首頁 >文學作品
文學作品
回上一頁
本篇文章總共有41個段落,271個語句,3391個語詞,4840個音節
Lí-un-su-teng Tāi-pi̍t (David Livengstone)_01 Lí-un-su-teng大衛(David Livengstone)_01
Kai Jōe-liâm 偕睿廉
Lí-un-su-teng Tāi-pi̍t (David Livengstone) Lí-un-su-teng大衛(David Livengstone)
Nî-lí Lí-un-su-teng kap i ê hū-jîn-lâng, khiā-khí tī So͘-kek-lân ê chi̍t ê to͘-chhī Kek-lia̍p-su-ko. In nn̄g lâng sī láu-si̍t kèng-khiân ê lâng, iā kàu-ke̍k jia̍t-sim ho̍k-sāi Siōng-tè. Sè-kan ê chîⁿ-châi in khiok sī bô, nā-sī in nn̄g lâng bô m̄ kut-la̍t chòe-kang laiîuN-chhī in ê kiáⁿ-jî. Nî-lí Lí-un-su-teng kap伊ê婦人人,企起tī蘇格蘭ê一個都市格拉斯高 。In兩人是老實敬虔ê人,也夠極熱心服事上帝。世間ê錢財in卻是無,若是in兩人無 m̄ kut力做工來養飼in ê子兒。
In ū chi̍t ê ta-po͘ kiáⁿ hō-chòe Tāi-pi̍t, tī 1813 nî3 ge̍h 19 ji̍t chhut-sì. In-ūi pē-bú sàn-chhiah, Tāi-pi̍t tùi sòe-hàn chiū khì hō͘ lâng chhiàⁿ. I cha̍p hè ê sî ū ji̍p chit-pò͘ ê kang-tiûⁿ, tī hia tùi thàu-chak2au ê-hng, khûn-khûn chòe kang. Sim chin him-bō͘ ài tha̍k-chheh, m̄-kú bô tú-hó ê ki-hōe, Tāi-pi̍t ko͘-put-chiong khiām chîⁿ lâi bóe chheh. Tī kang-tiûⁿ chit-pò͘ ê sî, i ná chit ná tha̍k. Chòe kang liáu, tī ê-hng sî i koh khì iā-ha̍k bián-kióng, koh khòaⁿ chōe-chōe khoán ê chheh. In有一個查甫子號做大衛,tī 1813年3月19日出世。因為父母散赤,大衛tùi細漢就去hō͘人倩。伊10歲ê時有入織布ê工場,tī hia tùi透早到e昏,勤勤做工。心真欣慕ài讀冊,m̄-kú無tú好ê機會,大衛姑不chiong儉錢來買冊。Tī工場織布ê時,伊那織那讀。做工了,tī e昏時伊koh去夜學勉強,koh看濟濟款ê冊。
Kàu cha̍p-jī hè ê sî, i siông-siông ka-kī siūⁿ chiong-lâi i tio̍h chòe sím-mi̍h khoán ê kang. Tit-tio̍h pē-bú ê hó kà-sī kap Sèng-chheh ê kám-tōng, iū-koh thiaⁿ-kìⁿ soan-kàu-su kóng, tī īⁿ-pang ū tōa khiàm-kheh lâng khì hia thoân-pò Chú ê hok-im kap i-pīⁿ. Hit-sî Tāi-pi̍t iáu chió hè, m̄-kú i ōe hiáu khǹg chit ê chì-goān, kóng, Pa̍t-ji̍t i nā tōa-hàn, i tek-khak beh chòe soan-kàu-su. Chit ê chì-goān hō͘ i ê sim-koaⁿ ná ióng-kám, ná him-bō͘ ài tha̍k khah koân ê ha̍k-hāu. Tùi hit-tia̍p liáu-āu, i kam-goān chòe khó͘ ha̍k-seng, koh bô m̄ chīn i só͘ ōe lâi bián-kióng. Nā-sī i lóng m̄-bat tit-tio̍h pa̍t lâng chi̍t sián chîⁿ ê pang-chān. 到12歲ê時,伊常常家己想將來伊著做甚mi̍h款ê工。得著父母ê好教示kap聖冊ê感動,又koh聽見宣教師講,tī異邦有大欠缺人去hia傳播主ê福音kap醫病。Hit時大衛iáu少歲,m̄-kú伊會曉囥這個志願,講:「別日伊若大漢,伊的確beh做宣教師。」這個志願hō͘ 伊ê心肝那勇敢,那欣慕ài讀較懸ê學校。Tùi hit-tia̍p了後,伊甘願做苦學生,koh無 m̄ 盡伊所會來勉強。但是伊攏 m̄-bat得著別人一sian錢ê幫贊。
Tī 1838 nî, hit-sî i tú-tú jī-cha̍p-gō͘ hè, Lí-un-su-teng Tāi-pi̍t siū-tio̍h Lûn-tun Kàu-hōe (London Missionary Society) ê chhui-chiàn, i chiū khì hù inê chhì-giām. Chóng-sī i ū chi̍t hāng khoat-tiám,chiū-sī i ê kháu-châi bô kàu lōa hó. Khiā tī chèng-lâng ê bīn-chêng lâi soat-kàu, i chin-chiàⁿ m̄ koàn-sì. Só͘-í ū chi̍t pái tú beh soat-kàu ê sî, i só͘ pī-pān ê tō-lí choân-jiân bōe kì-tit. I bīn âng, put-tek-í koh lo̍h--lâi. Tī 1838年,hit時伊tú-tú 25歲,Lí-un-su-teng 大衛受著倫敦教會(London Missionary Society)ê推薦,伊就去赴in ê試驗。總是伊有一項缺點,就是伊ê口才無夠偌好。企tī眾人ê面前來說教,伊真正m̄慣勢。所以有一擺tú beh說教ê時,伊所備辦ê道理全然bōe記得。伊面紅,不得已koh落--來。
Chóng-sī i chin chhut-la̍t koh gián-kiù, koh chún-pī. Le̍k-kè saⁿ ge̍h ji̍t kú, chiū ta̍k hāng lóng ū ki̍p-tē. I ê tiám-sò͘ iā chin koân. Iáu-kú Soan-tō-pō͘ siūⁿ, khah hó m̄-thang phài i khì Tiong-kok,á-sī Ìn-tō͘; tek-khak tio̍h phài i khì A-hui-lī-ka, in-ūi hit só͘-chāi ê o͘-bīn lâng khah bô khai-hòa. 總是伊真出力koh研究,koh準備。歷過三月日久,就逐項攏有及第。伊ê點數也真懸。Iáu-kú宣道部想,較好 m̄-thang派伊去中國,抑是印度;的確著派伊去亞非利加,因為hit所在ê烏面人較無開化。
Hit-sî chhut-miâ ê Soan-kàu-su Mô͘-hat Phok-sū(Dr. Moffat) tú-tú tùi A-hui-lī-ka tò-lâi, Lí-un-su-teng thiaⁿ-kìⁿ i só͘ kóng--ê, koh-khah koat-sim ài khì A-hui-lī-ka chòe Chú ê kang. Hit-sî i í-keng tha̍k chut-gia̍p, koh ū tit-tio̍h i-ha̍k-sū ê ha̍k-ūi. Hit時出名ê宣教師摩轄博士(Dr. Moffat)tú-tú tùi亞非利加轉來, Lí-un-su-teng 聽見伊所講--ê,koh較決心ài去亞非利加做主ê工。Hit時伊已經讀卒業,koh有得著醫學士ê學位。
