首頁 >文學作品
文學作品
回上一頁
本篇文章總共有73個段落,371個語句,4635個語詞,6700個音節
Lí-un-su-teng Tāi-pi̍t (David Livengstone)_03 Lí-un-su-teng大衛(David Livengstone)_03
Kai Jōe-liâm 偕睿廉
Lī-khui A-hui-lī-ka 離開亞非利加
Lūn Lí-un-su-teng ê sèng-chit, ū nn̄g-hāng chin-chiàⁿ hō͘ lâng thang kám-ho̍k. Chiū-sī i ê sìn-gióng kap i ê ì-chì. I ê sìn-gióng chū-chāi chhin-chhiūⁿ tōa chio̍h-pôaⁿ. Nā-sī ūi-tio̍h Siōng-tè ê thian-kok ê sū, á-sī i eng-kai tio̍h chòe ê gī-bū, itiāⁿ-tio̍h bô pàng-soah. Bô-lūn pīⁿ-thiàⁿ kan-khó͘, iau-gō, á-sī tú-tio̍h 論 Lí-un-su-teng ê聖職,有兩項真正hō͘人thang甘服。就是伊ê信仰kap伊ê意志。伊ê信仰自在親像大石盤。若是為著上帝ê天國ê事,或是伊應該著做ê義務,伊定著無放煞。無論病痛艱苦、枵餓,抑是tú著危險,或是受著人ê阻擋,伊也定著beh做成伊ê義務。雖然經過偌濟年,伊也無失志。Thang知伊是夠極盡忠,gâu忍耐kap勇敢ê人。
gûi-hiám, á-sī siū-tio̍h lâng ê chó͘-tòng, i iā tiāⁿ-tio̍h beh chòe-chiâⁿ i ê gī-bū. Sui-jiân keng-kè lōa chōe nî, i iā bô sit-chì. Thang chai i sī kàu-ke̍k chīn-tiong, gâu jím-nāi kap ióng-kám ê lâng. Tī 4月(1864年),伊離開亞非利加,搭伊家己ê細隻火船beh去印度,in tī路中有tú著風湧kap播頭。若是到路尾大家安然到位。Tī印度國,伊得著濟濟人ê歡迎。大家相爭ài好款待伊。
Tī sì ge̍h (1864 nî), i lī-khui A-hui-lī-ka, tah eka-kī ê sòe-chiah hé-chûn beh khì Ìn-tō͘, in tī lō͘-tiong ū tú-tio̍h hong-éng kap pò-thâu. Nā-sī kàu lō͘-bé tāi-ke an-jiân kàu ūi. Tī Ìn-tō͘ kok, i tit-tio̍h chōe-chōe lâng ê hoan-gêng. Tāi-ke saⁿ-chiⁿ ài hó khoán-thāi i. Koh bô lōa kú, i chún-pī beh lī-khui Ìn-tō͘. I siat-hoat chiong ka-kī ê chûn pàng-hē tī Ìn-tō͘, āu-lâi tah pa̍t chiah tōa chûn kàu Eng-kok. Kàu ūi ê sî, tit-tio̍h Lûn-tun chhī ê chhī-bîn, he̍k-sī bûn-bú koaⁿ-oân tāi-ke kā i tōa-tōa hoan-gêng. Tāi-ke piáu-chhut in ê chun-kèng. “Lí-un-su-teng tò--lâi lah !” Chit khoán ê siaⁿ-im thoân kàu ta̍k só͘-chāi. Lūn i tī A-hui-lī-ka só͘ tú-tio̍h ê sū, kok tōe-hng ê sin-bûn ū kóng chin-chōe. Iā m̄-nā tī Eng-kok, chiū tī A-chiu, Bí-chiu iā-sī án-ni. Só͘-ek2au ūi ê sî i chin bô êng. In-ūi siū chhiáⁿ khì chōe-chōe só͘-chāi ián-káng, bô-lūn hōe-iú, á-sī kho-ha̍k-chiá, tāi-ke lóng ài thiaⁿ A-hui-lī-ka ê sū. Koh無偌久,伊準備beh離開印度。伊設法將家己ê船放下tī 印度,後來搭別隻大船到英國。到位ê時,得著倫敦市ê市民,或是文武官員大家kā伊大大歡迎。大家表出in ê尊敬。「Lí-un-su-teng 倒--來lah !」這款ê聲音傳到逐所在。論伊tī 亞非利加所tú著ê事,各地方ê新聞有講真濟。也m̄若tī英國,就tī亞洲、美洲也是án-ni。所以到位ê時伊真無閒。因為受請去濟濟所在演講,無論會友,或是科學者,大家攏ài聽亞非利加ê事。
I m̄-nā sì-kòe ián-káng; koh-chài ēng chōe-chōe sî-kan tù chi̍t pún chheh. Lāi-tiong lóng sī lūn-khí i kú-kú tī A-hui-lī-ka chhim-soaⁿ ê lú-hêng. Ta̍k hāng kóng-khí chin siông-sè, koh siá liáu chinū chhù-bī. 伊m̄若四界演講;koh再用濟濟時間著一本冊。內中攏是論起伊久久tī亞非利加深山ê旅行。逐項講起真詳細,koh寫了真有趣味。
Lī-khui Pún-kok 離開本國
1865 nî poeh ge̍h Lí-un-su-teng koh-chài chitp8ai lī-khui pún-kok í-ki̍p kiáⁿ-jî, beh tò-tńg khì A-hui-lī-ka. Kàu ūi ê sî, i ê pō͘-hā, hiah ê o͘-bīn lâng hoaⁿ-hí kàu bōe kò͘-tit. In tiong-kan ū nn̄g lâng chin-chiàⁿ chīn-tiong; chi̍t ê hō-chòe Chū-má(Chuma), chi̍t ê hō-chòe Sù-sī (susi). Chū-má khah chá bat hō͘ lâng lia̍h-khì chòe lô͘-châi, chóng-sī tùi Lí-un-su-teng kap Má-khian Kam-tok ê pang-chān,i ū tit-tio̍h tháu-pàng. I khah kú to ōe kì-tit chit ê un. Sù-sī chāi-chá ê chit-gia̍p sī teh kā lâng phòa-chhâ, āu-lâi i lâi Lí-un-su-teng ê hé-chûn chòe chúi-hu. In chit nn̄g lâng í-ki̍p cha̍p-saⁿ ê Ìn-tō͘ lâng, kap jī-cha̍p-sì ê o͘-bīn lâng, ha̍p-kiōng chiū-sī saⁿ-cha̍p-chhit lâng; koh kap chi̍t tīn lo̍k-tô, chhiah-gû, lû-á kap lô, lóng saⁿ-kap chòe-tīn beh chìn-ji̍p A-hui-lī-ka bô lâng bat kàu ê só͘-chāi. hit-pái bô chi̍t ê pe̍h-bīn lâng kap Lí-un-su-teng chòe-tīn. Chí-ū Ìn-tō͘ kap o͘-bīn lâng nā-tiāⁿ. 1865年八月 Lí-un-su-teng koh再一擺離開本國以及子兒,beh倒轉去亞非利加。到位ê時,伊ê部下,hiah ê烏面人歡喜到bōe顧得。In中間有兩人真正盡忠;一個號做Chū-má(Chuma),一個號做Sù-sī(Susi)。Chū-má較早bat hō͘人掠去做奴才,總是tùi Lí-un-su-teng kap Má-khian監督ê幫贊,伊有得著tháu放。伊較久都會記得這個恩。Sù-sī在早ê職業是teh kā人剖柴,後來伊來 Lí-un-su-teng ê火船做水夫。In這兩人以及13個印度人,kap 24個烏面人,合共就是37人;koh kap一陣駱駝、赤牛、驢仔kap騾,攏相kap做陣beh進入亞非利加無人bat到ê所在。hit擺無一個白面人kap Lí-un-su-teng 做陣。只有印度kap烏面人nā-tiāⁿ。
In khì bô lōa hn̄g, Lí-un-su-teng chiah hoat-kiàn tio̍h chiah ê Ìn-tō͘ lâng ê pîn-tōaⁿ sèng, hō͘ langb5oe sìn-iōng--tit. Put-kò ji̍t-ji̍t sī ài khùn, ài chia̍h nā-tiāⁿ. Hiah ê cheng-siⁿ in iā bōe-hiáu-tit chiàu-kò͘, tì-kàu lo̍k-tô kap chhiah-gû sí chin-chōe. Lí-un-su-teng ko͘-put-chiong tio̍h siat-hoat hō͘ chiah ê lán-tō ê Ìn-tō͘ lâng koh-chài tò-tńg khì kàu in ep5un-kok. I pún-sin kap hiah ê khah ōe kham-titkan-khó͘ ê o͘-bīn lâng, chiah beh koh chìn-hêng. In去無偌遠, Lí-un-su-teng 才發見著chiah ê印度人ê貧憚性,hō͘人bōe信用--tit。不過日日是ài睏,ài食nā-tiāⁿ。Hiah ê精牲in也bōe曉得照顧,致到駱駝kap赤牛死真濟。Lí-un-su-teng 姑不chiong著設法hō͘ chiah ê懶惰ê印度人koh再倒轉去到in ê本國。伊本身kap hiah ê較會堪得艱苦ê烏面人,才beh koh進行。
Put-lūn khì kàu sím-mi̍h só͘-chāi, in bêng-bêng khòaⁿ-kìⁿ lâng lia̍h lâng khì chòe lô͘-lē ê chèng-kù. Loán-jio̍k--ê, phòa-pīⁿ--ê, bōe kiâⁿ--ê, chiah ê pàng tī lō͘-ni̍h hō͘ in ûn-ûn-á sí. Só͘-í ta̍k só͘-chāi kut-thâu móa sì-kòe. In liân-sòa kiâⁿ gō͘-ji̍t kú, lóng sī khòaⁿ-kìⁿ chit khoán chân-jím, put-hoat ê sū. Āu-lâi in kiâⁿ kàu Nâ-á-sah ô͘. 不論去到甚mi̍h所在,in明明看見人掠人去做奴隸ê證據。軟弱--ê,破病--ê,bōe行--ê,chiah ê放tī 路n̍i̍h hō͘ in勻勻仔死。所以逐所在骨頭滿四界。In連續行五日久,攏是看見這款殘忍,不法ê事。後來in行到Nâ-á-sah湖。
