“Bāng-chè bāng-lō͘” (Internet) sī chū 1960 nî-tāi boa̍t-kî khai-sí sêng-tióng kàu-taⁿ ê choân-kiû-sèng tiān-náu bāng-lō͘, sī sio-chiap pah-bān ê su-jîn, kong-ka bāng-lō͘ ê bāng-lō͘-thâu (network of networks). Kāng sî-kî, pún-té í-keng tī-teh ê tiān-chú iû-kiāⁿ (e-mail) tòe Internet ê sêng-tióng chiām-chiām phó͘-ki̍p. Kàu kah 1990 nî chiah chhut-hiān “World Wide Web” (WWW, Tiong-e̍k “choân-kiû chu-sìn-bāng”) ---- che sī kiàn-li̍p tòa Internet chit-ê tē-ki téng-koân ê “chhiau bûn-pún” (hypertext) bûn-kiāⁿ liân-kiat hē-thóng. BBS (Tiong-e̍k “tiān-chú pò͘-kò-nôa hē-thóng”) tī chit nn̄g-ê nî-tāi tiong-kan hoat-tián--chhut-lâi.
|
「網際網路」（Internet）是自1960年代末期開始成長到taⁿ ê全球性電腦網路，是相接百萬個私人、公家網路ê網路頭（network of networks）。仝時期，本底已經tī-teh ê電子郵件（e-mail）tòe Internet ê成長漸漸普及。到kah 1990年才出現「World Wide Web」（WWW，中譯「全球資訊網」）─這是建立tòa Internet這個地基頂高ê「超文本」（hypertext）文件連結系統。BBS（中譯「電子佈告欄系統」）tī這兩個年代中間發展出來。 |
|
Ngē-thé hong-bīn, sek-ha̍p tiàm chhù--ni̍h iōng ê kò-jîn tiān-náu (home PC) tī 1970 nî-tāi bóe, 80 nî-tāi chho͘-kî khai-sí chiūⁿ-chhī, phó͘-ki̍p. Chóng--sī, hit-ê nî-tāi ê PC bô hoat-tō͘ chhú-lí Au-bí bûn-jī í-gōa ê su-siá hē-thóng, pau-khoah Hàn-jī kap Au-bí tē-khu í-gōa ê “ho̍k-cha̍p Lô-má-jī” (jû Oa̍t-lâm-jī). Tong-sî i-lōa Hàn-jī ê Hôa-bûn tī chu-sìn chhú-lí ê lī-piān thêng-tō͘ khah-su hiān-chhú-sî Tâi-gí Lô-má-jī ê chōng-hóng, sīm-chí gī-lūn-chiá tang-tiong “ Ū chi̍t-phài ê koan-liām jīn-ūi: kì-jiân chu-sìn siā-hōe sī bī-lâi ê chhu-sè, jî-chhiáⁿ Tiong-bûn iū-koh bô hoat-tō͘ kap tiān-náu sio-iông, án-ne èng-kai hùi-tû Tiong-bûn, chiong Hàn-jī La-teng-hòa” (Sìn Sè-chhiong, 2005).
|
硬體方面，適合tiàm厝裡用ê個人電腦（home PC）tī 1970年代尾、80年代初開始上市、普及。總是，hit個年代ê PC無法度處理歐美文字以外ê書寫系統，包括漢字kap歐美地區以外ê「複雜羅馬字」（如越南字）。當時倚賴漢字ê華文tī資訊處理ê利便程度khah輸現主時台語羅馬字ê狀況，甚至議論者當中『有一派ê觀念認為：既然資訊社會是未來ê趨勢，而且中文又koh無法度kap電腦相容，án-ne應該廢除中文，將漢字拉丁化』（信世昌，2005）。 |
|
Chóng--sī, Hàn-jī tī Hàn bûn-hòa siā-hōe ū i kú-tn̂g í-lâi ê bûn-hòa chi-phòe tē-ūi, jî-chhiáⁿ tit-tio̍h chiàn-āu Tiong-kok chèng-koân chhui-sak kok-gí ūn-tōng só͘ sù ê chèng-tī-la̍t chi-chhî. Chèng-hú chū án-ne tī 1984 nî kin-kù bîn-kan sán-gia̍p ê hong-àn chè-tēng tāi-piáu thoân-thóng Hàn-jī (kok-jī) ê bûn-jī lōe-má (encodeng) hō-miâ “Big-5”, Bí-kok ê Bî-nńg kong-si mā tòe leh tī 1990 nî chó-iū kā Big-5 ná-ji̍p in ê sī-thang chok-gia̍p hē-thóng (Windows 3.1). :Lōe-má sī thiu-siòng, ki-su̍t-sèng ê hû-hō ūi-tì pian-lia̍t, su-iàu siong-koan phòe-thò chiah ē-tàng kā bûn-jī hû-hō hián-sī--chhut-lâi (jû biáu-siá si̍t-chè jī-thé ê jī-hêng). Chit hong-bīn, Tâi-oân mā tī 1980 nî-tāi chho͘ khai-hoat chhut phòe-ha̍p Big-5 Hàn-jī lōe-má ê “sè-bêng-thé” hoân-thé Hàn-jī jī-hêng í-ki̍p chù-im hû-hō su-ji̍p-hoat (Sìn Sè-chhiong, 2005).
|
總是，漢字tī漢文化社會有伊久長以來ê文化支配地位，而且得著戰後中國政權推sak國語運動所賜ê政治力支持。政府自án-ne tī 1984年根據民間產業ê方案制訂代表傳統漢字（國字）ê文字內碼（encodeng）號名「Big-5」，美國ê微軟公司mā tòe leh tī 1990年左右kā Big-5納入in ê視窗作業系統（Windows 3.1）。內碼是抽象、技術性ê符號位置編列，需要相關配套才會tàng kā文字符號顯示出來（如描寫實際字體ê字型）。這方面，台灣mā tī 1980年代初開發出配合Big-5漢字內碼ê「細明體」繁體漢字字型以及注音符號輸入法（信世昌，2005）。 |
|
M̄-koh bô-lūn sī Big5 lōe-má, sè-bêng-thé jī-hêng ia̍h chù-im hû-hō su-ji̍p-hoat téng, ē-sái kóng lóng sī kan-taⁿ ūi kong-koân-le̍k jīn-tēng sī “chiàⁿ-thóng” ê koaⁿ-ōe hē-thóng ho̍k-bū, si̍t-chè siōng oân-choân bô khó-lū tio̍h kî-thaⁿ Tâi-oân gí-giân ---- sīm-chí kî-thaⁿ Tiong-kok gí-giân ---- ê su-kiû. Só͘-í tō sǹg kóng ū lâng ê miâ-jī chū-pún ū iōng tio̍h Hō-ló te̍k-su Hàn-jī “mo͘” ka sì-tiám chúi (tha̍k "chhōa"), mā sī in-ūi “hong-giân hû-hō” bô siū chiàⁿ-thóng thé-chè jīn-tông tō bô hoat-tō͘ su-ji̍p/su-chhut tiān-náu (sīm-chí tì-tio̍h sio̍k-î gí-giân jîn-koân chi-it ê hō-miâ-koân siū-tio̍h ap-chè). Tùi hui koaⁿ-ōe ê koan-tiám lâi khòaⁿ, piáu-bīn siōng tiong-sèng ê lōe-má/jī-hêng chè-tēng si̍t-chè siōng hoán-èng chhut Tâi-oân chiàn-āu ê gí-bûn koân-le̍k kiat-kò.
