Kài-siāu Sèng-ōe
|
介紹聖畫 |
| Ko Siú-jîn |
高守仁 |
|
“Chòe-āu ê Boán-chhan”
|
「最後ê晚餐」 |
|
1943 nî 8 goe̍h, Bí-kun khong-si̍p Ì-tāi-lī ê Bí-lân (Milan) tōe-hng ê sî, ū nn̄g lia̍p chà-tân hiat tī 15 sè-kí só͘ kiàn-tiok ê Sèng Má-lī-a Siu-tō-īⁿ. Chin kai-chài, hit ê sè-kài chòe chhut-miâ, chòe pó-pòe ê chhiûⁿ-piah, ū ōe hit sè-kí chòe chhut-miâ, chòe pó-pòe Bûn-se Sian-siⁿ (Leonardo da Vinci) chòe tōa chok-phín, “Chòe-āu ê boán-chhan.”
|
1943年8月，美軍空襲意大利ê米蘭（Milan）地方ê時，有兩粒炸彈hiat tī 15世紀所建築ê聖瑪利亞修道院。真佳哉，hit-ê世界出名，最寶貝ê牆壁有繪hit 世紀最出名、最寶貝文西先生（Leonardo da Vinci）最大作品「最後ê晚餐」。 |
|
Chit tiuⁿ bêng-ōe tī 15 sè-kí chhut-sì í-lâi siông-siông gū-tio̍h chéng-chéng ê gûi-hiám, kàu-taⁿ í-keng ū 3, 4 pah tang, iáu-kú tī hit tè piah hō͘ chèng-lâng o-ló chheng-chàn.
|
這張名畫tī 15世紀出世以來常常遇著種種ê 危險，到今已經有三、四百冬，iáu-kú tī hit塊壁hō͘眾人o-ló 稱讚。 |
|
Cha̍p-gō͘ sè-kí bóe, Bí-lân 大公爵 (Ludovico Sforza) ê kiong-têng, sī Au-chiu chhut-miâ súi ê chi̍t ê. Chit ê thâi-sí hông-tè chhoàn-ūi ê thóng-tī-chiá chin ho͘N3 ha̍k-gē (學藝). I chhiáⁿ chin chōe chin ū ha̍k-būn ê ha̍k-chiá, i-seng, bí-su̍t-ka, tī i ê kiong-lāi. Ūi-tio̍h beh lī-iōng in ê châi-lêng; siông-siông tī kiong-lāi kú-hêng tōa iân-sia̍h, chí-tēng in tio̍h chòe chong-kàu-siōng, á-sī tiat-ha̍k-siōng ê piān-lūn chò û-hèng ê chiat-bo̍k.
|
十五世紀尾，米蘭大公爵Ludovico Sforza ê宮廷，是歐洲出名súi ê一個。這個thâi死皇帝篡位ê統治者真好學藝。伊請真濟真有學問ê學者、醫生、美術家，tī 伊ê宮內。為著beh利用in ê才能；常常tī宮內舉行大宴席，指定in著做宗教上，抑是哲學上ê辯論做餘興ê 節目。 |
|
Thian-bûn-ha̍k-chiá tio̍h ū-giân ú-tiū bī-lâi ê tāi-chì. Liān-kim-su̍t ê lâng (鍊金術) tio̍h piáu-ián sin ê hoat-bêng. Iàn-hōe-tiong nā ū kùi hu-jîn iàu-kiû kóng, “Hō͘ goán khòaⁿ sim-sek ū chhì-kek ê mi̍h” chiah ê (多才多藝) ê lâng, chiū chhut-hiān khai-sí tián pún-sū, nā ū jia̍t-lia̍t piān-lūn, tì-sú seⁿ-khí chhiong-tu̍t, hiah ê chng-thāⁿ chin súi ê kùi hu-jîn, chiū khah móa-chiok.
|
天文學者著預言宇宙未來；鍊金術ê人著表演新ê發明。宴會中若有貴夫人要求講：「Hō͘阮看心適有刺激ê物…」 Chiah-ê多才多藝 ê人，就出現開始展本事；若有熱烈辯論，致使生起衝突，hiah-ê 妝飾真súi ê貴夫人，就較滿足。 |
|
Bí-su̍t-ka ūi-tio̍h án-ni, sî-sî lô-le̍k lâi gián-kiù kok-chióng mi̍h, ài tī kiong-lāi chhut-miâ hō͘ lâng o-ló.
