因，主要是beh hō͘教徒會凍家己用母語來讀聖經，白話字會凍真緊達到這個目標，漢字無法度。雖然推sak白話字背後的動機是宗教，m̄-koh文字當做教育的重要工具，學起來了後自然會凍作其他的路用，特別是吸收新智識。白話字的推sak者mā真鼓勵這款的運用，所以除了宗教作品以外，koh有出版其他智識性的冊來開闊閱讀視野，追求新知（張妙娟 2000：200）。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pe̍h-ōe-jī kàu-io̍k kah Pe̍h-ōe-jī ê le̍k-sú pêⁿ kú, kāng-khoán pah gōa tang. Lán teh khòaⁿ-thāi Pe̍h-ōe-jī ê kàu-io̍k mā sī ài ē kì-tit oa̍h ê gí-giân, bûn-jī pún-lâi tō m̄-sī kò͘-tēng bē tín-tāng--ê, i ū chhòng-sin ê pō͘-hūn, mā ū kè-sêng ê pō͘-hūn. Pe̍h-ōe-jī kàu-io̍k ū i le̍k-sú piàn-chhian ê pō͘-hūn, chú-iàu piàn-chhian ê chhu-sè ē-tàng kóng sī tùi chong-kàu kiâⁿ-hiòng sè-sio̍k-hòa, pún-thó͘-hòa kap hiān-tāi-hòa. Pe̍h-ōe-jī ê khí-goân kap chong-kàu ū bi̍t-chhiat ê koan-hē, m̄-koh che bô piáu-sī Pe̍h-ōe-jī bô sè-sio̍k-hòa ê hoat-tián, Pe̍h-ōe-jī ê bûn-hiàn mā bô hān-tēng sī chong-kàu chok-phín, koh ū chē-chē ê kî-thaⁿ bûn-lūi, lōe-iông pau-lô-bān-siōng, sī choân hong-ūi ê bûn-jī.
|
白話字教育kah白話字的歷史平久，kâng-khoán百外冬。咱teh看待白話字的教育mā是愛會記得活的語言、文字本來就m̄是固定bē振動的，伊有創新的部分，mā有繼承的部分。白話字教育有伊歷史變遷的部分，主要變遷的趨勢ē-tàng講是對宗教行向世俗化、本土化及現代化。白話字的起源及宗教有密切的關係，m̄-koh che無表示白話字無世俗化的發展，白話字的文獻mā無限定是宗教作品，koh有chē-chē的其他文類，內容包羅萬象，是全方位的文字。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2. 白話字教育的特色
|
2. Pe̍h-ōe-jī kàu-io̍k ê te̍k-sek | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Í-hā lán pun gō͘-ê chú-tê tiōng-tiám lâi khòaⁿ Pe̍h-ōe-jī kàu-io̍k ê te̍k-sek: Pe̍h-ōe-jī kah Hàn-jī hiān-tāi-hòa ê pí-kàu; Pe̍h-ōe-jī bûn-hiàn ê chi̍t-kóa thóng-kè chu-liāu; ē-hiáu Pe̍h-ōe-jī ê jîn-kháu; Pe̍h-ōe-jī ha̍k-si̍p ê keng-giām-tâm; Pe̍h-ōe-jī ê sè-sio̍k-hòa, pún-thó͘-hòa kah hiān-tāi-hòa. |
以下咱分五個主題重點來看白話字教育的特色﹕ 白話字kah漢字現代化的比較； 白話字文獻的一寡統計資料； 會曉白話字的人口； 白話字學習的經驗談； 白話字的世俗化、本土化kah現代化。 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2.1 Pe̍h-ōe-jī kap Hàn-jī hiān-tāi-hòa hoat-tián ê pí-kàu
|
2.1 白話字kap漢字現代化發展的比較 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pe̍h-ōe-jī mā ū chhiok-chìn Tâi-gí-bûn bûn-lūi ê hiān-tāi-hòa. Tī Hàn-jîn siā-hōe lāi-té, tû-liáu koaⁿ-ōe í-gōa chin chió ū kháu-gí bûn-thé ê hoat-tián. Chi̍t-pah gōa nî chêng Hàn-jī su-siá ê Tâi-gí-bûn chú-iàu sī kháu-gí bûn-ha̍k ê pit-lio̍k, thōng liû-hêng--ê sī koa-á-chheh, sú-iōng chioh-im Hàn-jī, sī hui chèng-sek ê bûn-lūi, siā-hōe phêng-kè chin kē. Kó͘-chá sî-tāi, ha̍k-si̍p tho̍k-siá, tō-sī kan-taⁿ o̍h bûn-giân-bûn ê tho̍k-siá. Sui-jiân hit-chūn bat jī ê lâng bô chē (Chheng boa̍t, chha-put-to cha̍p % ê lâng bat jī) [kin-kì Fujii Shozo (2004:121)], m̄-koh bûn-giân-bûn tī siā-hōe siōng siaⁿ-bōng koân, iōng tī chèng-sek ê tiûⁿ-ha̍p. Su-pâng kà--ê sī hām kháu-gí thoat-chiat ê bûn-giân-bûn, put-kò iōng bó-gí káng-kái. Su-pâng kà ê lōe-iông chú-iàu sī Sù-su, Ngó͘-keng, Chu-chú kah kó͘-bûn. Sui-jiân chiah-ê bûn-giân-bûn lóng ē-tàng iōng Tâi-gí bûn-giân-im tha̍k--chhut-lâi, put-kò kah kháu-gí ū chin tōa ê chha-pia̍t, ē-tàng kā chheng-ho͘ chò Hàn-bûn iah-sī Tâi-bûn-bûn (Tâi-gí ê bûn-giân-bûn).
|
白話字mā有促進台語文文類的現代化。Tī漢人社會內底，除了官話以外真少有口語文體的發展。一百外年前漢字書寫的台語文主要是口語文學的筆錄，通流行的是歌仔冊，使用借音漢字，是非正式的文類，社會評價真低。古早時代，學習讀寫，就是干乾學文言文的讀寫。雖然彼陣bat字的人無chē（清末，差不多10%的人bat字）[根據藤井省三（2004﹕121）]，m̄-koh文言文tī社會上聲望高，用tī正式的場合。書房教的是hām口語脫節的文言文，不過用母語講解。書房教的內容主要是四書、五經、諸子kah古文。雖然chia的文言文攏會凍用台語文言音讀出來，不過kah口語有真大的差別，會凍kā稱呼作漢文抑是台文文（台語的文言文）。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Chi̍t-pah tang chêng Tâi-gí Hàn-jī ê su-bīn-gí hoat-tián, iáu-koh thêng-liû tī su-bīn-gí ê chún-pī kai-toaⁿ, chú-iàu sī bîn-kan bûn-ha̍k. It-ti̍t kàu it-kiú-sam-khòng nî-tāi, Hàn-jī ê Tâi-gí-bûn iáu-sī í bîn-kan bûn-ha̍k ûi chú, kan-taⁿ ū chi̍t-sut-á Tâi-gí si-koa, té-phiⁿ siáu-soat kap sàn-bûn, tì-sek-sèng ê bûn-chiuⁿ chin chió. Hàn-jī siá ê Tâi-bûn su-bīn-hòa ê chìn-tō͘, chi̍t khai-sí tō su Pe̍h-ōe-jī thiám-thiám. It-pat-pat-ngó͘ nî “Kàu-hōe-pò” tō khan chhut Tâi-oân tē-it-hūn pún-thó͘ gí-giân ê pò-chóa, chi̍t-ē tō thiàu kàu su-bīn-gí ê tē-gō͘-kî khì, Pe̍h-ōe-jī chin kín tō chiâⁿ-chò choân-hong-ūi ê bûn-jī, put-tān sú-iōng tī hui chèng-sek ê kò-jîn phoe-sìn, bûn-ha̍k chok-phín, iā sú-iōng tī chèng-sek ê kàu-hōe hêng-chèng sū-bū í-kip kàu-kho-su. Ōaⁿ ōe lâi kóng, Pe̍h-ōe-jī ê kong-lêng m̄-nā ū chong-kàu ê kong-lêng, koh ū kàu-io̍k ê kong-lêng, bûn-ha̍k ê kong-lêng, kò-jîn liân-lo̍k kám-chêng ê kong-lêng, kàu-hōe lāi-pō͘ hêng-chèng ê kong-lêng. Khiong Ui (2002) kóng Hàn-jîn ê siang-bûn-jī siā-hōe tiong, Hàn-jī sī ko-kai bûn-jī iōng tī chèng-sek ê tiûⁿ-ha̍p, hui Hàn-jī ê pheng-im-jī ê siā-hōe kong-lêng kē-lō͘, kan-taⁿ ū hui chèng-sek ê kong-lêng, sī kē-kai ê bûn-jī. Tùi chia lâi khòaⁿ, Pe̍h-ōe-jī sī Hàn-jîn bûn-jī-sú chin te̍k-su ê lē-gōa, i phah-tû bûn-jī kai-kip ê hān-chè, hō͘ it-poaⁿ-lâng mā ē-tàng chin kán-tan tio̍h tit-tio̍h bûn-jī chú-koân.