Tī 1840 nî 11 ge̍h 20 ji̍t, tī Lûn-tun chhī ê lé-pài-tn̂g ū siat-li̍p i chòe bo̍k-su. Chit sî i tú-tú jī-cha̍p-poeh hè. I ê sin-thé put-chí ióng-kiāⁿ. I ê keng-thâu khoah, i ê bīn-māu put-chí hó siⁿ-chòe. Nā-sī lūn kóng-ōe i chin un-sûn. I iā kàu-ke̍k khiam-pi koh chin ū lé-sò͘. Tī 1840年11月20日,tī 倫敦市ê禮拜堂有設立伊做牧師。這時伊tú-tú 28歲。伊ê身體不止勇健。伊ê肩頭闊,伊ê面貌不止好生做。但是論講話伊真溫純。伊也夠極謙卑koh真有禮數。
I tāi-seng tah-chûn kàu A-hui-lī-ka ê lâm-pêng, āu-lâi chē gû-chhia chiūⁿ pak, iok ū 700 Eng lí, kàu chi̍t só͘-chāi hō chòe Bê-khu-a-lân (Bechoanaland). Mô͘-hat Phok-sū, saⁿ-cha̍p nî chêng ū khì hia siat-kàu. Lí-un-su-teng ê bo̍k-tek, sī ài khì koh-khah Pak-pêng, koh-khah koân ê só͘-chāi, ǹg-bāng tī hia thang kiàn-siat sin ê kàu-hōe. In-ūi tī hia, khì-hāu ū khah hó. Chho͘-chho͘ kàu-ūi ê sî, i tiàm tī Bê-khu-a-lân lâng ê tiong-kan la̍k ge̍h ji̍t kú. Tī hia sòa o̍h in ê khiuⁿ-kháu. Āu-lâi i koh chiūⁿ pak, khì kàu Mâ-bô-sa (Mabocha) ê tōe-hng, ǹg-bāng tī hia thang thoân-pò Chú pó-pòe ê tō-lí. 伊代先搭船到亞非利加ê南爿,後來坐牛車上北,約有700英里,到一所在號做Bê-khu-a-lân(Bechoanaland)。摩轄博士,30年前有去hia設教。Lí-un-su-teng ê目的,是ài去koh較北爿,koh較懸ê所在,向望tī hia thang建設新ê教會。因為tī hia,氣候有較好。初初到位ê時,伊tiàm tī Bê-khu-a-lân人ê中間六月日久。Tī hia續學in ê腔口。後來伊koh上北,去到Mâ-bô-sa(Mabocha)ê地方,向望tī hia thang傳播主寶貝ê道理。
Tī hit só͘-chāi, sai chin-chiàⁿ chōe, koh chin hiông-ok. Put-sî chhut-lâi kā-sí lâng ê gû, iûⁿ. Lâng iā siông-siông hō͘ in kā-sí. Soaⁿ-ni̍h ê lo̍k, kiuⁿ-á, soaⁿ-ti iā sī put-sî hō͘ in kā--khì. Hiah ê sai chin ū la̍t koh tōa chiah, sui-jiân tōa chiah ê chhiah-gû iā thoa-tit cháu. Bô kî-koài hit tōe-hng ê o͘-bīn lâng chin kiaⁿ sai, tì-kàu m̄-káⁿ chhut-khì kap in tí-te̍k. Só͘ ū ê gû kan-ta hō͘ sai ti̍t-ti̍t kā khì chia̍h. Iū-koh in chin gâu khǹg bê-sìn, tùi án-ni in it-hoat bô ài khì phah sai. Siat-sú nā káⁿ khì, iā sī bô sím-mi̍h tú-hó ê khì-hâi, put-kò sī kia̍h pio-á nā-tiāⁿ, chóng-sī in ê pio-á put-chí lī-hāi, in-ūi hiah ê o͘-bīn lâng chin gâu siā. In siông-siông khì phah la̍h,nā tú-tio̍h ok ê iá-siù, in chiong pio-á kā i siā. Tī hit所在,獅真正濟,koh真雄惡。不時出來咬死人ê牛、羊。人也常常hō͘ in咬死。山ni̍h ê鹿、羌仔、山豬也是不時hō͘ in咬--去。Hiah ê獅真有力koh大隻,雖然大隻ê赤牛也拖tit走。無奇怪hit地方ê烏面人真驚獅,致到 m̄-káⁿ 出去kap in抵敵。所有ê牛kan-ta hō͘ 獅直直咬去食。又koh in真gâu囥迷信,tùi án-ni in一發無ài去扑獅。設使若káⁿ 去,也是無甚mi̍h tú好ê器械,不過是kia̍h鏢仔nā-tiāⁿ,總是in ê鏢仔不止厲害,因為hiah ê烏面人真gâu射。In常常去扑獵,若tú著惡ê野獸,in將鏢仔kā伊射。
Taⁿ Lí-un-su-teng khòaⁿ-kìⁿ hit tōe-hng ê gû, iûⁿ sit-lo̍h chin-chiàⁿ chōe, in-ūi siông-siông hō͘ sai kā khì. Iū-koh in-ūi hiah ê lâng tio̍h-kiaⁿ m̄-káⁿ khì tí-khòng hiah ê sai, i bōe bián-tit hó-táⁿ chhut-thâu,chio-ho͘ hiah ê o͘-bīn lâng kap i chòe-tīn khì phah sai. In tāi-ke ji̍p chhiū-nâ lāi, Lí-un-su-teng pún-sin kia̍h siang-kóng chhèng; kî-û ê o͘-bīn lâng kia̍h pio-á, koh ū chi̍t tīn lâng tùi chiu-ûi, ti̍t-ti̍t pau-lâi, iā tōa siaⁿ hoah. Ǹg-bāng nā ū sai bi̍h tī ām-ām ê koaⁿ-bé lāi, thiaⁿ-kìⁿ lâng ê siaⁿ, i ka-kī ōe thiàu-chhut--lâi. Kó-jiân chiàu in só͘ phah-sǹg. 今Lí-un-su-teng看見hit地方ê牛、羊失落真正濟,因為常常hō͘獅咬去。又koh因為hiah ê人著驚 m̄-káⁿ去抵抗hiah ê獅,伊bōe免得好膽出頭,招呼hiah ê烏面人kap伊做陣去扑獅。In大家入樹林內, Lí-un-su-teng本身kia̍h雙管銃;其餘ê烏面人kia̍h鏢仔,koh有一tīn人tùi 周圍,直直包來,也大聲喝。向望若有獅bi̍h tī 蓊蓊ê菅尾內,聽見人ê聲,伊家己會跳出--來。果然照in所扑算。