|
美術家為著án-ni，時時勞力來研究各種物，ài tī宮內出名hō͘人o-ló。 |
|
米蘭公爵ê bó͘ (Beatrice hū-jîn, iā-sī chi̍t ūi ho͘N3 gē-su̍t ê hū-jîn-lâng; i 16 hòe kiat-hun, kàu Bí-lân kok ōng-sēng ê sî, tú-tú 20 hòe, chhin-chhiūⁿ gín-ná ài hoaⁿ-hí khoài-lo̍k, hō͘ chit ê hoan-hoa ê ông-kiong, ke chi̍t lúi hoe. Sui-jiân sī chi̍t ê siàu-liân bí-lē ê hū-jîn, i chin ū châi-tiāu, tùi chèng-tī-siōng ê chhiú-tōaⁿ pí 公爵 khah ū, só͘-í kok-ka ê kè-ōe, im-bô͘ i lóng ū pang-chān 公爵; sui-bóng ū kúi-nā-ūi gōa-sek thióng-ki (外室寵姬), iáu-kú ông chòe-thiàⁿ ê chiū-sī Beatrice, nā ūi-tio̍h ài hō͘ i hoaⁿ-hí, bô-sioh chē-chē ê súi-saⁿ, chu-pó, la̍h-káu, si, tô͘-ōe téng-téng hiàn hō͘ i.
|
米蘭公爵ê某（Beatrice 夫人），也是一位好藝術ê 婦人人；伊16歲結婚，到米蘭國旺盛ê時，tú-tú 20歲，親像囡仔愛歡喜快樂，hō͘這個繁華ê王宮，加一蕊花。雖然是一個少年美麗ê 婦人，伊真有才調，對政治上ê手段比公爵較有，所以國家ê計劃、陰謀伊攏有幫贊公爵；雖罔有幾若位外室寵姬，iáu-kú王最疼--ê就是Beatrice，若為著ài hō͘伊歡喜，無惜濟濟ê súi衫、珠寶、獵狗、詩、圖畫等等獻hō͘伊。 |
|
Tī chit khoán hòng-chhiòng chhia-hôa ê khoân-kéng, chin ōe thang sán-seng chhàn-lān sin ê sî-tāi. Leonar-do da Vinci (文西) sī chi̍t ūi tōa ōe-ka, im-ga̍k-ka, kiàn-tiok-ka kiam tia̍t-ha̍k-ka, chū-jiân ài tī kiong-lāi piáu-hiān i ê châi-lêng. I siá chi̍t tiuⁿ phoe hō͘ Bí-lân 公爵 kài-siāu ka-kī kóng, “Góa ōe chò kok-chióng chiàn-cheng bú-khì; ōe ka-cho̍k ê siōng, tī hô-pêng sî-tāi ōe kiàn-tiok kì-liām-pi, khui ūn-hô.” Chit khoán ū châi, koh ū gē ê lâng, tú-tú sī Bí-lân 公爵 só͘ khiàm-ēng--ê; má-siōng kiò i chē kiong-lāi tōa-ūi, chin kín i pìⁿ-chòe chi̍t ūi iú-miâ ê lâng, chin chōe ha̍k-seng chiū-kūn i, i só͘ ōe ê tô͘, á-sī kî-thaⁿ siat-kè, hō͘ lâng chin o-ló.
