Jī-cha̍p Sè-kí ê Chú-ji̍t-o̍h_02
|
20世紀Ê主日學_02 |
| Tamura |
Tamura |
|
Tē 2 Phiⁿ Chóng-lūn
|
第2篇總論 |
|
Tē 2 Chiuⁿ Chú-ji̍t-o̍h ê chìn-hòa
|
第2章主日學ê進化 |
|
Chú-ji̍t-o̍h ê khai-chó͘.
|
主日學ê開祖。 |
|
Chú-ji̍t-o̍h ê chhut-sì tī chit sè-kan, sui-jiân sī kīn-lâi ê sū, nā chhōe hit ê chin hn̄g ê chó͘-sian, chiū chai tek-khak m̄-sī kīn-sè chiah khai-sí, chhiû goân-thâu sī tī kó͘-tāi ê Iû-thài kok. Tong-sî tī Iû-thài kok, tī hōe-tn̂g ê piⁿ-á lēng-gōa ū khí sè-keng ê chhù, tī hia ēng Siōng-tè ê tō-lí kà-sī chin chē gín-ná. Chit ê thang kóng sī kin-á-ji̍t ê Chú-ji̍t-o̍h ê goân-chó͘, chin sēng-hóng iā si̍t-chāi sī chò Iû-thài kàu-hōe ê ki-chhó͘. Chóng-sī khó-sioh, chiah ê jî-tông kàu-io̍k, le̍k-sú-siōng keng-kòe chin chē ê piàn-chhian, āu-lâi chha-put-to lóng tn̄g-chām ê khoán, put-kò iáu-kú tām-po̍h ū lâu chi̍t tiâu ê miā-me̍h.
|
主日學ê出世tī chit世間，雖然是近來ê事，若chhōe hit ê真遠ê祖先，就知的確m̄是近世chiah開始，chhiû源頭是tī古代ê猶太國。當時tī猶太國，tī會堂ê邊á另外有起細間ê厝，tī hia用上帝ê道理教示真chē gín-ná。Chit ê thang講是今á日ê主日學ê源祖，真sēng-hóng也實在是做猶太教會ê基礎。總是可惜，chiah ê兒童教育，歷史上經過真chē ê變遷，後來差不多攏斷chām ê款，不過iáu-kú tām-po̍h有留chi̍t條ê命脈。 |
|
Chú-ji̍t-o̍h ê chhut-sì.
|
主日學ê出世。 |
|
Chi̍t tiâu sió-khóa iáu lâu-teh ê miā-me̍h, tit-tio̍h lo̍h-hō͘ ê in-hūi kap ji̍t-kng, sòa koh puh-gê, sī tī A. D. 1780 nî (180 nî chêng) 8 ge̍h tī Eng-kok Glo͘cester chit ê siâⁿ, chia sī chè-chō chiam ê só͘-chāi, ū chin-chē kang-chhiáng, iā sò͘-bān ê jî-tông hō͘ hia ê kang-chhiáng chhiàⁿ, chiah ê gín-ná ta̍k-ji̍t khì kang-tiûⁿ chò kang, sòa bô sî-kan khì ha̍k-hāu tha̍k-chheh, lóng sī bûn-bông ê, liān ka-tī ê miâ to bē hiáu siá. Tùi án-ni in hioh-khùn ê lé-pài-ji̍t án-chóaⁿ teh kòe-ji̍t thang chhui-sióng iā chai. In kui kûn kiâⁿ tī ke-lō͘, só͘ chò lóng sī loān-pō͘ lām-sám, bû-ok put-chok, chí ū lōng-hùi in ê sî-kan kap kim-chîⁿ, put-sî hō͘ iú-sim ê lâng sim-sng, sim-sng ê lâng ê kî-tiong ū chi̍t ê phok-ài koh gī-kiap ê lâng, miâ kiò Robert, i khòaⁿ tio̍h hiah ê jî-tông ê khoán-sit ū só͘ siūⁿ ê khoán, liâm-piⁿ ēng ka-tī ê chîⁿ sòe chi̍t keng chhù, chhiàⁿ 4 ê lú kàu-su, chi̍t lâng ēng 5 kak gîn chò siā-lé, tī lé-pài-ji̍t lé-pài-sek ê chêng-āu nn̄g pái tī hia kà-sī jî-tông, khí-thâu chheng chit ê chò Chú-ji̍t-o̍h. Chit ê chiàⁿ-chiàⁿ chiū-sī kin-á-ji̍t ê Chú-ji̍t-o̍h ê khí-goân.