|
100冬前台語漢字的書面語發展，iáu-koh停留tī書面語的準備階段，主要是民間文學。一直到1930年代，漢字的台語文iáu是以民間文學為主，干乾有一屑仔台語詩歌、短篇小說及散文，智識性的文章真少。漢字寫的台文書面化的進度，一開始就輸白話字thiám-thiám。1885年『教會報』就刊出台灣第一份本土語言的報紙，一下跳就跳到書面語的第五期去，白話字真緊就成作全方位的文字，不但使用tī非正式的個人批信、文學作品、也使用tī正式的教會行政事務以及教科書。換話來講，白話字的功能m̄-nā有宗教的功能，koh有教育的功能、文學的功能、個人連絡感情的功能、教會內部行政的功能。姜威（2002）講漢人的雙文字社會中，漢字是高階文字用tī正式的場合，非漢字的拼音字的社會功能低路，干乾有非正式的功能，是低階的文字。對chia來看，白話字是漢人文字史真特殊的例外，伊拍除文字階級的限制，hō͘一般人mā會凍真簡單著得著文字主權。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2.2 Pe̍h-ōe-jī bûn-hiàn ê siong-koan thóng-kè chu-liāu
|
2.2 白話字文獻的相關統計資料 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Kàu-hōe bat chin piàⁿ-sì thui-sak Pe̍h-ōe-jī, só͘-í ū lâng tio̍h kā Pe̍h-ōe-jī téng-tông-î kàu-hōe, kā Pe̍h-ōe-jī kiò-chò “Kàu-hōe Lô-má-jī”. Ū kóa lâng sīm-chí gō͘-kái Pe̍h-ōe-jī ê bûn-hiàn oân-choân sī chong-kàu chok-phín, hui Ki-tok-tô͘ bô tha̍k ê pit-iàu. Pe̍h-ōe-jī bûn-hiàn tiong, tek-khak bē-chió chong-kàu chok-phín, m̄-koh nā kā só͘-ū ê Pe̍h-ōe-jī bûn-hiàn lóng kui-lūi chò chong-kàu-lūi, tō ē hut-lio̍k Pe̍h-ōe-jī bûn-hiàn ê to-iūⁿ-sèng. Kî-si̍t tio̍h sǹg kóng chá-kî Pe̍h-ōe-jī chú-iàu iōng tī chong-kàu léng-he̍k, mā bē-tàng chhìn-chhìn chhái-chhái tio̍h kā in lóng sǹg chò sī chong-kài chok-phín, in-ūi bûn-chiuⁿ ê hun-lūi su-iàu khó-lū gōa-chāi ê phiau-chún, léng-he̍k put-kò sī kî-tiong chi̍t-ê chham-khó phiau-chún, koh su-iàu phòe-ha̍p kî-thaⁿ ê phiau-chún, chhin-chhiuⁿ tha̍k-chiá, bo̍k-te̍k, oa̍h-tāng lūi-hêng, koàn-siông ê bûn-chiuⁿ kui-lūi-hoat.
|
教會bat真拚勢推sak白話字，所以有人著kā白話字等同於教會，kā白話字叫做“教會羅馬字”。有寡人甚至誤解白話字的文獻完全是宗教作品，非基督徒無讀的必要。白話字文獻中，的確bē少宗教作品，m̄-koh若kā所有的白話字文獻攏歸類作宗教類，就會忽略白話字文獻的多樣性。其實著算講早期白話字主要用tī宗教領域，mā bē凍chhìn-chhìn chhái-chhái著kā in攏算作是宗教作品，因為文章的分類需要考慮外在的標準，領域不過是其中一個參考標準，koh需要配合其他的標準，親像讀者、目的、活動類型、慣常的文章歸類法。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pe̍h-ōe-jī ê bûn-hiàn ū jōa chē? Bo̍k-chêng ū kúi ê ē-tàng chham-khó ê sò͘-kì. [ Lī Heng-chhiong kàu-siū chip-hêng Kok-ka Tâi-oân bûn-ha̍k-koán “Tâi-oân Pe̍h-ōe-jī bûn-ha̍k chu-liāu siu-chi̍p chéng-lí kè-ōe”. Chit-ê kè-ōe sī iú-sú í-lâi thōng tōa kui-bô͘ ê Pe̍h-ōe-jī siu-chi̍p kè-ōe, èng-tong ē-tàng thê-kiong thōng choân-bīn-tek ê Pe̍h-ōe-jī bûn-hiàn.] Thōng chá ê chu-liāu èng-kai sī Tâi-oân Hú-siâⁿ Kàu-hōe-pò só͘ khan-chài ê “Chū-tin-tông” chhut-pán ê Pe̍h-ōe-jī su-che̍k kè-bo̍k-pió. Kàu-hōe chū it-kiú-pat-sù nî khai-sí ka-tī ìn-chè chhut-pán-phín, Tiuⁿ Biāu-koan (2000:206) chiong it-pat-kiú-ngó͘ nî Kàu-hōe-pò lia̍t-chhut ê Pe̍h-ōe-jī su-che̍k hun ûi la̍k-lūi, pat-koat Sèng-keng, sèng-si, kàu-gī chhián-sek, sî-sū sin-bûn, kàu-io̍k, Pe̍h-ōe-jī kàu-châi téng. Chiah-ê Pe̍h-ōe-jī ê chheh, kah Sèng-keng siong-koan ê chheh thōng chē, tùi sè-kài kok-kok pún-thó͘ gí-giân hoat-tián-sú lâi khòaⁿ, che si̍t-chāi sī siông-thài, m̄-sī lē-gōa. Chong-kàu tī hiān-tāi tho̍k-siá ê chá-kî hoat-tián pān-ián sian-hong pō͘-tūi ê kak-sek. Sin-kàu te̍k-pia̍t kiông-tiāu kò-jîn ài ka-tī oa̍t-tho̍k Sèng-keng, thàu-kòe oa̍t-tho̍k Sèng-keng kah Siōng-tè ū ti̍t-chiap ê koan-liân. In-ūi Sin-kàu kó͘-lē lâng oa̍t-tho̍k, ha̍k-si̍p, jīn-ûi kàu-io̍k, tho̍k-siá ē-tàng tài lâi khiân-sêng ê sìn-gióng kah cheng-sîn ê tiông-seng koh oa̍h, só͘-í tùi tho̍k-siá kah kàu-io̍k ū chin tōa ê éng-hióng (Ho͘ston 1985:148).
|
白話字的文獻有偌chē？目前有幾個會凍參考的數據。[呂興昌教授執行國家臺灣文學館「臺灣白話字文學資料蒐集整理計畫」。這個計畫是有史以來通大規模的白話字收集計劃，應當會凍提供通全面tek的白話字文獻。] 通早的資料應該是台灣府城教會報所刊載的『聚珍堂』出版的白話字書籍價目表。教會自1984年開始家己印制出版品，張妙娟（2000﹕206）將1895年教會報列出的白話字書籍分為六類，包括聖經、聖詩、教義闡釋、時事新聞、教育、白話字教材等。Chia的白話字的冊，kah聖經相關的冊通chē，對世界各國本土語言發展史來看，che實在是常態，m̄是例外。宗教tī現代讀寫的早期發展扮演先鋒部隊的角色。新教特別強調個人愛家己閱讀聖經，透過閱讀聖經kah上帝有直接的關聯。因為新教鼓勵人閱讀、學習，認為教育、讀寫會凍帶來虔誠的信仰kah精神的重生koh 活，所以對讀寫kah教育有真大的影響(Ho͘ston 1985:148)。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
“Tâi-oân Hú-siâⁿ Kàu-hōe-pò” ê lōe-iông koh khah sī pau-lô-bān-siōng, oán Chheng sî-kî ê lōe-iông chiū ē-tàng pun chò: Pe̍h-ōe-jī kàu-io̍k, kàu-hōe siau-sit, Sèng-keng kái-tha̍k, kàu-io̍k sū-gia̍p, siā-hōe koan-hoâi í-kip seng-oa̍h sin-ti (Tiuⁿ Biāu-koan 2000:201-5). Kàu-hōe-pò tī siau-sit pò-tō hong-bīn lōe-iông chin hong-hù, bô hān tī kàu-hōe siau-sit, i koh ū pò-tō kok-lāi-gōa tōa-sè-hāng siau-sit, chhin-chhiūⁿ X-kong ê hoat-bêng, tē-tāng, hóe-chai, tē-it-chhù sè-kài tāi-chiàn ê siau-sit, siông-sè kì-lio̍k kàu-chiàn ê goân-in, keng-kòe, éng-hióng, kau-chiàn kok-kok ê le̍k-sú, tē-lí téng-téng ê siau-sit (Lîm Sìn-kian 1985). Kàu-hōe-pò chiâⁿ koan-sim Pe̍h-ōe-jī kàu-io̍k, ū chin chē koan-hē Pe̍h-ōe-jī kàu-io̍k ê lūn-su̍t, chhin-chhiūⁿ “Lūn Pe̍h-ōe-jī” (315 kî, 1911 nî 6 goe̍h), “O̍h Pe̍h-ōe-jī” (379 kî, 1916 nî 10 goe̍h), “Pe̍h-ōe-jī ê thó͘-sióng” (418 kî, 1920 nî 1 goe̍h), “Kà Pe̍h-ōe-jī ê hong-hoat” (483, 485 kî, 1925 nî 6, 8 goe̍h), “Pe̍h-ōe-jī ê le̍k-sú” (570 kî, 1932 nî 9 goe̍h) téng (N̂g Ka-hūi 2000).
