首頁 >文學作品
文學作品
回上一頁
本篇文章總共有10個段落,56個語句,1434個語詞,1957個音節
Jī-lūn pek-hāi kì 二崙迫害記
N̂g Teng-ōng 黃丁旺
(e̍k tùi Pa Phok-sū ê ji̍t-kì) (譯tùi 巴博士ê日記)
Tī Tō͘-kun-eng keh-piah ê chng-siā ni̍h, bat kúi-nā nî-kú chi̍t keng pài-tn̂g tī-hia. Goân-té hit keng sī pún-tē lâng teh lé-pài, khiok ia̍h ū tām-po̍h kheh-lâng lâi chham-ka. Í-āu ū chi̍t nî, Tō͘-kun-eng ê chng-siā hō͘ tōa-chúi lâu-khì, hit keng pài-tn̂g sòa hòe-khì. Lé-pài chiū hun-khui, pún-tē lâng hit pêng chiong in ê pài-tn̂g siat tī Tiong-nâ; kheh-lâng chit pêng ko͘-put-chiong ia̍h tio̍h koh chhōe chi̍t ūi sin tē-tiám. Ūi-tio̍h beh ài chi̍t ūi pài-tn̂g tē, in keng-kòe chin chōe ê kan-lân, in-ūi kheh-chng kóng thong hô, m̄-chún in tiong-kan chi̍t lâng chiong tē bōe lán chò pài-tn̂g ê lō͘-ēng. In tah kò-sī, bêng-bêng kóng, nā chún lâng tī hia khí kàu-tn̂g, chiū-sī Gōa-kok beh lâi thóng-tī ê chiân-tiāu, ū gûi-hiám sèng tī-teh. Ū chi̍t lâng táⁿ-sǹg beh tē bōe lán, ūi-tio̍h án-ni sòa bô sêng, chîⁿ koh hêng lán. Hit-sî ū chi̍t ūi sìn-tô͘, kiò-chò Tiuⁿ A-kim, sī Jī-lūn ê lâng, chiong i ê chhù bōe lán chò pài-tn̂g. Tī 1885 nî ê 6 ge̍h tiong, ū kúi-nā ūi hiaⁿ-tī tī hit keng chhù chò lé-pài, siū-tio̍h hit chng ê lâng chin kek-lia̍t ê pháiⁿ khoán-thāi. In chhe lâng lâi hú-siâⁿ chiong sū-chêng pò goán chai, góa chiū siū-phài lo̍h-khì hia, khòaⁿ tāi-chì tio̍h án-chóaⁿ pān. Góa tī 6 goe̍h 18 ji̍t (lé-pài la̍k) kàu hit só͘-chāi, hit-mê-hng, kap in ê lāu-tōa (chng-n̍i̍h ê thâu-lâng) siong-hōe nn̄g pái. In kóng, “Lín lâi chia bé tē khí pài-tn̂g che lín ū koân, goán bōe-tit thang tòng lín, m̄-kú lín nā tī-chia lé-pài, kiaⁿ-liáu chia ê chheng-liân-pòe ōe khí-lâi hoán-tùi, ē ēng kiông-pō͘ ê chhiú-tōaⁿ lâi khí pō͘-tāng, che sī goán bô hoat-tō͘ thang chó͘-chí--ê, in-ūi in chin hoán-tùi lín ê kàu-hōe.” Sui-jiân sī án-ni, goán koat-sim beh tī hia chìn-hêng lé-pài. Keh-tńg-ji̍t (lé-pài-ji̍t chá-khí) ū jī, saⁿ cha̍p miâ ê hiaⁿ-tī lâi hia kap góa saⁿ-kap