Lán nā í 19 sè-kí í-āu ê le̍k-sú sǹg kīn-tāi-sú, án-ne Pe̍h-ōe-jī ē-sái kóng sī Tâi-oân kīn-tāi-sú siōng Pe̍h-ōe-bûn ūn-tōng ê khai-ki-chó͘. Pe̍h-ōe-jī m̄-taⁿ éng-hióng 19 sè-kí bóe-kî, 20 sè-kí chho͘-kî ê Tâi-oân jîn-bîn, sīm-chì éng-hióng kàu tong-tāi ê Tâi-oân bó-gí bûn-ha̍k ê hoat-tián.
|
咱若以19世紀以後ê歷史算近代史，án-ne白話字ē-sái講是台灣近代史上白話文運動ê開基祖。白話字m̄-taⁿ影響19世紀尾期、20世紀初期ê台灣人民，甚至影響到當代ê台灣母語文學ê發展。 |
|
Sui-bóng hiān-chhú-sî ê Tâi-oân siā-hōe tōa to-sò͘ lâng m̄-bat Pe̍h-ōe-jī, m̄-koh iáu ū chi̍t-kóa tong-chhe-sî siū Pe̍h-ōe-jī kàu-io̍k ê hōe-iú teh tha̍k Pe̍h-ōe-jī Sèng-keng, chhiūⁿ kóng iáⁿ-siōng 1 lāi-bīn ê Lí Gio̍k-lân lú-sū (1922-). Pe̍h-ōe-jī ū hoat-tō͘ tī Tâi-oân hông phó͘-phiàn sú-iōng kap tùi Tâi-oân Pe̍h-ōe-bûn chō-sêng chin tōa ê éng-hióng, kî-tiong ê tōa kong-sîn chi it tō-sī Barclay bo̍k-su (iáⁿ-siōng 2). Barclay bo̍k-su 1849 nî tī Scotland ê Glasgow chhī chhut-sì. I tī 1875 lâi kàu Tâi-oân thoân-kàu, kàu kah 1935 nî tī Tâi-lâm kòe-sin, lóng-chóng tī Tâi-oân kòng-hiàn 60 tang. Barclay bo̍k-su ín-chìn ìn-soat-su̍t, ìn-soat-ki, chhòng-li̍p ìn-soat-só͘ “Chū-tin-tông” (sio̍k-chheng “Sin-lâu Su-pâng”), khai-pān tē it hūn Pe̍h-ōe-jī pò-chóa “Tâi-oân Hú-siâⁿ Kàu-hōe-pò”, siat-li̍p kàu-io̍k ki-koan “Tâi-lâm Sîn-ha̍k-īⁿ”, tiông-sin hoan-e̍k Sin-iok Kū-iok Sèng-keng, pian-ìn “Ē Ēng Tōa Sû-tián Cheng-pó͘”.
|
雖罔現此時ê台灣社會大多數人m̄-bat白話字，m̄-koh iáu有一寡當初時受白話字教育ê會友teh讀白話字聖經，像講影像1內面ê李玉蘭女士(1922-)。白話字有法度tī台灣hông普遍使用kap對台灣白話文學造成真大ê影響，其中ê大功臣之一就是Barclay牧師(影像2)。Barclay牧師1849年tī Scotland ê Glasgow市出世。伊tī 1875來到台灣傳教，到kah 1935年tī台南過身，lóng總tī台灣貢獻60冬。Barclay牧師引進印刷術、印刷機，創立印刷所「聚珍堂」(俗稱「新樓書房」) ，開辦第一份白話字報紙《台灣府城教會報》，設立教育機構「台南神學院」，重新翻譯新、舊約聖經，編印「廈英大辭典增補」。 |
|
|
Barclay bo̍k-su só͘ sú-iōng ê choân Tâi-oân tē it tâi Pe̍h-ōe-jī ìn-soat-ki bo̍k-chiân siu-chông tī Tâi-lâm-chhī Tiông-êng Tiong-ha̍k ê hāu-sú-koán (iáⁿ-siōng 3). Chit-tâi kū ìn-soat-ki it-ti̍t ho̍k-bū kàu chiàn-āu 1960 nî-tāi bóe-kî Tiong-kok Kok-bîn-tóng kìm-chí sú-iōng Pe̍h-ōe-jī ûi-chí chiah thè-hiu. Kin-kì Tân Khèng-an tiúⁿ-ló (1936-) (iáⁿ-siōng 3) piáu-sī, i chò-peng thè-ngó͘ liáu bat tan-jīm kòe Pe̍h-ōe-jī pâi-pán kang-chok 10 gōa tang; hit-tong-sî in khioh-jī pâi-pán liáu lóng seng iōng chit-tâi kū ìn-soat-ki ìn chhut chho͘-kó thang chò kàu-tùi ê sū-kang, téng kàu-tùi oân chiah iōng hiān-tāi khoài-sok ìn-soat ke-khì lâi tōa-liōng ìn-soat. In hit-sî ê ìn-soat-só͘ ūi-tì tō tī bo̍k-chiân Tâi-lâm Sîn-ha̍k-īⁿ tô͘-su-koán piⁿ--á ê kē-kha-chhù-á (iáⁿ-siōng 4); chit-ê ìn-soat-só͘ āu--lâi tī 1983 nî sóa khì bo̍k-chiân Chheng-liân-lō͘ kap Io̍k-lo̍k-ke hū-kīn, tō-sī lán chín só͘ chai ê “Tâi-oân Kàu-hōe Kong-pò-siā”.