|
《台灣府城教會報》的內容koh khah是包羅萬象，晚清時期的內容就會凍分作﹕白話字教育、教會消息、聖經解讀、教育事業、社會關懷以及生活新知（張妙娟 2000﹕201-5）。教會報tī消息報導方面內容真豐富，無限tī教會消息，伊koh有報導國內外大細項消息，親像X光的發明、地動、火災、第一次世界大戰的消息，詳細記錄交戰的原因、經過、影響，交戰各國的歷史、地理等等的消息（林信堅 1985）。教會報chiâⁿ關心白話字教育，有真chē關係白話字教育的論述，親像〈論白話字〉（315期，1911年6月）、〈學白話字〉（379期，1916年10月）、〈白話字的土想〉（418期，1920年1月）、〈教白話字的方法〉（483、485期，1925年6、8月）、〈白話字的歷史〉（570期，1932年9月）等（黃佳惠 2000）。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Tē-jī-ê ē-tàng chham-khó ê Pe̍h-ōe-jī bûn-hiàn thóng-kè chu-liāu sī N̂g Tián-sêng it-kiú-ngó͘-ngó͘ nî ê tiau-cha. Pió it sī i hit tong-sî tiau-cha Pe̍h-ōe-jī ê chéng-lūi kah sò͘-liōng ê thóng-kè: [Chiah-ê chu-liāu ín chū Khó͘ Tiông-an, Lí Tang-gē (1992:70-71).]
|
第二個會凍參考的白話字文獻統計資料是黃典誠1955年的調查。表1是伊彼當時調查白話字的種類kah數量的統計：[Chia的資料引自許長安，李東毅（1992﹕70-71）。] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pió it: it-kiú-ngó͘-ngó͘ nî Pe̍h-ōe-jī bûn-hiàn thóng-kè
|
表1：1955年白話字文獻統計 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pió it ê Pe̍h-ōe-jī bûn-hiàn thóng-kè, sui-jiân bô oân-choân, iáu-sī ē-tàng khòaⁿ-tio̍h Pe̍h-ōe-jī bûn-hiàn ê tāi-khài chêng-hêng. Chia chóng-kiōng lia̍t-chhut chhut-pán-bu̍t nn̄g-pah káu-cha̍p-peh chióng, kî-tiong tô͘-su chi̍t-pah jī-cha̍p-gōa-bān chheh, pò-khan chi̍t-pah cha̍p-gōa-bān hūn, chiah-ê sò͘-liōng bô sǹg chió. [Khó͘ Tiông-an, Lí Tang-gē (1992:64-66) lia̍t-chhut Pe̍h-ōe-jī pō͘-hūn su-bo̍k.] Khah chhù-bī--ê sī chong-kàu hong-bīn ê bûn-hiàn í-gōa, chòe-āu sì tōa-lūi (chho͘ o̍h khé-bêng tho̍k-bu̍t, kho-ha̍k tho̍k-bu̍t, Tiong-kok kó͘-chek, jī-tián) kah chong-kàu pēng bô ti̍t-chiap ê koan-hē, chit sì tōa-lūi chiàm chhut-pán chéng-lūi ê jī-cha̍p-jī %, chhiau-kòe gō͘-hun-chi-it.
|
表1的白話字文獻統計，雖然無完全，iáu是會凍看著白話字文獻的大概情形。Chia總共列出出版物298種，其中圖書120外萬冊，報刊110外萬份，chia的數量無算少。[許長安，李東毅（1992﹕64-66）列出白話字部分書目。] Khah趣味的是宗教方面的文獻以外，最後四大類（初學啟蒙讀物、科學讀物、中國古籍、字典）kah宗教並無直接的關係，這四大類佔出版種類的22%，超過五分之一。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Sòa--lo̍h-lâi, lán koh lâi khòaⁿ tē-saⁿ-ê ē-tàng chham-khó ê chu-liāu. Iûⁿ & Tân-Tēⁿ (2004) in ê thóng-kè pau-khoah kīn-nî lâi sú-iōng tī Hàn-lô-bûn Pe̍h-ōe-jī chu-liāu, kìⁿ pió-jī.
|
Sòa落來, 咱koh來看第三個會凍參考的資料。Iûⁿ & Tân-Tēⁿ (2004) in的統計包括近年來使用於漢羅文的Pe̍h-ōe-jī資料, 見表2。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Iû pió-jī ē-tàng khòaⁿ-chhut: 1) Pe̍h-ōe-jī bûn-hiàn í chong-kàu-lūi ê chu-khan ûi tōa-chong, chhiau-kòe 500 pún; 2) Pe̍h-ōe-jī ê kàu-châi siong-tong chē, chì-chió ū 130 pún, kî-tiong koh ū siang-gí kàu-châi; 3) bûn-ha̍k chok-phín (siáu-soat, sòaⁿ-bûn, sin-si, hì-kio̍k, hoan-e̍k, bîn-kan bûn-ha̍k téng) thōng chió ū 100 pún; 4) jī/sû-tián chì-chió ū 40 pún, ū siang-gí sû-tián (Tâi-gí tùi Hôa-gí, Eng-gí, Ji̍t-gí, Se-pan-gâ-gí), iā ū tē-miâ sû-tián, sio̍k-gí sû-tián, sit-bu̍t sû-tián téng; 5) pau-khoah sò͘-ha̍k, thian-bûn, i-ha̍k, sit-bu̍t-ha̍k, siā-hōe phêng-lūn téng choan-bûn léng-he̍k ê chu-che̍k ū 40 kúi pún. [lēng-gōa ē-tàng chham-khó ê chu-liāu sī Tēⁿ Liông-úi (1997: 3.3) thê-kiong ê Hok, Kheh-gí su-bīn-gí chu-liāu.] Tùi téng-bīn Pe̍h-ōe-jī chhut-pán chu-liāu ê thóng-kè, lán ē-tàng liáu-kái chong-kàu chi-gōa, Pe̍h-ōe-jīiáu-koh ū siong-tong chē ê sè-sio̍k èng-iōng ê bûn-hiàn.
|
由表2會凍看出﹕1）白話字文獻以宗教類的書刊為大宗，超過500本；2）白話字的教材相當chē，至少有130本，其中koh有雙語教材；3）文學作品（小說、散文、新詩、戲劇、翻譯、民間文學等）通少有100本；4）字/辭典至少有40本，有雙語辭典（台語對華語、英語、日語、西班牙語），也有地名辭典、俗語辭典、植物辭典等；5）包括數學、天文、醫學、植物學、社會評論等專門領域的書籍有40幾本。[另外會凍參考的資料是鄭良偉（1997﹕3.3）提供詳細的福、客語書面語資料。] 對頂面白話字出版資料的統計，咱會凍了解宗教之外，白話字iáu-koh有相當chē的世俗應用的文獻。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2.3 Ē-hiáu Pe̍h-ōe-jī ê jîn-kháu
|
2.3 會曉白話字的人口 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
100 nî chêng bat Hàn-jī ê jîn-kháu bô kàu 10 pha, 2003 nî chhun 3.02 pha ê jîn-kháu (55萬人) m̄-bat Hàn-jī. [kin-kù sin-bûn pò-tō http://tw.news.yaho͘.com/040813/15/w3z3.htl。] Hàn-jī khak-si̍t ū-iáⁿ chin kiông-sè, kiông kah hō͘ Pe̍h-ōe-jī kiông-beh bô khòaⁿ--khì, sòa ū lâng chhò͘-ngō͘ ê jīn-ûi bô lâng teh iōng Pe̍h-ōe-jī.
|
100年前bat 漢字的人口無到10 pha,2003年chhun 3.02 pha的人口（55萬人）m̄-bat漢字。[根據新聞報導http://tw.news.yaho͘.com/040813/15/w3z3.htl。] 漢字確實有影真強勢，強kah hō͘白話字強beh無看去，sòa有人錯誤的認為無人teh用白話字。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pe̍h-ōe-jī jîn-kháu thōng chá ê thóng-kè chu-liāu èng-kai sī 1898 nî Kàu-hōe-pò tiau-cha kàu-hōe bat Pe̍h-ōe-jī ê jîn-sò͘. Hit-chūn hôe-hâm ê ū 41 keng kàu-hōe, ē-hiáu Pe̍h-ōe-jī ê cha-po͘-lâng ū 985 lâng, cha-bó͘-lâng ū 509 lâng, chóng-kiōng ū 1494 lâng. Nā-sī koh ka-siōng bô hôe-hâm ê kàu-hōe, tng-nî kàu-hōe lāi ē-hiáu Pe̍h-ōe-jī ê jîn-sò͘ chiong-kīn nn̄g-chheng lâng (Tâi-lám Hú-siâⁿ Kàu-hōe-pò 1899: 70). “Tâi-oân Ki-tok Tiúⁿ-ló Kàu-hōe pah-nî-sú” (1965: 490) ū lia̍t chi̍t-tiuⁿ Ki-tok Tiúⁿ-ló-kàu 1914 nî kàu-sè thogn2-kè-pió (kìⁿ pió-saⁿ), lāi-té lia̍t-chhut ē-hiáu Lô-má-jī ê lâng ū 6305 lâng, pí ē-hiáu Hàn-jī ê lâng (1403) khah chē. Tī kàu-hōe lāi-té ū 24.4% ê lâng ē-hiáu Pe̍h-ōe-jī, chha-put-to gō͘-ê lâng tō ū chi̍t-ê lâng ē-haiú. 1899 nî kàu 1914 nî, chiah 15 tang, ē-hiáu Pe̍h-ōe-jī ê jîn-kahú chiū sêng-tióng saⁿ-pōe!