lé-pài, tng goán iáu teh chū-chi̍p ê sî, ū thiaⁿ-kìⁿ kòng-lô ê siaⁿ, ia̍h ū lâng khui-siaⁿ kóng, in lâi lah! Goán chū-chi̍p ê chhù sè-á-keng, gōa-bīn khoan-khoah, bô jia bô cha̍h, goán khòaⁿ-kìⁿ in ji̍p lâi kàu tiâⁿ-n̍i̍h lah! (Hit ê chêng-hêng góa sī kiàn-siàu kàu m̄-káⁿ siá chhut-lâi). Hiah ê lâng taⁿ kúi-nā tàⁿ tōa chho͘, chiū-sī tùi chng-lāi ê chhè-tî hia taⁿ lâi--ê. Goán chek-sî chiong mn̂g koaiⁿ khí-lâi, lâng thè ji̍p āu-kak, nā sī mn̂g liâm-piⁿ hō͘ in ēng chio̍h-thâu hám chhùi, chiū chiong tōa-chho͘ ti̍t-ti̍t phoah ji̍p-lâi, phoah kàu kui keng chhù móa-móa sī, goán ta̍k lâng lóng chiâu-chiâu phoah tio̍h. Góa chiū kiâⁿ chìn-chêng chhut-lâi, siūⁿ beh kā in kóng ōe, nā-sī in m̄-thiaⁿ, chiong tōa-chho͘ tùi góa ti̍t-lâm ti̍t-phoah, tùi thâu-khak téng kàu kha-té, kui seng-khu ù-òe móa-móa. Tī 杜君英隔壁ê庄社--ni̍h,bat幾若年久一間拜堂tī-hia。原底hit間是本地人 teh 禮拜,卻亦有淡薄客人來參加。以後有一年,杜君英 ê庄社hō͘水流--去,hit間拜堂續廢棄。禮拜就分開,本地人hit爿將in ê拜堂設tī中林;客人這爿姑不chiong亦著koh chhōe一位新地點。為著beh ài一位拜堂地,in經過真濟ê艱難,因為客庄講通和,m̄准in中間一人將地賣咱做拜堂ê路用。In貼告示,明明講:「若準人tī hia起教堂,就是外國beh 來統治ê前兆,有危險性tī--leh。」有一人打算beh 地賣咱,為著án-ni煞無成,錢koh還--咱。Hit時有一位信徒,叫做張阿金,是二崙ê人,將伊ê厝賣咱做拜堂。Tī 1885年ê 6月中,有幾若位兄弟tī hit間厝做禮拜,受著hit庄ê人真激烈ê歹款待。In差人來府城將事情報阮知,我就受派落去hia,看代誌著án-chóaⁿ 辦。我tī 6月18日(禮拜六)到hit所在,hit暝昏,kap in ê 老大(庄--n̍i̍h ê 頭人)相會兩擺。In講:「Lín來chia買地起拜堂che lín有權,阮bōe-tit-thang擋--lín,m̄-kú lín若tī-chia禮拜,驚了chia-ê 青年輩會起來反對,會用強暴ê手段來起暴動,che是阮無法度thang 阻止--ê,因為in真反對lín ê教會。」雖然是 án-ni,阮決心beh tī hia進行禮拜。隔轉日(禮拜日早起)有二、三十名ê 兄弟來hia kap我相kap禮拜,當阮iáu teh 聚集ê 時,有聽見摃鑼ê聲,亦有人開聲講:「In來--lah!」阮聚集ê厝細仔間,外面寬闊,無遮無cha̍h,阮看見 in 入來到埕--n̍i̍h--lah!(Hit-ê情形我是見笑到m̄敢寫出來。)Hiah-ê 人擔幾若擔大粗,就是tùi庄內ê 廁池hia擔--來--ê。阮即時將門關--起-來,人退入後角,但是門liâm-piⁿ hō͘ in用石頭 hám碎,就將大粗直直潑--入-來,潑到歸間厝滿滿是,阮逐人攏齊齊潑--著。我就行進前--出-來,想beh kā in講話,但是in m̄聽,將大粗對我直淋直潑,tùi 頭殼頂到腳底,歸身軀污穢滿滿。