|
M̄-koh無論是Big5內碼、細明體字型ia̍h注音符號輸入法等，會使講攏是干單為公權力認定是「正統」ê官話系統服務，實際上完全無考慮著其它台灣語言─甚至其它中國語言─ê需求。所以就算講有人ê名字自本有用著Hō-ló特殊漢字「毛」加四點水（讀 "chhōa"），mā是因為「方言符號」無受正統體制認同就無法度輸入/輸出電腦（甚至致著屬於語言人權之一ê號名權受著壓制）。對非官話ê觀點來看，表面上中性ê內碼/字型制訂實際上反映出台灣戰後ê語文權力結構。 |
|
Siong-tùi chi-hā, pêⁿ-pêⁿ sī kè-sêng hoân-thé-jī thoân-thóng ê Hiong-káng chèng-hú tō tī 1999 nî kong-pò͘ pó͘-chhiong Big-5 jī-chi̍p ê “Hiong-káng cheng-pó͘ jī-hû-chi̍p” (HKSCS), lōe-iông pau-hâm 4702 ê tī Hiong-káng thong-iōng ê Tiong-bûn jī-hû, kî-tiong chē-chē sī Àu-gí te̍k-su Hàn-jī (Hiong-káng chèng-hú). Che soeh-bêng Hiong-káng chèng-koân ê gí-bûn kui-ōe tiōng-sī tong-tē ê gí-bûn seng-thài kap thoân-thóng.
|
相對之下，平平是繼承繁體字傳統ê香港政府就tī 1999年公佈補充Big-5字集ê《香港增補字符集》（HKSCS），內容包含4702個tī香港通用ê中文字符，其中濟濟是粵語特殊漢字（香港政府）。這說明香港政權ê語文規劃重視當地ê語文生態kap傳統。 |
|
Sui-jiân Tiong-bûn tī 1980 nî iáu siū “Eng-bûn tiān-náu” chi-phòe, chóng--sī bô kúi-nî lāi tō khai-hoat chhut choan ūi Hôa-gí-bûn ho̍k-bū ê Tiong-bûn-hòa ki-chhó͘ kang-kū, m̄-tāⁿ chhiau-oa̍t kî-thaⁿ Tâi-oân gí-bûn ê sò͘-ūi chu-sìn èng-piàn lêng-le̍k, iā bó͘-chióng thêng-tō͘ ap-sok tio̍h in bī-lâi ê hoat-tián khong-kan, sīm-chí kàn-chiap chhiok-sêng Tâi-gí-bûn chek-kek hūn-chú lōe-pō͘ ê hun-lia̍t. Bú-gí-bûn ê khai-hoat sian-hong bīn-tùi “tiàm thé-chè lāi hoat-tián Tâi-gí-bûn” (hó͘-tēng jû kàu-hōe Pe̍h-ōe-jī chit-khoán “ho̍k-cha̍p Lô-má-jī” thoân-thóng he̍k-chiá chhái-chhú piàn-thong hong-sek “thun-lún”) vs. “thoat-lī Big-5 thé-chè, kiâⁿ-hiòng Unicode” (kā Big-5 tòng-chò sī kòe-tō͘ sî-kî ê sán-bu̍t, ǹg-bāng bān-kok-bé sî-tāi ê lâi-lîm ---- í-hā thó-lūn).
|
雖然中文tī 1980年猶受「英文電腦」支配，總是無幾年內就開發出專為華語文服務ê中文化基礎工具，m̄單超越過其它台灣語文ê數位資訊應變能力，亦某種程度壓縮著in未來ê發展空間，甚至間接促成台語文積極份子內部ê分裂。母語文ê開發先鋒面對「tiàm體制內發展台語文」（否定如教會白話字這款「複雜羅馬字」傳統或者採取變通方式「吞忍」）vs.「脫離Big-5體制，行向Unicode」（kā Big-5當作是過渡時期ê產物，向望萬國碼時代ê來臨─以下討論）。 |
|
Tong-jiân, si̍t-chè siōng, chit nn̄g-chióng chhek-lio̍k bī-pit ū mâu-tùn. Chóng--sī, chi̍t hong-bīn in-ūi Hō-ló Hàn-jī su-siá thoân-thóng ê thé-chit bô koaⁿ-ōe hē-thóng hiah chāi, Lô-má-jī thoân-thóng iū-koh tī chiàn-chêng, chiàn-āu siū-tio̍h bô-kāng chèng-koân táⁿ-ap, thèng-hó kóng 20 sè-kí bóe-kî ê Tâi-gí-bûn ūn-tōng chin iông-ī siū-tio̍h gōa-chāi kiat-kò-sèng in-sò͘ chó-iū, chū-jiân su-siá ē kiâⁿ chiūⁿ ki-su̍t-sèng thò-hia̍p, piàn-thong ê lō͘ siōng. Chit-khoán hiān-siōng hoàn-èng tī Tâi-gí tiān-náu chu-sìn ê chhú-lí hêng-sek kap āu-lâi hêng-sêng ê su-siá si̍p-koàn. Bûn-su hē-thóng hong-bīn, ūi beh hō͘ Tiong-bûn tiān-náu khoân-kéng mā ē-tit chhú-lí Pe̍h-ōe-jī, bô-lūn sī TW301 (1990 nî, Bî-nńg DOS chok-gia̍p hē-thóng), HOTSYS-HAKSYS (1994 nî, Bî-nńg Windows 3.1/95/98, ē-kha kán-chheng “HOTSYS”), Taiwanese Package 1.41 (2001 nî, Bî-nńg Windows 95~XP) lóng khì bùn Big-5 lōe-má lâu--lo̍h-lâi ê “phāng” he̍k-chiá sī siu-kái Au-bí jī-hû iōng ê ASCII lōe-má-khu, tông-sî phòe te̍k-pia̍t ūi Tâi-gí Lô-má-jī siat-kè ê choan-iōng jī-hêng (Iûⁿ Ún-giân, 2001). Ki-su̍t siōng ê hān-chè chō-sêng pō͘-hūn hē-thóng seng-sán ê bûn-jī āu-lâi bô hoat-tō͘ chèng-siông chiūⁿ-bāng, tio̍h lēng-gōa poah-kang choán-ōaⁿ chò sin-hêng, bô sio-thong ê pian-bé-hoat. Mā ū hē-thóng siat-kè--chhut-lâi ê lōe-má kan-taⁿ ē-tit tiàm te̍k-tēng ê cho̍k-gia̍p hē-thóng téng sú-iōng, iā tō-sī bô hû-ha̍p khòa pêⁿ-tâi (cross-platform) ê lí-sióng.
|
當然，實際上，這兩種策略未必有矛盾。總是，一方面因為Hō-ló漢字書寫傳統ê體質無官話系統hiah在，羅馬字傳統又koh tī戰前、戰後受著無仝政權打壓，thèng好講20世紀尾期ê台語文運動真容易受著外在結構性因素左右，自然書寫會行上技術性妥協、變通ê路上。這款現象反映tī台語電腦資訊ê處理形式kap後來形成ê書寫習慣。文書系統方面，為beh hō͘中文電腦環境mā會得處理白話字，無論是TW301（1990年，微軟DOS作業系統）、HOTSYS-HAKSYS（1994年，微軟Windows 3.1/95/98，下kha簡稱「HOTSYS」）、Taiwanese Package 1.41（2001年，微軟Windows 95~XP）攏去bùn（鑽）Big-5內碼留落來ê「縫」或者是修改歐美字符用ê ASCII內碼區，同時配特別為台語羅馬字設計ê專用字型（楊允言，2001）。技術上ê限制造成部分系統生產ê文字後來無法度正常上網，著另外撥工轉換做新型、無相通ê編碼法。Mā有系統設計出來ê內碼干單會得tiàm特定ê作業系統頂使用，也就是無符合跨平台（cross-platform）ê理想。 |
|
Í-siōng sū-su̍t ê khùn-kéng chē-chió éng-hióng tio̍h bú-gí sú-iōng-chiá tùi Tâi-gí chu-sìn ūn-iōng ê chhin-hô-le̍k. Ē-sái kóng, beh sú-iōng tiān-náu chhú-lí bú-gí ê lâng tiāⁿ-tio̍h ū chhiau-kòe kāng sî-kî Tiong-bûn sú-iōng-chiá ê jia̍t-chêng kap tì-sek. E-mail tong-sî tú khai-sí tī Tâi-oân khí-poe ê sî-tāi, in-ūi ki-su̍t-sèng ê hān-chè, pēng bô hoat-tō͘ khó-khò sì-kè thoân-sàng Hàn-jī phoe. Lí-lūn siōng lâi kóng, hit-ê khám-chām sī Tâi-gí Lô-má-jī siōng chiàm iu-sè ê sî-kî, put-jī-kò jîn-sò͘ chió bô hoat-tō͘ chō-sêng ūn-tōng.