In tī lō͘-tiong tú-tio̍h chōe-chōe khoán ê kan-khó͘, nā-sī in koat-ì beh khì Than-gân-i-ka ô͘(Tanganeka) ê só͘-chāi. Chit ē ô͘ hui-siông tōa, iā tn̂g, iā khoah. Tùi lâm kàu pak ū kúi-nā-pah Eng-lí. Tī hit só͘-chāi bô pòaⁿ-lâng chai siáⁿ-sū Nî-lô hô múi nî im chi̍t pái tōa-chúi. Lí-un-su-teng chinài chai chit ê im chúi ê goân-in, i tì-ì ài chhē Nî-lô hô ê goân-thâu. I ǹg-bāng tī Than-gân-i-ka ô͘ ê tōe-hng ōe-tit hoat-kiàn-tio̍h chit tiâu Nî-lô hô ê siōng goân-thâu. In tī 路中tú著濟濟款ê艱苦,若是in決意beh去Than-gân-i-ka湖(Tanganeka)ê所在。這個湖非常大,也長、也闊。Tùi南到北有幾若百英哩。Tī hit所在無半人知啥事尼羅河每年淹一擺大水。 Lí-un-su-teng 真ài知這個淹水ê原因,伊致意ài chhē尼羅河ê源頭。伊向望tī Than-gân-i-ka湖ê地方會得發見著這條尼羅河ê上源頭。
Chóng-sī tùi Nâ-á-sah ô͘ kàu Than-gân-i-ka ô͘, lō͘-chām chám-jiân hn̄g, lō͘-tiong iā lóng sī chhiū-nâ, koh sī hoan-kài ê só͘-chāi. Thiaⁿ-kìⁿ án-ni, hiahê Ìn-tō͘ lâng it-hoat tio̍h-kiaⁿ, m̄-káⁿ khì. In tāi-ke chòe chi̍t khùn cháu kàu Song-kip-pa-ni, koh-chài iau-giân kóng, “Lí-un-su-teng í-keng sí lah; khì hō͘ chhiⁿ-hoan thâi--khì.” 總是tùi Nâ-á-sah湖到Than-gân-i-ka湖,路站chám然遠,路中也攏是樹林,koh是番界ê所在。聽見án-ni,hiah ê印度人一發著驚,m̄-káⁿ去。In大家做一khùn走到song-kip-pa-ní,koh再謠言講:「Lí-un-su-teng 已經死--lah;去hō͘ 生番thâi--去。」
Nā-sī Lí-un-su-teng kap hiah ê chīn-tiong, bô sioh ka-kī ê o͘-bīn lâng ji̍t-ji̍t tī soaⁿ-lāi, ná teh chìn-ji̍p bô lâng bat kàu ê só͘-chāi. In nǹg ām-ām ê chhiū-nâ, liâu chúi, peh koân-soaⁿ, lo̍h niá; ū sî liâu-kè bōe kóng-tit hn̄g ê làm-thô͘. Oán-jiân chhin-chhiūⁿ kui ji̍t teh liâu làm-chhân. Siông-siông iau-gō, seng-khu tâm, ià-siān, phòa-pīⁿ, koh-chài sit-lo̍h i só͘ khiàm-ēng ê io̍h, bōe bián-tit i ê sin-thé chiām-chiām ná loán-jio̍k. I ê seng-khu sán-sán lóng bô bah; chí-ū chhun phê-hu kap kut-thâu. Sui-bóng tú-tio̍h kàu án-ni, i iā-sī hó-táⁿ koh chìn-chêng. I ê ì-chì si̍t-chāi chin kian-kò͘. 但是 Lí-un-su-teng kap hiah ê盡忠,無惜家己ê烏面人日日tī 山內,那teh進入無人bat到ê所在。In nǹg蓊蓊ê樹林、潦水、peh高山、落嶺;有時潦過bōe講得遠ê làm塗。宛然親像歸日teh潦làm田。常常枵餓、身軀tâm、厭siān、破病,koh再失落伊所欠用ê藥,bōe免得伊ê身體漸漸那軟弱。伊ê身軀sán-sán攏無肉;只有chhun皮膚kap骨頭。雖罔tú著到án-ni,伊也是好膽koh進前。伊ê意志實在真堅固。
Jiân-āu tú-tio̍h jia̍t-chèng, seng-khu bô la̍t, ba̍k-chiu ná beh chhiⁿ-mî, kiâⁿ lō͘ kiâⁿ bōe khì, i iā-sit7ak ji̍t kia̍h pit lâi siá in só͘ keng-kè ê sū tī i ê ji̍t-kì. Nā m̄-sī ūi-tio̍h i ê jia̍t-sim, i ê ióng-kám kap i ê tio̍h-bôa, A-hui-lī-ka lāi-tōe ê chêng-hêng lantek2-khak bōe-tit-thang chai. 然後tú著熱症,身軀無力,目珠那beh青瞑,行路行bōe去,伊也是逐日kia̍h筆來寫in所經過ê事tī伊ê日記。若 m̄ 是為著伊ê熱心,伊ê勇敢kap伊ê著磨,亞非利加內地ê情形咱的確bōe得通知。
Nî-lô Hô, á-sī Khong-gô Hô ? 尼羅河,或是Khong-gô河 ?
Tī sì ge̍h, Lí-un-su-teng kàu Than-gân-i-ka ô͘ ê lâm-pêng. Chit ê ô͘ ê chúi chin chhim. Tī ô͘-kiⁿ es5i-ûi lóng sī chhiū-nâ. Koân-soaⁿ iā put-chí chōe. Kéng-tì si̍t-chāi kàu-ke̍k súi.035 Tī四月,Lí-un-su-teng 到Than-gân-i-ka湖ê南爿。這個湖ê水深。Tī 湖墘ê四圍攏是樹林。高山也不止濟。景致實在夠極súi。
Kàu-ūi ê sî, Lí-un-su-teng tiàm tī chi̍t keng chháu-liâu-á. In-ūi i ê seng-khu chin ià-siān. Tì-kàu ilóng bōe kiâⁿ. Chóng-sī i ê sim-sîn iáu chin oa̍h-tāng. I tiāⁿ-tio̍h beh chhē Nî-lô hô ê goân-thâu. Taⁿ in í-keng kàu Than-gân-i-ka lah. I pún-sin ta̍uh-ta̍uh ka-kī mn̄g kóng, “Chit ê Than-gân-i-kaô͘ tàu-tí sī Nî-lô hô ê goân-thâu, á-sī Khong-gô hô ê goân-thâu?” Chiàu i ka-kī teh phah-sǹg, Than-gân-i-ka ô͘ kap Nî-lô hô kiám-chhái ū saⁿ liân-lo̍k. 到位ê時,Lí-un-su-teng tiàm tī一間草寮仔。因為伊ê身軀真厭siān。致到伊攏bōe行。總是伊ê心神iáu真活動。伊定著beh chhē尼羅河ê源頭。今in已經到Than-gân-i-ka lah。伊本身ta̍uh-ta̍uh家己問講:「這個Than-gân-i-ka湖到底是尼羅河ê源頭,或是Khong-g河ê源頭?」照伊家己teh扑算,Than-gân-i-ka湖kap尼羅河kiám-chhái有相聯絡。
Taⁿ Lí-un-su-teng í-keng tī chhim-soaⁿ lāi nn̄g nî kú. Tī chiah kú ê tiong-kan, i lóng bô siu-tio̍h i ê kiáⁿ-jî, á-sī pêng-iú ê phoe-sìn. Só͘-í i ê sim chinbô-liâu. M̄-kú ūi-tio̍h ài chhē Nî-lô hô ê goân-thâu, i koh chún-pī beh chìn-ji̍p hiah ê koh-khah chhim ê lāi-soaⁿ. Thiaⁿ-kìⁿ án-ni, tè i ê o͘-bīn lâng, tāi-ke kàu-ke̍k kiaⁿ. Ū-ê sûi-sî thau-cháu. Chí-ū chhun gō͘ ê lâng phe-sí kap i khì. Chit gō͘ ê lâng kap i chòe-tīn nn̄g nî kú, í-keng chin ià-siān. Chóng-sī in tāi-ke phe-miā koh kap Lí-un-su-teng lo̍h lâm-pêng. 今 Lí-un-su-teng 已經tī 深山內兩年久。Tī chiah久ê中間,伊攏無收著伊ê子兒,或是朋友ê批信。所以伊ê心真無聊。M̄-kú為著ài chhē尼羅河ê源頭,伊koh準備beh進入hiah ê koh較深ê內山。聽見án-ni,tè伊ê烏面人,大家夠極驚。有ê隨時偷走。只有chhun 5個人peh死kap伊去。這5個人kap伊做陣兩年久,已經真厭siān。總是in大家phe命koh kap Lí-un-su-teng 落南爿。
Tī 7 ge̍h 18 ji̍t, in kiâⁿ kàu Bāng-gōe-lô ô͘ (Lake Bangweolo). Chit ê ô͘ chin-chiàⁿ tōa, i ê chúi koh chhim. Kàu ūi ê sî, Lí-un-su-teng chiah chai chit ê tōa ô͘, chiū-sī Khong-gô hô ê goân-thâu. Chit tōe-hng ê lâng lóng iáu-bē khai-hòa. In hut-jiân-kan khòaⁿ-kìⁿ Lí-un-su-teng tāi-ke chin gông-ngia̍h. In-ūi in í-chêng m̄-bat khòaⁿ-kìⁿ pe̍h-bīn lâng. Chèng-lâng lóng cháu óa lâi. Tāi-ke ài khòaⁿ pe̍h-bīn lâng siⁿ-chòe sī siáⁿ-khoán. Sūn chit ê ki-hōe, Lí-un-su-teng hian-khui i ê Sèng-keng tha̍k hō͘ in thiaⁿ. Āu-lâi thoân-pò Chú ê miâ. Che sī chiah ê soaⁿ-lāi-lâng thâu-pái thiaⁿ-kìⁿ Si̍p-jī-kè kap Kiù-sè ê tō-lí. Tī 7月18日,in行到Bāng-gōa-lô湖(Lake Bangweolo)。這個湖真正大,伊ê水koh深。到位ê時,Lí-un-su-teng才知這個大湖,就是Khong-gô河ê源頭。這地方ê人攏iáu-bē開化。In忽然間看見 Lí-un-su-teng 大家真gông-ngia̍h。因為in以前 m̄-bat看見白面人。眾人攏走倚來。大家ài看白面人生做是啥款。順這個機會,Lí-un-su-teng 掀開伊ê聖經讀hō͘ in聽。後來傳播主ê名。Che是chiah ê山內人頭擺聽見十字架kap救世ê道理。