Góa liâm-piⁿ kám-kak chi̍t hāng, góa siūⁿ kóng in tek-khak ū giâm-giâm siū chí-sī, ún-tàng m̄-káⁿ sui-piān hē-chhiú hāi gōa-kok lâng, chiū khiā tiāⁿ-tiāⁿ, chhut-chāi in só͘ ài khì chò. In hit khoán ê só͘ chò, ū hō͘ tī-hia teh khòaⁿ ê lâng ke-thiⁿ sóng-khoài, chóng-sī chāi góa pún-sin mā-sī ū lī-ek ê só͘-chāi. 我liâm-piⁿ感覺一項,我想講in的確有嚴嚴受指示,穩當m̄敢隨便下手害外國人,就企定定,出在in所愛去做。In hit 款ê所做,有hō͘ tī hia teh看ê 人加添爽快,總--是在我本身mā是有利益ê所在。
Khún-tio̍k goán ê lâng ū ê ná béng-lia̍t, in tùi hiah ê bô tí-khòng ê sìn-tô͘, chhiu-chhàng ba̍k-kàng, khiú in ê thâu-chang, chhoah in ê chhùi-chhiu, thiah-li̍h8 in ê i-chiûⁿ, phah in kàu thiám-thiám, góa khòaⁿ in ê ka-chiah-phiaⁿ, o͘-chhiⁿ chéng, siong-hûn móa-móa. Góa ū chīn só͘ ē beh khì nôa-cha̍h hiah ê lâng, nā-sī bô hāu, oa̍t-jú ke-thiⁿ in ê siū-khì. In mē góa, chiù-chó͘ góa, kah ná chhin-chhiūⁿ hoat-kông chi̍t-iūⁿ. Ū ê gia̍h kún[kùn]-á beh óa lâi phah góa, in tiong-kan ū khah sīn-tiōng--ê, tùi chhiú kā i la̍k teh, chiah bô óa-lâi. In te̍k-pia̍t chhiau-chhē hit keng chhù ê chú-lâng, lòng phòa-piah, ta̍k keng pâng chhē thàu-thàu, hó kai-chài, hit ji̍t i chhut-gōa, nā ū tī-teh kiám-chhái sit-lo̍h sìⁿ-miā. Khún-tio̍k阮ê人有ê ná猛烈,in對hiah-ê 無抵抗ê信徒,鬚聳目kàng,khiú in ê 頭鬃,chhoah in ê嘴鬚,拆裂in ê衣裳,扑in到 thiám-thiám,我看in ê ka-chiah-phiaⁿ烏青腫,傷痕滿滿。我有盡所會beh去攔截hiah-ê人,但是無效,越愈加添in ê 受氣。In罵我,咒詛我,kah-ná親像發狂一樣。有--ê gia̍h棍[kùn]仔beh倚來扑我,in 中間有較慎重--ê,tùi手kā伊la̍k--leh,才無倚--來。In特別chhiau-chhē hit間厝ê主人,撞破壁,逐間房chhē透透,好佳哉,hit日伊出外,若有tī--leh kiám-chhái 失落生命。
Tāi-chì chò liáu, in sui lâng chiū tńg-khì, kan-ta lâu chi̍t tīn êng-lâng teh khòaⁿ góa, góa kui seng-khu ù-òe móa-móa. Lâi lé-pài ê lâng lóng sì-sòaⁿ, chóng-sī iáu ū kúi-ūi hū-jîn-lâng kap chhù-chú kúi ūi bōe sìn Chú ê chhin-lâng kap góa saⁿ-kap tī-teh. Góa chiū ēng chúi lâm seng-khu, khiok bô ōaⁿ saⁿ, chí-ū chhēng khùn saⁿ, ia̍h chia̍h tām-po̍h mi̍h kòe tiong-tàu tǹg. Góa khiok bô tńg-khì Tō͘-kun-eng, goân-chāi tòa hia, che sī beh hō͘ in chai goán bô hòng-khì khí kàu-hōe ê koat-sim. Tī hit ē-po͘ góa chē tī chi̍t keng sè-sè keng ê chhù-lāi ê sî, ū chin-chē lâng chhut