Koh tiap-á-kú chi̍t chiah tōa chiah sai tùi koaⁿ-bé lāi cháu chhut--lâi. I ê thâu-khak kia̍h koân-koân sì-kòe khòaⁿ. I ê bé-liu phoa̍h-lâi phoa̍h-khì, chin-chiàⁿ ū chi̍t ê ui-hong ê khoán-sit. Hit-sî i lī Lí-un-su-teng iok ū sì-cha̍p kha-pō͘. Iáu-bē thiàu ê sî, Lí-un-su-teng tāi-seng khui chhèng. Chhèng-chí phah-tio̍h sai ê keng-thâu, siong chin tāng. Chóng-sī sai bô hiān sí. Tú-tn̄g tī i sin-piⁿ ū chi̍t tè tōa tè chio̍h,hit chiah sai chiū tùi chio̍h-thâu ēng chhùi kā i ti̍t-ti̍t khòe. Kia̍h-thâu khòaⁿ-kìⁿ Lí-un-su-teng, hit-sî i kia̍h chhèng tú-tú beh koh phah, nā-sī sai thiàu óa--lâi, ti̍t-ti̍t kā i kā; ná chhin-chhiūⁿ niau kā niáu-chhú chi̍t-iūⁿ. Lí-un-su-teng hō͘ i kā-teh ti̍t-ti̍t hiù, kàu thong seng-khu lóng bâ-pì, m̄-chai thiàⁿ. Chhin-chhiūⁿ niau-chhú hō͘ niau kā, iā bōe hiáu-tit cháu. Lí-un-su-teng ê ba̍k-chiu kim-kim khòaⁿ sai,nā-sī i ê seng-khu bōe-ōe tín-tāng. I ê tò-chhiú ê kut lóng kā kàu chhùi-chhùi. Sai koh khui chhùi beh koh kā ê sî, hut-jiân khòaⁿ-kìⁿ chi̍t ê lâng chhiú kia̍h pio-á, sai chiū pàng-sak Lí-un-su-teng, thiàu-óa beh kā hit ê lâng. Chit ê lâng chiū-sī Lí-un-su-teng só͘ sìn-iōng ê pō͘-hā. I khòaⁿ-kìⁿ chú-lâng hō͘ sai kā, kín cháu-óa beh khì kiù i; nā-sī hit chiah tio̍h tāng-siong ê sai, thiàu óa lâi khòe i ê kha-kut, hiám-hiám sòa kā i kā-sí. Koh tiap仔久一隻大隻獅tùi菅尾內走出--來。伊ê頭殼kia̍h懸懸四界看。伊ê尾溜phoa̍h來phoa̍h去,真正有一個威風ê款式。Hit時伊離 Lí-un-su-teng 約有40腳步。Iáu-bē跳ê時,Lí-un-su-teng代先開銃。銃子扑著獅ê肩頭,傷真重。總是獅無現死。Tú-tn̄g tī 伊身邊有一tè大tè石,hit隻獅就tùi石頭用嘴kā伊直直khòe。Kia̍h頭看見 Lí-un-su-teng,hit時伊kia̍h銃tú-tú beh koh扑,但是獅跳倚--來,直直kā伊咬;那親像貓咬老鼠一樣。 Lí-un-su-teng hō͘ 伊咬teh直直hiù,到通身軀攏痲痺,m̄ 知疼。親像老鼠hō͘貓咬,也bōe曉得走。 Lí-un-su-teng ê目珠金金看獅,但是伊ê身軀bōe會振動。伊ê左手ê骨攏咬到碎碎。獅koh開嘴beh koh咬ê時,忽然看見一個人手kia̍h鏢仔,獅就放sak Lí-un-su-teng,跳倚beh咬hit個人。這個人就是 Lí-un-su-teng 所信用ê部下。伊看見主人hō͘ 獅咬,緊走倚beh去救伊;但是hit隻著重傷ê獅,跳倚來khòe伊ê腳骨,險險續kā伊咬死。
Chóng-sī sai ê la̍t í-keng beh chīn, in-ūi i í-keng siū tāng-siong. Koh tiap-á-kú, i ka-kī tó-lo̍h--khì,khùi chiū tn̄g. 總是獅ê力已經beh盡,因為伊已經受重傷。Koh tiap仔久,伊家己倒落--去,氣就斷。
Nā-sī Lí-un-su-teng ê tò-chhiú, kàu chi̍t-sì-lâng lóng bōe koh oân-choân; in-ūi kut í-keng hō͘ hit chiah sai kā kàu chhùi-chhùi. I ê tò-chhiú tùi chit sî liáu-āu, lóng bōe koh kia̍h koân. 但是 Lí-un-su-teng ê左手,到一世人攏bōe koh完全;因為骨已經hō͘ hit隻獅咬到碎碎。伊ê左手tùi這時了後,攏bōe koh kia̍h懸。
Lí-un-su-teng khiā-khí tī Mâ-bô-sa kàu 1884 nî. Siāng hit-nî, i chhōa Mô͘-hat Phok-sū ê cha-bó͘-kiáⁿ chòe i ê bo̍k-su-niû. In ǹg-bāng beh kú-kú tiàm ti̍hiā lâi thoân-pò Iâ-so͘ Ki-tok ê hok-im, nā-sī ū pa̍t ê tâng tio̍h-bôa ê lô͘-po̍k kap in bô tâng-ì. Lí-un-su-teng ka-kī hoaⁿ-hí jiōng-pō͘. Hêng-lí khoán hó,i kap bo̍k-su-niû, bô kiaⁿ kan-khó͘, hui-hui chiū koh khí-sin khì koh-khah pak-pêng ê só͘-chāi; ǹg-bāng tī hia thang koh-chài kiàn-tì chi̍t ê kàu-hōe. Kàu ūi ê sî, tú-tio̍h chi̍t ê thâu-ba̍k miâ Se-ke-lé (Sechele)put-chí chhin-chhiat. In-ūi khiàm-kheh só͘-chāi, Lí-un-su-teng tùi i bóe chi̍t tè tōe, thang chòe khí chhù ê lō͘-ēng. Chit ê thâu-ba̍k put-chí ū tì-sek, iā chin khó-chhú. Chai-iáⁿ ha̍k-būn ōe chòe lâng ê lī-ek, i iā hó-táⁿ chiū-kūn Lí-un-su-teng, kiû i tek-khak tio̍h kà-sī i tha̍k tām-po̍h chheh. Tùi i ê bián-kióng, i iā o̍h kàu ōe-hiáu siá-jī. Āu-lâi sòa sìn tō-lí. I ê phín-hēng iā ná toan-chiàⁿ. Lūn ho̍k-sāi Siōng-tè, i put-chí jia̍t-sim. Tō-lí chiām-chiām ná bat. Saⁿ nî āu, i ū tùi Lí-un-su-teng niá sóe-lé. Lí-un-su-teng 企起tī Mâ-bô-sa到1884年。Siāng hit年,伊娶摩轄博士ê查某子做伊ê牧師娘。In向望beh久久tiàm ti̍hiā來傳播耶穌基督ê福音,但是有別個同著磨ê奴僕kap in無同意,Lí-un-su-teng 家己歡喜讓步。行李款好,伊kap牧師娘,無驚艱苦,揮揮就koh起身去koh較北爿ê所在;向望tī hia thang koh再建置一個教會。到位ê時,tú著一個頭目名Se-ke-lé(Sechele)不止親切。因為欠缺所在, Lí-un-su-teng tùi伊買一tè地,thang做起厝ê路用。這個頭目不止有智識,也真可取。知影學問會做人ê利益,伊也好膽就近 Lí-un-su-teng ,求伊的確著教示伊讀淡薄冊。Tùi伊ê勉強,伊也學到會曉寫字。後來續信道理。伊ê品行也那端正。論服事上帝,伊不止熱心。道理漸漸那bat。3年後,伊有tùi Lí-un-su-teng 領洗禮。