|
以上敘述ê困境濟少影響著母語使用者tùi台語資訊運用ê親和力。會使講，beh使用電腦處理母語ê人定著有超過仝時期中文使用者ê熱情kap智識。E-mail當時tú開始tī台灣起飛ê時代，因為技術性ê限制，並無法度可靠四界傳送漢字批。理論上來講，hit個坎站是台語羅馬字上佔優勢ê時期，不而過人數少無法度造成運動。 |
|
Āu--lâi, chiân-su̍t ê kiat-kò-sèng ê hān-chè pek-sú e-mail ê sú-iōng hān tī Big-5 kui-ōe ê Hàn-jī (bô Tâi-gí chō-jī) kap bô chèng-kui siaⁿ-tiāu hû-hō ê Lô-má-jī. Kàu kah HOTSYS chiūⁿ-chhī ê sî (1994), e-mail í-keng tī Tâi-oân sêng-tióng kúi-nā nî, khiok-sī in-ūi pian-bé siat-kè siōng khoat-kak, soah tùi iōng e-mail su-siá Lô-má-jī bô pang-chān. Le̍k-sú siōng kú-tn̂g ê “taigu” e-mail-tīn (chá-kî iōng Kau-tāi tiān-chú bu̍t-lí-hē ê chu-goân, āu--lâi bat sóa-khì Tiong-iong gián-kiù-īⁿ chu-sìn-só͘, formosa.org téng) chū 1991 nî tō khai-sí siu-sàng tiān-chú-phoe kàu-taⁿ. Kin-kù Iûⁿ Ún-giân ê pò-kò (Ha̍k-seng Tâi-oân Gí-bûn Chhiok-chìn-hōe, 1995), “in-ūi tī tiān-náu téng-bīn phah tiān-náu ū khùn-lân, só͘-í tōa-pō͘-hūn chêng-hêng hā, lóng bô sú-iōng tiāu-hû, kiaⁿ lâng tha̍k bô ê sî-chūn, chiah iōng sò͘-jī iah-sī [he̍k-sī] kî-thaⁿ hû-hō lâi piáu-sī, hû-hō sī: tē-jī siaⁿ ‘ ' ’, tē-saⁿ siaⁿ ‘ ` ’, tē-gō͘ siaⁿ ‘ ^ ’, tē-chhit siaⁿ ‘ ~ ’, tē-peh siaⁿ ‘ ' ’, phīⁿ-im iōng ‘ */N/ⁿ ’, îⁿ ê o iōng ‘ o͘/ou ’”. Si̍t-chè siōng, āu--lâi khah sî-kiâⁿ siá chhan-chhiūⁿ TLPA sek ê sò͘-jī lâi piáu-sī siaⁿ-tiāu, iā ū lâng koàn-sì iōng se-sek ín-hō ‘ " ’ hóng phīⁿ-im hû-hō (thuh-koân ê sió-siá n).
|
後來，前述ê結構性ê限制逼使e-mail ê使用限tī Big-5規劃ê漢字（無台語造字）kap無正規聲調符號ê羅馬字。到kah HOTSYS上市ê時（1994），e-mail已經tī台灣成長幾偌年，卻是因為編碼設計上缺角，soah tùi用e-mail書寫羅馬字無幫贊。歷史上久長ê「taigu」e-mail陣（早期用交大電子物理系ê資源，後來bat徒去中央研究院資訊所、formosa.org等）自1991年就開始收送電子批到taⁿ。根據楊允言ê報告（學生台灣語文促進會，1995），「因為佇電腦頂面拍電腦有困難，所以大部分情形下，攏無使用調符，驚人讀無的時陣，才用數字益是[或是]其它符號來表示，符號是：第二聲『'』第三聲『`』、第五聲『^』、第七聲『~』、第八聲『'』，鼻音用『*/N/ⁿ』，圓的o 用『o͘/ou』」。實際上，後來khah時行寫參像TLPA式ê數字來表示聲調，也有人慣勢用西式引號「"」仿鼻音符號（thuh高ê小寫n）。 |
|
Keng-kòe e-mail thoân-sàng ê Tâi-gí-bûn hêng-sek siōng kheng-hiòng kháu-gí, tùi-siōng it-poaⁿ sī kò-jîn ia̍h te̍k-tēng thoân-thé, lōe-iông sù-siông chiam-tùi siā-kûn koan-sim ê kò͘-tēng gī-tê gī-lūn, gōa-kài it-poaⁿ oh chiap-chhiok. BBS, Gopher pí-kàu khah kong-khai, iû-kî sī ha̍k-su̍t-kài iah-sī hāu-hn̂g ê chām it-poaⁿ bián-chîⁿ tō ē-tàng chù-chheh. Tī 1994 nî nî-té iû Kau-tāi Taiû-gián-siā hoat-khí siat-tì ê “Tâi-oân bûn-hòa chu-liāu-khò͘” (twserv.nctu.edu.tw) sī kî-tiong te̍k-pia̍t ū chí-phiau ì-gī ê sū-kang. Chu-liāu-khò͘ ê chi̍t-kóa ha̍k-seng gī-kang lī-iōng server (sù-ho̍k-khì) ê khong-kan siu-chi̍p Tâi-gí-bûn ê bûn-chiuⁿ. Siong-tùi e-mail-tīn ê kháu-gí te̍k-chit, chu-liāu-khò͘ khah choan-thô͘ tī thoân-thóng hêng-sek ê bûn-ha̍k chok-phín, pau-hâm chhòng-chok, hoan-e̍k, lūn-bûn, bîn-kan bûn-ha̍k chhái-chi̍p téng-téng (Ha̍k-seng Tâi-oân Gí-bûn Chhiok-chìn-hōe, 1995). Chu-liāu-khò͘ ê lōe-iông sī BBS thàm-thó ê tùi-siòng, mā sī BBS cheng-hôa ê pó-chûn khong-kan. Āu--lâi Tâi-oân bûn-hòa chu-liāu-khò͘ ê thoân-tūi chìn-chi̍t-pō͘ kā chit-kóa lōe-iông thàu-kòe chi̍t-ê bāng-chām kài-bīn thêng-hiān--chhut-lâi, che hō͘ liû-lám Tâi-gí-bûn sò͘-ūi chu-liāu ê mn̂g-tiāⁿ koh khah kē. Tâi-oân bûn-hòa chu-liāu-khò͘ thang kóng sī Tâi-oân (sè-kài?) thâu-chi̍t-ê chiam-tùi Hō-ló, Kheh-gí bûn-chiuⁿ chò sò͘-ūi siu-chi̍p, chéng-lí ê tián-chông tan-ūi, tùi siàu-liân cho̍k-kûn te̍k-pia̍t ū éng-hióng-la̍t.