tī hò͘-kî-sim, chhut-lâi khòaⁿ só͘ tú-tio̍h ê sū. Tng siū kong-kek ê sî-chūn, góa ū tòa chi̍t tiuⁿ hō͘-chiò (Lú-hêng kǹg) tī seng-khu ni̍h, hit tiuⁿ bô koh-iūⁿ pa̍t-hāng mi̍h, ia̍h lóng hō͘ in phoah kàu tâm lok-lok, góa chiū kā i thí-khui, hē tī chhn̂g-téng lâi thèng-hāu i ta. Tī hit sî góa ū kóng chi̍t kù ōe kóng, “Koaⁿ-hú nā khòaⁿ-tio̍h i pún-sin só͘ chhiam-ìn chit tiuⁿ su-lūi pìⁿ kàu án-ni, m̄-chai beh cháiⁿ-iūⁿ.” 代誌做了,in 隨人就轉--去,kan-ta 留一陣閒人teh 看我,我歸身軀污穢滿滿。來禮拜ê人攏四散,總--是iáu有幾位婦人人kap厝主幾位未信主ê親人kap 我相kap tī--leh。我就用水淋身軀,卻無換衫,只有穿睏衫,亦食淡薄物過中晝頓。我卻無轉--去,杜君英原在tòa hia,che是beh hō͘ in知阮無放棄起教會ê決心。Tī hit e晡我坐tī一間細細間ê厝內ê時,有真濟人出tī好奇心,出來看所tú著ê事。當受攻擊ê時陣,我有帶一張護照(旅行券)tī身軀--ni̍h,hit張無各樣別項物,亦攏hō͘ in潑到tâm lok-lok,我就kā伊thí開,下tī床頂來聽候伊礁。Tī hit時我有講一句話講:「官府若看著伊本身所簽印這張書類變到án-ni,m̄知beh怎樣?」
Thêng chi̍t-tia̍p-á kú, Tō͘-kun-eng ê hiaⁿ-tī chhe chi̍t ê hū-jîn-lâng tòa chi̍t tiuⁿ phoe lâi hō͘ góa. In kā góa kóng, tāi-chì kì-jiân kàu án-ni, kim-mî m̄-thang tòa Jī-lūn keh mî, tio̍h siat-hoat kap chit ūi hū-jîn-lâng chò-hóe kòe-lâi Tō͘-kun-eng, i thang kā lí taⁿ hêng-lí. Góa chiū khoán hêng-lí kap i chò-hóe khì. Goán kiâⁿ bōe lōa-hn̄g ê sî, ū nn̄g ê lâng tùi bóe-āu ji̍p óa-lâi, kā goán kóng, Tī chng lāi ū lâng chiong in ê lāu-lâng oa̍h-oa̍h teh kā i thâi, chhiáⁿ lín kín tò-tńg lâi. Góa khòaⁿ-chhut in ê chà-kè, kā in kóng, he sī in ê chek-jīm kāng goán siáⁿ tī-tāi, chiū kū-choa̍t m̄ kap in khì, in chiū hē-chhiú lia̍h-góa, kui seng-khu kā góa chhiau thàu-thàu, ài beh tit-tio̍h góa ê hō͘-chiò; chin kai-chài, góa tī chhut-hoat ê sî, ū chiong chit tiuⁿ pa̍k liâm tī lāi-saⁿ ê tòa-ni̍h. In chiū pui̍h8-to chiong góa gōa-saⁿ ê heng-chêng tē-á koah-khui, ǹg-bāng tùi hia lâi tit-tio̍h. Góa ê pió-á kap liân-á ka-la̍uh thô͘-kha hō͘ in khioh-khì, liōng-pit káⁿ-sī chit ê sî-chūn. Tī chit sî ū kúi-nā ê choh-sit lâng tī keh-piah hn̂g teh chò-kang, kóaⁿ-kín cháu-óa lâi kái-kiù, chiong hit nn̄g ê kiông-tō kóaⁿ-cháu. 