Chit tōe-hng sī chin tâm-sip ê só͘-chāi. Hia ū ô͘,ū khoe, ū hô, iā ū làm-thô͘. Sui-bóng khì koh-khah hn̄g, iā sī bōe-ōe thoat-lī im chúi ê só͘-chāi. 這地方是真tâm溼ê所在。Hia有湖、有溪、有河,也有làm塗。雖罔去koh較遠,也是bōe會脫離淹水ê所在。
Tī chhit ge̍h bé, Lí-un-su-teng koh-chài chiūⁿ pak,bo̍k-tek sī beh tò-tńg kàu Û-jī-jî (Ujiji). I ǹg-bāng nā kàu hia chiū thang thêng-kha hioh-khùn. Koh thang tit-tio̍h i í-chêng só͘ chù-bûn ê mi̍h-kiāⁿ. Kiám-chhái iā ū phoe tī hia teh tán i. Chóng-sī lóng bô phah-sǹg lō͘-chām ū hiah hn̄g, iā lō͘-thâu ū hiah pháiⁿ. I ê seng-khu ná kú ná loán-jio̍k. Kàu tī 1868 nî, i iáu tī lāi-soaⁿ teh kan-khó͘. Jiân-āu i sòa tú-tio̍h chòe-lī ê pīⁿ, án-ni hō͘ i koh-khah bô khùi-la̍t. Tī七月尾,Lí-un-su-teng koh再上北,目的是beh倒轉到û-jī-jî(Ujiji)。伊向望若到hia就thang停腳歇睏。Koh thang得著伊以前所chù-bûn ê物件。Kiám-chhái也有批tī hia teh等伊。總是攏無扑算路站有hiah遠,也路頭有hiah歹。伊ê身軀那久那軟弱。到tī 1868年,伊iáu tī內山teh艱苦。然後伊續tú著chòe-lī ê病,án-ni hō͘伊koh較無氣力。
Taⁿ hit só͘-chāi sǹg sī tī jia̍t-tō, só͘-í hui-siông joa̍h. Kiâⁿ kàu chia, Lí-un-su-teng í-keng chin thiám lah. Kap i chòe-tīn hiah ê o͘-bīn lâng khòaⁿ i teh kan-khó͘, tāi-ke kóaⁿ-kín siat-hoat lâi kā i kng. 今hit所在算是tī熱道,所以非常熱。行到chia,Lí-un-su-teng 已經真thiám lah。Kap伊做陣hiah ê烏面人看伊teh艱苦,大家趕緊設法來kā伊扛。
Tī 3 ge̍h 14 ji̍t (1869 nî), in chiah kàu Û-jī-jî. Kàu ūi ê sî, i chin tōa sit-chì. In-ūi i só͘ chù-bûn hiah ê mi̍h, lóng hō͘ lâng thau-the̍h liáu-liáu. Chí-ū chhun chi̍t niá saⁿ, chi̍t-sut-á tê kap tām-po̍h thn̂g. Só͘ iàu-kín, só͘ khiàm-ēng ê io̍h, iā lóng sit-lo̍h--khì. Tī 3月14日(1869年),in 才到û-jī-jî。到位ê時,伊真大失志。因為伊所chù-bûn hiah ê物,攏hō͘人偷提了了。只有chhun一領衫,一sut仔茶kap淡薄糖。所要緊,所欠用ê藥,也攏失落--去。
Sui-jiân sit-chì, kan-khó͘, bô thang chia̍h, i iā sī koh chìn-chêng. Kiâⁿ lō͘ kàu kha-tóe siⁿ-thiàⁿ, i iā sī ti̍t-ti̍t pái. I ê sim koat-ì ài chhē Nî-lô hô ê goân-thâu. Ū-sî tú-tio̍h hong-hō͘, bōe-tit chhut-mn̂g, i chiū tiàm tī liâu-á-lāi, tha̍k Sèng-keng. Bat chi̍t pái, choân pún liân-sòa tha̍k sì piàn. 雖然失志、艱苦、無thang食,伊也是koh進前。行路到腳底生痛,伊也是直直跛。伊ê心決意ài chhē尼羅河ê源頭。有時tú著風雨,bōe得出門,伊就tiàm tī寮仔內讀聖經。Bat一擺,全本連續讀4遍。
Tī 2 ge̍h (1871 nî), cha̍p ê o͘-bīn lâng lâi beh chhē i. In sī Lí-un-su-teng ê pêng-iú, tī hn̄g-hn̄g ê só͘-chāi só͘ phài--lâi-ê. Chóng-sī chin khó-sioh, hiah ê lâng kóng ōe lóng bô sū-si̍t, in koh chin pîn-tōaⁿ, tāi-ke lóng sī kóng-thong-hó kap ēng kè-chhek beh chó͘-tòng Lí-un-su-teng khì khah chhim ê soaⁿ-lāi. In ê ì-sù sī ài i chhōa in tò-tńg kàu inê pún só͘-chāi. Nā-sī Lí-un-su-teng ê bo̍k-tek sī beh chhōa in kàu Lū-a-lâ-bâ (Loalaba). In-ūi iài chai i só͘ thiaⁿ-kìⁿ hit tiâu hô, sī Nî-lô hô, á-sī Khong-gô hô. Tàu-tí tó-chi̍t tiâu ? Tī 2月(1871年),10個烏面人來beh chhē伊。In是 Lí-un-su-teng ê朋友,tī遠遠ê所在所派--來-ê。總是真可惜,hiah ê人講話攏無事實,in koh真貧憚,大家攏是講通好kap用計策beh阻擋 Lí-un-su-teng 去較深ê山內。In ê意思是ài伊chhōa in倒轉到in ê本所在。但是 Lí-un-su-teng ê目的是beh chhōa in到Lū-a-lâ-bâ(Loalaba)。因為伊ài知伊所聽見hit條河,是尼羅河,抑是Khong-gô河。到底tó一條?
Tī chhun-thiⁿ ê sî, in kó-jiân kàu A-hui-lī-ka chhim-soaⁿ ê siōng lāi-bīn. Tī hia i chhin-ba̍k khòaⁿ-kìⁿ Khong-gô hô. Sui-jiân lī hái iáu hui-siông hn̄g, tī hit só͘-chāi chit tiâu hô ê khoah iáu ū 5000 gōa pō͘, m̄-nā hiah khoah, koh-chài iā chin chhim. Sui-bóng tōa-chiah chûn iā ōe kiâⁿ kàu hia. Tī 春天ê時,in果然到亞非利加深山ê上內面。Tī hia伊親目看見康敖河。雖然離海iáu非常遠,tī hit所在這條河ê闊iáu有5000外步,m̄-nā hiah闊,koh再也真深。雖罔大隻船也會行到hia。
Nn̄g nî chêng, i khí-sin beh khì kàu chit só͘-chāi, nn̄g nî kú ê kan-khó͘ si̍t-chāi kóng bōe liáu. Taⁿ i í-keng khòaⁿ-kìⁿ Khong-gô hô, i bōe bián-tittio̍h koh-chài tò-tńg kàu Û-jī-jî. Beh koh tò-tńge lō͘-chām ū 600 Eng-lí, si̍t-chāi sī kàu-ke̍k hn̄g. Tī lō͘-tiong koh ū chōe-chōe khoán ê gûi-hiám. Ū nn̄g pái i hiám-hiám hō͘ chhiⁿ-hoan thâi--khì; hiám-hiám hō͘ in ēng pio-á siā-tio̍h. 兩年前,伊起身beh去到這所在,兩年久ê艱苦實在講bōe了。今伊已經看見康敖河,伊bōe免得著koh再倒轉到Û-jī-jî。Beh koh倒轉ê路站有600英哩,實在是夠極遠。Tī 路中koh有濟濟款ê危險。有兩擺伊險險hō͘ 生番thâi--去;險險hō͘ in用鏢仔射著。
Ūi-tio̍h khòa-lū thoa-bôa, pīⁿ-thiàⁿ kap iau-gō, só͘-í i ê sin-thé chiām-chiām ná soe-jio̍k. I ê chhùi-khí iā lak kàu beh liáu. In-ūi tī hiah chōe nî ê tiong-kan, i lóng sī ēng chhùi pō͘ chhiⁿ ê hoan-be̍h lâi chí-ki. 為著掛慮拖磨,病痛kap枵餓,所以伊ê身體漸漸那衰弱。伊ê嘴齒也落到beh了。因為tī hiah濟年ê中間,伊攏是用嘴哺生ê番麥來止飢。
Pún-jiân i chin chho͘-ióng, chin hó-hàn, taⁿ gō kàu sán-sán. I ê ba̍k-chiu thap-thap, i ê seng-khu chhun kut-thâu nā-tiāⁿ. Nā-sī lūn nî hè, i chiah gō͘-cha̍p-poeh hè. Tú-tio̍h phòa-pīⁿ kú-kú ê iân-kò͘, taⁿ i ê chhiú beh kia̍h pit iā-sī bô hoat-tit. 本然伊真粗勇,真好漢,今餓到sán-sán。伊ê目珠塌塌,伊ê身軀chhun骨頭nā-tiāⁿ。若是論年歲,伊chiah 58歲。Tú著破病久久ê緣故,今伊ê手beh kia̍h筆也是無法--tit。