|
經過e-mail傳送ê台語文形式上傾向口語，對象一般是個人ia̍h特定團體，內容四常針對社群關心ê固定議題議論，外界一般oh接觸。BBS、Gopher比較khah公開，尤其是學術界iah是校園ê站一般免錢就會tàng註冊。Tī 1994年年底由交大台研社發起設置ê「台灣文化資料庫」 (twserv.nctu.edu.tw)是其中特別有指標意義ê事工。資料庫ê一寡學生義工利用server（伺服器）ê空間收集台語文ê文章。相對e-mail陣ê口語特質，資料庫khah專途tī傳統形式ê文學作品，包含創作、翻譯、論文、民間文學採集等等（學生台灣語文促進會，1995）。資料庫ê內容是BBS探討ê對象，mā是BBS精華ê保存空間。後來台灣文化資料庫ê團隊進一步kā這寡內容透過一個網站介面呈現出來，這hō͘瀏覽台語文數位資料ê門碇koh khah低。台灣文化資料庫通講是台灣（世界？）頭一個針對Hō-ló、客語文章做數位收集、整理ê典藏單位，對少年族群特別有影響力。 |
|
Bô-lūn sī iōng TW301 iah-sī āu--lâi ê HOTSYS chò bûn-su chhú-lí, oân-sêng ê kiat-kó lóng bē-tàng sûi-sî tah khí-khì BBS chām he̍k-chiá iōng bāng-ia̍h mûi-thé chiūⁿ-bāng hoat-piáu, it-poaⁿ su-iàu chhú-lí--kòe, tō-sī kā Hàn-jī chō-jī kap Lô-má-jī pian-bé kái-iōng kî-thaⁿ hû-hō tāi-thè. Só͘-í sui-bóng “choân-kiû chu-sìn-bāng” (WWW) kàu kah 90 nî-tāi tiong-kî í-keng sêng-tióng kúi-nā nî--ah, Tâi-gí-bûn ê bāng-chām sò͘-liōng iû-goân bô chē, jî-chhiáⁿ su-siá bûn-jī ū thò-hia̍p. (pō͘-hūn in-sò͘ kap bāng-ia̍h khong-kan, ki-su̍t bī phó͘-ki̍p ū koan-hē)
|
無論是用TW301 iah是後來ê HOTSYS做文書處理，完成ê結果攏bē-tàng隨時貼起去BBS站或者用網頁媒體上網發表，一般需要處理過，就是kā漢字造字kap羅馬字編碼改用其它符號代替。所以雖罔「全球資訊網」（WWW）到kah 90年代中期已經成長幾偌年ah，台語文ê網站數量猶原無濟，而且書寫文字有妥協。（部分因素kap網頁空間、技術未普及有關係。） |
|
Hit-ê khám-chām ê bú-gí ài-iōng-chiá nā-chún ū kong-khai chu-liāu ê su-iàu, sù-siông ê chò-hoat sī kià (pēⁿ-to̍k hong-hiám khah koân--ê) Bî-nńg Word tóng-àn khì e-mail-tīn. Chit-tōaⁿ sî-kî ê Tâi-bûn bāng-chām lūi-hêng pau-khoah khan-bu̍t ê koaⁿ-hong-chām, kàu-ha̍k-chām, gī-tê bāng-chām, kò-jîn-chām. Pe̍h-ōe-jī ê khan-bu̍t-chām siōng chē, chú-iàu ū ‘ Tai-bun Thong-sin Home Page【Tâi-bûn Thong-sìn bāng-ia̍h】’ (1996) kap ‘ Tâi-bûn pò-bé-á-chām ’ (1996) nn̄g-ki tōa-thiāu. Kàu-ha̍k-chām chú-iàu ū ‘ Khun-tó pún-thó͘ bûn-hòa hn̂g-tē’ (1997), ‘Kiú-nî it-koàn hiong-thó͘ gí-giân Tâi-gí kàu-châi chu-goân tiong-sim’ (~2001). Hui Pe̍h-ōe-jī iah-sī hùn-ha̍p im-phiau ê khan-bu̍t pau-khoah: ‘ Kheh-tâi-gí choan-khan ’ (Kheh-gí, 1997), ‘ Bāng-lō͘ Tâi-gí-bûn’ (~1998). Gī-tê bāng-chām pau-khoah: chhui-sak gí-giân tāi-má phiau-chún-hòa ê ‘Tai-oan Piau-chun’ (1996), í bûn-ha̍k gián-kiù ûi tiong-sim ê ‘ Tâi-oân bûn-ha̍k gián-kiù kang-chok-sek’ (1997), ‘ Bân-lâm-gí sio̍k-khek chhiùⁿ-pún “koa-á-chheh” chu-liāu-khò͘’ (1999). Kî-thaⁿ ê kò-jîn-chām ū ‘ Àm-kong-chiáu ê chhù’ (1995), ‘Ungian ê Homepage’ (?), ‘taioan.com’ (2000) téng-téng. Sui-jiân kóng sī “kò-jîn-chām”, in koan-sim ê gī-tê kî-si̍t iû-goân sī bú-gí, cheng-chha tī siat-kè siōng khah chió thu̍t-hián chhut khah iáⁿ-ba̍k ê kò-jîn hong-keh. 2001 nî ê ‘ Tâi-gí-pán khai-hòng bo̍k-lio̍k kè-ōe’ (Open Directory Project) lia̍t-chhut pah-gōa ê pau-hâm kok-chióng su-siá-hoat ê bāng-chām (ia̍h), pau-khoah iōng tē-jī gí-giân kà Tâi-gí ê “pòaⁿ-soaⁿ” bāng-ia̍h.
|
Hit個坎站ê母語愛用者若準有公開資料ê需要，四常ê作法是寄（病毒風險khah高ê）微軟Word檔案去e-mail陣。這段時期ê台文網站類型包括刊物ê官方站、教學站、議題網站、個人站。白話字ê刊物站上濟，主要有「Tai-bun Thong-sin Home Page【台文通訊網頁】」（1996）kap「台文報馬仔站」（1996）兩枝大柱。教學站主要有「鯤島本土文化園地」（1997）、「九年一貫鄉土語言台語教材資源中心」（~2001）。非白話字iah是混合音標ê刊物站包括：「客台語專刊」（客語，1997）、「網路台語文」（~1998）。議題網站包括：推sak語言代碼標準化ê「Tai-oan Piau-chun【台灣標準】」（1996）、以文學研究為中心ê「台灣文學研究工作室」（1997）、「閩南語俗曲唱本「歌仔冊」資料庫」（1999）。其它ê個人站有「暗光鳥ê厝」（1995）、「Ungian ê Homepage」（1998）、「taioan.com」（2000）等等。雖然講是「個人站」，in關心ê議題其實猶原是母語，增差tī設計上濟少突顯出khah影目ê個人風格。2001年ê「台語版開放目錄計畫」（Open Directory Project）列出百外個包含各種書寫法ê網站（頁），包括用第二語言教台語ê「半山」網頁。 |
|
Bē-tàng chiūⁿ-bāng ê chêng-hêng it-ti̍t kàu 2001 nî Taiwanese Package chiūⁿ-chhì chiah khai-sí kái-siān. TP kan-taⁿ chi-oân Lô-má-jī ê su-ji̍p, hián-sī kap choán-bé, pēng bô thê-kiong Hàn-jī sû-lūi ê su-ji̍p-hoat. Chóng--sī, bô chhiūⁿ HOTSYS ê Lô-má-jī pian-bé bô chi-oân bāng-ia̍h. (HOTSYS siōng-bóe-pán tī 1999 nî chó-iū hoat-piáu, phòe-ha̍p Windows 98/ME kap Word 2000. Bî-nńg tī 2001 nî thui-chhut ê Windows XP pēng bô hoat-tō͘ sek-iōng HOTSYS 2000 pán, Tâi-gí-bûn su-siá-chiá sit-khì chi̍t-thò ū-la̍t koh hó-iōng ê ke-si.).....