|
白話字人口通早的統計資料應該是1898年教會報調查教會bat白話字的人數。Hit陣回函的有41間教會，會曉白話字的查甫人有985人，查某人有509人，總共有1494人。若是koh加上無回函的教會，當年教會內會曉白話字的人數將近兩千人（台南府城教會報 1899﹕70）。《台灣基督長老教會百年史》（1965﹕490）有列一張基督長老教1914年教勢統計表（見表3），內底列出會曉羅馬字的人有6305人，比會曉漢字的人（1403）khah chē。Tī教會內底有24.4%的人會曉白話字，差不多五個人就有一個人會曉。1899年到1914年，chiah 15冬，會曉白話字的人口就成長三倍！ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pió-saⁿ: Ki-tok Tiúⁿ-ló-kàu 1914 nî kàu-sè thóng-kè-pió
|
表3：基督長老教1914年教勢統計表 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Tē-saⁿ-ê chu-liāu sī Khó͘ Tiông-an, Lí Hi-thài (1993: 69) kóng-tio̍h Pa-khek-lé ko͘-kè ê Pe̍h-ōe-jī jîn-kahú chu-liāu. Hit lāi-té kóng-tio̍h 1924 nî ê tiau-cha hián-sī in kàu-khu ê hōe-iú, ū 1280 ê ē-haiú Hàn-jī, ū 7400 ê ē-hiáu Lô-má-jī. Pa-khek-lé ko͘-kè tī 1929 nî ê sî-chūn, tāi-iok ū 8000 lâng ū hoat-tō͘ kā kui-pún ê “Sèng-keng”, iû “Chhòng-sè-kí” kàu “Má-la-ki chu”, iû “Má-thài hok-im” kàu “Khé-sī-lio̍k”, sūn-sūn-lī-lī tha̍k oân. Ta̍t-tit chù-ì ê sī hit-chūn an-hioh-ji̍t ê ha̍k-hāu lóng ū kà gín-á iōng Pe̍h-ōe-jī lâi tho̍k-siá.
|
第三個資料是許長安、李熙泰（1993﹕69）講著巴克禮估計的白話字人口資料。Hit內底講著1924年的調查顯示in教區的會友，有1280個會曉漢字，有7400個會曉羅馬字。巴克禮估計tī 1929年的時陣，大約有8000人有法度kā歸本的《聖經》，由《創世紀》到《瑪拉基書》，由《馬太福音》到《啟示錄》，順順利利讀完。值得注意的是hit陣安息日的學校攏有教gín-á 用白話字來讀寫。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2.4 Pe̍h-ōe-jī ha̍k-si̍p ê keng-giām-tâm
|
2.4 白話字學習的經驗談 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Tâi-oân chho͘-kip ê kh2-bêng kàu-io̍k lóng kan-taⁿ kà chù-im hû-hō, bô kà Lô-má-jī, só͘-í chiâⁿ chē lâng khòaⁿ-tio̍h Lô-má-jī tō kiaⁿ, siūⁿ kóng jōa pháiⁿ o̍h--leh. Kang Bûn-jû (1996: 384-85) ê tiau-cha hoat-hiān siū-hóng-chiá jīn-ūi bú-gí kàu-ha̍k siōng khùn-lân ê só͘-chāi tō sī Lô-má-jī, lóng-chóng ū 55.8 pha ê siū-hóng-chái jīn-ūi pheng-siá Lô-má pheng-im khah khùn-lân. Che èng-kai sī in-ūi ē-hiáu Hàn-jī ê lâng, nā khiàm-khoat sek-tòng ê tōng-ki kap ha̍k-si̍p ki-hōe, tian-tò ē kám-kak Lô-má-jī chin pháiⁿ o̍h. Í-hā lán lâi khòaⁿ bûn-haìn siōng, tùi Pe̍h-ōe-jī ha̍k-si̍p ê chi̍t-kaó keng-giām tâm.
|
台灣初級的啟蒙教育攏干乾教注音符號，無教羅馬字，所以chiâⁿ chē人看著羅馬字tō驚，想講偌pháiⁿ學咧。江文瑜（1996：384-85）的調查發現受訪者認為母語教學siōng困難的所在就是羅馬字，攏總有55.8 pha的受訪者認為拼寫羅馬拼音khah困難。Che應該是因為會曉漢字的人，若欠缺適當的動機kap學習機會，顛倒會感覺羅馬字真pháiⁿ學。以下咱來看文獻上，對白話字學習的一寡經驗談。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Chhun-siōng Gio̍k-kiat tī Ji̍t-kì sî-tāi ū tiau-cha kòe Pe̍h-ōe-jī ha̍k-si̍p ê chêng-hêng, i ê tiau-cha hián-sī it-poaⁿ ê bûn-bông kan-taⁿ o̍h Lô-má-jī nn̄g, saⁿ lé-pài, tio̍h ē-tàng pôe-ióng chhiong-hun ê oat-tho̍k lêng-le̍k, ē-sái ka-tī tha̍k Sèng-keng, chàn-bí-koa, kàu-hōe-pò ki̍p kî-thaⁿ ê sió-chheh, koh ē-tàng khok-tōa kiàn-bûn. (Chhun-siōng Gio̍k-kiat 1934: 505, ín chū Gô͘ Bûn-chhiⁿ 1992: 341). Khah khiáu--ê, chhin-chhiūⁿ Chhòa Pôe-hóe o̍h saⁿ-kang tio̍h ē-hiáu. So͘ Soa mā sī o̍h saⁿ-kang tio̍h ē-hiáu Pe̍h-ōe-jī ê lâng. I sī Tōa-chhiū-kha lâng, chiâⁿ jia̍t-sim koh chin khiáu, kan-taⁿ o̍h saⁿ-kang saⁿ-mê tio̍h ē-hiáu Pe̍h-ōe-jī. Pa-khek-lé bo̍k-su tō phài i khì o̍h khioh-jī, bóe--á tī Chū-tin-tn̂g kang-chok (Tâi-oân Ki-tok Tiúⁿ-ló Kàu-hōe Pah-nî-sú 1965: 188). Pe̍h-ōe-jī pí Hàn-jī khah kán-tan sī o̍h-kòe Pe̍h-ōe-jī ê lâng ê kiōng-tông khaòⁿ-hoat. Chá-kî ê Pe̍h-ōe-jī ūn-tōng mā te̍k-pia̍t kiông-tiau Pe̍h-ōe-jī sī hó o̍h, hó iōng ê bûn-jī kang-kū.
|
村上玉吉tī日據時代有調查過白話字學習的情形，伊的調查顯示一般的文盲干乾學羅馬字2、3禮拜，著會凍培養充分的閱讀能力，會使家己讀聖經、讚美歌、教會報及其它的小冊，koh會凍擴大見聞。（村上玉吉 1934﹕505，引自吳文星 1992﹕341）。Khah khiáu的，親像蔡培火學3工著會曉。蘇沙mā是學3工著會曉白話字的人。伊是大樹腳人，chiâⁿ熱心koh真khiáu，干乾學三暝三日著會曉白話字。巴克禮牧師就派伊去學拾字，尾仔tī聚珍堂工作（台灣基督長老教會百年史 1965:188）。白話字比漢字khah簡單是學過白話字的人的共同看法。早期的白話字運動mā特別強調白話字是好學、好用的文字工具。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pò-chóa ū pò-tō kóng tī Hoa-lian chhī ū chi̍t-ūi chi̍t-pah hòe ê lāu a-má, m̄-bat khì ha̍k-hāu tha̍k-kòe chheh, m̄-koh i ū o̍h-kòe Pe̍h-ōe-jī, 51 hòe ê sî khai-sí siá Tâi-gí Sèng-si, kàu-taⁿ í-keng siá-kòe chin chē ê Pe̍h-ōe-jī si-koa (Chū-iû Sî-pò 2001 nî 2 goe̍h 9 ji̍t). Iâu Chì-liông (2004) kóng i tī siā-khu tāi-ha̍k kà gōa-chek sin-niû Pe̍h-ōe-jī, chiah kà nn̄g tiám-cheng, in tio̍h ē-hiáu ho͘-im--a. I jīn-ūi gōa-chek sin-niû in-ūi seng-oa̍h siōng chin su-iàu o̍h ē-haiú Tâi-gí, ha̍k-si̍p tōng-ki khah kion5, só͘-í o̍h tio̍h pí chāi-tē-lâng khah kín.
|
報紙有報導講tī花蓮市有一位一百歲的老阿媽，m̄-bat去學校讀過冊，m̄-koh伊有學過白話字，51歲的時開始寫台語聖詩，到taⁿ已經寫過真chē的白話字詩歌（自由時報 2001年2月9日）。Iâu Chì-liông (2004)講伊tī社區大學教外籍新娘白話字，chiah教2點鐘，in著攏會曉呼音啊。伊認為外籍新娘因為生活上真需要會曉台語，學習動機khah強，所以學著比在地人khah緊。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2.5．Pe̍h-ōe-jī sè-sio̍k-hòa, pún-thó͘-hòa kap hiān-tāi-haò ê le̍k-têng
|
2.5．白話字世俗化、本土化kap現代化的歷程 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Í-hā kí-lē lâi soeh-bêng Pe̍h-ōe-jī sè-sio̍k-hòa, pún-thó͘-hòa iah-sī hiān-tāi-hòa ê bīn-hiòng.