|
Chi̍t條sió-khóa iáu留teh ê命脈，得tio̍h落雨ê恩惠kap日光，sòa koh puh芽，是tī A. D. 1780年(180年前) 8月tī英國Glo͘cester chit ê城，chia是製造針ê所在，有真chē工廠，iā數萬ê兒童hō͘ hia ê工廠chhiàⁿ，chiah ê gín-ná ta̍k日去工廠做工，sòa無時間去學校讀冊，攏是文盲ê，連家己ê名都bē曉寫。對án-ni in歇睏ê禮拜日án-chóaⁿ teh過日thang推想也知。In kui群行tī街路，所做攏是亂步lām-sám、無惡不作，只有浪費in ê時間kap金錢，不時hō͘有心ê人心酸，心酸ê人ê其中有chi̍t ê博愛koh義俠ê人，名叫Robert，i看tio̍h hiah ê兒童ê款式有所想ê款，liâm-piⁿ用家己ê錢稅chi̍t間厝，chhiàⁿ 4 ê女教師，chi̍t人用5腳銀做謝禮，tī禮拜日禮拜式ê前後nn̄g pái tī hia教示兒童，起頭稱chit ê做主日學。Chit ê正正就是今á日ê主日學ê起源。 |
|
Chòe-chho͘ ê Chú-ji̍t-o̍h
|
最初ê主日學 |
|
Tong-sî Robert só͘ khai-sí ê Chú-ji̍t-o̍h sī sím-mi̍h khoán? Chiàu i khai-sí ê goân-in lâi chhui-sióng chiū chai, sī chhin-chhiūⁿ kin-á-ji̍t ê phó͘-thong kàu-io̍k kap chong-kàu kàu-io̍k lām chò-hóe ê khoán, tāi-seng kā in kà “b. ch. chh”, chi̍t hong-bīn kóng Siōng-tè ê tō-lí hō͘ in thiaⁿ. Le̍k-sú-ka XXXX só͘ tù ê chheh “Eng-kok sú” ê lāi-bīn ū kóng-khí Robert só͘ khai-sí ê Chú-ji̍t-o̍h chiū-sī tī Eng-kok ê phó͘-thong kàu-io̍k ê khai-toan.”
|
當時Robert所開始ê主日學是sím-mi̍h款？照i開始ê原因來推想就知，是親像今á日ê普通教育kap宗教教育lām做夥ê款，代先kā in教「b. ch. chh」，chi̍t 方面講上帝ê道理hō͘ in聽。歷史家XXXX所著ê冊「英國史」ê內面有講起Robert所開始ê主日學就是tī英國ê普通教育ê起端。」 |
|
Chú-ji̍t-o̍h ê chìn-hòa
|
主日學ê進化 |
|
Chong-kàu-kài ê tiōng-tùi John Wesley chòe-chá chiū chù-ì Robert só͘ chhòng-siat ê Chú-ji̍t-o̍h, sêng-jīn hit ê lī-ek kap kong-hāu put-chí tōa. Chóng-sī āu-lâi ka-tī ū chin tōa ê khó-lū, tû-khì hit tiong-kan lóng-chóng ê phó͘-thong kàu-io̍k, hō͘ i pìⁿ-chòe sûn-jiân ê chong-kàu kàu-io̍k ê só͘-chāi, chit ê thang kóng tī Chú-ji̍t-o̍h sī chin tōa ê chìn-hòa, Robert kan-ta khai-sí Chú-ji̍t-o̍h nā-tiāⁿ, chóng-sī Wesley hō͘ i tāi-seng pìⁿ-chò chi̍t ê kian-kò͘ ê ha̍k-hāu, pí chi̍t ê lē lâi kóng, chhin-chhiūⁿ Robert khòaⁿ-tio̍h phōng-kó ka-la̍uh lo̍h thô͘-kha ê hiān-siōng, chóng-sī Wesley ēng ín-la̍t ê hoat-chek lâi kā soat-bêng, Wesley bēng-lēng i ka-tī só͘ chhòng-li̍p ê Bí-í-bí hōe hiah ê kàu-hōe, kiò in tio̍h siat-li̍p Chú-ji̍t-o̍h hō͘ jî-tông ê chong-kàu kàu-io̍k ē chhiong-sēng. Bí-í-bí hōe ê kàu-hōe ū kin-á-ji̍t hiah sēng-tāi ê goân-in, chú-iàu sī chāi-tī khòaⁿ-tāng Chú-ji̍t-o̍h ê khùi-la̍t. Só͘-í XXXX kóng, “Bí-í-bí phài ê heng-khí sī tùi jî-tông ê ho̍k-heng lâi,” si̍t-chāi chin ū lí ê ōe.