Kèng-jiân tú-tio̍h kàu án-ni, i ko͘-put-chiong ûn-ûn-á thoa kàu Û-jī-jî. I só͘ ǹg-bāng ê, sī tī hia ū thang an-hioh, ū thang ēng i só͘ khiàm ê mi̍h. I choân-jiân bô phah-sǹg i só͘ kau-thok ê lâng ōe chiong i só͘ ū ê mi̍h lóng-chóng kā i lām-sám the̍h-khì bōe. In tiong-kan bô chi̍t ê ōe sìn-iōng--tit, hoán-tńg koh ēng bô liông-sim ê ōe sì-kòe kóng Lí-un-su-teng í-keng sí liáu lah. 竟然tú著到án-ni,伊姑不chiong勻勻仔拖到Û-jī-jî。伊所向望--ê,是tī hia有thang安歇,有thang用伊所欠ê物。伊全然無扑算伊所交託ê人會將伊所有ê物攏總kā伊lām-sám提去賣。In中間無一個會信用--tit,反轉koh用無良心ê話四界講 Lí-un-su-teng 已經死了lah。
Tī che sit-chì ê sî, Lí-un-su-teng siá tī i ê ji̍t-kì kóng, “Góa sī chhin-chhiūⁿ hit ê tùi Iâ-lō͘-sat-lengbeh2 khì Iâ-lī-ko siâⁿ, lō͘-ni̍h hō͘ chha̍t chhiúⁿ--ê. Nā-sī góa lóng bô thang ǹg-bāng tī lō͘-tiong ū chi̍t ech5e-si, ū chi̍t ê Lī-bī, á-sī chi̍t ê hó ê Sat-má-lī-a lâng thang tùi góa ê sin-piⁿ kè.” Tī che失志ê時,Lí-un-su-teng 寫tī伊ê日記講:「我是親像hit個tùi耶路撒冷beh去耶利哥城,路n̍i̍h hō͘ 賊搶--ê。若是我攏無thang向望tī 路中有一個祭司,有一個利未,或是一個好ê撒馬利亞人thang tùi我ê身邊過。」
I tī sit-chì ê sî kóng án-ni, kèng-jiân m̄-chai hó ê Sat-má-lī-a lâng í-keng kūn lah. I í-keng kiâⁿ beh kàu tī i ê sin-piⁿ lah ! hit ji̍t i kiông-kiông thoa kàu Û-jī-jî, tú-tú sī cha̍p ge̍h jī-cha̍p-saⁿ ji̍t. I khang-chhiú kàu ūi, oán-jiân ná khit-chia̍h chi̍t-iūⁿ, in-ūi i kú-kú kiâⁿ hiah ê oán-sia̍p ê lō͘, i só͘ ū ê mi̍h-kiāⁿ iā lóng ēng chīn lah. 伊tī失志ê時講án-ni,竟然 m̄ 知好ê撒馬利亞人已經近lah。伊已經行beh到tī伊ê身邊lah!hit日伊強強拖到Û-jī-jî,tú-tú是10月23日。伊空手到位,宛然那乞食一樣,因為伊久久行hiah ê遠涉ê路,伊所有ê物件也攏用盡lah。
Chóng-sī koh gō͘ ji̍t kú, tī bô phah-sǹg ê sî, i ū tit-tio̍h lâng ê chín-kiù, lâng ê pang-chān. Hó ê Sat-má-lī-a lâng kó-jiân kàu tī i ê sin-piⁿ lah. 總是koh 5日久,tī 無扑算ê時,伊有得著人ê拯救,人ê幫贊。好ê撒馬利亞人果然到tī伊ê身邊lah。
Hit ji̍t só͘ keng-kè kî-koài ê sū, i ū siá tī i ê ji̍t-kì kóng, “Ū chi̍t chá-khí, Sù-sī ti̍t-ti̍t cháu lâi, i tōa siaⁿ hoah kóng, “Eng-kok lâng, chi̍t ê Eng-kok lâng, góa ū khòaⁿ-kìⁿ i, i kóaⁿ-kín cháu chìn-chêng beh khì tán-chi̍h i.” Hit日所經過奇怪ê事,伊有寫tī伊ê日記講:「有一早起,Sù-sī直直走來,伊大聲喝講:「英國人,一個英國人,我有看見伊,伊趕緊走進前beh去等接伊。」
Hit sî Lí-un-su-teng ū khòaⁿ-kìⁿ chi̍t tīn lâng, kiâⁿ siōng thâu-chêng ê, kia̍h chi̍t ki Bí-kok kî,tī i āu-bīn hiah ê lâng teh kng kui pau ê mi̍h-kiāⁿ. Hit時 Lí-un-su-teng 有看見一陣人,行上頭前--ê,kia̍h一支美國旗,tī伊後面hiah ê人teh扛歸包ê物件。
Ia̍h ū tiáⁿ, ia̍h ū khaⁿ, ia̍h ū tê-kó͘, ū pò͘-pîⁿ, kap chōe-chōe pa̍t hāng ê mi̍h. Lí-un-su-teng siá tī i ê ji̍t-kì kóng, “Chit ê lú-hêng-ka chin-chiàⁿ ōe-hiáu-tit hióng-hok. I bô chhin-chhiūⁿ góa teh kan-khó͘.” 亦有鼎,亦有khaⁿ,亦有茶kó͘,有布棚,kap濟濟別項ê物。 Lí-un-su-teng 寫tī伊ê日記講:「這個旅行家真正會曉得享福。伊無親像我teh艱苦。」
Kiâⁿ siōng thâu-chêng hit ê lâng, chiū-sī Sū-tan-lê (H. M. Stanley). I í-keng siū pò-tap. I kú-kú ê ǹg-bāng í-keng tit-tio̍h chiâⁿ. I chhē-tio̍h Lí-un-su-teng lah. 行上頭前hit個人,就是Sū-tan-lê(H. M. Stanley)。伊已經受報答。伊久久ê向望已經得著成。伊chhē著 Lí-un-su-teng lah。
Lí-un-su-teng kap Sū-tan-lê Lí-un-su-teng kap Sū-tan-lê
Lí-un-su-teng tī lāi-soaⁿ teh kan-khó͘, hit-sî Sū-tan-lê í-keng kàu A-hui-lī-ka. I ê bo̍k-tek sī beh khì kàu Than-gân-i-ka. Í-gōa i ê sim-koaⁿ bô khǹg pa̍t-hāng. Kan-ta tì-ì beh chhē Lí-un-su-teng. Siáⁿ-sū beh khì chhē i? In-ūi i ū siū-tio̍h bēng-lēng, kóng, “Chiàu lí ka-kī khì phah-sǹg, chóng-sil7i tio̍h chhē Lí-un-su-teng.” Che sī i ê thâu-ke, Niú-iok Sin-bûn-siā-tiúⁿ Bē-nî Ngá-kok (James Gordon Beⁿett), só͘ kau-tài i ê ōe. I án-ni bēng-lēng, sī in-ūi chōe-chōe nî kú lóng bô lâng chai Lí-un-su-teng tī tah-lo̍h. Bô lâng chai i tàu-tí sī sí,á-sī oa̍h. Ū lâng phah-sǹg i iáu oa̍h tī-teh. Ū lâng kóng i í-keng sí-liáu lah. Chit ê būn-tôe chin chōe lâng teh gī-lūn. Koh ū chi̍t khoán ê lâng phah-sngì iáu oa̍h tī lāi-soaⁿ, put-kò sī chhē bô lō͘, bōe-tit chhut-lâi. Gī-lūn chit khoán ê sū, put-tàn tī i ê pún-kok, á-sī tī kàu-hōe-lāi, chiū tī thong Au-chiu, Bí-chiu, á-sī thong sè-kài, iā ū lâng siông-siông teh piān-lūn chit ê sū. Khah chōe lâng siūⁿ i í-keng sí-liáu chin kú lah. In-ūi chōe-chōe nî kú lóng boî ê siau-sit. Lí-un-su-teng tī內山teh艱苦,hit時Sū-tan-lê已經到亞非利加。伊ê目的是beh去到Than-gân-i-ka。以外伊ê心肝無囥別項。Kan-ta致意beh chhē Lí-un-su-teng。啥事beh去chhē伊?因為伊有受著命令,講:「照你家己去扑算,總是你著chhē Lí-un-su-teng 。」Che是伊ê頭家,紐約新聞社長Bē-nî雅各(James Gordon Beⁿett),所交代伊ê話。伊án-ni命令,是因為濟濟年久攏無人知 Lí-un-su-teng tī tah落。無人知伊到底是死,或是活。有人扑算伊iáu活tī-teh。有人講伊已經死了lah。這個問題真濟人teh議論。Koh有一款ê人扑算伊iáu活tī內山,不過是chhē無路,bōe得出來。議論這款ê事,不但tī 伊ê本國,抑是tī教會內,就tī 通歐洲、美洲,抑是通世界,也有人常常teh辯論這個事。較濟人想伊已經死了真久--lah。因為濟濟年久攏無伊ê消息。
Nā-sī tī Bí-kok ū chi̍t ê lâng m̄-sìn i ū sí. I sìn Lí-un-su-teng iáu oa̍h tī-teh. Put-kò sī bê-lō͘ tī A-hui-lī-ka ê soaⁿ-lāi, bōe-tit thang chhut-lâi. Só͘-í m̄-thang iân-chhiân, tio̍h kín phài lâng khì chhē i. Chit ê lâng chiū-sī Bē-nî Ngá-kok, Niú-iok chhī chi̍t ê tōa sin-bûn-siā ê siā-tiúⁿ. 但是tī 美國有一個人 m̄ 信伊有死。伊信 Lí-un-su-teng iáu活tī-teh。不過是迷路tī 亞非利加ê山內,bōe得thang出來。所以 m̄-thang延chhiân,著緊派人去chhē伊。這個人就是Bē-nî雅各,紐約市一個大新聞社ê社長。
I siông-siông teh siūⁿ kóng, nā-sī iáu oa̍h, tek-khak tio̍h phài lâng khì chhē i, sòa thang chhōa i tò-lâi. Sui-jiân só͘-hùi tio̍h khai chin chōe, iā sī tio̍h ēng. Chit tiâu só͘-hùi i hoaⁿ-hí beh ka-kī hū-tam. 伊常常teh想講,若是iáu活,的確著派人去chhē伊,續thang chhōa伊倒來。雖然所費著開真濟,也是著用。這條所費伊歡喜beh家己負擔。