|
Bē-tàng上網ê情形一直到2001年Taiwanese Package上市才開始改善。TP干單支援羅馬字ê輸入、顯示kap轉碼，並無提供漢字詞彙ê輸入法。總是，無像HOTSYS ê羅馬字編碼無支援網頁。（HOTSYS上尾版tī 1999年左右發表，配合Windows 98/ME kap Word 2000。微軟tī 2001年推出 ê Windows XP並無法度適用HOTSYS 2000版，台語文書寫者失去一套有力koh好用ê家私。）..... |
|
2001 nî chì 2003 nî chit-tōaⁿ sî-kan sī “bāng-lō͘ siaⁿ-tiāu hû-hō kòe-tō͘-kî”. Chìn-chêng in-ūi ki-su̍t būn-tê, oh tī bāng-ia̍h, tiān-chú-phoe lāi-bīn su-ji̍p, hián-sī chèng-khak ê Pe̍h-ōe-jī siaⁿ-tiāu hû-hō. Ū TP liáu-āu, bāng-chām sûi-ê chiap-siū sin ki-su̍t. Chhōa-thâu kiâⁿ chit-lō͘--ê sī Iûⁿ Ún-giân ê “Pe̍h-ōe-jī Tâi-gí-bûn bāng-chām” . Che chi̍t-pō͘-hūn sī Pe̍h-ōe-jī bāng-chām ê bo̍k-lio̍k (kéng cheng-hôa), chi̍t-pō͘-hūn sī kāng bāng-he̍k ê ji̍p-kháu, ē-kha ū chi̍t-hē-lia̍t ê to̍k-li̍p bāng-chām, iû Iûⁿ kàu-siū téng lâng hū-chek ki-su̍t-bīn, kî-thaⁿ jîn-sū thê-kiong lōe-iông. Hêng-thài chú-iàu is7 thoân-thóng ê chēng-thài chu-sìn, te̍k-pia̍t sek-ha̍p bûn-ha̍k-chi̍p, kang-kū-chu chi-lūi ê chu-liāu.
|
2001年至2003年這段時間是「網路聲調符號過渡期」。進前因為技術問題，oh tī網頁、電子批內面輸入、顯示正確ê白話字聲調符號。有TP了後，網站隨個接受新技術。Chhōa頭行這路--ê是楊允言ê「白話字台語文網站」。這一部份是白話字網站ê目錄（揀精華），一部分是仝網域ê入口，下kha有一系列ê獨立網站，由楊教授等人負責技術面，其它人士提供內容。型態主要是傳統ê靜態資訊，特別適合文學集、工具書之類ê資料。 |
|
Chit-tōaⁿ sî-kan mā chhut-hiān kúi-nā pún siong-tong ū hūn-liōng ê kang-kū-chu: Iûⁿ Ún-giân hū-chek ê “Tâi-hôa sòaⁿ-téng sû-tián” (2000), “Tâi-gí sòaⁿ-téng jī-tián” (2003), “Tâi-gí-bûn gí-liāu-khò͘” (2003). Siau Pêng-tī ê bāng-chām “Kiâm-sng-thiⁿ Tâi-bûn kang-chok-sek” (2001, http://203.204.26.215/~taiwan/) pō͘-hūn sī pêⁿ-bīn, gí-im kàu-châi, pō͘-hūn sī i kò-jîn bûn-ha̍k chhòng-chok ê sò͘-ūi-pán. “Tâi-bûn Thong-sìn” tī 2001 nî siat sin bāng-chām (http://www.taiwantbch.org/), lī-ióng sàu-biâu ki-su̍t thê-kiông goân-chiap ê khan-bu̍t bīn-māu, khoat-tiám sī bē-tàng chhâ-sûn.
|
這段時間mā出現幾偌本相當有份量ê工具書：楊允言負責ê《台華線頂辭典》（2000）、《台語線頂字典》（2003）、《台語文語料庫》（2003）。蕭平治ê網站「鹹酸甜台文工作室」（2001）部分是平面、語音教材，部分是伊個人文學創作ê數位版。《台文通訊》tī 2001年設新網站（http://www.taiwantbch.org/），利用掃瞄技術提供原汁ê刊物面貌，缺點是bē-tàng查詢。 |
|
Goân-sio̍k “Bêng-ji̍t-pò” ê “kò-jîn sin-bûn-tâi” chū 2000 nî khai-sí thê-kiông sòaⁿ-téng siá-chok khong-kan. Kò-jîn sin-bûn-tâi kiâⁿ--ê sī thoân-thóng “lōe-iông koán-lí hē-thóng” (CMS), hong-piān lâng kā cheng-sîn hē tī siá-chok, bián chhau-hoân bāng-ia̍h ki-su̍t. Chit hong-bīn kap āu--lâi ê blog beh kâng, chóng--sī khiàm-khoah kúi-hāng ke-si. Kò-jîn sin-bûn-tâi in-ūi hó-iōng, oan-nā khip-ín chi̍t-kóa Tâi-bûn jîn-sū chìn-chù, chhin-chhiūⁿ Tân Kim-sūn ê “Chhun-thiⁿ ｅ bū” , “A-éng bêng bo̍k tē hông oân” . Kî-tiōng ū kóa chok-ka āu--lâi kái iōng blog chò pêⁿ-tâi.
|
原屬《明日報》ê「個人新聞台」自2000年開始提供線頂寫作空間。個人新聞台行--ê是傳統「內容管理系統」（CMS），方便人kā精神下tī寫作，免操煩網頁技術。這方面kap後來ê blog beh仝，總是欠缺幾項家私。個人新聞台因為好用，oan-nā吸引一寡台文人士進駐，親像陳金順ê「春天ｅ霧」、「阿穎bêng bo̍k tē hông oân」。其中有寡作家後來改用blog做平台。 |
|
2003 nî í-āu ê Tâi-gí bāng-lō͘-kài kap í-chá ê Tâi-gí bāng-chām ū ki-pún-te̍k ê bô-kâng. Í-chá ê Tâi-gí-lâng tiāⁿ-tio̍h hē sî-kan ha̍k-si̍p án-chóaⁿ siá HTML, chhiâu CSS téng bāng-ia̍h gí-giân, mā kiam ài ē-hiáu FTP, hō͘-tōng ê ki-lêng sī “lēng-gōa” siat-kè ê tan-goân, m̄-sī bāng-chām ê he̍k-sim. Sin bāng-chām ê kut-ki khah chē m̄-sī ka-tī khí--ê, iōng-chiá ki-pún siōng kan-taⁿ hē cheng-sîn pī-pān lōe-iông kap hām kî-thaⁿ lâng hō͘-tōng (interact), kàu-chè. Chhiâng-chāi hō͘-tōng ê hit-tīn lâng chiâⁿ-chò chi̍t-ê “siā-kûn”.