|
以下舉例來說明白話字世俗化、本土化抑是現代化的面向。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hoan-e̍k Hàn-bûn kó͘-chek kah chù-kái Hàn-bûn lóng ē-tàng khòaⁿ chò sī Pe̍h-ōe-jī pún-thó͘-hòa í-kip hiān-tāi-hòa ê lē. Pe̍h-ōe-jī teh chù-kái Hàn-bûn kó͘-chek ū khiā tī phoe-phòaⁿ ê kak-tō͘, siong-tong ū chú-thé ì-sek. Hoan-e̍k Hàn-bûn tû-liáu ū pang-chān kàu-tô͘ ha̍k-si̍p Hàn-jī í-kip Hàn bûn-hòa ê chok-iōng, koh ū iōng Ki-tok-kàu ê kàu-gī lâi “kiù-chèng” Lû-ka ha̍k-soat ê chok-iōng (Khó͘ Tiông-an 1992:37-39). Tâi-oân tē-it-pún í Pe̍h-ōe-jī pheng-im ê Hàn-bûn kàu-kho-su “Saⁿ-jī-keng sin toàn Pe̍h-ōe chù-kái” tī it-pat-pat-sù nî iû Tiông-êng Tiong-ha̍k siú-jīm hāu-tiúⁿ Î Iâu-lí (Goerge Ede) pian-tù oân-sêng. Chū hit-chūn khai-sí, tiong-ha̍k-seng tō ē-tàng thàu-kòe Pe̍h-ōe-jī khì chū-ha̍k Hàn-bûn (Táng Hong-oán 1996:191). Pe̍h-ōe-jī hoan-e̍k kó͘-chek ê sî-chūn, ū saⁿ ê chò-hoat: chù-im, kái-soeh kah phêng-su̍t. “Hôa Lô kái-chō thóng-it su-hàn-bûn” (1925) sī lēng-gōa chi̍t-ê kiat-ha̍p Hàn-bûn kah Pe̍h-ōe-jī ê lē, tông-sî mā ē-tàng sǹg sī Pe̍h-ōe-jī sè-sio̍k-hòa ê lē-chèng. “Hôa Lô kái-chō thóng-it su-hàn-bûn” chóng-kiōng ū gō͘-pah cha̍p-saⁿ ia̍h, i ê chok-chiá sī Lâu Chheng-hûn. Chit pún chheh chiong it-poaⁿ siông-siōng ê su-sìn pun chò saⁿ-cha̍p-sì tōa-lūi, thê-kiong Hàn-jī bûn-giân-bûn kah Pe̍h-ōe-jī kháu-gí-bûn ê tùi-e̍k í-kip chù-kái.
|
翻譯漢文古籍kah注解漢文攏會凍看作是白話字本土化以及現代化的例。白話字teh注解漢文古籍有khiā tī批判的角度，相當有主體意識。翻譯漢文除了有幫贊教徒學習漢字以及漢文化的作用，koh有用基督教的教義來「糾正」儒家學說的作用（許長安1992﹕37-39）。台灣第一本以白話字拼音的漢文教科書《三字經新傳白話註解》tī 1884年由長榮中學首任校長余饒理（Goerge Ede)編著完成。自hit陣開始，中學生就會凍透過白話字去自學漢文（董芳苑1996﹕191）。白話字翻譯古籍的時陣，有三個作法：注音、解說kah評述。《華羅改造統一書翰文》（1925）是另外一個結合漢文kah白話字的例，同時mā會凍算是白話字世俗化的例證。《華羅改造統一書翰文》總共有513頁，伊的作者是劉青雲。這本冊將一般常用的書信分作34大類，提供漢字文言文kah白話字口語文的對譯以及注解。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pe̍h-ōe-jīmā ū hui chong-kàu ê siáu-soat. Ta̍k-ê lóng bat thiaⁿ-kòe “Hoe ko͘-niû” ê kò͘-sū, chit-ê kò͘-sū Kàu-hōe-pò kā hoan-e̍k chò “Thô͘-thòaⁿ-á”, tī chit-phiⁿ siáu-soat tang-tiong, “Hoe ko͘-niû” kiò-chò “Pó-siān”, in-ūi “múi-ji̍t liāu-lí chú-chia̍h sé-saⁿ, iā tio̍h kéng thô͘-thòaⁿ, tì-kàu sin-khu tiāⁿ-tiāⁿ ū thô͘-thòaⁿ ê lâ-sâm, sòa kā i kiò-chò Thô͘-thòaⁿ-á” (1915 nî 9 goe̍h, tē 366 kî:11).
|
白話字mā有非宗教的小說。逐家攏bat聽過“灰姑娘”的故事，這個故事教會報kā翻譯作“Thô͘-thòaⁿ-á/土炭仔”，tī這篇小說當中，“灰姑娘”叫做“寶善”，因為“每日料理煮食洗衣，iā著kéng土炭，致到身軀常常有土炭的lâ-sām，sòa kā伊叫做土炭仔”（1915年9月，第366期:11）。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Chit-má chin liû-hêng siang-gí tùi-chiàu lâi o̍h Eng-gí, kî-si̍t che bô hi-kî, chhit-cha̍p nî chêng Kàu-hōe-pò tō ū--a. Lîm Bō͘-seng phok-sū tī Kàu-hōe-pò bat siá-kòe gō͘-cha̍p-it phiⁿ bûn-chiuⁿ, lōe-iông pau-khoah Kiaⁿ-to͘ kìⁿ-bûn, sî-sè kah jîn-bu̍t kám-hoâi, chong-kàu kái-kek kio̍k-pún, gí-bûn kàu-io̍k í-ki̍p Ki-tok-kàu bûn-bêng sú-koan (Tiuⁿ Biāu-koan 2004: 68). Lîm phok-sū bat siá-kòe “Eng Tâi sio̍k-gí tùi-chiàu”, kî-tiong chi̍t-ê siang-gí ê sio̍k-gí sī án-ne siá (Lîm Bō͘-seng 1934):
|
Chit-má真流行雙語對照來學英語，其實che無稀奇，七十年前教會報就有啊。林茂生博士tī教會報bat寫過51篇文章，內容包括京都見聞、時勢kah人物感懷、宗教改革劇本、語文教育以及基督教文明史觀（張妙娟2004﹕68）。林博士bat寫過“英台俗語對照”，其中一個雙語的俗語是按呢寫（林茂生 1934）： | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Every dog has his day. (tāi-ì: bô-lūn sím-m̍h kàu tō ū i ê ji̍t; ì-sù sī , khah pháiⁿ-ūn ū-sî iā ū tú-tio̍h hó-ūn ê ji̍t.) ū-sî chhiⁿ-kng, ū-sî goe̍h-kng.
|
Every dog has his day. (大意﹕不論sím-mi̍h狗tō有伊的日；意思是，khah pháiⁿ運有時iā有tú-tio̍h好運的日。) 有時星光、有時月光。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Lîm phok-sū koh tī Kàu-hōe-pò siat chi̍t-ê choan-nôa ‘Sin Tâi-oân-ōe têng-lia̍t-koán’ kài-siāu chi̍t-kóa sin chhut-hiān ê Tâi-gí-sû. I chóng-kiōng kài-siāu 133 ê gí-sû, múi chi̍t-ê gí-sû lóng iōng sì-chióng bûn-jī (Pe̍h-ōe-jī, Hàn-bûn, Eng-bûn, Ji̍t-bûn) lâi pang-chō͘ tho̍k-chiá liáu-kái, chiàⁿ-káng sī to-gí-giân, to-bûn-jī.
|
林博士koh tī教會報設一個專欄<新台灣話陳列館>介紹一寡新出現的台語詞。伊總共介紹133個語詞，每一個語詞攏用四種文字（白話字、漢文、英文、日文）來幫助讀者了解，正港是多語言、多文字。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pe̍h-ōe-jī kah gí-giân kàu-ha̍k ū chin chhim ê koan-hē, siong-koan ê lūn-su̍t chin chē. Pe̍h-ōe-jī kàu-io̍k ê hong-hoat mā chin chìn-pō͘, chin chá tio̍h chai-iáⁿ sú-iōng gí-giân tùi-pí ê koan-liām lâi kà Pe̍h-ōe-jī, mā kiông-tiau Pe̍h-ōe-jī kah bú-gí ê kàu-io̍k kè-ta̍t. Ô͘ Bûn-tî (1947) tī Kàu-hōe-pò hoat-piáu “Tio̍h phó͘-ki̍p Lô-má-jī ”, tio̍h ū kóng-tio̍h Pe̍h-ōe-jī tû-liáu ū bat tō-lí ê chok-iōng í-gōa, koh ū chē-chē lō͘-iōng, pau-khoah: 1) ē-tàng kā lán kóng ê ōe siá--chhut-lâi, sī phó͘-ki̍p Tâi-oân bûn-hòa tē-it iàu-kín ê hoat-tō͘, phó͘-ki̍p Lô-má-jī , m̄-bián sì goe̍h-ji̍t kú Tâi-oân-lâng lóng ē bat-jī; 2) pang-chān tha̍k kok-gí; 3) pang-chān tha̍k Eng-gí, Pe̍h-ōe-jī kah Eng-gí bûn-jī chin sêng, tùi o̍h Eng-gí ū chin tōa pang-chān.
|
白話字kah 語言教學有真深的關係，相關的論述真chē。白話字教育的方法mā真進步，真早著知影使用語言對比的觀念來教白話字，mā強調白話字kah母語的教育價值。胡文池（1947）tī教會報發表“著普及羅馬字”，著有講著白話字除了有bat道理的作用以外，koh有chē-chē路用，包括﹕1）會凍kā咱講的話寫出來，是普及台灣文化第一緊的法度，普及羅馬字，m̄免4月日久台灣人攏會bat字；2）幫贊讀國語；3）幫贊讀英語，白話字kah英文字真sêng，對學英語有真大幫贊。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Tiúⁿ-ló kàu-hōe m̄-nā koan-sim Tâi-gí, goân-chū-bîn ê gí-giân mā siūⁿ pān-hoat kā bûn-jī-hòa. Kàu-hōe-pò it-kiú-ngó͘-khòng nî bat pò-tō kòe chè-tēng Bunun bûn-jī ê kòe-têng (Ô͘ Bûn-tî 1950: 8). Hit-phiⁿ koh ū kóng-tio̍h Bunun sit-khì bûn-jī ê kò͘-sūL “In kó͘-chá ū in ê jī, sī âng-chúi hoān-lān ê sî, jī sòa hō͘ i lâu--khì, tì-kàu kin-á-ji̍t sòa bô. Án-ne in m̄ kam bô jī, sī ū ài jī, só͘-í nā iōng in ê jī lâi kà in, in chū-jiân chin ài.....”. Kàu-hōe tiōng-sī cho̍k-kûn bú-gí kàu-io̍k kah bú-gí bûn-jī-hòa, bô jī--ê chō-jī, sit-khì jī--ê kā khioh--tńg-lâi, kah si̍t-bîn chèng-koân hêng-sêng kiông-lia̍t ê tùi-pí, si̍t-bîn chèng-koân ū jī--ê piàn bô jī, bú-gí mā sūn-sòa beh kā lí siau-bia̍t.