Sim-lāi í-keng án-ni koat-tēng, Bē-nî Ngá-kok sûi-sî kòng tiān-pò bēng-lēng i ê kì-chiá Sū-tan-lê, tio̍h kín-kín lī-khui Se-pan-gâ kok, khì Pa-lí chhē i. Sū-tan-lê kàu ūi ê sî, Bē-nî Ngá-kok í-keng tī lú-koán teh khùn. Sū-tan-lê tōa la̍t kā i khà-mn̂g. Bē-nî Ngá-kok mn̄g kóng, “Lí sī siáⁿ lâng?” Ìn kóng, “Góa sī Sū-tan-lê.” Koh kóng, “Ji̍p-lâi chē. Góa ū iàu-kín ê tāi-chì beh kap lí chham-siông. Lí siūⁿ, Lí-un-su-teng chit-tia̍p tī sím-mi̍h só͘-chāi?” Ìn kóng, “Góa m̄-chai.” Koh mn̄g kóng, “Lí siūⁿ i iáu oa̍h, bô?” Ìn kóng, “Kiám-chhái iáu oa̍h, kiám-chhái sí lah.” Bē-nî Ngá-kok kóng, “Góa sìn i iáu oa̍h. Nā ū lâng khì chhē, i tek-khak tī-teh. Góa beh phài lí khì chhē i.” 心內已經án-ni決定,Bē-nî雅各隨時摃電報命令伊ê記者Sū-tan-lê,著緊緊離開西班牙國,去巴黎chhē伊。Sū-tan-lê到位ê時,Bē-nî雅各已經tī 旅館teh睏。士丹黎大力kā伊khà門。Bē-nî雅各問講:「你是啥人?」應講:「我是Sū-tan-lê。」Koh講:「入來坐。我有要緊ê代誌beh kap你參詳。你想,Lí-un-su-teng 這tia̍p tī甚mi̍h所在?」應講:「我m̄知。」Koh問講:「你想伊iáu活,無?」應講:「Kiám-chhái iáu活,kiám-chhái死lah。」Bē-nî雅各講:「我信伊iáu活。若有人去chhē,伊的確tī-teh。我beh派你去chhē i。」
Sū-tan-lê thiaⁿ-kìⁿ án-ni, sim put-chí gông-ngia̍h, chiū ìn kóng, “Góa, lí chiaⁿ-si̍t sìn góa chhē i ōe tio̍h. Lí kiám ū-iáⁿ ài góa khì A-hui-lī-ka ?” Sū-tan-lê聽見án-ni,心不止gông-ngia̍h,就應講:「我,你正實信我chhē伊會著。你kiám有影ài我去亞非利加?」
Bē-nî Ngá-kok tōa siaⁿ ìn kóng, “Sī, góa ài lí khì chhē i. Siōng-bô, lí iā ōe khì thàm-thiaⁿ i ê siau-sit. Taⁿ i í-keng lāu lah. Kiám-chhái i chin khiàm-kheh. Lí tio̍h tòa khah chōe mi̍h khì hō͘ i. Bān-sū kau-tài lí khì siat-hoat, lí chiah ka-kī phah-sǹg. Chóng-sī lí tio̍h chhē Lí-un-su-teng.” Bē-nî雅各大聲應講:「是,我ài你去chhē伊。上無,你也會去探聽伊ê消息。今伊已經老--lah。Kiám-chhái伊真欠缺。你著tòa較濟物去hō͘ 伊。萬事交代你去設法,你chiah家己扑算。總是你著chhē Lí-un-su-teng 。」
Hut-jiân thiaⁿ-kìⁿ chit khoán ê bēng-lēng, Sū-tan-lê bô m̄ tōa-tōa gông-ngia̍h. I tùi Sin-bûn-siā-tiúⁿ kóng, “Beh khì hiah hn̄g, lō͘-hùi tio̍h chin chōe. M̄-chai lí ū chim-chiok siūⁿ á bô ?” Ìn kóng, “Ho͘N3, nā-sī án-ni, lí tāi-seng khì gûn-hâng niá chi̍t-bān gûn. Chit bān gûn nā ēng liáu,chiah koh khì niá chi̍t-bān. Chit nn̄g-bān kho͘ nā ēng liáu, koh khì niá chi̍t-bān. Ti̍t-ti̍t niá chiū-sī. Chóng-sī lí tio̍h khì chhē Lí-un-su-teng.” 忽然聽見這款ê命令,Sū-tan-lê無 m̄ 大大gông-ngia̍h。伊tùi新聞社長講:「Beh去hiah遠,路費著真濟。M̄ 知你有斟酌想抑--無?」應講:「好,若是án-ni,你代先去銀行領一萬銀。這萬銀若用了,chiah koh去領一萬。這兩萬箍若用了,koh去領一萬。直直領就是。總是你著去chhē Lí-un-su-teng 。」
Sui-bóng Sū-tan-lê sī chi̍t ê put-chí ióng-kám ê lâng. I bat kiâⁿ-chûn, bat chòe peng, iā bat chòe sin-bûn kì-chiá tī chiàn-tiûⁿ-ni̍h. M̄-kú beh khì A-hui-lī-ka hiah khoah ê só͘-chāi; chhiū-nâ hiah ām,chhiⁿ-hoan hiah-kiap, lō͘-thâu hiah oán-sia̍p, beh-thài ōe hiah khoài sûi-piān khì chhē chi̍t ê lâng. 雖罔Sū-tan-lê是一個不止勇敢ê人。伊bat行船,bat做兵,也bat做新聞記者tī 戰場ni̍h。M̄-kú beh去亞非利加hiah闊ê所在;樹林hiah蓊,生番hiah劫,路頭hiah遠涉,beh thài會hiah快隨便去chhē一個人。
A-hui-lī-ka sǹg sī chi̍t ê tōa chiu. Lí-un-su-teng siat-sú nā iáu oa̍h, beh thài-ōe chai i tī sím-mi̍h só͘-chāi. I sī tī lâm, á-sī tī pak, sī tī tang, á-sī tī sai,che mā-sī bô pòaⁿ lâng chai. Tùi hái-kháu kàu lāi-soaⁿ, lō͘-chām sī káng chheng lí. Beh chhē chi̍t ê lâng kiám sī hiah khoài. Che sū sī oh lah ! Si̍t-chāi sī ná tī hái-tóe teh bong chiam. 亞非利加算是一個大洲。Lí-un-su-teng 設使若iáu活,beh thài會知伊tī 甚mi̍h所在。伊是tī南、抑是tī北、是tī東、抑是tī西,che mā是無半人知。Tùi海口到內山,路站是港千里。Beh chhē一個人kiám是hiah快。Che事是oh lah!實在是那tī 海底teh摸針。
Iáu-kú Sū-tan-lê lóng bô the-sî, Siā-tiúⁿ ê bēng-lēng i tek-khak beh thàn. Tùi án-ni i siat-kè, chún-pī lō͘-tiong só͘ tio̍h ēng ê mi̍h-kiāⁿ. I iā bō͘-chi̍p lâng tàu ūn-poaⁿ chiah ê mi̍h. Iáu-kú Sū-tan-lê攏無推辭,社長ê命令伊的確beh趁。Tùi án-ni伊設計,準備路中所著用ê物件。伊也募集人鬥運搬chiah ê物。
Tī jī ge̍h cha̍p-poeh ji̍t (1871 nî), i tùi A-hui-lī-ka ê tang hái-hōaⁿ khí-sin beh ji̍p lāi-soaⁿ. Ha̍p- kiōng ū 200 lâng kap i chòe-tīn khì. Tiong-kan ū nn̄g ê sī Eng-kok lâng. Chit nn̄g lâng lóng bat kiâⁿ chûn, iā bat chòe chúi-siú. Tī 2月18日(1871年),伊tùi亞非利加ê東海岸起身beh入內山。合共有200人kap伊做陣去。中間有兩個是英國人。這兩人攏bat行船,也bat做水手。
Sū-tan-lê iā tòa chōe-chōe ū lō͘-ēng ê mi̍h-kiāⁿ. Í-gōa ū kúi-nā chiah bé, ū lû-á, iā ū sió-chûn. Tī hit sî-tāi put-lūn sím-mi̍h lâng nā ài ji̍p A-hui-lī-ka ê lāi-soaⁿ, bōe bián-tit ē tú-tio̍h chōe-chōe khoán ê hong-hiám, chhin-chhiūⁿ Lí-un-su-teng só͘ tú-tio̍h ê khoán-sit. Sū-tan-lê iā-sī bōe bián-tit án-ni. Sū-tan-lê也tòa濟濟有路用ê物件。以外有幾若隻馬,有驢仔,也有小船。Tī hit時代不論甚mi̍h人若ài入亞非利加ê內山,bōe免得會tú著濟濟款ê風險,親像 Lí-un-su-teng 所tú著ê款式。Sū-tan-lê也是bōe免得án-ni。
In tī lō͘-ni̍h ê sî, tī chit nn̄g ê Eng-kok chúi-siú ê tiong-kan, chi̍t ê sit-lo̍h i ê sìⁿ-miā, koh chi̍t ê in-ūi tī lō͘-ni̍h tú-tio̍h kan-khó͘, i ê seng-khu tòng-bōe-tiâu, só͘-í ko͘-put-chiong chiah koh-chài tò-tńg-khì. Taⁿ chhun Sū-tan-lê pún-sin, kap hiah ê kap i chòe-tīn ê o͘-bīn lâng, kiōng ū 200 chó-iū lâng. In tī 路n̍i̍h ê時,tī 這兩個英國水手ê中間,一個失落伊ê生命,koh一個因為tī 路n̍i̍h tú著艱苦,伊ê身軀擋bōe tiâu,所以姑不chiong chiah koh再倒轉去。今chhun Sū-tan-lê本身,kap hiah ê kap伊做陣ê烏面人,共有200左右人。