Khó-sioh tī chit sî-chūn thong hit tōe-hng, lóng tú-tio̍h tōa khó-ōaⁿ. Khoe-chúi lóng ta-khì. Koh kú-kú lóng bô hō͘. Si̍t-chāi chin-chiàⁿ sī tōa khòng-hān. Chhài-soe lóng pha̍k sí, ngó͘-kok bô thang siu-sêng. Ki-hng ê ji̍t liâm-piⁿ kàu. Lí-un-su-teng kap thong chng ê lâng, kóaⁿ-kín khoán hêng-lí khì khah pak-pêng ū chúi ê só͘-chāi. Taⁿ i koat-ì beh chhē khah ū chúi, khah tú-hó ê só͘-chāi, lâi chòe i sin ê thoân-tō-tōe. Ǹg-bāng chiong-lâi tī hia thang kú-tn̂g khiā-khí. Koh thang thoân-pò Chú ê hok-im tī hit tōe-hng. Koh bián ūi-tio̍h khó-ōaⁿ kap ki-hng ê in-toaⁿ lâi poaⁿ-sóa. I iā thiaⁿ-kìⁿ lâng kóng, pak-pêng sī chin hó só͘-chāi. Tī hia ū koân-soaⁿ, ū tōa chhiū-nâ, ū tōa ê ô͘, iā ū tōa tiâu hô. Hit tōe-hng ê chhut-sán iā chin chōe. Thiaⁿ-kìⁿ chit khoán ê hó siau-sit, Lí-un-su-teng jú ài chiūⁿ pak. Só͘-í tī 1849 nî ê la̍k ge̍h tiong, i kap kúi-nā ê tâng-phōaⁿ, tiong-kan ū pún-kok ê hó pêng-iú, í-ki̍p saⁿ, sì cha̍p ê o͘-bīn lâng, saⁿ-kap chòe-tīn beh khì pak-sì. Tī lō͘-tiong ê sî, in hut-jiân-kan hoat-kiàn tio̍h chi̍t ê chiáⁿ-chúi ê ô͘. Chit ê ô͘ ê miâ chiū-sī Nâ-bí (Lake Ngami). Pún-jiân sī thiaⁿ-kìⁿ lâng kóng, taⁿ kó-jiân chhin-ba̍k khòaⁿ-kìⁿ. Chin-chiàⁿ ū iáⁿ, tī hit tōe-hng ū chhiū-nâ, ū chōe-chōe ô͘, iā ū tōa tiâu hô. Hia ê jîn-sò͘ iā sī chin-chōe. 可惜tī 這時陣通hit地方,攏tú著大khó-ōaⁿ。溪水攏礁去。Koh久久攏無雨。實在真正是大khòng旱。菜蔬攏曝死,五穀無thang收成。飢荒ê日liâm-piⁿ 到。 Lí-un-su-teng kap通庄ê人,趕緊款行李去較北爿有水ê所在。今伊決意beh chhē較有水,較tú好ê所在,來做伊新ê傳道地。向望將來tī hia thang久長企起。Koh thang傳播主ê福音tī hit地方。Koh免為著khó-ōaⁿ kap飢荒ê因端來搬徙。伊也聽見人講,北爿是真好所在。Tī hia有高山,有大樹林,有大ê湖,也有大條河。Hit地方ê出產也真濟。聽見這款ê好消息,Lí-un-su-teng 愈ài上北。所以tī 1849年ê六月中,伊kap幾若個同伴,中間有本國ê好朋友,以及三、四十個烏面人,相kap做陣beh去北勢。Tī 路中ê時,in忽然間發見著一個汫水ê湖。這個湖ê名就是林美(Lakeⁿgami)。本然是聽見人講,今果然親目看見。真正有影,tī hit地方有樹林,有濟濟湖,也有大條河。Hia ê人數也是真濟。
Chhē-tio̍h chit ê khah an-ún, khah hó ê só͘-chāi, Lí-un-su-teng kàu-ke̍k hoaⁿ-hí. I sûi-sî koh tò-tńg khì chhōa i ê bó͘-kiáⁿ kap Se-ke-lé thâu-ba̍k, í-ki̍p jī-cha̍p-gōa ê o͘-bīn lâng lâi kàu chit ê só͘-chāi. Hit sî sī 4 ge̍h, (1850 nî). Khó-sioh koh bô lōa kú in tio̍h koh chhian-sóa. Sī in-ūi tī hit tōe-hng ū chōe-chōe tùi-te̍k siông-siông ài chó͘-chí Lí-un-su-teng ê kang. Iū-koh i ê tē-sì kiáⁿ iā sí tī hia. Bo̍k-su-niû iā siông-siông tú-tio̍h phòa-pīⁿ. Tùi án-ni put-tek-í koh-chài khì khah pak-pêng ê só͘-chāi. Chhē著這個較安穩,較好ê所在,Lí-un-su-teng 夠極歡喜。伊隨時koh倒轉去chhōa伊ê某子kap西加禮頭目,以及20外個烏面人來到這個所在。Hit時是4月,(1850年)。可惜koh無偌久in著koh遷徙。是因為tī hit地方有濟濟對敵常常ài阻止 Lí-un-su-teng ê工。又koh伊ê第四子也死tī hia。牧師娘也常常tú著破病。Tùi án-ni不得已koh再去較北爿ê所在。
Khí-sin liáu, in ti̍t-ti̍t kiâⁿ kàu Má-ko-lô (Mako-lolo). Koh khì ê só͘-chāi chiū-sī Sam-pí-se hô (Zambesi) Chit tiâu hô hui-siông tōa, lī hái iā chin hn̄g. Tī Lí-un-su-teng só͘ kàu ê só͘-chāi hit tiâu hô ê khoah iok ū 500 pō͘. Pún-jiân bô lâng chai tī A-hui-lī-ka ū chit tiâu Sam-pí-se hô. Hit ê tōa kap tn̂g si̍t-chāi kap sè-kài chhut-miâ ê tōa hô ōe saⁿ-pí--tit. Bô kî-koài Lí-un-su-teng hit ji̍t kàu-ke̍k hoaⁿ-hí, in-ūi chit tiâu hô sī i tē-it tāi-seng hoat-kiàn--tio̍h. 起身了,in直直行到Mâ-ko-lô(Mako-lolo)。Koh去ê所在就是三比西河(Zambes)這條河非常大,離海也真遠。Tī Lí-un-su-teng 所到ê所在hit條河ê闊約有500步。本然無人知tī 亞非利加有這條三比西河。Hit個大kap長實在kap世界出名ê大河會相比--tit。無奇怪 Lí-un-su-teng hit日夠極歡喜,因為這條河是伊第一代先發見--著。
M̄-kú ū chi̍t hāng hō͘ i ê sim chin-chiàⁿ hoân-ló,hō͘ i put-sî teh khòa-lū. Chiū-sī tī hit só͘-chāi ū chi̍t khoán chin pháiⁿ ê hong-sio̍k. Chiū-sī lâng lia̍h lâng khì chòe lô͘-lē. Tùi-te̍k chi̍t-ē kàu, kui chng ê lâng nā bô cháu, chiū hō͘ in lia̍h-khì hn̄g-hn̄g ê só͘-chāi bōe chòe lô͘-châi. Lāu--ê, bô-lunl7am, lú, lóng hō͘ in thâi. Siàu-liân--ê, ēng thi̍h-liān liān, āu-lâi kui-tīn khan khì hái-kháu bōe. Phòa-pīⁿ bōe kiâⁿ--ê, pàng tī lō͘-ni̍h hō͘ in sí. Lāu-bú phō gín-ná, nā-sī siān kiâⁿ bōe khì, in chiū chiong gín-á lia̍h khì hiat-sak. Lāu-bú ê khó͘-sim,thî-khàu, kap kiû-chêng iā sī bô chhái-kang. Nā kàu hái-kîⁿ ê só͘-chāi, in chiong só͘ lia̍h ê lâng lóng khì bōe. Chi̍t lâng bōe chi̍t lō͘; ka-cho̍k lóng sì-sòaⁿ. Pē-bú khòaⁿ-kìⁿ kiáⁿ-jî hō͘ lâng bōe; kiáⁿ-jî khòaⁿ-kìⁿ pē-bú iā hō͘ lâng bōe. Tāi-ke kàu sí bô thang koh-chài saⁿ-kìⁿ. Chit khoán ê hong-sio̍k si̍t-chāi chân-jím kàu-ke̍k. M̄-nā án-ni, nā-sī bóe-khì liáu, in ê chú-lâng nā beh phah chiū phah, nā beh kòng chiū kòng. Si̍t-chāi in ê kan-khó͘ sī oh-tit kóng. M̄-kú有一項hō͘ 伊ê心真正煩惱,hō͘ 伊不時teh掛慮。