|
長老教會m̄-nā關心台語，原住民的語言mā想辦法kā文字化。教會報1950年bat報導過制定Bunun(布農族）文字的過程（胡文池 1950﹕8）。Hit篇koh有講著Bunun失去文字的故事﹕『In古早有in的字，是洪水氾濫的時，字sòa hō͘伊流去，致到今仔日sòa無。按呢in m̄ kam無字，是有愛字，所以若用in的字來教in，in自然真愛.....』。教會重視族群母語教育kah母語文字化，無字的造字、失去字的kā拾轉來，kah殖民政權形成強烈的對比，殖民政權有字的變無字，母語mā順sòa beh kā你消滅。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ūi tio̍h beh chhui-sak Pe̍h-ōe-jī kàu-hōe koh pān “Tâi-oân Hú-siâⁿKàu-hōe-pò” (1885-1969) lâi chò chhui-hêng Pe̍h-ōe-jī kàu-io̍k ê hú-chō͘ kang-kū; jî-chhiáⁿ koh tāi-le̍k chhui-siau Pe̍h-ōe-jī, Kàu-hōe-pò tē-it tiuⁿ (1885 nî) tio̍h thàu-kòe ū chióng-kim ê teng-bûn pí-sài lâi lūn Pe̍h-ōe-jī ê lī-ek, che ē-tàng kóng sī Tâi-oân thōng chá ê gí-giân hêng-siau (langoage marketeng) ê lē. In chhui-siau Pe̍h-ōe-jī ê hong-hoat chú-iàu sī lūn-chèng Pe̍h-ōe-jī ū í-hā kúi-hāng iu-tiám (Tiuⁿ Biāu-koan 2000：200-201). 1) Pe̍h-ōe-jī比 pí Hàn-jī khah iông-ī tha̍k, chin kín tio̍h o̍h ē-hiáu; 2) Pe̍h-ōe-jī pí Hàn-jī khah iông-ī siá; 3) put-kaon2 lâm-lú láu-iù lóng ē-tàng o̍h; 4) pang-chān kàu-hōe heng-ōng; 5) kok-hâng kok-gia̍p lóng ē-tàng siū-ek tit tì-hūi; 6) Pe̍h-ōe-jī ē-tàng pang-chān Hàn-jī ha̍k-si̍p. Lán nā chù-ì khòaⁿ chia ê lí-iû, kan-taⁿ tē-sì-ê lí-iû sī ti̍t-chiap kap chong-kàu ū koan-hē, chhun ê kî-si̍t lóng ti̍t-chiap iōng kang-kū-sèng ê lí-iû teh siâⁿ--lâng.
|
為著beh推sak白話字教會koh辦《台灣府城教會報》（1885-1969）來作推行白話字教育的輔助工具；而且koh大力推銷白話字，教會報第一張（1885年）著透過有獎金的徵文比賽來論白話字的利益，che會凍講是台灣通早的語言行銷（langoage marketeng)的例。In推銷白話字的方法主要是論證白話字有以下幾項優點（張妙娟 2000：200-201）。1）白話字比漢字khah 容易讀、真緊著學會曉；2）白話字比漢字khah 容易寫；3）不管男女老幼攏會凍學；4）幫贊教會興旺；5）各行各業攏會凍受益得智慧；6)白話字會凍幫贊漢字學習。咱若注意看chia的理由，干乾第四個理由是直接及宗教有關係，chhun的其實攏直接用工具性的理由teh siâⁿ--人。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Thoân-kàu-sū gí-giân kang-kū-lūn ê koan-tiám teh chhui-sak Pe̍h-ōe-jī. Gí-giân kang-kū-lūn sī gí-giân kui-ōe ê chi̍t-khoán hong-hoat, kiông-tiau thê-seng gí-giân ê hāu-lu̍t, ài hó o̍h, hó tha̍k, hó siá (Fasold 1984). Pe̍h-ōe-jī khak-si̍t sī chin ū hāu-lu̍t ê bûn-jī kang-kū, chóng--sī khah bô ha̍h Hàn-jîn tùi Hàn-jī ê chêng-kám-tek i-hù (sentimental attachment), Pe̍h-ōe-jī tī bīn-tùi Hàn-jîn kiông-lia̍t ê Hàn-jī chêng-kiat chi-hā, beh chhui-sak Pe̍h-ōe-jīmā kan-taⁿ ē-tàng i-khò i kang-kū-sèng ê kè-ta̍t, án-ne chò tō lân-bián ē chèng lo̍h sè-sio̍k-hòa ê chéng-chí. Ho-lan lâng 16 sè-kí ê sî-chūn, tī Tâi-oân iōng Lô-má-jī thoân-kàu, Ho-lan lâng lī-khui laiú-āu, peⁿ-po͘-cho̍k kā Lô-má-jī the̍h lâi chò sè-sio̍k ê lō͘-iōng (kah Hàn-jîn phah khè-iok), it-ti̍t kàu 19 sè-kí iáu-koh teh iōng, Pa-khek-lé chhui-kóng Pe̍h-ōe-jī kah Sin-káng bûn-su mā ke-kiám ū koan-hē.
|
傳教士用語言工具論的觀點teh推sak白話字。語言工具論是語言規畫的一款方法，強調提升語言的效率，愛好學、好讀、好寫（Fasold 1984）。白話字確實是真有效率的文字工具，總是khah無ha̍h漢人對漢字的情感tek依附（sentimental attachment），白話字tī面對漢人強烈的漢字情結之下，beh推sak白話字mā干乾會凍依靠伊工具性的價值，按呢作tō難免會種落世俗化的種子。荷蘭人16世紀的時陣，tī台灣用羅馬字傳教，荷蘭人離開了後，平埔族kā羅馬字提來作世俗的路用（kah漢人拍契約），一直到十九世紀猶koh teh用，巴克禮推廣白話字kah新港文書mā加減有關係。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ji̍t-kì sî-tāi Chhòa Pôe-hóe téng lâng bat thê-chhiōng “Pe̍h-ōe-jī phó͘-ki̍p ūn-tōng”, àn-sǹg beh kā Pe̍h-ōe-jī chhui-sak kàu siā-hōe , chò siā-hōe kái-kek ê lō͘-iōng, iōng kán-tan hó o̍h ê Pe̍h-ōe-jī chò phó͘-ki̍p tì-sek kap kap khé-hoat bîn-chiòng ê bûn-jī kang-kū. Chhòa Pôe-hóe sī ū ì-sek beh kā Pe̍h-ōe-jī èng-iōng tī siā-hōe khé-bêng ê tē-it lâng. Chhòa Pôe-hóe tī 1925 nî chhut-pán oân-choân iōng Pe̍h-ōe-jī siá ê siā-hōe phêng-lūn-chi̍p “Cha̍p-Hāng Koán-Kiàn” (Chhòa Pôe-hóe 1925). TĪ hit-pún chheh ê tē-jī-chiuⁿ “sin Tâi-oân kap Lô-má-jī ê koan-hē” i koh chìn-chi̍t-pō͘ soeh-bêng chhui-hêng Lô-má-jī ê lí-iû, i ê lūn-tiám ē-tàng kui-la̍p chò: 1) Hàn-jī siuⁿ pháiⁿ o̍h, Lô-má-jī kán-tan ha̍k-si̍p; 2) Hàn-bûn kap Ji̍t-pún ê kok-gí lóng pháiⁿ o̍h, seng o̍h kok-gí, phó͘-ki̍p kàu-io̍k bô-bāng; 3) seng o̍h Tâi-oân-ōe ê Lô-má-jī, ē-sái ū chū-siu ê lêng-le̍k koh ē-sái pang-chān kok-gí kap Hàn-bûn ê ha̍k-si̍p; 4) m̄-bat kok-gí iah sī Hàn-bûn ê lâng, ē-sái sú-iōng thàu-koe Lô-má-jī lâi tit-tio̍h tì-sek; 5) Hàn-bûn phiau-kì Tâi-gí ū put-chiok ê só͘-chāi; 6) Lô-má-jī sī phó͘-ki̍p kàu-io̍k kap ha̍k-si̍p kî-than gí-giân ê ki-chhó͘.