|
Tī這款放縱奢華ê 環境，真會thang產生燦爛新ê 時代。Leonar do da Vinci（達文西）是一位大畫家、音樂家、建築家兼哲學家，自然愛tī宮內表現伊才能。伊寫一張批hō͘米蘭公爵介紹家己講：「我會做各種戰爭武器，畫家族ê 像，tī和平時代會建築紀念埤，開運河。」這款有才，koh 有藝ê人，tú-tú 是米蘭公爵所欠用--ê ；馬上叫伊坐宮內大位，真緊伊變做一位有名ê 人，真濟學生就近伊，伊所畫ê 圖，抑是其他設計，hō͘人真o-ló。 |
|
Tiau-khek, chhiûⁿ-siâⁿ, chiàn-cheng bú-khì, chò chi̍t tiâu ūn-hô, Bí-lân 公爵 hu-jîn (Beatrics) kap i kiáⁿ-jî ê siōng, í-ki̍p kiong-lāi kùi hū-jîn ê siōng, lóng sī i chi̍t pō͘-hūn ê chok-phín. I siông-siông siūⁿ ài chò úi-tāi ê kang-tiâⁿ, chiū-sī kiong-lāi só͘ bô, hi-kî ê mi̍h. Tī kiong-lāi ū siat-kè chi̍t chiah kim-sai (金獅), ēng āu-kha khiā-teh, chhùi ōe thò͘-chhut phang-hoe. Koh ū chò 5 sek chin súi ê khóng chhiok, iā ū chò chi̍t ê tōa lia̍p ê kiû, choán-tōng ê sî, ōe chhut im-ga̍k ê siaⁿ. M̄-kú Bûn-se Sian-seⁿ bô siūⁿ án-ni chò kàu-gia̍h, i sim-lāi sî-siông hi-bōng chò-chhut chi̍t ê chòe-tōa ê kang-chok, chiū-sī ài tī Sèng Má-lī-a ê chhiûⁿ-piah ōe chòe-āu Boán-chhan ê tô͘.
|
彫刻、牆城、戰爭武器、做一條運河、米蘭公爵夫人（Beatrics）kap伊子兒ê 像，以及宮內貴夫人ê像，攏是伊一部份ê作品。伊常常想ài做偉大ê工程，就是宮內所無，稀奇ê物。Tī宮內有設計一隻金獅用後腳企--teh，嘴會吐出芳花。Koh有做五色真súi ê孔雀，也有做一個大粒ê球，轉動ê時，會出音樂ê聲。M̄-kú文西先生無想 án-ni做夠額，伊心內時常希望做出一個最大ê工作，就是ài tī聖瑪利亞ê 牆壁繪「最後晚餐」ê 圖。 |
|
I ê lōe-sim kiò i lâi chhòng-chō chit tiuⁿ lâng só͘ m̄-bat piáu-hiān ê pi-chhám, chōng-hóng: Chiū-sī Iâ-so͘ chòe-āu chi̍t-pái chū-chi̍p I 12 ê sù-tô͘, tùi in kóng, “Lín tiong-kan ū chi̍t lâng beh bōe góa.” In chiū saⁿ tùi-mn̄g kî-tiong sím-mi̍h lâng beh chòe chit ê tāi-chì.
|
伊ê 內心叫伊來創造這張人所m̄-bat表現ê 悲慘，狀況就是耶穌最後一擺聚集伊12個使徒，對in講：「Lín 中間有一人beh賣我。」 In就相對問其中甚mi̍h人beh做這個代誌。 |
|
Tī Bí-lân公爵ê pó-hō͘, hō͘ Bûn-se Sian-siⁿ khai-sí i ê kang-chok, m̄-kú hut-jiân Beatrice公爵hu-jîn kap i ê gín-ná kòe-sin, i chiū thêng-khùn khì chòe in ê bōng-pâi, in-ūi i chin kèng-ài Beatrice, só͘-í tī pi-thòng ê sim-kéng chò chit ê chng-thāⁿ ê kang-chok.