In tī lō͘-tiong tú-tio̍h tōa-hō͘ kap im tōa-chúi, koh tú-tio̍h chin pháiⁿ ê chhiⁿ-hoan í-ki̍p chióng-chióng ê kan-khó͘. Sui-bóng án-ni, in iā-sī ti̍t-ti̍t chìn-chêng. Sū-tan-lê koat-ì beh chhē Lí-un-su-teng, tī i ê sim-lāi chhin-chhiūⁿ ū siaⁿ teh kóng,“Tio̍h chhē Lí-un-su-teng, tio̍h chhē Lí-un-su-teng,kàu sí iā tio̍h chhē i.” Sū-tan-lê khǹg chit khoán ê koat-ì; hō͘ i it-hoat ōe kham-tit siū kan-khó͘. In tī 路中tú著大雨kap淹大水,koh tú著真歹ê生番以及種種ê艱苦。雖罔án-ni,in也是直直進前。Sū-tan-lê決意beh chhē Lí-un-su-teng,tī 伊ê心內親像有聲teh講:「著chhē Lí-un-su-teng,著chhē Lí-un-su-teng,到死也著chhē伊。」Sū-tan-lê囥這款ê決意;hō͘ 伊一發會堪得受艱苦。
Sui-bóng in tī lō͘-ni̍h kúi-nā ge̍h ji̍t kú, koh tú-tio̍h chōe-chōe khoán ê gûi-hiám. Chóng-sī kàu beín ū ta̍t-tio̍h in ê bo̍k-tek. Tī 10 ge̍h 28 ji̍t (1871 nî), in kó-jiân kiâⁿ kàu Û-jī-jî. Chit só͘-chāi chiū-sī tī Than-gân-i-ka ê ô͘-piⁿ. Tī poeh ge̍h-ji̍t kú ê tiong-kan, in só͘ tú-tio̍h ê kan-khó͘ kap in ê khòa-lū si̍t-chāi oh-tit kóng kàu liáu. Taⁿ Sū-tan-lê í-keng kàu Û-jī-jî. I choân-jiân bô phah-sǹg tī chia,i ū thang kìⁿ-tio̍h Lí-un-su-teng, só͘-í chhē-tio̍h i ê sî, Sū-tan-lê ê sim-koaⁿ hoaⁿ-hí kàu beh piak-li̍h8. Poeh ge̍h-ji̍t kú ê ǹg-bāng í-keng chiâⁿ lah ! Lí-un-su-teng iáu oa̍h, iáu tī-teh lah. 雖罔in tī 路n̍i̍h幾若月日久,koh tú著濟濟款ê危險。總是到尾in有達著in ê目的。Tī 10月28日(1871年),in果然行到Û-jī-jî。這所在就是tī Than-gân-i-ka ê湖邊。Tī 8月日久ê中間,in所tú著ê艱苦kap in ê掛慮實在oh-tit講到了。今Sū-tan-lê已經到Û-jī-jî。伊全然無扑算tī chia,伊有thang見著 Lí-un-su-teng,所以chhē著伊ê時,Sū-tan-lê ê心肝歡喜到beh爆裂。8月日久ê向望已經成lah!Lí-un-su-teng iáu活,iáu tī-teh lah。
Khòaⁿ-kìⁿ i ê sî, Sū-tan-lê chin ài tōa-siaⁿ hoah,ài tiô-thiàu, ài kín cháu chìn-chêng khì kìⁿ chit ê ióng-kám, ko͘-toaⁿ ê lāu-lâng. Chóng-sī i bô tiô-thiàu, iā bô chhut tōa-siaⁿ hoah. I kan-ta tōa-pō͘,tōa-pō͘, kiâⁿ chìn-chêng, āu-lâi i liù i ê bō-á kiâⁿ lé kóng, “Lí-un-su-teng Phok-sū, phah-sǹg sī lí.” Ìn kóng, “Chiàⁿ sī,” siāng hit-sî liù i ê bō-á kiâⁿ lé. Āu-lâi in nn̄g lâng saⁿ khan-chhiú chhéng-an. 看見伊ê時,Sū-tan-lê真ài大聲喝,ài tiô跳,ài緊走進前去見這個勇敢、孤單ê老人。總是伊無tiô跳,也無出大聲喝。伊kan-ta大步,大步,行進前,後來伊liù伊ê帽仔行禮講:「Lí-un-su-teng 博士,扑算是你。」應講:「正是,」siāng hit時liù伊ê帽仔行禮。後來in兩人相牽手請安。
Sū-tan-lê koh kóng, “Kám-siā Siōng-tè, Phok-sū ah, I ū iông-ún góa kìⁿ lí ê bīn.” Ìn kóng, “Ū thang tī chia hoan-gêng lí, góa iā-sī ū kám-siā ê só͘-chāi.” Sū-tan-lê koh講:「感謝上帝,博士ah,伊有容允我見你ê面。」應講:「有thang tī chia歡迎你,我也是有感謝ê所在。」
Hit ji̍t Sū-tan-lê ê hoaⁿ-hí kóng bōe chīn. Tī hit sî-chūn Lí-un-su-teng tiàm tī chi̍t keng chháu-liâu-á, i bô í thang chē, chí-ū ēng chi̍t niá iûⁿ-phê chhu tī siuⁿ-á téng, chún í lâi teh chē. Nā-sī i ài hó khoán-thāi Sū-tan-lê, i chiong hit niá iûⁿ-phê ti̍t-ti̍t beh hō͘ i ê lâng-kheh chē. Hit日Sū-tan-lê ê歡喜講bōe盡。Tī hit時陣 Lí-un-su-teng tiàm tī一間草寮仔,伊無椅thang坐,只有用一領羊皮chhu tī箱仔頂,準椅來teh坐。但是伊ài好款待Sū-tan-lê,伊將hit領羊皮直直beh hō͘伊ê人客坐。
Āu-lâi Sū-tan-lê kóng chōe-chōe sè-kài-chiūⁿ ê siau-sit hō͘ i thiaⁿ. Kóng liáu chiah the̍h chi̍t pò͘-tē phoe hō͘ i. Pêng-iú, kiáⁿ-jî ê phoe lóng tī hit lāi-bīn. Tháu khui khòaⁿ-kìⁿ i ê kiáⁿ-jî chhin-chhiú siá ê phoe, Lí-un-su-teng bô m̄ tōa-tōa siū kám-kek. 後來Sū-tan-lê講濟濟世界上ê消息hō͘ 伊聽。講了才提一布袋批hō͘ 伊。朋友、子兒ê批攏tī hit內面。Tháu開看見伊ê子兒親手寫ê批,Lí-un-su-teng 無 m̄ 大大受感激。
Sū-tan-lê bē lâi ê sî, Lí-un-su-teng só͘ ū ê io̍h í-keng ēng liáu-liáu. I iā bô tú-hó ê mi̍h thang chòe i ê si̍t-liāu. Chi̍t ji̍t kè chi̍t ji̍t, kan-ta teh iau-gō. Sū-tan-lê bē來ê時,Lí-un-su-teng 所有ê藥已經用了了。伊也無tú好ê物thang做伊ê食料。一日過一日,kan-ta teh枵餓。
Só͘-í i siông-siông tùi Sū-tan-lê seh-siā kóng, “Lí lâi chín-kiù góa, lí nā koh bān kúi-nā ji̍t chiah lâi,chiū í-keng siūⁿ bān lah !” 所以伊常常tùi Sū-tan-lê說謝講:「你來拯救我,你若koh慢幾若日chiah來,就已經siuⁿ慢lah !」
Sū-tan-lê khòaⁿ i hiah sán, hiah loán-jio̍k, koh khòaⁿ i ê saⁿ chhēng kàu hiah phòa, chiū kóaⁿ-kín kiò tè i ê lâng phàu sio-sio ê ko-pi-tê hō͘ i lim. Lí-un-su-teng chin hoaⁿ-hí, kóng, i tī kúi-nā nî kú m̄-bat chia̍h-tio̍h thn̂g. Taⁿ sòa ū ko-pi-tê chham thn̂g thang lim. Āu-lâi Sū-tan-lê chhòng chōe-chōe hó-mi̍h hō͘ i chia̍h. Tùi án-ni, Lí-un-su-teng chiām-chiām khah ióng. I ê bīn iā khah hó sek. Chiàu Sū-tan-lê só͘ kóng, Lí-un-su-teng ke siàu-liân cha̍p hè. Sū-tan-lê看伊hiah sán,hiah軟弱,koh看伊ê衫穿到hiah破,就趕緊叫tè伊ê人泡燒燒ê ko-pi茶hō͘伊lim。Lí-un-su-teng 真歡喜,講:「伊tī幾若年久m̄-bat食著糖。今續有ko-pi茶參糖thang lim。」後來Sū-tan-lê chhòng濟濟好物hō͘伊食。Tùi án-ni,Lí-un-su-teng 漸漸較勇。伊ê面也較好色。照Sū-tan-lê所講:「Lí-un-su-teng 加少年十歲。」
Taⁿ Lí-un-su-teng ke chi̍t ê tâng-phōaⁿ. I khah bōe bô-liâu. In nn̄g lâng siông-siông chòe-tīn khì lāi-soaⁿ ê só͘-chāi. Tī lō͘-tiong in tú-tio̍h kúi-nā pái ê tōa gûi-hiám. In-ūi hit tōe-hng ê lâng chin kiông. Nā bô chin sòe-jī, chhut-gōa lâng tùi in hia kè, siông-siông ōe hō͘ in thâi--khì. 今 Lí-un-su-teng 加一個同伴。伊較bōe無聊。In兩人常常做陣去內山ê所在。Tī路中in tú著幾若擺ê大危險。因為hit地方ê人真強。若無真細膩,出外人tùi in hia過,常常會hō͘ in thâi--去。