|
日據時期蔡培火等人bat提倡「白話字普及運動」，按算beh kā白話字推sak到社會，作社會改革的路用，用簡單好學的白話字做普及知識kap啟發民眾的文字工具。蔡培火是有意識beh kā白話字應用tī社會啟蒙的第一人。蔡培火tī 1925年出版完全用白話字寫的社會評論集《Cha̍p-Hāng Koán-Kiàn》（蔡培火 1925）。TĪ hit本冊的第二章「新台灣kap羅馬字的關係」伊koh進一步說明推行羅馬字的理由，伊的論點會凍歸納作﹕1）漢字傷pháiⁿ學，羅馬字簡單學習；2）漢文kap日本的國語攏pháiⁿ學，先學國語，普及教育無望；3）先學台灣話的羅馬字，會使有自修的能力koh會使幫贊國語kap漢文的學習；4）m̄-bat國語iah是漢文的人，會使用透過羅馬字來得著智識；5）漢字標記台語有不足的所在；6）羅馬字是普及教育kap學習其他語言的基礎。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ji̍t-pún sî-tāi liáu-āu, Kok-bîn-tòng kè-sio̍k Ji̍t-pún chèng-hú táⁿ-ap Lô-má-jī ê chèng-chhek, chhiú-tōaⁿ ke chin chho͘-chân. Kok-bîn-tòng chèng-hú bat bēng-lēng kok-tē kéng-chhat-kio̍k boa̍t-siu Pe̍h-ōe-jī Sèng-keng, liân goân-chū-bîn kok-cho̍k ê Sèng-keng mā pī boa̍t-siu koh kìm-chí sú-iōng. Tiúⁿ-ló kàu-hōe in-ūi án-ne bat tī 1975 nî 11 goe̍h 18 ji̍t thê-chhut: “Goán ê ho͘-io̍k” siaⁿ-bêng, í jîn-bîn chong-kàu sìn-gióng chū-iû ê koân-lī, iau-kiû chèng-hú kui-hâiⁿ sin hoan Pe̍h-ōe-jī Sèng-keng (sio̍k-chheng âng-phôe Sèng-keng), jî-chhiáⁿ ài ún-chún chhut-pán jīn-hô gí-giân ê Sèng-keng (Táng Hong-oán 1996). Che khó-lêng sī Tâi-oân-lâng tē-it pái khiā chhut-lâi hiòng koaⁿ-hong cheng-chhú bú-gí ê gí-giân bûn-jī-koân.
|
日本時代了後，國民黨繼續日本政府打壓羅馬字的政策，手段加真粗殘。國民黨政府bat命令各地警察局沒收白話字聖經，連原住民各族的聖經mā被沒收koh禁止使用。長老教會因為按呢 bat tī 1975年11月18日提出：「阮的呼籲」的聲明，以人民宗教信仰自由的權利，要求政府歸還新翻白話字聖經（俗稱紅皮聖經），而且愛允准出版任何語言的聖經（董芳苑 1996）。Che可能是台灣人第一擺khiā出來向官方爭取母語的語言文字權。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1990 nî liáu-āu Pe̍h-ōe-jī chèng-sek tùi kàu-hōe kiâⁿ hiòng bîn-kan. Pe̍h-ōe-jī ê chhui-tōng-chiá tû-liáu kàu-hōe jîn-sū í-gōa, koh cheng-ka chē-chē ê siā-hōe jîn-sū. [kàu-hōejîn-sū tī Pe̍h-ōe-jī chhui-tōng kè-sio̍k pān-ián tiōng-iàu ê kak-sek, chóng--sī in khah chió í kàu-tô͘ ê sin-hūn chham-ú Pe̍h-ōe-jī ūn-tōng, tian-tò sī í bûn-hòa ūn-tōng-chiá ah-sī siā-hōe ūn-tōng-chiá ê sin-hūn chham-ú. Chéng-kò lâi kóng, hiān-tāi Pe̍h-ōe-jī ūn-tōng ê chong-kàu sek-chhái chin kē, in khah kiōng-tông ê sìn-gióng khó-lêng sī khí-chō chi̍t-ê to̍k-li̍p chū-chú, ū pún-thó͘ bûn-hòa ê Formosa, bûn-hòa ê tōng-ki kah chèng-tī ì-sek hêng-thài ê tōng-ki khah kāu kòe chong-kàu tōng-ki. ] Kòe-khì Pe̍h-ōe-jī ê sú-iōng-chiá sī kàu-hōe jîn-sū, chit-má soah thòaⁿ chhut-khì kàu-hōe gōa-kháu, chiâⁿ-chò bē-chió hui kàu-tô͘ su-siá Tâi-gí ê kang-kū. Pe̍h-ōe-jī sè-sio̍k-hòa ē-sái tùi 1990 nî khai-sí bûn-ha̍k chok-phín kah kàu-châi ê sò͘-liōng lóng pí chong-kàu khah chē khòaⁿ--chhut-lâi (chham-khó pió-jī), siá-chok-chiá kàu-tô͘ kah hui kàu-tô͘ lóng ū, siá-chok ê lōe-iông sī chong-kàu í-gōa ê chú-tê.
|
1990年了後白話字正式對教會行向民間。白話字的推動者除了教會人士以外，koh增加chē-chē的社會人士。[教會人士tī白話字推動繼續扮演重要的角色，總是in khah少以教徒的身份參與白話字運動，顛倒是以文化運動者ah是社會運動者的身份參與。整個來講，現代白話字運動的宗教色彩真低，in khah共同的信仰可能是起造一個獨立自主、有本土文化的Formosa,文化的動機kah政治意識形態的動機攏khah厚過宗教動機。]過去白話字的使用者是教會人士，chit-má soah thòaⁿ出去教會外口，chiâⁿ做bē少非教徒書寫台語的工具。白話字世俗化會使對1990年開始文學作品kah教材的數量攏比宗教khah chē看出來（參考表2），寫作者教徒kah非教徒攏有，寫作的內容是宗教以外的主題。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
chit-ê sî-kî ê Pe̍h-ōe-jī ūn-tōng kah bú-gí ūn-tōng, chèng-tī ūn-tōng kiat-ha̍p chò-hóe. Siong-tùi Kok-bîn-tóng ê kok-gí toaⁿ-gí kàu-io̍k, hoán-tùi-tóng thê-chhut bú-gí kàu-io̍k, siang-gí kàu-io̍k. Bú-gí beh kàu-io̍k tong-jiân su-iàu ū bú-gí ê su-bīn-gí. Pe̍h-ōe-jī ê tiōng-iàu-sèng mā tī chit-chūn khai-sí siū lâng tiōng-sī. In-ūi Hàn-jī bô-kàu-gia̍h kì-lo̍k Tâi-gí, koh ka-siōng Hàn-jī phiau-im kong-lêng iú-hān ê būn-tê , Pe̍h-ōe-jī ê phiau-im lêng-le̍k kap i chē-chē ê tho̍k-siá ki-chhó͘ kiàn-siat (ki-pún kàu-châi, su-chu, sû-tián) hō͘ i piàn-chò Lô-má-jī ha̍k-si̍p ê tē-it soan-tek.
|
這個時期的白話字運動kah母語運動、政治運動結合做夥。相對國民黨的國語單語教育，反對黨提出母語教育、雙語教育。母語beh教育當然需要有母語的書面語。白話字的重要性mā tī這陣開始受人重視。因為漢字無夠額紀錄台語，koh加上漢字標音功能有限的問題，白話字的標音能力及伊chē-chē的讀寫基礎建設（基本教材、師資、辭典）hō͘伊變做羅馬字學習的第一選擇。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hiān-tāi Pe̍h-ōe-jī ūn-tōng pōe-āu ê tōng-ki ū kúi-ā chióng. Bûn-hòa pó-chûn kah le̍k-sú kì-e̍k iân-sio̍k sī chin tiōng-iàu ê tōng-ki. Tân-tēⁿ Hông-giâu (2004/9/12 kò-jîn thong-phoe) chí-chhut chi-chhî Pe̍h-ōe-jī ê chi̍t-chióng sim-lí-tek ê tōng-ki sī “hi-bāng ‘kòe-khì’ kah ‘hiān-chāi’ ē-tàng sio khan-laîn, bēin-ūi chèng-kaon5 ê lâi-khì, it-ti̍t ōaⁿ bûn-jī, gí-giân .....; le̍k-sú ē-tàng chhiat-chò Chheng-kok/Ji̍t-pún sî-tāi/ROC sî-tāi téng-téng, m̄-kohPe̍h-ōe-jī‘ éng-oán bô piàn’.” [Pe̍h-ōe-jī pah gōa nî lâi bô siáⁿ tōa kái-piàn, i ê hē-thóng oân-choân bô kái-piàn, chit-ê thoân-thóng, kin-kù Tiuⁿ Jū-hông (2001: 175) ū sì-hāng: (a) iōng kì-hō phiau-tiāu; (b) i ê hû-hō ê im-ta̍t choa̍t tōa-pō͘-hūn tī jī-bú ê “ki-pún im-he̍k”; (c) iōng kì-hō phiau-sī goân-im ê sió-khóa bô-kâng; (d) i iōng “h” piáu-sī sàng-khì, tān-sī “ch” bô sàng-khì. ] Chin tú-hó, góa 10 kúi nî chêng bat hóng-būn Lîm Chong-goân sian-siⁿ, i kóng i ē kian-chhî bú-gí siá-chok, chi̍t-ê chin tiōng-iàu ê goân-in tō-sī, gōa-lâi ê chèng-koân lâi-lâi khì-khì, i ǹg-bāng ē-tàng tī bûn-hòa siōng kiàn-li̍p chi̍t-ê bē hō͘ gōa-lâi thóng-tī-chiá phah-tn̄g ê pún-thó͘ bûn-hòa thoân-thóng. Kòe-khì táⁿ-ap Pe̍h-ōe-jī ê si̍t-bîn chèng-koân chi̍t-ê chi̍t-ê tó--a, Pe̍h-ōe-jī thoân-thóng goân-chāi. Tiuⁿ Jū-hông (2001: 175；186) chin kiông-tiau Pe̍h-ōe-jī thoân-thóng ê tiōng-iàu-sèng, i jīn-ūi beh kiàn-li̍p tùi Tâi-gí ê sìn-sim, “tō ài hō͘ Tâi-oân-lâng chai-iáⁿ lán ê thoân-thóng, hō͘ Tâi-oân-lâng chai-iáⁿ ka-tī ū kú-tn̂g ê hó thoân-thóng lâi kám-kak kiau-ngō͘,” chiū bo̍k-chiân lâi kóng, “Pe̍h-ōe-jī ê bûn-hiàn iáu sī siōng hong-hù, chiàm só͘-ū tit ē tio̍h Tâi-gí bûn-hiàn ê tōa pō͘-hūn, só͘-í Pe̍h-ōe-jī iáu sī siōng tiōng-iàu, sī hū-chek Tâi-gí thoân-sêng ê tōa-chhiū-sin.” Chit-chióng bûn-hòa thoân-sêng kah bûn-hòa chu-goân ê koan-tiám, sī î-chhî Pe̍h-ōe-jī ūn-tōng thōng kiông ê tōng-le̍k.