就是tī hit所在有一款真歹ê風俗。就是人掠人去做奴隸。對敵一下到,歸庄ê人若無走,就hō͘ in掠去遠遠ê所在賣做奴才。老--ê,無論男、女,攏hō͘ in thâi。少年--ê,用鐵鍊鍊,後來歸陣牽去海口賣。破病bōe行--ê,放tī 路n̍i̍h hō͘ in死。老母抱囡仔,若是siān行bōe去,in就將囡仔掠去hiat-sak。老母ê苦心,啼哭,kap求情也是無采工。若到海墘ê所在,in將所掠ê人攏去賣。一人賣一路;家族攏四散。父母看見子兒hō͘人賣;子兒看見父母也hō͘人賣。大家到死無thang koh再相見。這款ê風俗實在殘忍夠極。M̄-nā án-ni,若是買去了,in ê主人若beh扑就扑,若beh摃就摃。實在in ê艱苦是oh-tit講。
Khòaⁿ-kìⁿ chit khoán ê chân-jím, Lí-un-su-teng tùi hit sî chiū koat-sim ài ēng hoat-tō͘ lâi tháu-pàng chiah ê tú-tio̍h chhiⁿ-chhám ê lâng. 看見這款ê殘忍,Lí-un-su-teng tùi hit時就決心ài用法度來tháu放chiah ê tú著淒慘ê人。
I koat-ì ài hòe-bô chit khoán ê pháiⁿ hong-sio̍k. Chóng-sī i chai che sū m̄-sī hiah khoài soah. Kiám-chhái tio̍h koh chōe-chōe nî chiah ōe hòe-bô chit khoán ê tāi-chì. 伊決意ài廢無這款ê歹風俗。總是伊知che事m̄是hiah快煞。Kiám-chhái著koh濟濟年才會廢無這款ê代誌。
Chhut-gōa tī A-hui-lī-ka ê chhim-soaⁿ si̍t-chāi chin-chiàⁿ bô lī-piān. Lí-un-su-teng taⁿ siūⁿ khah hó tio̍h hō͘ i ê bó͘-kiáⁿ tāi-seng tò-khì pún-kok. Chóng-sī lō͘-hùi bô kàu-gia̍h, i ê hó pêng-iú Ô͘-se(Oseveel) thòe i siat-hoat. Ô͘-se sī i pún-kok ê lâng. I chò lâng chin un-sûn. Ū kúi-nā pái i kap Lí-un-su-teng saⁿ-kap chhut-gōa, saⁿ-kap thàm-hiám. I khòaⁿ Lí-un-su-teng sī chi̍t ê hó koh chīn-tiong ê lâng. Lí-un-su-teng pún-sin iā chin thiàⁿ i. Taⁿ in tāi-ke saⁿ-kap chòe-tīn lo̍h lâm-pêng. Lí-un-su-teng beh tùi hia siat-hoat hō͘ i ê ka-cho̍k tah chûn kàu Eng-kok. Kap ka-cho̍k saⁿ lī-pia̍t liáu-āu, tī 6 ge̍h 8 ji̍t (1852 nî), Lí-un-su-teng pún-sin koh chiūⁿ pak. Sì-nî kú ê tiong-kan tú-tio̍h chióng-chióng ê chhiⁿ-chhám, pôaⁿ-soaⁿ kè niá, liâu-khoe kè hô, siông-siông iau-gō, i iā bô siūⁿ siān, put-kò chīn i só͘ ōe beh chhē chi̍t ūi tú-hó ê só͘-chāi thang lâi kiàn-siat chi̍t ê thoân-tō-kài. Iū-koh ài pang-chān hiah ê siū-lia̍h ê lô͘-lē, ǹg-bāng ōe-tit-thang hō͘ in tit-tio̍h tháu-pàng. 出外tī 亞非利加ê深山實在真正無利便。 Lí-un-su-teng 今想較好著hō͘伊ê某子代先倒去本國。總是路費無夠額,伊ê好朋友胡西(Oseveel)替伊設法。胡西是伊本國ê人。伊做人真溫純。有幾若擺伊kap Lí-un-su-teng 相kap出外,相kap探險。伊看 Lí-un-su-teng 是一個好koh盡忠ê人。Lí-un-su-teng 本身也真疼伊。今in大家相kap做陣落南爿。Lí-un-su-teng beh tùi hia設法hō͘ 伊ê家族搭船到英國。Kap家族相離別了後,tī 6月8日(1852年),Lí-un-su-teng 本身koh上北。4年久ê中間tú著種種ê淒慘,盤山過嶺,潦溪過河,常常枵餓,伊也無想siān不過盡伊所會beh chhē一位tú好ê所在thang來建設一個傳道界。又koh ài幫贊hiah ê受掠ê奴隸,向望會得thang hō͘ in得著tháu放。
I siông-siông kóng, Hok-im tio̍h thoân kàu ta̍k só͘-chāi, tio̍h thoân kàu ta̍k cho̍k ōe bat Chú Iâ-so͘ Ki-tok ê miâ. Só͘-í m̄-thang put-sî tiàm tī chit só͘-chāi lâi chòe Chú ê kang. Khah iàu-kín tio̍h pò-iông Ki-tok ê miâ tī chōe-chōe lâng ê tiong-kan. 伊常常講:「福音著傳到逐所在,著傳到逐族會bat主耶穌基督ê名。」所以m̄-thang不時tiàm tī這所在來做主ê工。較要緊著播揚基督ê名tī濟濟人ê中間。
Í-keng siūⁿ chi̍t ê hó hong-hoat, ǹg-bāng ōe lī-ek tī A-hui-lī-ka ê o͘-bīn lâng, i chiū chīn-la̍t pháu-cháu khì kàu gûi-hiám, bô lâng bat kàu ê só͘-chāi. Lō͘-tiong tú-tio̍h tùi-te̍k ài hām-hāi i, i iā sī bô pàng-soah i só͘ kè-e̍k ê kang. 已經想一個好方法,向望會利益tī亞非利加ê烏面人,伊就盡力跑走去到危險,無人bat到ê所在。路中tú著對敵ài陷害伊,伊也是無放煞伊所計劃ê工。