停一tia̍p仔久,杜君英 ê 兄弟差一個婦人人帶一張批來hō͘我。In kā我講代誌既然到án-ni,今暝m̄-thang tòa 二崙過暝,著設法kap這位婦人人做伙過來杜君英,伊 thang kā你擔行李。我就款行李kap伊做伙去。阮行bōe偌遠ê時,有兩個人tùi尾後jip倚來,kā阮講:「Tī 庄內有人將in ê老人活活teh kā伊thâi,請lín 緊倒轉--來。」我看出in ê 詐計,kā in講,he是in ê責任kāng阮啥tī-tāi ,就拒絕m̄ kap in去,in就下手掠我,歸身軀kā我chhiau透透,ài beh 得著我ê護照。真佳哉,我tī出發ê時,有將這張縛粘tī內衫ê帶--ni̍h。In就pui̍h8刀將我外衫ê 胸前袋仔割開,向望tùi hia 來得--著。我ê錶仔kap鏈仔ka-la̍uh塗腳 hō͘ in拾--去,量必敢是這個時陣。Tī 這時有幾若個作穡人tī隔壁園teh 做工,趕緊走倚來解救,將hit兩個強盜趕走。
Í-āu goán khiok ū pêng-an kàu Tō͘-kun-eng ê só͘-chāi. Kúi-ji̍t āu góa tńg-lâi kàu hú-siâⁿ, chiah chai-iáⁿ góa ê kang-lâng í-keng tāi-seng góa tùi Jī-lūn tńg-lâi, ū chiong só͘ keng-kòe ê sū pò kàu-sū-hōe. Kàu-sū-hōe ū chiong tāi-chì pò-kò koaⁿ-hú, (chheng-tiâu chèng-hú) ū lâng kā góa kóng, koaⁿ-hú tùi chit chân sū chin hùn-khoài[khài], in ū phài chi̍t ūi te̍k-jīm úi-oân lo̍h-khì Pi-thâu beh hia̍p-chō͘ hia ê tē-hng koaⁿ saⁿ-kap pān-lí chit chân-sū. Chit nn̄g ūi kàu Jī-lūn beh tiau-cha ê sî, iû-goân tú-tio̍h chit khoán ê bú-jio̍k, chiū bô tit-tio̍h kiat-kó, khang-khang tńg-lâi. Koaⁿ-hú kā Léng-sū kóng, nā bô phài peng sī bô hoat in ta-ôa, goán kap Léng-sū tâng-ì, kóng, án-ni pān khah bô ha̍p-gî, āu-lâi in tiong-kan ū chi̍t nn̄g lâng siū kéng-kài, góa ê pió-á kap liân-á goân-mi̍h hêng góa, koh pôe góa tām-po̍h chîⁿ, tāi-chì chiū kái-koat. Chèng-hú ū chhut kò-sī chek-pī hiah ê lâng ê pháiⁿ só͘ kiâⁿ, ia̍h ū seng-bêng kóng, kàu-hōe kap châi-sán tong-jiân sī lán ê. Sū-kiāⁿ āu, kòe bōe lōa kú, Pa Bo̍k-su ū án-ni siá kóng: — Góa chin hoaⁿ-hí lâi kóng-khí, chāi hoān-lān tiong hiah ê Ki-tok-tô͘ só͘ hián-chhut ê hêng-ûi thang kóng sī ta̍t-tit khó-chhú--ê. In ê sè-sio̍k chhin-lâng kong-jiân pàng-tiau kóng, koaⁿ-hú tùi chit chân bô ha̍p-lí teh chiu-soân hō͘ i hó sè, in beh pò oan-siû, nā-sī hiah-ê sìn-tô͘ ēng hit khoán thang o-ló ê thiâm-chēng ê thài-tō͘ khó͘-khǹg in kóng, “Bô iàu-kín, só͘ keng-kòe ê kiat-kó nā ē-thang hō͘ goán tī chit tē-hng tùi sìn kàu tit-tio̍h tē-ki, kòe-khì ê sū goán to-m̄ tui-kiù, goán beh ēng án-ni lâi kám-siā goán ê Siōng-tè.” 