Khí-thâu Sū-tan-lê phah-sǹg Lí-un-su-teng káⁿ sich7…t ê sim-koaⁿ oe̍h-oe̍h kap kò͘-chip ê lâng. Kap i chòe-tīn khah kú, chiah chai i sī chi̍t ê chin gâu,chin ū tì-sek ê lâng. Koh choan-choan sī ài lī-ek tī pa̍t lâng. I iā sī chi̍t ê jia̍t-sim ê Ki-tok-tô͘. Tùi án-ni Sū-tan-lê tit-tio̍h tōa kám-tōng. Tùi taⁿ liáu-āu, i khòaⁿ thoân-pò Chú ê hok-im tī A-hui-lī-ka lâng ê tiong-kan, m̄-sī phah-sńg kong-im. Hoán-tńg sī tit-chiâⁿ Chú ê sù-bēng. I iā chin chun-kèng,chin thiàⁿ-thàng Lí-un-su-teng. Koh khòaⁿ i sī chi̍te tōa ê jîn-bu̍t; ióng-kám iū khiam-pi. Koh kóng, Lí-un-su-teng chin-chiàⁿ ū chong-kàu sim. I só͘ chòe--ê, si̍t-chāi chin ū ha̍p tī tō-lí. I ū thiàⁿ-sim. I gâu lîn-bín, gâu khoán-thāi lâng. I iā chin un-jiû. 起頭Sū-tan-lê扑算 Lí-un-su-teng káⁿ 是一個心肝隘隘kap固執ê人。Kap伊做陣較久,才知伊是一個真gâu,真有智識ê人。Koh專專是ài利益tī 別人。伊也是一個熱心ê基督徒。Tùi án-ni Sū-tan-lê得著大感動。Tùi今了後,伊看傳播主ê福音tī 亞非利加人ê中間,m̄是扑損光陰。反轉是得成主ê使命。伊也真尊敬,真疼痛 Lí-un-su-teng。Koh看伊是一個大ê人物;勇敢又謙卑。Koh講: 「Lí-un-su-teng 真正有宗教心。伊所做--ê,實在真有合tī道理。伊有疼心。伊gâu憐憫,gâu款待人。伊也真溫柔。」
Sū-tan-lê pún-sin sī chi̍t ê chin kip-sèng ê lâng. Sui-bóng sió-khóa sū, iā sī hō͘ i khoài-khoài siū-khì. Nā-sī kap Lí-un-su-teng chòe-tui, koh khòaⁿ i ê hó bô͘-hoān, Sū-tan-lê iā put-chí piàn khoán. Sū-tan-lê本身是一個真急性ê人。雖罔小可事,也是hō͘ 伊快快受氣。若是kap Lí-un-su-teng 做堆,koh看伊ê好模範,Sū-tan-lê也不止變款。
Í-keng chhē-tio̍h Lí-un-su-teng, koh kap i saⁿ-kap chòe-tui hiah-ni̍h kú, Sū-tan-lê bōe bián-tit tio̍h lī-khui A-hui-lī-ka, thang tò-tńg khì hê-hok i ê Sin-bûn-siā-tiúⁿ, kan-sia̍p i só͘ keng-kè it-chhè ê sū. Bel7?-pia̍t ê tāi-seng, i khó͘-khǹg Lí-un-su-teng tek-khak tio̍h kap i chòe-tīn tńg-khì pún-kok; thangkap i ê ka-cho̍k, í-ki̍p pêng-iú koh saⁿ-kìⁿ. Sū-tan-lê chīn i só͘ ōe lâi khó͘-khǹg Lí-un-su-teng kóng,in-ūi i toaⁿ-sin tī lāi-soaⁿ í-keng la̍k nî kú lah, sin-thé iā chin lám, taⁿ tek-khak m̄-thang koh tiàm tī A-hui-lī-ka. Tek-khak tio̍h kap i saⁿ-kap chòe-tīn tò-khì. I án-ni pek-chhiat khó͘-khǹg i só͘ chun-kèng ê Lí-un-su-teng. Thiaⁿ-kìⁿ chit khoán ê ōe, Lí-un-su-teng tì-ì kā Sū-tan-lê seh-siā, kóng, i só͘ pâi-lia̍t ê lí-khì chin-chiàⁿ sī bêng-hiān. Nā chiàu lí-iû lâi khòaⁿ, i pún-sin iā sī chin ài tò-khì. In-ūi i tī A-hui-lī-ka í-keng ū saⁿ-cha̍p nî kú lah. Tùi siàu-liân tiàm kàu lāu, nā-sī i ê sin-thé iā sī bô ióng-kiāⁿ. Ū chit khoán ê lí-iû, chū-jiân i ê sim-koaⁿ put-sî iā sī khǹg pa̍t-ji̍t beh kap kiáⁿ-jî saⁿ-kìⁿ ê ǹg-bāng. M̄-kú gī-bū ê chek-sêng pôaⁿ-kè i sim-koaⁿ ê ì-ài. “Kang iáu-bē chiâⁿ.” I siông-siông án-ni kóng, Nî-lô hô ê goân-thâu iáu-bē chhē-tio̍h, só͘-í i bōe-tit thang lī-khui A-hui-lī-ka. Thiaⁿ-kìⁿ chit khoán hiah koat-sim ê ōe, Sū-tan-lê chin-chiàⁿ hoân-ló. I koh kiû, koh khó͘-khǹg Lí-un-su-teng tio̍h kap i chòe-tīn tò-khì, kóng, i ê kiáⁿ-jî kap i ê pêng-iú lóng teh tán. Nā-sī Lí-un-su-teng koh ìn kóng, in-ūi i ê kang iáu-bē chiâⁿ, só͘-í i bōe-tit thang lī-khui A-hui-lī-ka. 已經chhē著 Lí-un-su-teng,koh kap伊相kap做堆hiah-ni̍h久,Sū-tan-lê bōe免得著離開亞非利加,thang倒轉去回復伊ê新聞社長,干涉伊所經過一切ê事。Bē離別ê代先,伊苦勸 Lí-un-su-teng 的確著kap伊做陣轉去本國;thang kap伊ê家族,以及朋友koh相見。Sū-tan-lê盡伊所會來苦勸 Lí-un-su-teng 講:因為伊單身tī 內山已經6年久--lah,身體也真lám,今的確 m̄-thang koh tiàm tī亞非利加。的確著kap伊相kap做陣轉去。伊án-ni迫切苦勸伊所尊敬ê Lí-un-su-teng。聽見這款ê話,Lí-un-su-teng 致意kā Sū-tan-lê說謝,講:「伊所排列ê理氣真正是明現。」若照理由來看,伊本身也是真ài倒去。因為伊tī亞非利加已經有30年久--lah。Tùi少年tiàm到老,但是伊ê身體也是無勇健。有這款ê理由,自然伊ê心肝不時也是囥別日beh kap子兒相見ê向望。M̄-kú義務ê責成盤過伊心肝ê意愛。「工iáu-bē成。」伊常常án-ni講:「尼羅河ê源頭iáu-bē chhē著,所以伊bōe得thang離開亞非利加。」聽見這款hiah決心ê話,士丹黎真正煩惱。伊koh求,koh苦勸 Lí-un-su-teng 著kap伊做陣倒去,講:「伊ê子兒kap伊ê朋友攏teh等。」但是 Lí-un-su-teng koh應講:因為伊ê 工iáu-bē成,所以伊bōe得thang離開亞非利加。
Kó-jiân bô hoat-tō͘ thang khó͘-khǹg i, Sū-tan-lê chiah tùi i kóng, “Nā-sī lí tiāⁿ-tio̍h beh tiàm tichiā, lí iā tio̍h kap góa saⁿ-kap chòe-tīn lâi kiâⁿ chi̍t chām. In-ūi góa ū tún tām-po̍h mi̍h tī hia. Lí nā kap góa khì, góa ōe chiong lí só͘ khiàm-ēng ê mi̍h hō͘ lí thang ēng. Lí nā koh tiàm tī A-hui-lī-ka chiū khah m̄-bián khiàm-kheh.” 果然無法度thang苦勸伊,Sū-tan-lê 才 tùi伊講:「若是你定著beh tiàm tī chia,你也著kap我相kap做陣來行一站。因為我有囤淡薄物tī hia。你若kap我去,我會將你所欠用ê物hō͘你thang用。你若koh tiàm tī 亞非利加就較m̄免欠缺。」
Tī 12 ge̍h 27 ji̍t (1871 nî), in nn̄g lâng saⁿ-kap khí-sin, Sū-tan-lê beh tò-tńg kàu Song-kip-pa-ní, Lí-un-su-teng beh kàu lō͘-tiong chi̍t só͘-chāi kiò-chòe Ûn-ian-eng-bí (Unyanyembe). In choân-jiân bô phah-sǹg lō͘ ōe hiah pháiⁿ, hō͘-chúi ōe hiah kāu, iā lâng ōe tú-tio̍h hiah chōe khoán ê chhiⁿ-chhám. In m̄-nā kiâⁿ lō͘ kàu chin siān, m̄-nā chōe-chōe pái tú-tio̍h jia̍t-pīⁿ, ūi-tio̍h chit khoán ê iân-chhiân, in keng-kè nn̄g ge̍h-ji̍t kú chiah kàu Ûn-ian-eng-bí. Tī 12月27日(1871年),in兩人相kap起身,Sū-tan-lê beh倒轉到Song-kip-pa-ní,Lí-un-su-teng beh到路中一所在叫做Ûn-ian-eng-bí(Unyanyembe)。In全然無扑算路會hiah歹,雨水會hiah kāu,也人會tú著hiah濟款ê淒慘。In m̄-nā行路到真siān,m̄-nā濟濟擺tú著熱病,為著這款ê延chhiân,in經過兩月日久才到Ûn-ian-eng-bí。
Tī lō͘-ni̍h in thiaⁿ-kìⁿ lâng kóng, chêng-pang hit ê Eng-kok chúi-siú oa̍t tò-tńg beh tò-khì, taⁿ i í-keng sí tī pòaⁿ-lō͘. Thiaⁿ-kìⁿ chit khoán ê siau-sit, Sū-tan-lê chin tōa hoân-ló koh sit-chì. Chóng-sī Lí-un-su-teng chin gâu an-ùi i. Tī路n̍i̍h in聽見人講,前幫hit個英國水手越倒轉beh倒去,今伊已經死tī半路。聽見這款ê消息,Sū-tan-lê真大煩惱koh失志。總是 Lí-un-su-teng 真gâu安慰伊。
Kàu chia in só͘ tòa ê chia̍h-mi̍h iā lóng ēng kàu beh liáu. Tùi chit-tia̍p liáu-āu, in lóng sī chia̍h pún-soaⁿ só͘ chhut ê thó͘-sán. 到chia in所tòa ê食物也攏用到beh了。Tùi chit-tia̍p了後,in攏是食本山所出ê土產。