Hit sî ū Hô-lân lâng ê hō͘-è tī hit tōe-hng teh khai-khún. In khòaⁿ-kìⁿ i ài pang-chān hiah ê bô khai-hòa koh hō͘ lâng khòaⁿ-khin ê o͘-bīn lâng, chiū ēng chōe-chōe hong-hoat beh lâi chó͘-tòng i ê kang. In-ūi chiah ê Hô-lân lâng só͘ ài ê, chiū-sī ōe hō͘ hiah ê o͘-bīn lâng lâi chòe in ê lô͘-châi. In lóng sī siūⁿ ka-kī ê lī-ek. Chū-jiân in só͘ siūⁿ ê kap Lí-un-su-teng ê ì-kiàn lóng bô siâng. Lí-un-su-teng ài hiah ê o͘-bīn lâng tit-tio̍h khòaⁿ-oa̍h kap chū-iû. I bô ài in kan-khó͘ koh chòe lâng ê lô͘-châi, hō͘ lâng put-sî pháiⁿ khoán-thāi. Hiah ê Hô-lân lâng chiū m̄-sī án-ni. In ê sim-koaⁿ siⁿ-khí oàn-hūn; sòa ēng chōe-chōe bô tō-tek ê hong-hoat lâi sún-hāi Lí-un-su-teng ê chhù-the̍h kap i chhù-lāi só͘ ū ê mi̍h-kiāⁿ. Ta̍k hāng lóng kā i phah pháiⁿ. Hit時有荷蘭人ê後裔tī hit地方teh開墾。In看見伊ài幫贊hiah ê無開化koh hō͘人看輕ê烏面人,就用濟濟方法beh來阻擋伊ê工。因為chiah ê荷蘭人所ài--ê,就是會hō͘ hiah ê烏面人來做in ê奴才。In攏是想家己ê利益。自然in所想--ê kap Lí-un-su-teng ê意見攏無siâng。 Lí-un-su-teng ài hiah ê烏面人得著快活kap自由。伊無ài in艱苦koh做人ê奴才,hō͘人不時歹款待。Hiah ê荷蘭人就m̄是án-ni。In ê心肝生起怨恨;續用濟濟無道德ê方法來損害 Lí-un-su-teng ê厝宅kap伊厝內所有ê物件。逐項攏kā伊扑歹。
Ài chhē lō͘ kàu Sai-pêng Ài chhē路到西爿
Lí-un-su-teng tú-tio̍h chit khoán ê kéng-gū, sim-koaⁿ kàu-ke̍k kan-khó͘. Taⁿ ko͘-put-chiong tio̍h koh chhian-sóa khì kàu khah hn̄g ê só͘-chāi. Tāi-seng chún-pī lō͘-tiong só͘ tio̍h khiàm-ēng ê kan-niû,í-ki̍p pa̍t-hāng, chhin-chhiūⁿ tê, thn̂g, piáⁿ, io̍h, chhiūⁿ-gê thang chòe táu-ōaⁿ ê lō͘-ēng, hoàn-teng, i-chiûⁿ, phē-pho͘ téng, i chiū chhōa jī-cha̍p-chhit ê Má-ko-lô lâng kap i chòe-tīn khì. Só͘ tòa ê mi̍h-kiāⁿ lím-lím-á kàu-gia̍h thang hō͘ hiah tōa-tīn ê lâng ēng. Lí-un-su-teng tú著這款ê境遇,心肝夠極艱苦。今姑不chiong著koh遷徙去到較遠ê所在。代先準備路中所著欠用ê乾糧,以及別項,親像茶、糖、餅、藥、象牙thang做táu 換ê路用、幻燈、衣裳、被鋪等,伊就chhōa 27個Mâ-ko-lô人kap伊做陣去。所帶ê物件lím-lím仔夠額thang hō͘ hiah大陣ê人用。
In tī lō͘-tiong la̍k-ge̍h ji̍t kú. Só͘ kàu ê só͘-chāi,tû-khì o͘-bīn lâng í-gōa, bô lâng bat kàu. Tī 11 ge̍h 11 ji̍t (1853 nî), in an-jiân kàu Sam-pí-se hô-kiⁿ. In tī路中6月日久。所到ê所在,除去烏面人以外,無人bat到。Tī 11月11日(1853年),in安然到三比西河墘。009
Chit só͘-chāi ê khì-hāu hui-siông joa̍h, iū-koh chin sip--lūn, sui-jiân khang kiâⁿ, lâng iā liâm-piⁿ siān. Hô-hòng in bô tú-hó ê só͘-chāi thang an-hioh. In ê ji̍t-si̍t iā-sī bô kàu. Tú-tio̍h chit khoán ê kéng-gū, Lí-un-su-teng ê sim-sîn iáu chin oa̍h-tāng. I koh sī ho͘N3-ha̍k ê lâng, só͘-í bô m̄ siông-siông gián-kiù hit tōe-hng só͘ ū ê si̍t-bu̍t kap tōng-bu̍t. 這所在ê氣候非常熱,又koh真濕--潤,雖然空行,人也liâm-piⁿ siān。何況in無tú好ê所在thang安hioh。In ê日食也是無夠。Tú著這款ê境遇,Lí-un-su-teng ê心神iáu真活動。伊koh是好學ê人,所以無 m̄ 常常研究hit地方所有ê植物kap動物。
Siat-sú lō͘-tiong nā ū ki-hōe, i bô m̄ siông-siông thoân-pò Chú ê miâ kap I ê hok-im hō͘ hiah ê bê-sìn ê lâng thiaⁿ. In-ūi i sī i-seng, i iā siông-siông kā lâng i-pīⁿ. 設使路中若有機會,伊無 m̄ 常常傳播主ê名kap伊ê福音hō͘ hiah ê迷信ê人聽。因為伊是醫生,伊也常常kā人醫病。
Lo̍h-hō͘ ê sî í-keng kàu. Tī hia múi-ji̍t lóng sī lo̍h tōa hō͘, beh chhut-mn̂g chin-chiàⁿ put-piān. Ta̍k sì-kòe lóng chin sip. Lâng chin khoài phòa-pīⁿ, Lí-un-su-teng chōe-chōe pái tú-tio̍h jia̍t-chèng,nā-sī in só͘ kàu ê só͘-chāi, thó͘-tōe chin pûi, jîn-sò͘ iā chin chōe. Chóng-sī hit só͘-chāi ê lâng chin iá-bân. In siông-siông ài thâi lâng. Ū-sî sòa chia̍h lâng-bah. Chit khoán ê lâng, bīn o͘ chhin-chhiūⁿ tiáⁿ-tóe. In ê thâu-mn̂g khiû-khiû; in ê chhùi-tûn o͘-o͘, koh hui-siông kāu. Ū-ê chin lò, koh chho͘-ióng. Iā ū chi̍t khoán óe-jîn tòa tī chhiū-nâ lāi. Ta-po͘--ê sì-chhioh gōa koân nā-tiāⁿ; cha-bó͘--ê koh-khah sòe-hàn. In bô chèng-choh, kan-ta óa-khò phah-la̍h kap chia̍h chhiū-nâ lāi só͘ chhut ê mi̍h lâi seng-oa̍h. Lí-un-su-teng tùi hit khoán ê tōe-hng keng-kè, siông-siông tú-tio̍h gûi-hiám, in-ūi chhiⁿ-hoan chin-kiap. 落雨ê時已經到。Tī hia每日攏是落大雨,beh出門真正不便。逐四界攏真濕。人真快破病,Lí-un-su-teng 濟濟擺tú著熱症,但是in所到ê所在,土地真肥,人數也真濟。總是hit所在ê人真野蠻。In常常ài thâi人。有時續食人肉。這款ê人,面烏親像鼎底。In ê頭毛虯虯;in ê嘴唇烏烏,koh非常厚。有--ê真lò,koh粗勇。也有一款矮人tòa tī 樹林內。查甫--ê四尺外懸nā-tiāⁿ;查某--ê koh較細漢。In無種作,kan-ta倚靠扑獵kap食樹林內所出ê物來生活。Lí-un-su-teng tùi hit款ê地方經過,常常tú著危險,因為生番真劫。