|
2003年以後ê台語網路界kap以早ê台語網站有基本te̍k ê無仝。以早ê台語人定著下時間學習按怎寫HTML、chhiâu CSS等網頁語言，mā兼愛會曉FTP，互動ê機能是「另外」設計ê單元，m̄是網站ê核心。新網站ê骨枝khah濟m̄是家己起--ê，用者基本上干單下精神備辦內容kap hām其它人互動（interact）、交際。常在互動ê hit陣人成做一個「社群」。 |
|
Chit-khoán bô͘-sek hû-ha̍p só͘-ūi “Web 2.0” (tē-jī tāi Web) ê kàu-gī: “Web sī pêⁿ-tâi”, “chu-liāu sī tōng-le̍k”, “chham-ú-te̍k ê kiàn-tio̍k”, “bāng-lō͘ hāu-kó” téng-téng. Kî-tiong éng-hióng Tâi-gí-kài siōng tōa ê èng-iōng nńg-thé ū nn̄g tōa lūi: blog (bāng-chì, Tiong-e̍k: pō͘-lo̍h-keh) kap weki. In lóng sī kiông-tiau liû-tōng ê chu-liāu lōe-iông. Blog ê lōe-iông pō͘-hūn sī kò-jîn teh keng-sin (ia̍h kúi-ê lâng lûn-liû), pō͘-hūn sī lâu-ōe ê lâng siá--ê (tah--ê). Weki sī kui-tīn lâng ha̍p-chok chiong lōe-iông “tàu tàu”--chhut-lâi, kî-tiong ê hō͘-tōng kòe-têng pau-khoah chiam-tùi tong teh khí ê lōe-iông chham-siông, hia̍p-tiau, phêng-lūn. Chi̍t-phiⁿ weki bûn-chiuⁿ it-poaⁿ bô sū-sian hān-tēng tn̂g-té, keh-kò, mā tiāⁿ-tiāⁿ bô kò͘-tēng jîn-sū hū-chek sím-cha (ē-sái kóng ta̍k-ê lóng hū-chek sím-cha), phín-chit hó-bái lóng ē-sái kong-lūn, mā sûi-sî ē-tit kái-chìn, pó͘-chhiong (che khó-pí Web 2.0 kiông-tiau ê “perpetoal beta”/“éng-kiú ê beta”). Sî-kan tùi sin bāng-chām chin iàu-kín: hō͘-tōng ê su-kiû piáu-sī siā-kûn ài ū hoat-tō͘ tī tē-it sî-kan (chhiūⁿ iōng RSS tui-chong) chiáng-ak sin lōe-iông, he̍k-chiá sī ū ke-si tui-chong chēng kah taⁿ ê cheng-chha (chhiūⁿ iōng diff kang-kū pí-phēng sin-kū lōe-iông).
|
這款模式符合所謂「Web 2.0」（第二代Web）ê教義：「Web是平台」、「資料是動力」、「參與te̍k ê建築」、「網路效果」等等。其中影響台語界上大ê應用軟體有兩大類：blog（網誌，中譯：部落格）kap weki。In攏是強調流動ê資料內容。Blog ê內容部分是個人teh更新（ia̍h幾個人輪流），部分是留話ê人寫--ê（貼--ê）。Weki是歸陣人合作將內容「tàu tàu」出來，其中ê互動過程包括針對當teh起ê內容參詳、協調、評論。一篇weki文章一般無事先限定長短、架構，mā定定無固定人士負責審查（會使講逐家攏負責審查），品質好bái攏會使公論，mā隨時會得改進、補充（這可比Web 2.0強調ê「perpetoal beta」/「永久ê beta」）。時間tùi新網站真要緊：互動ê需求表示社群愛有法度tī第一時間（像用RSS追蹤）掌握新內容，或者是有家斯追蹤前kah taⁿ ê增差（像用diff工具比並新舊內容）。 |
|
Tâi-gí jîn-sū tī bāng-chām siong-gia̍p kong-si bī tōa-liōng khai-siat lūi-sū ho̍k-bū chìn-chêng tō khai-sí chhì-giām blog kap weki. Tī 2003 nî “Àm-kong-chiáu ê chhù” khai-sí chhì-siá kò-jîn blog (http://lomaji.com/oldblog/). Beh kāng sî-chūn, Tân Pek-tiong chhì-giām keng-êng “Tâi-gí-bûn Weblog tiong-sim” (http://weblog.holopedia.org/), nńg-thé iōng tng sî-kiâⁿ ê Movable Type. Che thê-kiong bián-chîⁿ ê blog kháu-chō hō͘ chhù-bī siá Tâi-gí-bûn ê jîn-sū su-siá iōng, siōng lāu-jia̍t ê sî bat khip-óa sò͘-cha̍p-lâng. Kāng hit-nî, Tè Khái-sū kap Tân Pek-tiong nn̄g-lâng kui-ōe, siat-li̍p Holopedia.net. Holopedia sī chi̍t-ê iōng weki ki-su̍t pian-siá pah-kho choân-su ê sò͘-ūi sū-kang, chhì-giām chi̍t-nî āu sóa-khì kāng sèng-chit ê Wekipedia, piàn-chò i ê Tâi-gí-pán (http://zh-min-nan.wekipedia.org), kàu kah 2006 nî nî-té ū lia̍p-chek 2100 phiⁿ bûn-chiuⁿ.
|
台語人士tī網路商業公司未大量開設類似服務進前就開始試驗blog kap weki。 Tī 2003年「暗光鳥ê厝」開始試寫個人blog（http://lomaji.com/oldblog/）。Beh仝時陣，陳柏中試驗經營「台語文Weblog中心」（http://weblog.holopedia.org/），軟體用當時行ê Movable Type。這提供免錢ê blog口座hō͘趣味寫台語文ê人士書寫用，上鬧熱ê時bat吸倚數十人。仝hit年，戴凱序kap陳柏中兩人規劃、設立Holopedia.net。Holopedia是一個用weki技術編寫百科全書ê數位事工，試驗一年後徒去仝性質ê Wekipedia，變做伊ê台語版（http://zh-min-nan.wekipedia.org），到kah 2006年年底有粒積2100篇文章。 |
|
Blog kap weki ū kî-thaⁿ ê te̍k-chit te̍k-pia̍t khip-ín Tâi-gí kang-chok-chiá: lōe-má ti̍t-chiap chhái-iōng Unicode, nńg-thé siat-kè siōng ū khó-lū tio̍h “kok-chè-hòa” (I18N) kap “chāi-tē-hòa” (L10N) ê su-iàu. Chit nn̄g-tiám lóng hû-ha̍p to-gí-bûn (multilengoal) kap jio̍k-sè gí-giân ê su-kiû, mā thiàu-kòe chú-liû Hôa-bûn Big-5 lóng-toān ê kio̍k-bīn. Lēng-gōa, in chin chē thò sī goân-bé khai-hòng (open so͘rce) ê chu-iû nńg-thé (Free Software), só͘-í iōng-chiá kám-kak in ê chu-liāu ū pó-chiong, goān-ì tâu-chu. Chia ê sin pêⁿ-tâi thê-kiong Tâi-bûn kang-chok-chiá chi̍t-ê ha̍h-su ê khoân-kéng gī-lūn sin koan-liām, siu-tēng kū chò-hoat, chhì-giām sin-hêng jī-hêng (jû Graphite, OpenType), sin su-ji̍p-hoat téng ki-su̍t. Sêng-kó chi-it sī tī 2003 nî 9--goe̍h chèng-sek hiòng Unicode chè-tēng tan-ūi sin-chhéng ka-thiⁿ Pe̍h-ōe-jī ê te8ksu hû-hō “hô͘-lô͘-tiám” (O͘), keh-tńg-nî sêng-kong ná-ji̍p (si̍t-chè siōng Tè Khái-sū téng lâng tī 1997 nî tō khai-sí chit-ê kòe-têng, chham-khó: http://iug.csie.dahan.edu.tw/TG/Unicode/).
|
Blog kap weki有其它ê特質特別吸引台語工作者：內碼直接採用Unicode、軟體設計上有考慮著「國際化」（I18N）kap「在地化」（L10N）ê需要。這兩點攏符合多語文（multilengoal）kap弱勢語言ê需求，mā跳過主流華文Big-5壟斷ê局面。另外，in真濟套是原碼開放（open so͘rce）ê自由軟體（Free Software），所以用者感覺in ê資料有保障，願意投資。Chia ê新平台提供台文工作者一個合軀ê環境議論新觀念、修訂舊作法、試驗新型字型（如Graphite、OpenType）、新輸入法等技術。成果之一是tī 2003年9月正式向Unicode制訂單位申請加添白話字ê特殊符號「葫蘆點」（O͘），格轉年成功納入（實際上戴凱序等人tī 1997年就開始這個過程，參考：http://iug.csie.dahan.edu.tw/TG/Unicode/）。 |
|
Lēng-gōa chi̍t-ê kiat-kó tō-sī blog sek ê sin bāng-chām khah koân pí-lē hián-sī chèng-khak ê Lô-má-jī, pau-khoah siaⁿ-tiāu hû-hō. Hàn-jī chō-jī iû-goân mâ-hoân, oh sio-thong, chóng--sī in-ūi Unicode thê-kiong ê Hàn-jī pí Big-5 ke chiok chē, kheng-hiòng iōng Hàn-jī ê jîn-sū iā ū siū-ek (jī-hêng bē-hù khek sī chi̍t-ê būn-tê).