|
Tī米蘭公爵ê保護，hō͘文西先生開始伊ê工作，m̄-kú忽然Beatrice公爵夫人kap伊ê囡仔過身，伊就停睏去做in ê墓牌，因為伊真敬愛Beatrice，所以tī悲痛ê心境做這個妝飾ê工作。 |
|
Tùi chit-tia̍p í-āu, kiong-lāi tōa iàn-hōe bô koh-chài khui, án-ni hoán-tńg hō͘ i khah ū sî-kan thang ōe chit tiuⁿ tô͘, m̄-kú i ōe tio̍h chin bān, in-ūi i hi-bōng chit tiuⁿ tô͘ thang thoân chin kú, chò chin-chiàⁿ ê gē-su̍t-phín, só͘-í i tùi múi chi̍t tiám lóng ū chhim-chhim ê khó-lū. Thiaⁿ-kìⁿ kóng i siông-siông khì Bí-lân siâⁿ ê ke-lō͘ kiâⁿ-lâi kiâⁿ-khì, tiām-tiām teh be̍k-sióng, ū sî chēng-chēng chē teh kî-tó, siūⁿ chin kú, ū sî hui-siông jia̍t-lia̍t kui ji̍t tī piah-n̍i̍h ōe tô͘, sīm-chì bōe kì-tit lim chia̍h, ū sî kông-kông cháu ji̍p-lâi, tī sù-tô͘ ê bīn ke chi̍t-nn̄g oe̍h chiū koh kông-kông cháu chhut-khì. I put-lūn sím-mi̍h sî lóng teh siūⁿ kok-ê sù-tô͘ ê sèng-keh, kap hit sî ê piáu-chêng, i siūⁿ kóng sù-tô͘ lóng chham phó͘-thong lâng saⁿ-tâng. Tī i ji̍p chia̍h-pn̄g-thiaⁿ ê sî, iā sī lóng teh koan-chhat chia̍h-pn̄g tiong ê lâng-kheh ê it-kú ti-tōng, cháiⁿ-iūⁿ ēng chhiú , kiaⁿ-tio̍h ê sî, in ê ba̍k-bâi án-cháiⁿ-iūⁿ tiàu khí-lâi.
|
Tùi 這tia̍p以後，宮內大宴會無koh再開，án-ni反轉hō͘伊較有時間thang 繪這張圖，m̄-kú伊繪著真慢，因為伊希望這張圖thang傳真久，做真正ê藝術品，所以伊對每一點攏有深深ê考慮。聽見講伊常常去米蘭城ê街路行來行去，恬恬teh 默想；有時靜靜坐teh 祈禱，想真久；有時非常熱烈歸日tī壁--n̍i̍h繪圖，甚至bōe記tit lim食；有時狂狂走--入-來，tī使徒ê面加一、兩劃就koh 狂狂走--出-去。伊不論甚mi̍h時攏teh想各個使徒ê性格，kap hit時ê表情，伊想講使徒攏參普通人相同。Tī伊入食飯廳ê時，也是攏teh觀察食飯中ê人客ê一舉一動，怎樣用手，驚--著ê時，in ê目珠án怎樣吊--起-來。 |
|
Bô lâng chai-iáⁿ chit tiuⁿ tô͘ sī ōe lōa-kú, ū lâng kóng Iâ-so͘ ê thâu siūⁿ cha̍p nî kú. Hit ê Siu-tō-īⁿ ê thâu-lâng tòng-bōe-tiâu, siá phoe hō͘ 公爵 kóng, “公爵 hit tiuⁿ piah-tô͘ kan-ta chhun Iû-tāi ê thâu-khak iáu-bōe oân-sêng; m̄-kú Bûn-se chi̍t nî kú lóng bô lâi bong chit tiuⁿ chòe-āu ê Boán-chhan lah.” 公爵 chin siū-khì, kiò i lâi, tng-bīn chiong chit tiuⁿ phoe hō͘ i khòaⁿ. Bûn-se iā tōa siū-khì kóng, “Chit ê lâng tàu-té chai-iáⁿ sím-mi̍h sī tô͘! ‘I kóng góa chi̍t nî kú bô khì hia,’ m̄-kú án-ni bōe thang piáu-sī góa bô koan-sim chit tiuⁿ tô͘, góa ta̍k-ji̍t khì hā-kip siā-hōe chhōe góa khiàm-ēng ê lâng, kàu taⁿ iáu chhōe lóng bô chi̍t ê ha̍h góa ê ì-sù, kiám-chhái chit ê lāu-thâu khó-í chò Iû-tāi ê bô͘-hêng.”