以後阮卻有平安到杜君英 ê所在。幾日後我轉來到府城,才知影我ê 工人已經代先我tùi二崙轉--來,有將所經過ê事報告教士會。教士會有將代誌報告官府(清朝政府),有人kā我講,官府對這層事真憤慨[khài],in有派一位特任委員落去埤頭beh 協助hia ê地方官相kap辦理這層事。這兩位到二崙beh調查ê時,猶原tú著這款ê侮辱,就無得著結果,空空轉--來。官府kā領事講:「若無派兵是無法in ta-ôa。」阮kap領事同意,講:「Án-ni辦較無合宜。」後來in 中間有一、兩人受警戒,我ê錶仔kap鏈仔原物還我,koh 賠我淡薄錢,代誌就解決。政府有出告示責備hiah-ê人ê 歹所行,亦有聲明講,教會kap財產當然是咱 ê。事件後,過無偌久,巴牧師有án-ni寫講:「……我真歡喜來講起,在患難中hiah-ê 基督徒所顯出ê行為thang講是值得可取--ê。」In ê 世俗親人公然放刁 講,官府對這層無合理teh 周旋hō͘伊好勢,in beh報冤仇,但是hiah-ê信徒用hit 款thang o-ló ê恬靜ê態度苦勸in 講:「無要緊,所經過ê結果若會thang hō͘阮tī這地方tùi信教得著地基,過去ê事阮都m̄追究,阮beh用án-ni來感謝阮ê上帝。」
Tâi-oân ê Ki-tok-tô͘ éng bô bōe kì-tit chit chân sū. In siông-siông thê-khí chit chân lâi siàu-liām Pa Bo̍k-su ê un-jiû, kap i gâu thun-lún ê Ki-tok-tô͘ cheng-sîn. Iû-ki-sī, in éng-bô bōe kì-tit lâi goán-sióng hit ūi So͘-kek-lân lâng, tùi i ê hoán-tùi-chiá só͘ kóng chit kù ku̍t-khe ê ōe kóng, “Chin phah-sńg, chiah-n̍i̍h hó ê pûi-liāu, chiah ê kàu lín lo̍h-tang ê sî, ún-tàng chin khiàm-ēng. Tī Sèng-keng tiong kiám ū chi̍t kù pí ē-bīn chit kù khah ū ha̍h tī Pa Bo̍k-su só͘ keng-kòe ê kò͘-tián, “Siū lé-mē, chiū kā lâng chiok-hok, siū khún-tio̍k, chiū thun-lún, siū pòng-to̍k, chiū kā lâng hó chhùi; goán chiâⁿ-chò sè-kan ê pùn-sò, bān-mi̍h ê che-tái.” 台灣ê基督徒永無bōe記得這層事。In常常提起這層來數念巴牧師 ê 溫柔,kap伊gâu吞忍ê基督徒精神。尤其是,in永無bōe記得來玩想hit 位蘇格蘭人,對伊ê 反對者所講這句話滑稽ê話講:「真扑損,chiah-n̍i̍h好ê肥料,chiah-ê 到lín落冬ê時,穩當真欠用。」Tī聖經中kiám有一句比下面這句較有合tī巴牧師所經過ê故典:「受詈罵,就kā人祝福;受khún-tio̍k,就吞忍;受謗?,就kā人好嘴;阮成做世間ê糞圾,萬物ê漬滓。」
Hit keng kàu-hōe lō͘-bóe ū sóa-khì ke-chhī tē, Lāi-po͘-á ê só͘-chāi, 50 nî āu, chiū-sī 1932 nî, hit ūi chiong chhù bē lán ê Tiuⁿ A-kim ê sun, ū tī-hia chò bo̍k-su, che sī chin chhù-bē ê sū. (oân). Hit間教會路尾有徙去街市地,內埔仔ê所在。50年後,就是1932年,hit位將厝賣咱ê張阿金ê孫,有tī-hia做牧師,che是真趣味ê 事。(完)。
(Tâi-oân Kàu-hōe-kong-pò 750-752 koàn; 1951 nî 6-8 goe̍h) (台灣教會公報750-752卷,1951年6-8月)
回上一頁    終戰後,   1951年,   散文