Chē sió-chûn-á tī hit tiâu tōa hô í-keng nn̄g-ge̍h ji̍t kú. In tī lō͘-tiong, chiah sió-khóa hioh-khùn, āu-lâi tùi hia kiâⁿ-lō͘ beh khì Lô-àn-tà (Loanda),tī sai-pêng óa hái ê só͘-chāi, Lí-un-su-teng in-ūi bô bé thang khiâ, chiū khiâ gû, chū-jiân pí bé khah bān kiâⁿ. Chit khoán ê lú-hêng sī chin bô sóng-khoài koh chin bān; put-kò sī ji̍t-ji̍t ûn-ûn-á teh chìn. Keng-kè kúi-nā ge̍h ji̍t kú, in iáu teh nǹg tōa chhiū-nâ. Chhiū-nâ lāi ê chhiū kap tîn-á chin-chiàⁿ cha̍t. Nā bô ēng pó͘-thâu lâi chhò, lâng kiâⁿ bô lō͘. Iū-koh ū chi̍t hāng tōa-tōa chó͘-chí in ê chìn-pō͘, Tōa-hō͘ chi̍t-ē lo̍h, ta̍k sì-kòe tâm lok-lok. 坐小船仔tī hit條大河已經兩月日久。In tī 路中,才小可歇睏,後來tùi hia行路beh去Lô-àn-tà(Loanda),tī西爿倚海ê所在, Lí-un-su-teng 因為無馬thang騎,就騎牛,自然比馬較慢行。這款ê旅行是真無爽快koh真慢;不過是日日勻勻仔teh進。經過幾若月日久,in iáu teh nǹg大樹林。樹林內ê樹kap籐仔真正cha̍t。若無用斧頭來剉,人行無路。又koh有一項大大阻止in ê進步,大雨一下落,逐四界tâm lok-lok。
In só͘ keng-kè ê só͘-chāi oán-jiân chhin-chhiūⁿ làm-chhân. Só͘ ū ê mi̍h-kiāⁿ í-ki̍p saⁿ-khò͘ put-sî siⁿ-ko͘. Ē-hng sî iā bô chi̍t ūi ta ê ūi thang khùn. In ko͘-put-chiong tio̍h khùn tī tâm-tâm ê thô͘-kha. In tī lō͘-tiong só͘ tú-tio̍h ê o͘-bīn lâng m̄-nā chinok, koh chin gâu giâu-gî lâng. Nā bô chōe-chōe mi̍h-kiāⁿ sàng in, lō͘ in toàn-toàn m̄ chioh lâng kè. Siat-sú nā tio̍h kā in bóe chia̍h mi̍h, khah chōe mi̍h-kiāⁿ kap in táu-ōaⁿ, in iā bōe boán-chiok. In ê tham-sim chin-chiàⁿ tāng. In koh sī kip-sèng ê lâng, chin khoài pìⁿ-bīn; chin khoài kap lâng oan-ke. Só͘-í tùi hit tōe-hng keng-kè, Lí-un-su-teng kap tè i ê lâng lóng sī khiā-khí tī gûi-hiám tiong. In所經過ê所在宛然親像làm田。所有ê物件以及衫褲不時生ko͘。E昏時也無一位礁ê位thang睏。In姑不chiong著睏tī tâm-tâm ê塗腳。In tī 路中所tú著ê烏面人m̄-nā真惡,koh真gâu giâu-gî人。若無濟濟物件送in,路in斷斷m̄借人過。設使若著kā in買食物,較濟物件kap in táu換,in也bōe滿足。In ê貪心真正重。In koh是急性ê人,真快變面;真快kap人冤家。所以tùi hit地方經過,Lí-un-su-teng kap tè伊ê人攏是企起tī危險中。
In bat kàu tī chi̍t ê hiuⁿ-siā, tú-tn̄g hit siā ê thâu-ba̍k chin-chiàⁿ tham-sim. I kóng, Nā bô chiong chi̍t ê lâng hō͘ i chòe lô͘-châi, á-sī chiong chhiah-gû sàng i, i tek-khak m̄-khéng Lí-un-su-teng tùi i ê tōe-kài keng-kè. M̄-kú Lí-un-su-teng bōe-tit-thang chiong hiah chōe mi̍h hō͘ i. Hit ê thâu-ba̍k sûi-sî pìⁿ-bīn. I kiò i ê pō͘-hā tio̍h ûi Lí-un-su-teng. Khòaⁿ-kìⁿ m̄-sī sè, Má-ko-lô kín óa lâi pó-hō͘ i. Kai-chài tāi-ke bô chhut-chhiú. In bat到tī一個鄉社,tú-tn̄g hit社ê頭目真正貪心。伊講:「若無將一個人hō͘ 伊做奴才,抑是將赤牛送伊,伊的確m̄肯 Lí-un-su-teng tùi伊ê地界經過。」M̄-kú Lí-un-su-teng bōe得thang將hiah濟物hō͘ 伊。Hit個頭目隨時變面。伊叫伊ê部下著圍 Lí-un-su-teng。看見m̄是勢,Mâ-ko-lô緊倚來保護伊。佳哉大家無出手。
Khó-sioh Lí-un-su-teng tī lú-hêng tiong, siông-siông phòa-pīⁿ, siông-siông jia̍t. I ê sin-thé ná kú ná lám, lâng iā ti̍t-ti̍t ná sán. Koh ū chòe-lī ê in-toaⁿ, i it-hoat kan-khó͘. Kàu lō͘-bé i sòa lóng bōe kiâⁿ, put-kò kan-ta tó tī chháu-liâu-á lāi. Ji̍t-ji̍t tī hia teh kan-khó͘, iā bô i-seng thang lâi khòaⁿ i. Nā-sī ū thang tiām-tiām hioh-khùn iā-sī hó. M̄-kú hiah ê o͘-bīn lâng it-hoat put-ti-chiok. In ê tham sim ná hoat-hiān. In kan-ta kiông-kiông beh thó-mi̍h. Hō͘ in liáu, in iā-sī beh koh thó. Chin-chiàⁿ bô chi̍t ê kui-kú. Kàu lō͘-bé, siūⁿ bô hoat-tō͘, Lí-un-su-teng chiah chiong i só͘ khiâ hit chiah gû khan-khì sàng in. Hit-sî in kui-tīn chiah hoaⁿ-hí thè--khì. 可惜 Lí-un-su-teng tī 旅行中,常常破病,常常熱。伊ê身體那久那lám,人也直直那sán。Koh有chòe-lī ê因端,伊一發艱苦。到路尾伊續攏bōe行,不過kan-ta倒tī草寮仔內。日日tī hia teh艱苦,也無醫生thang來看伊。但是有thang恬恬歇睏也是好。M̄-kú hiah ê烏面人一發不知足。In ê貪心那發現。In kan-ta強強beh討物。Hō͘ in了,in也是beh koh討。真正無一個規矩。到路尾,想無法度,Lí-un-su-teng才將伊所騎hit隻牛牽去送in。Hit時in歸陣才歡喜退--去。
Koh keng-kè kúi-nā ji̍t kú, in iû-goân koh tú-tio̍h pa̍t chong-cho̍k ê lâng. Chiah ê iā-sī chin ài thó mi̍h, nā bô hō͘ in, in tek-khak m̄-chún lâng tùi in hia keng-kè. Mi̍h-kiāⁿ í-keng hō͘ in the̍h chin-chōe, kàu-bé in sòa kia̍h to, chhèng, lâi cha̍h lō͘; in-ūi in iáu beh koh thó mi̍h. Taⁿ beh cháiⁿ-iūⁿ? Koh經過幾若日久,in猶原koh tú著別宗族ê人。Chiah ê也是真ài討物,若無hō͘ in,in的確 m̄ 准人tuiìn hia經過。物件已經hō͘ in提真濟,到尾in續kia̍h刀、銃,來cha̍h路;因為in iáu beh koh討物。今beh怎樣?