|
Barclay牧師所使用ê全台第一台白話字印刷機目前收藏tī台南市長榮中學ê校史館(影像3)。Chit台舊印刷機一直服務到戰後1960年代尾期中國國民黨禁止使用白話字為止chiah退休。根據陳慶安長老(1936-)(影像3)表示，伊做兵退伍liáu bat擔任過白話字排版工作10外冬；hit當時in khioh字排版liáu lóng先用chit台舊印刷機印出初稿thang做校對ê事工，等校對完chiah用現代快速印刷機械來大量印刷。In hit時ê印刷所位置就tī目前台南神學院圖書館邊仔ê低腳厝仔(影像4)；chit-ê印刷所後來tī 1983年sóa去目前青年路kap育樂街附近，就是咱chín所知ê「台灣教會公報社」。 |
|
|
Hit-tong-sî Barclay bo̍k-su ūi-siáⁿ-mi̍h bô beh iōng Hàn-jī lâi chò chhut-pán ê sū-kang neh? Sio̍k-gí kóng: “Hàn-jī beh tha̍k ē bat, chhùi-chhiu tō phah sí-kat”, in-ūi Hàn-jī ke chin pháiⁿ-o̍h, só͘-í Barclay bo̍k-su iōng Pe̍h-ōe-jī lâi ìn-chheh thang hō͘ chèng-lâng khòaⁿ khah khoài bat.
|
Hit當時Barclay牧師?啥物無beh用漢字來做出版ê事工neh？俗語講：「漢字beh讀會bat，嘴chhiu tō phah死結」，因為漢字ke真歹學，所以Barclay牧師用白話字來印冊thang hō͘眾人看khah快bat。 |
|
Lán nā hian-khui Barclay bo̍k-su só͘ chhòng-pān ê “Tâi-oân Hú-siâⁿ Kàu-hōe-pò”, lán ē-sái hoat-hiān ū bē chió iōng Tâi-gí Pe̍h-ōe-jī siá ê hiān-tāi sió-soat. Chhiūⁿ kóng, 1886 nî 1 goe̍h tē 7 kî ū chi̍t-phiⁿ sió-soat hō-chò “Ji̍t-pún ê koài-sū” (iáⁿ-siōng 5). Chit-phiⁿ sió-soat pēng bô chù-bêng chok-chiá, lōe-iông chú-iàu sī kóng chi̍t-ê siáu-tham ê lí-koán thâu-ke khì hō͘ chi̍t-ê ké chò lāu-hô͘-lî ê lâng-kheh phiàn-chîⁿ--khì ê kò͘-sū.
|
咱若掀開Barclay牧師所創辦ê《台灣府城教會報》，咱ē-sái發現有bē chió用台語白話字寫ê現代小說。像講，1886年1月第7期有一篇小說號做〈Ji̍t-pún ê koài-sū〉(日本ê怪事)(影像5)。Chit篇小說並無註明作者，內容主要是講一個肖貪ê旅館頭家去hō͘一個假做老狐狸ê人客騙錢去ê故事。 |
 |
|
In-ūi Barclay bo̍k-su ê chhui-sak, Pe̍h-ōe-jī chiah tī Tâi-oân kiàn-li̍p ki-chhó͘, mā pôe-ióng chhut bē chió ê Tâi-bûn chok-ka, chhiūⁿ kóng Lōa Jîn-siaⁿ, Tēⁿ Khe-pòaⁿ, Chhòa Pôe-hóe téng. Barclay bo̍k-su tùi Pe̍h-ōe-jī kàu-io̍k ê kòng-hiàn kap tùi Tâi-oân bûn-ha̍k ê éng-hióng chiah n̍i̍h tōa, i ē-sái kóng sī “Tâi-oân Pe̍h-ōe-jī bûn-ha̍k chi hū”, kīn-tāi “Tâi-oân sin-bûn-ha̍k ê khai-ki-chó͘”!
|
因為Barclay牧師ê chhui-sak，白話字chiah tī台灣建立基礎，mā培養出bē chió ê台文作家，像講賴仁聲、鄭溪泮、蔡培火等。Barclay牧師對白話字教育ê貢獻kap對台灣文學ê影響chiah n̍i̍h大，伊 ē-sái講是「台灣白話字文學之父」、近代「台灣新文學ê開基祖」！ |