|
無人知影這張圖是繪偌久，有人講耶穌ê頭想十年久。Hit-ê修道院ê頭人擋bōe-tiâu,寫批hō͘ 公爵講：「公爵 hit張壁圖kan-ta chhun猶大ê頭殼iáu未完成；m̄-kú文西一年久攏無來摸這張『最後ê 晚餐』--lah。」公爵真受氣，叫伊來，當面將這張批hō͘伊看。文西也大受氣講：「這個人到底知影甚mi̍h是圖！伊講我一年久無去hia，m̄-kú án-ni bōe-thang表示我無關心這張圖，我逐日去下級社會chhōe 我欠用ê人，到今iáu chhōe 攏無一個合我ê意思，kiám-chhái這個老頭可以做猶大ê 模型。」 |
|
I bô sit-chì, kè-sio̍k ōe kàu oân-sêng, sui-sî tit-tio̍h chòe ko ê siōng-chàn. “Chòe-āu ê Boán-chhan” ê úi-tāi, miâ-siaⁿ hn̄g-hn̄g pò-iông kàu choân Au-chiu. Chit tiuⁿ tô͘, chhin-chhiūⁿ Sèng Má-lī-a Siu-tō-īⁿ lāi ê chi̍t keng chhù, ū thian-pông, ū êⁿ-á, tùi thang-á ū khòaⁿ-kìⁿ chheⁿ-sek ê Sek-an soaⁿ, toh-téng chhu tn̂g-tn̂g ê toh-kin, téng-bīn ū pôaⁿ, poe, to kap piáⁿ. Bīn tài iu-iông teh hoân-ló ê Iû-tāi, seng-khu thêng khí-lâi, chhiú-kut gī-gī-chhoah, gīm hit ê chîⁿ-tē-á chin ân. Pí-tek tī i āu-bīn thiàu khí-lâi, chhin-chhiūⁿ teh mn̄g hiah ê sù-tô͘ kóng, “Bōe Chú ê sī sím-mi̍h lâng?” I ê gîn-sek ê thâu-khak hoat-chhut chhin-chhiūⁿ hóe ê jia̍t-lia̍t kap kín-kip.
|
伊無失志，繼續繪到完成，雖是得著最高ê頌讚。「最後ê晚餐」ê 偉大，名聲遠遠報揚到全歐洲。這張圖，親像聖瑪利亞修道院內ê一間厝，有天蓬 ，有楹仔，tùi窗仔有看見青色ê錫安山，桌頂chhu 長長ê桌巾，頂面ū盤、杯、刀kap 餅。面帶憂容teh煩惱ê猶大，身軀挺--起-來，手骨gī-gī-chhoah，gīm hit-ê錢袋仔真ân。彼得tī伊後面跳--起-來，親像teh問hiah-ê 使徒講：「賣主--ê是甚mi̍h人？」 伊 ê銀色ê頭殼發出親像火ê熱烈kap緊急。 |
|
Ǹg Sek-an soaⁿ hn̄g-hn̄g ê kéng-tì ê thang-á hit pêng, Iâ-so͘ chē tī Iok-hān kap Se-pí-thài ê kiáⁿ Ngá-kok ê tiong-kan, I ê bīn chhin-chhiūⁿ gín-ná lóng bô siâ-liām, ū lîn-bín ê piáu-chêng.
|
向錫安山遠遠ê景緻ê 窗仔hit 爿，耶穌坐tī約翰kap Se-pí-thài ê子雅各ê中間，伊ê面親像囡仔攏無邪念，有憐憫ê表情。 |
|
Chit tiuⁿ tô͘ tàu-tí oân-sêng liáu á-bōe? Kin-kù le̍k-sú ê kì-chài, tī 1499 nî, Hoat-kok Lo͘is ū chìn-kun ji̍p Ì-tāi-lī, tùi Bí-lân kóaⁿ-chhut 公爵, hit sî Bûn-se Sian-siⁿ iáu-kú teh siu-chéng chit tiuⁿ bêng-ōe, bô lōa-kú i iā hō͘ lâng kóaⁿ-chhut Bí-lân, só͘-í chit tiuⁿ tô͘ tī Bûn-se Sian-siⁿ ê sim-tiong sī iáu-bōe oân-sêng, Lo͘is kàu Bí-lân chiū sûi-sî cháu-khì Sèng Má-lī-a Siu-tō-īⁿ khòaⁿ chit tiuⁿ Sèng-ōe “Chòe-āu ê Boán-chhan,” khòaⁿ chin kú, m̄-kam lī-khui; chiū kiò i ê pō͘-hā kā in kóng, “Chiong chit ê ku̍t tńg-lâi Hoat-kok.” Tī chit ê phò-hoāi kang-chok í-chêng, ū chhut chi̍t ê sîn-jia̍h[jiah], chiū-sī ū lâng tùi i tiong-kò, i chiū pó-choân chit ê bô hō͘ lâng phò-hoāi, m̄-kú kî-thaⁿ Bí-lân siâⁿ-lāi ê hó mi̍h lóng chhiúⁿ kàu khang-khang.