Kàu siōng lō͘-bé, Lí-un-su-teng ko͘-put-chiong chiong i só͘ chhun ê mi̍h, he̍k-sī ka-kī ê lāi-saⁿ, kui kōaⁿ chu-á, kap tè i ê lâng só͘ ū ê mi̍h, it-chīn the̍h hō͘ in. Nā sī in iáu-bē boán-chiok. In put-kò sī beh kiông chhiúⁿ chiū-sī. Siūⁿ kàu bô lō͘, Lí-un-su-teng chiah chiong chi̍t chiah gû, kap chhiūⁿ-gê the̍h hō͘ in. 到上路尾,Lí-un-su-teng 姑不chiong將伊所chhun ê物,抑是家己ê內衫,歸kōaⁿ 珠仔,kap tè伊ê人所有ê物,一盡提hō͘ in。但是in iáu-bē滿足。In不過是beh強搶就是。想到無路,Lí-un-su-teng 才將一隻牛,kap象牙提hō͘ in。
Tú-tio̍h chit khoán ê kéng-gū, bōe bián-tit hō͘ in tāi-ke ê sim-koaⁿ kàu-ke̍k sit-chì. Tāi-ke chai-iáⁿ tùi hit tōe-hng keng-kè, si̍t-chāi sī chin gûi-hiám. Hiah ê Má-ko-lô lâng tùi án-ni tiû-tû m̄ kap Lí-un-su-teng chòe-tīn khì. Sui-jiân khó͘-khǹg in, in iā-sī bô beh thiaⁿ. Tú-tio̍h án-ni, Lí-un-su-teng kūi-lo̍h kî-tó, chhiat-ì kiû Siōng-tè m̄-thang pàng-sak in. I chhut-siaⁿ kiû kóng, “Chì-tōa ê Siōng-tè ah, kiû Lí pang-chān goán, kiû Lí pang-chān goán. Kiû Lí kiù goán thoat-lī tùi-te̍k ê chhiú.” Tú著這款ê境遇,bōe免得hō͘ in大家ê心肝夠極失志。大家知影tùi hit地方經過,實在是真危險。Hiah ê Mâ-ko-lô人tùi án-ni躊躇 m̄ kap Lí-un-su-teng 做陣去。雖然苦勸in,in也是無beh聽。Tú著án-ni,Lí-un-su-teng 跪落祈禱,切意求上帝 m̄-thang放sak in。伊出聲求講:「至大ê上帝ah!求你幫贊阮,求你幫贊阮。求你救阮脫離對敵ê手。」
Koh tiap-á-kú, hiah ê Má-ko-lô lâng, chi̍t-ê chi̍t-ê lâi Lí-un-su-teng ê bīn-chêng jīn in ê m̄-tio̍h,kóng, Taⁿ in koat-ì bô beh pàng-sak in ê chú-lâng. Tùi hit-tia̍p liáu-āu, in chīn-tiong chiàu só͘ iok--ê,it-chīn lâi kiâⁿ. Koh tiap仔久,hiah ê Mâ-ko-lô人,一個一個來 Lí-un-su-teng ê面前認in ê m̄ 著,講,今in決意無beh放sak in ê主人。Tùi hit-tia̍p了後,in盡忠照所約--ê,一盡來行。
In tī lō͘-tiong koh-chài tú-tio̍h chōe-chōe khoán ê kan-khó͘. Chóng-sī kiâⁿ kàu Phô-tô-gâ ê léng-thó͘ ê sî, in tú-tio̍h chi̍t ê Phô-tô-gâ lâng, sòa hō͘ i hó khoán-thāi. Lí-un-su-teng tiàm tī i ê chhù liâu-ióng chi̍t lé-pài kú. I ê sin-thé chiū chiām-chiām khah ióng-kiāⁿ. In tùi chia koh khí-sin beh khì Lô-an-tà (Loanda). I ê lō͘-chām iok ū 300 Eng-lí. Tùi chit-tia̍p khí, koh kiâⁿ lō͘, chhe hong, pha̍k ji̍t, iau-gō. Lí-un-su-teng ê sin-thé chiām-chiām ná sit-la̍t. Koh bô lōa-kú, i sòa lóng bōe kiâⁿ. Āu-lâi chiong gû hō͘ i khiâ, i iā khiâ bōe tiâu. Sin-thé loán-jio̍k kúi-nā pái kiōng beh hūn--khì. Sin-thé hiah-ni̍h lám, i bōe-kò͘-tit siá ji̍t-kì,liân ji̍t-chí i iā bōe kì-tit. In tī 路中koh再tú著濟濟款ê艱苦。總是行到葡萄牙ê領土ê時,in tú著一個葡萄牙人,續hō͘伊好款待。Lí-un-su-teng tiàm tī 伊ê厝療養一禮拜久。伊ê身體就漸漸較勇健。In tùi chia koh起身beh去Lô-an-tà(Loanda)。伊ê路站約有300英哩。Tùi chit-tia̍p起,koh行路、吹風、曝日、枵餓。Lí-un-su-teng ê身體漸漸那失力。Koh無偌久,伊續攏bōe行。後來將牛hō͘ 伊騎,伊也騎bōe tiâu。身體軟弱幾若擺kiōng beh暈--去。身體hiah-ni̍h lám,伊bōe顧tit寫日記,連日子伊也bōe記得。
Hó kai-chài, koh bô kúi-ji̍t, in tùi hn̄g-hn̄g chiū khòaⁿ-kìⁿ hái. Tī 5 ge̍h 31 ji̍t (1854 nî), in tāi-kean-jiân kàu tī Lô-an-tà ê siong-káng. Tī hia Lí-un-su-teng tit-tio̍h chi̍t ê Eng-kok lâng ê hó khoán-thāi. I chin sió-sim teh kā i chiàu-kò͘. 好佳哉,koh無幾日,in tùi遠遠就看見海。Tī 5月31日(1854年),in大家安然到tī Lô-an-tà ê商港。Tī hia Lí-un-su-teng 得著一個英國人ê好款待。伊真小心teh kā伊照顧。
回上一頁    終戰後,   1951年,   散文