|
宗教界ê tiōng-tùi John Wesley最早就注意Robert所創設ê主日學，承認hit ê利益kap功效不止大。總是後來家己有真大ê考慮，除去hit中間攏總ê普通教育，hō͘ i變做純然ê宗教教育ê所在，chit ê thang講tī主日學是真大ê進化，Robert kan-ta開始主日學nā-tiāⁿ，總是Wesley hō͘ i代先變做chi̍t ê堅固ê學校，比chi̍t ê例來講，親像Robert看tio̍h蘋果ka-la̍uh落塗腳ê現象，總是Wesley用引力ê法則來kā說明，Wesley命令i家己所創立ê美以美會hiah ê教會，叫in tio̍h設立主日學hō͘兒童ê宗教教育ē昌盛。美以美會ê教會有今á日hiah盛大ê原因，主要是在tī看重主日學ê氣力。所以XXXX講，「美以美派ê興起 是對兒童ê復興來，」實在真有理ê話。 |
|
Kin-á-ji̍t ê khoán-sit
|
今á日ê款式 |
|
Án-ni Chú-ji̍t-o̍h tùi Wesley ū chit tōaⁿ ê chìn-hòa, chóng-sī kàu kin-á-ji̍t ū koh ke chi̍t chân ê chìn-hòa, chiū-sī chiàu kàu-io̍k-ha̍k ê tāi goân-lí, èng-iōng jî-tông-ha̍k kap jî-tông sim-lí-ha̍k, tùi jî-tông lâi si-hêng chong-kàu ê kàu-io̍k, koh tī gōa-hêng siōng lâi khòaⁿ, hit ê chìn-pō͘ chin tōa, hiān-sî pìⁿ-chòe ū 200 bān ê sian-siⁿ kap 2500 bān ê ha̍k-seng ê tōa ha̍k-hāu.
|
Án-ni主日學對Wesley有chit段ê進化，總是到今á日有koh加chi̍t層ê進化，就是照教育學ê大原理，應用兒童學kap兒童心理學，對兒童來施行宗教ê教育，koh tī外形上來看，hit ê進步真大，現時變做有200萬ê先生kap 2500萬ê學生ê大學校。 |
|
Í-siōng só͘ kóng sī kan-ta hit ê tāi-iàu, chóng-sī lia̍t-ūi tùi chit ê ē thang chai Chú-ji̍t-o̍h chìn-hòa lâi kàu kin-á-ji̍t ê khài-iàu.
|
以上所講是kan-ta hit ê大要，總是列位對chit ê ē thang知主日學進化來到今á日ê概要。 |
|
Nn̄g Ê Thoân-thé
|
Nn̄g Ê團體 |
|
Ū nn̄g-tūi thoân-thé ê lâng, chē nn̄g-chiah chûn chhut-gōa thit-thô, chi̍t ê thoân-thé sī sìn Chú ê, koh chi̍t ê thoân-thé sī bô sìn Chú. Chi̍t ê Ki-tok-tô͘ chē m̄-tio̍h, sòa chē tī bô sìn Chú ê thoân-thé ê chûn, chi̍t ê m̄-sī Ki-tok-tô͘ iā chē m̄-tio̍h, sòa chē tī hit ê sìn Chú ê thoân-thé ê chûn.
|
有nn̄g對團體ê人，坐nn̄g隻船出外thit-thô，chi̍t ê團體是信主ê，koh chi̍t ê團體是無信主。Chi̍t ê基督徒坐m̄-tio̍h，sòa坐tī無信主ê團體ê船，chi̍t ê m̄是基督徒也坐m̄-tio̍h，sòa坐tī hit ê信主ê團體ê船。 |
|
Nn̄g chiah lóng khui chûn, hit ê Ki-tok-tô͘ tī m̄-sī Ki-tok-tô͘ ê thoân-thé tiong, hui-siông kan-khó͘, in-ūi i m̄-ài chham-ka tī hit ê ōe chia̍h-hun, lim-chiú, poa̍h-kiáu ê thoân-thé--ni̍h, só͘-í sim-lāi chhiong-móa put-an, hit ê m̄-sī Ki-tok-tô͘ tī Ki-tok-tô͘ ê chûn-téng, iā bē sóng-khoài. Che sī in-ūi in ê sìⁿ-miā kok ū bô saⁿ-tâng, só͘-í chu-bī iā bô saⁿ-tâng.
|
Nn̄g隻攏開船，hit ê基督徒tī m̄是基督徒ê團體中，非常艱苦，因為i m̄愛參加tī hit ê ōe食薰、lim酒、poa̍h-kiáu ê團體--ni̍h，所以心內充滿不安，hit ê m̄是基督徒tī基督徒ê船頂，也bē爽快。Che是因為in ê性命各有無saⁿ同，所以滋味也無saⁿ同。 |