|
現代白話字運動背後的動機有幾仔種。文化保存kah歷史記憶沿續是真重要的動機。陳鄭弘堯（2004/9/12 個人通批）指出支持白話字的一種心理tek的動機是“希望‘過去’kah‘現在’會凍相牽連，bē因為政權的來去，一直換文字、語言.....；歷史會凍切作清國/日本時代/ROC時代等等， m̄-koh白話字‘永遠無變’。”[白話字百外年來無啥大改變，伊的系統完全無改變，這個傳統，根據張裕宏（2001﹕175）有四項﹕(a)用記號標調；(b)伊的符號的音值絕大部分tī字母的『基本音域』；(c)用記號標示元音的小可無kâng；(d)伊用“h”表示送氣，但是“ch”無送氣。] 真tú好，我10幾年前bat訪問林宗源先生，伊講伊會堅持母語寫作，一個真重要的原因就是，外來的政權來來去去，伊向望會凍tī文化上建立一個bē hō͘外來統治者拍斷的本土文學傳統。過去打壓白話字的殖民政權一個一個倒啊，白話字傳統原在。張裕宏（2001﹕175；186）真強調白話字傳統的重要性，伊認為beh建立對台語的信心，“就愛hō͘台灣人知影咱的傳統，hō͘台灣人知影家己有久長的好傳統來感覺驕傲，”就目前來講，“白話字的文獻夭是上豐富，佔所有得會著得台語文獻的大部份，所以白話字夭是上重要，是負責台語傳承的大樹身。”這種文化傳承kah文化資源的觀點，是維持白話字運動通強的動力。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Tû-liáu pó-chûn Tâi-gí ê bûn-hòa ê tōng-ki í-gōa, mā ū chin chhim ê ì-sek hêng-thài ê tōng-ki. Gí-bûn kah jīn-tông ū chin chhim ê khan-liân. Kiám-chhái che sī le̍k-sú ê tiông-ho̍k, kòe-khì goân-chū-bîn teh tùi-khòng Hàn-jîn ê sî-chūn ū iōng Lô-má-jī chò chū-ngó͘ tēng-ūi siòng-teng (Hō An-koan 1998: 107), Pe̍h-ōe-jī tī hiān-tāi mā chiâⁿ-chò “khì Tiong-kok-hòa” iah sī kóng “thoat Hàn” ê siòng-teng (Chiúⁿ Ûi-bûn 1996: 2004). Chóng--sī oân-choân thoat-lī Hàn-jī ê chhī-tiûⁿ khah oh, khah chē lâng chhái-chhú hùn-ha̍p (hybridization) ê chhiú-tōaⁿ, kā Pe̍h-ōe-jī kah Hàn-jī lām teh siá. Hàn-lô su-bīn-gí ê hoat-tián ē-tàng sǹg sī Pe̍h-ōe-jī pún-thó͘-hòa ê chi̍t-ê bīn-hiòng.
|
除了保存台語的文化的動機以外，mā有真深的意識形態的動機。語文kah認同有真深的牽連。Kiám-chhái che是歷史的重複，過去原住民teh對抗漢人的時陣有用羅馬字作自我定位象徵 (賀安娟 1998：107), 白話字tī 現代mā成做“去中國化”抑是講“脫漢”的象徵（蔣為文 1996：2004）。總是完全脫離漢字的市場khah oh，khah chē人採取混合 (hybridization) 的手段，kā白話字kah漢字lām teh寫。漢羅書面語的發展會凍算是白話字本土化的一個面向。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pe̍h-ōe-jī tī chit-ê sî-kî ū chin tōa ê choán-piàn. Tû-liáu thoân-thóng ê gí-giân kang-kū-lūn í-gōa, koh ka-siōng chéng-ha̍p-tek ê tōng-ki (integrative motivation), kiông-tiau Pe̍h-ōe-jī ê le̍k-sú-sèng, siā-hōe-sèng kah pún-thó͘-hòa ê bīn-hiòng.
|
白話字tī這個時期有真大的轉變。除了傳統的語言工具論以外，koh加上整合tek的動機（integrative motivation)，強調白話字的歷史性、社會性kah本土化的面向。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pe̍h-ōe-jī ê pún-thó͘-hòa kàu chia tit-tio̍h oân-choân ê khak-jīn, sú-iōng-chiá bô jīn-ūi i sī kàu-hōe ê mi̍h, iōng Ông Io̍k-tek (1993: 45) ê ōe lâi kóng thōng chheng-chhó͘, i kóng: “Kàu-hōe Lô-má-jī kap Ki-tok kàu-gī hō͘-siong bô koan-hē, m̄-koh hām kòe-khì, chit-má kap bī-lâi ê Tâi-oân bûn-hòa hoat-tián ū bi̍t-chhiat ê koan-hē”.
|
白話字的本土化到chia得著完全的確認，使用者無認為伊是教會的物，用王育德（1993：45）的話來講通清楚，伊講：“教會羅馬字kap基督教義互相無關係，m̄-koh hām過去、chit-má kap未來的台灣文化發展有密切的關係”。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3．Kiat-lūn
|
3．結論 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Chiū bûn-hiàn lâi khòaⁿ, Pe̍h-ōe-jī ū í-hā ê te̍k-tiám: 1) Pe̍h-ōe-jī ūn-tōng sī bûn-thé kái-kek mā sī bûn-jī kái-kek; 2) Pe̍h-ōe-jī ê hiān-tāi-haò pí Tâi-gí Hàn-jī khah chá, mā hoat-tián liáu khah oân-pī; 3) Pe̍h-ōe-jī ê bûn-lūi chin to-iūⁿ, sī choân hong-ūi ê su-bīn-gí, ū chē-chē ê gí-giân kong-lêng; 4) Pe̍h-ōe-jī ū oân-chéng ê tho̍k-siá ki-chhó͘ kaìn-siat; 5) ū im tō ū jī, Pe̍h-ōe-jī ē-tàng phiau-kì só͘-ū ê Tâi-gí-sû, bô chhiūⁿ Hàn-jī tiāⁿ tú-tio̍h bô jī thang iōng ê khùn-kéng; 6）Pe̍h-ōe-jībûn-hiàn kì-lo̍k Tâi-oân ê siā-hōe bûn-hòa, sī gián-kiù Tâi-oân bûn-hòa ê pó-khò͘; 7) Pe̍h-ōe-jī tòe tio̍h sî-tāi ê kha-pō͘, kiâⁿ-ji̍p chu-sìn kho-si ê sî-tāi, chìn-ji̍p bān-kok-bé, chiâⁿ-chò kok-chè phiau-chún, hong-piān chu-sìn kau-liû.
|
就文獻來看，白話字有以下的特點﹕1）白話字運動是文體改革mā是字是文字改革；2）白話字的現代化比台語漢字khah 早，mā發展了khah完備；3）白話字的文類真多樣，是全方位的書面語，有chē-chē的語言功能；4）白話字有完整的讀寫基礎建設；5）有音就有字，白話字會凍標記所有的台語詞，無像漢字定tú著無字thang用的困境；6）白話字文獻記錄台灣的社會文化，是研究台灣文化的寶庫；7）白話字tòe著時代的腳步，行入資訊科技的時代，進入萬國碼，成作國際標準，方便資訊交流。 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Tùi hoat-tián ê le̍k-têng lâi khòaⁿ, Pe̍h-ōe-jī tùi chong-kàu chhut-hoat kiâⁿ hiòng siā-hōe. Put-koán tùi chhui-hêng ê lâng, chhui-hêng ê bo̍k-tek lâi khòaⁿ, Pe̍h-ōe-jī lóng ū chin bêng-hián ê sè-sio̍k-hòa ê hiān-siōng. Pe̍h-ōe-jī m̄-nā kì-lo̍k pún-thó͘ ê le̍k-sú bûn-hòa, koh sī Tâi-gí-bûn hiān-tāi-hòa ê tōa kong-sîn. Chòe-kīn Pe̍h-ōe-jī koh hông kiò-chò Tâi-oân-jī, chú-iàu tō-sī jīn-tông Pe̍h-ōe-jī sī tiōng-iàu ê Tâi-oân bûn-hòa chu-sán, m̄-sī kàu-hōe ê choan-lī, mā m̄-sī gōa-lâi bûn-jī, Pe̍h-ōe-jī í-keng iông-ji̍p pún-thó͘, chiâⁿ-chò lán Tâi-oân ê chi̍t pō͘-hūn.
|
對發展的歷程來看，白話字對宗教出發行向社會。不管對推行的人、推行的目的來看，白話字攏有真明顯的世俗化的現象。白話字m̄-nā 記錄本土的歷史文化，koh是台語文現代化的大功臣。最近白話字koh hông叫做台灣字，主要就是認同白話字是重要的台灣文化資產，m̄是教會的專利，mā m̄是外來文字，白話字已經融入本土，chiâⁿ作咱台灣的一部分。 |