|
另外一個結果就是blog式ê新網站khah高比例顯示正確ê羅馬字，包括聲調符號。漢字造字猶原麻煩、oh相通，總是因為Unicode提供ê漢字比Big-5加足濟，傾向用漢字ê人士亦有受益（字型bē赴刻是一個問題）。 |
|
Kàu kah 2004/05 nî, Tâi-oân ê siong-gia̍p blog ho̍k-bū tōa-liōng puh-íⁿ, sin ka-ji̍p chhī-tiûⁿ ê Tiong-bûn ho̍k-bū pau-khoah Bô-mâi Sió-chām (Wretch), Lo̍k-to/Yam Blog ji̍t-chì, MSN Spaces, Hinet Xuite ji̍t-chì téng (Lū Bí-chhin, 2005). “Kho͘-á-lāi” siat-li̍p ê Tâi-gí-bûn Weblog tiong-sim in-ūi chióng-chióng in-sò͘, āu--lâi tō pha-hng, sú-iōng-chiá ōaⁿ-khì bián-chîⁿ ê siong-gia̍p-chām kè-sio̍k hoat-siaⁿ. Tâi-gí blog chū-pún tō-sī Pe̍h-ōe-jī--ê siōng tōa-tīn, kî-thaⁿ hē-thóng lân-lân-san-san. Bo̍k-chiân sui-bóng Kàu-io̍k-pō͘ í-keng soan-pò͘ iōng “Tâi-oân Bān-lâm-gí Lô-má pheng-im hong-àn” (Tâi-lô-sek) chò kàu-ha̍k kang-kū, m̄-koh chiām-sî iáu sī Pe̍h-ōe-jī ûi-chú.
|
到kah 2004/05年，台灣ê商業blog服務大量puh-íⁿ，新加入市場ê中文服務包括無名小站（Wretch）、樂多/Yam Blog日誌、MSN Spaces、Hinet Xuite日誌等（呂美親，2005）。「箍仔內」設立ê台語文Weblog中心因為種種因素，後來就拋荒，使用者換去免錢ê商業站繼續發聲。台語blog自本就是白話字--ê上大陣，其它系統lân-lân-san-san。目前雖罔教育部已經宣布用「台灣閩南語羅馬拼音方案」（台羅式）做教學工具，m̄-koh暫時猶是白話字為主。 |
|
“Sè-tāi chha-īⁿ” sī sin bāng-chām ê lēng-gōa chi̍t-ê te̍k-cheng. In-ūi Tâi-oân blog chhī-tiûⁿ ê sêng-tióng kap hāu-hn̂g bûn-hòa ū koan-hē, bo̍k-chiân khui blog siá Tâi-gí ê hūn-chú chú-iàu sī gián-kiù-seng kap tú pi̍t-gia̍p ê chheng-liân jîn-kháu, ha̍k-le̍k siōng chió ū tāi-ha̍k. Nā iōng í-chá ê Tâi-gí bāng-chām ê gán-kong lâi khòaⁿ, pō͘-hūn lâng ê blog hoān-sè “sûn-tō͘ bô-kàu”, in-ūi ū lām kóa Hôa-gí bûn-chiūⁿ. Che bó͘-chióng thêng-tō͘ hoán-èng chhut siàu-liân iân ê bú-gí í-keng hun-lia̍t ê sū-si̍t (pō͘-hūn lâng í-keng ka-ji̍p Hôa-gí-cho̍k), m̄-koh oan-nā piáu-sī sin sè-tāi ê siā-kau hoān-ûi khah chē sī khòa gí-cho̍k. Lēng-gōa, Hôa-gí siá-chok mā ū i kang-kū-sèng ê lō͘-iōng. Bô-lūn jû-hô, in-ūi Web 2.0 tiōng-sī hō͘-tōng kong-lêng, Tâi-gí blog bô khó-lêng oân-choân bô chhap bē-hiáu siá Tâi-gí ê tông-chhong, pêng-iú, tông-sū. Ū ì-sek ê chok-chiá it-poaⁿ ē chīn-liōng chò sek-tòng ê chhiat-koah chhú-lí, chhin-chhiūⁿ phiau-sī gí-giân chióng-lūi.
|
「世代差異」是新網站ê另外一個特徵。因為台灣blog市場ê成長kap校園文化有關係，目前開blog寫台語ê份子主要是研究生kap tú畢業ê青年人口，學歷上少有大學。若用以早ê台語網站ê眼光來看，部分人ê blog hoān-sè「純度無夠」，因為有濫寡華語文章。這某種程度反映出少年iân ê母語已經分裂ê事實（部分人已經加入華語族），m̄-koh oan-nā表示新世代ê社交範圍khah濟是跨語族。另外，華語寫作mā有伊工具性ê路用。無論如何，因為Web 2.0重視互動功能，台語blog無可能完全無插（chhap）bē曉寫台語ê同窗、朋友、同事。有意識ê作者一般會盡量做適當ê切割處理，親像標示語言種類。 |
|
Blog/weki í-gōa, kî-si̍t khah thoân-thóng-sek ê tōa-hêng bāng-chām iû-goân ū teh chhut-hiān, kî-tiong siōng-kài hong-hù--ê sī “Tâi-gí Sìn-bōng-ài”.I ê lōe-iông pau-khoah kúi-nā pún tōa-hêng ê keng-tián tù-chok: “Tâi-gí thiah-e̍k Tâi-ji̍t tōa sû-tián” (2005), Ki-tok-kàu Sin-kū-iok Sèng-keng (Pa-khek-lé pán), kap āu--lâi ê “Âng-phôe Sèng-keng”. Tâi-gí Sìn-bōng-ài chèng-sek kā Tâi-gí-bûn chhōa ji̍p bāng-lō͘ iáⁿ-im sî-tāi, tû-liáu bûn-pún í-gōa, mā thê-kiong MP3, Flash iáⁿ-phíⁿ téng-téng. In-ūi ki-su̍t í-keng sêng-se̍k, Tâi-gí Sìn-bōng-ài chū khai-sí tō chhái-iōng Unicode, mā thê-kiong to-chióng choán-ōaⁿ kang-kū. Lēng-gōa, “Chū-iû Sî-pò” tī 2006 nî khai-sí khan-teng ū siaⁿ-tiāu hû-hō ê Hàn-lô tâu-su, pìⁿ-chò chió-sò͘ bat teng Pe̍h-ōe-jī ê chú-liû mûi-thé.
|
Blog/weki以外，其實khah傳統式ê大型網站猶原有teh出現，其中上kài豐富--ê是「台語信望愛」（2005）。伊ê內容包括幾偌本大型ê經典著作：《台語摘譯台日大辭典》（2005）、基督教新舊約聖經（巴克禮版）、kap後來ê《紅皮聖經》。台語信望愛正式kā台語文chhōa入網路影音時代，除了文本以外，mā提供MP3、Flash影片等等。因為技術已經成熟，台語信望愛自開始就採用Unicode，mā提供多種轉換工具。另外，《自由時報》tī 2006年開始刊登有聲調符號ê漢羅投書，變做少數bat登白話字ê主流媒體。 |
|
Chi̍t-kóa khah-chá sêng-li̍p ê bāng-chām mā tī chit-ê sî-kî khai-sí ùi TP kòe-tō͘ kàu Unicode.