Tī 1 ge̍h 1 ji̍t (1872 nî), Lí-un-su-teng siá tī i ê ji̍t-kì kóng, “Goān chì-tōa ê Siōng-tè chān góa ê khùi-la̍t, hō͘ góa ōe-tit chiâⁿ góa só͘ tio̍h chòe ê gī-bū.” Koh keng-kè cha̍p-chhit ji̍t kú, in an-jiân kàu Ûn-ian-eng-bí. Kàu ūi ê sî, in tōa tōa sit-chì,in-ūi Sū-tan-lê só͘ kau-tài hiah ê lâng, m̄-nā bô chiàu-kò͘ i ê mi̍h, in hoán-tńg chiong só͘ ū ê mi̍h kā i thau-the̍h kàu beh liáu, koh-chài ēng chōe-chōe bô-iáⁿ ê ōe lâi môa-phiàn i kóng, mi̍h-kiāⁿ sī hō͘ chha̍t thau. Sui-jiân tú-tio̍h án-ni, Sū-tan-lê iā bô sioh ka-kī. I hoaⁿ-hí tùi i só͘ chhun ê mi̍h,the̍h chōe-chōe hāng lâi sàng Lí-un-su-teng; chhin-chhiūⁿ pò͘, chu-á, a-iân-sòaⁿ, thi̍h-thûi, kì-á, pó͘-thâu, kap io̍h. Chiah ê mi̍h ū kàu-gia̍h thang hoūi ēng-tit sì-nî kú. Lí-un-su-teng tì-ì kau-tài Sū-tan-lê kóng, nā-sī i khì kàu Song-kip-pa-ní ê sî, tek-khak tio̍h siat-hoat phài thò-tòng lâng lâi tàu ūn-poaⁿ chiah ê mi̍h-kiāⁿ. Tī 1月1日(1872年),Lí-un-su-teng 寫tī伊ê日記講:「願至大ê上帝贊我ê氣力,hō͘我會得成我所著做ê義務。」Koh經過17日久,in安然到Ûn-ian-eng-bí。到位ê時,in大大失志,因為Sū-tan-lê所交代hiah ê人,m̄-nā無照顧伊ê物,in反轉將所有ê物kā伊偷提到beh了,koh再用濟濟無影ê話來瞞騙伊講:物件是hō͘賊偷。雖然tú著án-ni,Sū-tan-lê也無惜家己。伊歡喜tùi伊所chhun ê物,提濟濟項來送 Lí-un-su-teng;親像布、珠仔、亞鉛線、鐵槌、鋸仔、斧頭kap藥。Chiah ê物有夠額thang hō͘伊用得四年久。Lí-un-su-teng 致意交代Sū-tan-lê講:「若是伊去到Song-kip-pa-ní ê時,的確著設法派妥當人來鬥運搬chiah ê物件。」
In saⁿ-kap tòa kúi-nā ji̍t. Tī chit tiong-kan Lí-un-su-teng ū siá chōe-chōe tiuⁿ phoe. Lāi-tiong ū chi̍t tiuⁿ sī beh kā Sin-pò-siā-tiúⁿ Bē-nî Ngá-kok seh to-siā. In-ūi i ū khai chōe-chōe só͘-hùi, siat-hoat phài Sū-tan-lê lâi A-hui-lī-ka chhē i, koh tùi Bē-nî Ngá-kok Siā-tiúⁿ kóng, A-hui-lī-ka lâng ê tōa chhì-liān chiū-sī siông-siông hō͘ lâng lia̍h-khì chòe lô͘-lē. Siat-sú nā ū hoat-tō͘ thang kā i hòe-bô chit khoán ke̍k chân-jím ê sū, i ê kong-lô tek-khak m̄-sī sió-khóa. Āu-lâi Lí-un-su-teng chiong i la̍k nî kú só͘ siá ê ji̍t-kì kau-thok i ê pêng-iú Sū-tan-lê, the̍h khì Eng-kok. In相kap tòa幾若日。Tī 這中間 Lí-un-su-teng 有寫濟濟張批。內中有一張是beh kā新報社長Bē-nî雅各說多謝。因為伊有開濟濟所費,設法派Sū-tan-lê來亞非利加chhē伊,koh tùi Bē-nî雅各社長講:「亞非利加人ê大試煉就是常常hō͘人掠去做奴隸。」設使若有法度thang kā伊廢無這款極殘忍ê事,伊ê功勞的確m̄是小可。後來 Lí-un-su-teng 將伊6年久所寫ê日記交託伊ê朋友Sū-tan-lê,提去英國。
Lī-pia̍t ê ji̍t í-keng kūn, in nn̄g lâng ê sim chin-chiàⁿ tōa iu-būn. Tāi-ke chē tī liâu-á lāi kóng lō͘-bé pái saⁿ-sî ê ōe, hit ji̍t chiū-sī 3 ge̍h 14 ji̍t. Sū-tan-lê kóng, “Hit chá-khí goán chē lo̍h beh chia̍h chá-khí, nā-sī goán ê sim ū tōa iu-būn, goán nn̄g lâng sòa lóng bô ài chia̍h. Goán kiâⁿ bōe khui kha. Kàu lō͘-bé góa ko͘-put-chiong kiâⁿ chìn-chêng, Lí-un-su-teng kiâⁿ tī góa ê sin-piⁿ, hit-sî i tùi góa kóng, i ê sim-koaⁿ só͘ ǹg-bāng ê chiū-sī pa̍t-ji̍t i ōe-thang kap ka-cho̍k koh saⁿ-kìⁿ. Kiám-chhái sī koh chi̍t nî kú, á-sī nn̄g nî kú nā-tiāⁿ.” 離別ê日已經近,in兩人ê心真正大憂悶。大家坐tī 寮仔內講路尾擺相辭ê話,hit日就是3月14日。Sū-tan-lê講:「Hit早起阮坐落beh食早起,若是阮ê心有大憂悶,阮兩人續攏無ài食。阮行bōe開腳。到路尾我姑不chiong行進前,Lí-un-su-teng 行tī我ê身邊,hit時伊tùi我講:伊ê心肝所向望ê就是別日伊會thang kap家族koh相見。Kiám-chhái是koh一年久,或是兩年久nā-tiāⁿ。」
In teh kiâⁿ ê sî, Sū-tan-lê chin chù-sîn ēng siang-ba̍k ti̍t-ti̍t khòaⁿ Lí-un-su-teng. In-ūi i ài chiong Lí-un-su-teng ê ìn-siōng kú-tn̂g lâi khek tī i ê thâu-náu lāi. Liáu-āu tāi-ke khiā-teh saⁿ-sî. Nn̄g lâng saⁿ tùi-siòng, in bōe kìm-tit lâu ba̍k-sái. In teh行ê時,Sū-tan-lê真注神用雙目直直看 Lí-un-su-teng。因為伊ài將 Lí-un-su-teng ê印象久長來刻tī 伊ê頭腦內。了後大家企teh相辭。兩人相對相,in bōe禁tit流目屎。
In saⁿ khan-chhiú, chi̍t pái koh chi̍t pái, Sū-tan-lê ê kha chhin-chhiūⁿ tèng tiâu tī tōe-ni̍h, i m̄-kam lī-khui i chì chun-kèng ê pêng-iú. Nā-sī bōe bián-tit tio̍h kap i saⁿ-lī, i hut-jiân-kan oa̍t-tńg-sin,iā siāng-sî tōa siaⁿ bēng-lēng tè i ê lâng kóng,“Chìn-chêng kiâⁿ, lán tio̍h tò--lâi-khì.” Hit-tia̍p in chiah saⁿ lī-khui. Lí-un-su-teng sūn lō͘ beh koh-chài tò-tńg kàu A-hui-lī-ka ê chhim-soaⁿ. Sū-tan-lê beh tò-tńg khì Eng-kok, pò Niú-iok ê Sin-pò-siā tiúⁿ Bē-nî Ngá-kok chai i í-keng ū chhē tio̍h Lí-un-su-teng. In相牽手,一擺koh一擺,Sū-tan-lê ê腳親像釘tiâu tī地ni̍h,伊m̄甘離開伊至尊敬ê朋友。若是bōe免得著kap伊相離,伊忽然間越轉身,也siāng時大聲命令tè伊ê人講:「進前行,咱著倒--來-去。」Hit-tia̍p in 才相離開。Lí-un-su-teng 順路beh koh再倒轉到亞非利加ê深山。Sū-tan-lê beh倒轉去英國,報紐約ê新報社長Bē-nî雅各知伊已經有chhē著 Lí-un-su-teng 。
Tī 5 ge̍h 6 ji̍t, Sū-tan-lê kiâⁿ kàu Bā-gâ-mô͘ (Bagamoio). Kàu ūi ê sî, i ê pêng-iú lóng bōe jīn-tit i. In-ūi tī chit cha̍p saⁿ ge̍h ji̍t kú ê tiong kan,i ū tú-tio̍h chióng-chióng ê kan-khó͘. Taⁿ i ê seng khu sán koh chin loán-jio̍k. I ê thâu-mn̂g iā khah pe̍h. Chóng-sī i put-sî iáu teh siàu-liām Chú chīn-tiong ê lô͘-po̍k Lí-un-su-teng Phok-sū. Sū-tan-lê tùi i ê pêng-iú kóng, “Góa tī sì ge̍h ji̍t koh sì ji̍t ê tiong kan, mî ji̍t kap i tī-teh. Góa kap i tiàm siâng liâu-á-lāi, kap i tah siâng chûn, iā kap i saⁿ-kap chia̍h, saⁿ-kap kiâⁿ. Chóng-sī góa iā bô chi̍t hāng thang phoe-phêng i. Kàu sí góa iā sī ōe kì-tit i eûn-jiû kap i ê jîn-ài. T? 5月6日,士丹黎行到Bā-gâ-mô͘(Bagamoio)。到位ê時,伊ê朋友攏bōe認得伊。因為tī 這13月日久ê中間,伊有tú著種種ê艱苦。今伊ê身軀sán koh真軟弱。伊ê頭毛也較白。總是伊不時iáu teh數念主盡忠ê奴僕 Lí-un-su-teng 博士。Sū-tan-lê tùi伊ê朋友講:「我tī 4月日koh 4日ê中間,暝日kap伊tī-teh。我kap伊tiàm siâng寮仔內,kap伊搭siâng船,也kap伊相kap食,相kap行。總是我也無一項thang批評伊。到死我也是會記得伊ê溫柔kap伊ê仁愛。」
回上一頁    終戰後,   1951年,   散文