|
這張圖到底完成了抑bōe?根據歷史ê記載，tī 1499年，法國Lo͘is有進軍入意大利，tùi米蘭趕出公爵，hit時文西先生iáu-kú teh修整這張名畫，無偌久伊也hō͘人趕出米蘭，所以這張圖tī文西先生ê心中sī iáu未完成。Lo͘is到米蘭就隨時走去聖瑪利亞修道院看這張聖畫「最後ê晚餐」，看真久，m̄甘離開；就叫伊ê部下kā in講：「將這個掘轉來法國。」Tī這個破壞工作以前，有出一個神跡，就是有人對伊忠告，伊就保全這個無hō͘人破壞，m̄-kú其他米蘭城內ê 好物攏搶到空空。 |
|
Sui-bóng Bûn-se ēng te̍k-pia̍t ê châi-tiāu lâi ōe, Bí-lân ê khì-hāu chin sip, só͘-í āu-lâi chiām-chiām siⁿ-chhut chi̍t têng pe̍h-mo̍͘h. Tô͘ ê sek-chhái iā sit kng-bêng. 1517 nî, le̍k-sú-siōng chiū ū kì-chài kóng, “Che sī chi̍t tiuⁿ chòe iu-siù ê bêng-chok, m̄-kú khai-sí sún-hoāi, chit ê siau-sit thoân chhut í-āu, chōe-chōe lâng khai-sí ài lâi siu-lí.
|
雖罔文西用特別ê才調來繪，米蘭 ê氣候真濕，所以後--來漸漸生出一層白膜。圖ê色彩也失光明。1517年，歷史上就有記載講：「Che是一張最優秀ê名作，m̄-kú開始損壞，這個消息傳出以後，濟濟人開始ài來修理。 |
|
1796 nî, Ná-pho-lûn chiàm Bí-lân ê sî, iā ji̍p lâi khòaⁿ tī chit ê beh pháiⁿ-khì ê bêng-ōe chêng, siū liáu chin tōa ê kám-tōng; kiò i ê pō͘-hā m̄-thang sún-hoāi i, nā sī hiah ê peng-á ēng chio̍h-thâu-á sún-hoāi chōe-chōe só͘-chāi.
|
1796年，拿破侖佔米蘭ê時，也入來看，tī這個beh歹--去ê名畫前，受了真大ê 感動；叫伊ê部下m̄-thang損壞伊。但是hiah-ê兵仔用石頭仔損壞濟濟所在。 |
|
Chin chōe ōe-ka gián-kiù pó-chûn ê hong-hoat. Kàu tē-jī chhù sè-kài tai-chiàn, bô hoat-tō͘, chiū ēng soa-pau thia̍p tī chhiûⁿ-á ê sì-bīn lâi pó-hō͘ i. Chà-tân phò-hoāi Sèng Má-lī-a Siu-tō-īⁿ chin thiám, to̍k-to̍k chit ê piah oân-choân chûn-chāi.
|
真濟畫家研究保存ê方法。到第二次世界大戰，無法度，就用沙包疊牆仔ê四面來保護--伊。炸彈破壞聖瑪利亞修道院真thiám,獨獨這個壁完全存在。 |
|
Í-āu chōe-chōe lâng ēng kho-ha̍k ê hong-hoat, chiong chit ê piah ka jia̍t, hek-sī boah-iû, kàu lō͘-bóe tit-tio̍h sêng-kong. Koh chhut-hiān kúi-nā sè-kí am-ba̍t ê kng. Chit-tia̍p chin-chiàⁿ tit-tio̍h kiù lah. Lán siong-sìn chit tiuⁿ “Chòe-āu ê Boán-chhan” ōe tàng éng-kiú chûn-chāi hō͘ lâng o-ló.
|
以後濟濟人用科學ê 方法，將這個壁加熱，或是抹油，到路尾得著成功。Koh出現幾若世紀掩密ê光。這tia̍p真正得著救--lah。咱相信這張「最後ê晚餐」會tàng永久存在hō͘人o-ló。 |
|
(Tâi-oân Kàu-hōe-kong-pò 761-764 koàn; 1952 nî 5-8 goe̍h)
|
（台灣教會公報761-764卷，1952年05~08月） |