|
一寡khah早成立ê網站mā tī這個時期開始ùi TP過渡到Unicode。 |
|
Tián-bāng kap thiāu-chiàn
|
展望kap挑戰 |
|
Sui-jiân sûi-lâng ū sûi-lâng ê tōng-le̍k kap bo̍k-phiau, hiān-chhú-sî ê Tâi-gí bāng-lō͘ seng-thài khak-si̍t tián-hiān chhut Tâi-oân bîn-kan ê chi̍p-thé ì-chì kap kám-sèng (sensibility). Che tùi tōa-pō͘-hūn ê sū-kang bô siū kok-ka ki-kò chān-chō͘ ē-tit liáu-kái. Bo̍k-chiân ê khám-chām tng sī choân-kiû ùi siong-tùi-chhiong ê “ûi-liû hē-thong” (legacy systems) choán-ōaⁿ chò “oan-nā kok-chè oan-nā chāi-tē” ê to-gí-bûn Unicode sî-tāi. Ka-siōng ná-lâi-ná chē si̍t chò lūi-sū koan-liām ê sin chit-tāi nńg-thé, jī-cha̍p-it sè-kí ê bāng-lō͘ sè-kài èng-kai ē-tit hia̍p-chō͘ bú-gí-kài si̍t-hiān pō͘-hūn ê lí-sióng kap kè-ta̍t-koan.
|
雖然隨人有隨人ê動力kap目標，現主時ê台語網路生態確實展現出台灣民間ê集體意志kap感性（sensibility）。這tùi大部分ê事工無受國家機構贊助會得瞭解。目前ê坎站當是全球ùi相對衝ê「遺留系統」（legacy systems）轉換做「oan-nā國際oan-nā在地」ê 多語文Unicode時代。加上ná來ná濟實做類似觀念ê新一代軟體，二十一世紀ê網路世界應該會得協助母語界實現部分ê理想kap價值觀。 |
|
Lán ē-tàng sióng-siōng tī bô jōa kú ê bī-lâi, pau-khoah Tâi-oân chāi-lāi ê sè-kài sian-chìn tē-khu ē-sái kóng bô pòaⁿ-ê-lâng bē-hiáu chhau-chok bāng-lō͘. Tâi-gí bāng-lō͘/bāng-lō͘ Tâi-gí ê bī-lâi chiong-kui-bóe chú-iàu iáu sī koat-tēng tī kiat-kò-sèng ê in-sò͘. Siā-hōe ê bú-gí jîn-kháu nā ná chió--khì, bāng-lō͘ ê “bú-gí hi-nî siā-kûn” (virtoal community) oan-nā ē tòe teh kiu--khì, kui-bóe kan-taⁿ chhun chi̍t-ê kòe-óng, bô oa̍h-le̍k ê tōa chû-chûn khong-kan (storage space). Sui-bóng bāng-lō͘ ê bô tē-lí-sèng kiam (pō͘-hūn) bô sî-kan-sèng to-siáu iú-lī lâu tī hong-giân-tó ê bú-gí hūn-chú tiàm bāng-lāi khí-chō bú-gí siā-kûn, iân-sio̍k bú-gí-kok ê sin-hūn jīn-tông, chóng--sī chhiok-chìn siàu-liân iân ê bú-gí oa̍h-le̍k-hòa (revitalization) chiah sī kú-tn̂g ê hoat-tō͘. Tùi chit-ê kak-tō͘ lâi khòaⁿ, chek-sî thong-sìn ki-su̍t ê ūn-iōng seng-thài ū chí-phiau-sèng ê kè-ta̍t tī-teh. Tī chit-ê khám-chām, tāi-sian chiong kòe-khì kap hiān-chāi ê chēng-thài chu-liāu chò ki-pún ê tián-chông chhú-lí, tiāⁿ-tio̍h sī iân-sio̍k bú-gí kì-tì kiam lia̍p-chek bī-lâi chu-goân ê pit-iàu tē-ki kang-têng chi-it.
|
咱會tàng想像tī無jōa久ê未來，包括台灣在內ê世界先進地區會使講無半個人bē曉操作網路。台語網路/網路台語ê未來終歸尾主要猶是決定tī結構性ê因素。社會ê母語人口若ná少去，網路ê「母語虛擬社群」（virtoal community）oan-nā會tòe teh kiu去，歸尾干單chhun一個過往、無活力ê大儲存空間（storage space）。雖罔網路ê無地理性兼（部分）無時間性多少有利留tī方言島ê母語份子tiàm網內起造母語社群、延續母語國ê身份認同，總是促進少年iân ê母語活力化（revitalization）才是久長ê法度。Tùi這個角度來看，即時通訊技術ê運用生態有指標性ê價值tī-teh。Tī這個坎站，代先將過去kap現在ê靜態資料做基本ê典藏處理，定著是延續母語記智兼粒積未來資源ê必要地基工程之一。 |
|
Chham-khó chu-liāu
|
參考資料 |
|
Sìn Sè-chhiong (2005), Tiong-bûn tiān-náu ê hoat-tián hong-hiòng kap tiān-náu hú-chō͘ Tiong-bûn kàu-ha̍k [http://tcsl.ntnu.edu.tw/info/index.php?pageText=1-2&subMenu=1], 2006/11/23 chiap-chiap
|
信世昌（2005），中文電腦的發展方向與電腦輔助中文教學 [http://tcsl.ntnu.edu.tw/info/index.php?pageText=1-2&subMenu=1]，2006/11/23接接 |
|
Hiong-káng chèng-hú (2005), Siáⁿ-mi̍h sī “Hiong-káng cheng-pó͘ jī-hû-chi̍p”[http://www.info.gov.hk/digital21/chi/hkscs/hkscs_introduction.html], 2006/11/23 chiap-chiap
|
香港政府（2005），甚麼是《香港增補字符集》[http://www.info.gov.hk/digital21/chi/hkscs/hkscs_introduction.html]，2006/11/23接接 |
|
Iûⁿ Ún-giân (2001), Kò-jîn tiān-náu chhú-lí Tâi-gí Lô-má-jī ê thàm-thó [http://iug.csie.dahan.edu.tw/iug/Ungian/Chokphin/Lunbun/tiaⁿauPOJ/tiaⁿauPOJ.htm], 2006/11/23 chiap-chiap
|
楊允言（2001），個人電腦處理台語羅馬字ê 探討 [http://iug.csie.dahan.edu.tw/iug/Ungian/Chokphin/Lunbun/tiaⁿauPOJ/tiaⁿauPOJ.htm]，2006/11/23接接 |
|
Ha̍k-seng Tâi-oân Gí-bûn Chhiok-chìn-hōe (19950, 90 nî-tāi í-lâi hāu-hn̂g Tâi-gí-bûn ūn-tōng khài-hóng [http://iug.csie.dahan.edu.tw/iug/Ungian/Chokphin/90/90.htm], 2006/11/23 chiap-chiap
|
學生台灣語文促進會（1995），90年代以來校園台語文運動概況 [http://iug.csie.dahan.edu.tw/iug/Ungian/Chokphin/90/90.htm] ，2006/11/23接接 |
|
Lū Bí-chhin (2005), Si í-gōa ê tiān-im thoân-náu, sûn bûn-ha̍k ê kip-sok thiāu-chiàn [http://blog.yam.com/bichhin/archives/446216.html], 2006/11/23 chiap-chiap
|
呂美親（2005），詩以外的電音傳腦、純文學的急速挑戰 [http://blog.yam.com/bichhin/archives/446216.html]，2006/11/23接接 |
