Hiān-chāi ê Pîⁿ-po͘-cho̍k kap A-mi-cho̍k
|
現在ê 平埔族佮阿美族 |
| Lîm Chheng-liâm |
林清廉 |
|
Teh-beh kóng-khí hiān-chāi ê sū, iā tio̍h kóng tām-po̍h kè-khì ê chêng-hêng lâi chiap-sòa.
|
Teh-beh講起現在ê事，iā tio̍h講tām-po̍h過去ê情形來接續。 |
|
In-ūi góa ū tha̍k-tio̍h 12 ge̍h hō ê Kàu-hōe-pò, ū chi̍t phiⁿ thòe Pîⁿ-po͘-cho̍k teh piān-kái in ê oan-óng, góa ê sim put-chí siū kám-tōng, só͘-í siá chit phiⁿ choan-choan lâi lūn Gî-lân ê Pîⁿ-po͘-cho̍k. (Iā āu-lâi sòa lūn tang-pō͘ ê A-mi-cho̍k).
|
因為我有讀著12月號ê教會報，有1篇替平埔族teh辯解in ê冤枉，我ê心不止受感動，所以寫這篇專專來論宜蘭ê平埔族(Iā後來sòa論東部ê阿美族). |
|
Gî-lân ê Pîⁿ-po͘-cho̍k, pún ū 36 siā,40 gōa nî chêng, in ê lâng-gia̍h put-chí chōe, kàu-hōe iā chin heng-khí. Hit-tia̍p in chin hù-jū, in-ūi in ū “kong-cho͘,” “su-cho͘” thang siu. Chiū-sī kū chèng-hú ê sî-tāi, ū te̍k-pia̍t khóaⁿ-thaiīn. Tī ta̍k siā ê hū-kūn ê thó͘-tōe,Hàn-jîn nā khì khai-khún, kàu siu-sêng ê sî, múi nî tio̍h la̍p-cho͘, kau in ê thâu-ba̍k. Thâu-ba̍k tû kong-hùi í-gōa,chhun--ê, tio̍h chiàu teng, kháu, pun hō͘ ta̍k hō͘. (Hit-sî kàu-hōe ê keng-hùi, bô tùi kò-jîn tôe, lóng sī thâu-ba̍k tùi kong-cho͘ lâi chi-chhut). Su-cho͘sī in nā bōe chhân bô tó-tn̄g, bóe chhân ê lâng, múi nî iû-goân tio̍h la̍p tām-po̍h hō͘ bōe-chú. Chit nn̄g khoán---“Kong-cho͘,” “su-cho͘,” chóng miâ kiò-chòe“hoan-cho͘.” In-ūi ū chit-khoán “hoan-cho͘” thang siu, só͘-í in (Pîn-po͘-cho̍k)khah pîn-tōaⁿ. Ū lâng bián sím-mi̍h chòe-kang, iû-goân ōe-tit seng-oa̍h.
|
宜蘭ê平埔族，本有36社，40外年前，in ê人額不止chōe，到尾iā真興起。Hit-tia̍p in真富裕，因為in有「公租」、「私租」thang收。就是舊政府ê時代，有特別款待。Tī ta̍k社ê附近ê土地，漢人若去開墾，到生成ê時，每年tio̍h納租，交in ê頭目。頭目除公費以外，chhun--ê，tio̍h照丁、口，分hō͘ ta̍k戶。(Hit時教會ê經費，無對個人tôe，lóng是頭目對公租來支出)。私租是in若買田無tó斷，買田ê人，每年iû-goân tio̍h納tām-po̍h hō͘賣主。Chit 2款---「公租」、「私租」總明叫做「番租」。因為有這款「番租」thang收，所以in (平埔族) khah pîn-tōaⁿ。有人免sím-mi̍h做工，iû-goân ōe得生活。 |
|
Kàu sin chèng-hú léng Tâi liáu-sū,keng-kè 10 sò͘ nî, chiū chit khoán ê “hoan-cho͘” kā i hòe-bô. Ū ēng Kong-chè-koàn (kiò-chòe “Pó͘-chhiong-kim”),lâi pó͘-chō͘ in. Khó-sioh in bōe-hiáu pó-siú, keng-kè bô kúi nî, chiū long bô--khì. Tùi án-ni, in ê seng-oa̍h khah khùn-lân, ko͘-put-chiong tio̍h sì-sòaⁿ, sì-kòe khì chhē thâu-lō͘, tùi án-í, ta̍k siā ê jîn-sò͘ chiām-chiām khah chió, ū-ê chhun 10 sò͘ hō͘, ū-ê chhun 5, 6 hō͘,ū só͘-chāi lóng bô.
|
到新政府領台了後，經過10數年，就這款ê「番租」kā i毀無。有用公債卷(叫做「補充金」)，來補助in。可惜in bōe-hiáu保守，經過無幾年，就就lóng無--去。對án-ni，in ê生活 khah困難，ko͘-put-chiong tio̍h四散，sì-kòe去chhē頭路，對án-ni，ta̍k社ê人數漸漸khah少，有ê chhun 10數戶，有ê chhun 5、6戶，有所在lóng無。 |
|
Taⁿ in ê sì-sòaⁿ tah-lo̍h khì ?
|
Taⁿ in ê四散tah-lo̍h去？ |
|
1.Ui-tio̍h seng-oa̍h-siōng ê koan- hē, in ê cha-bó͘-kiáⁿ khah ài kè Hàn- jîn. Só͘-í hō͘ Hàn-jîn kap Lāi-tōe lâng chhōa chin-chōe khì. Tùi án-ni, in ê siⁿ-thòaⁿ, ti̍t-ti̍t kiám-chió, só͘-í hiān-chāi ê Pîⁿ-po͘-cho̍k khah chió.
|
1. 為tio̍h生活上ê關係，in ê cha-bó͘-kiáⁿ khah愛嫁漢人。所以hō͘漢人kap內底人娶真chōe去。對án-ni，in ê生thòaⁿ，直直減少，所以現在ê平埔族khah少。 |
|
2. Hiān-chāi só͘ chûn-chāi Gî-lân ê Pîⁿ-po͘-cho̍k, tōa-pō͘-hūn sī chhian-sóa tī Tang-pō͘. Chóng-sī tī Koe-lâng, Tâi-pak iā ū. Tang-pō͘ tē-it chōe ê só͘-chāi, chiū-sī tī Hoe-liân-káng koe hū-kūn ê tōe-hng, tē-jī sī tī Tâi-tang koe hū-kūn, iā Gio̍k-lí chng, Má-tāi-an, Lí-hî-bé lóng ū. Koh chi̍t pō͘-hūn sī khiā-khí tī Tang-pō͘ ê iân-hái, tùi Iâm-liân-khiⁿ thàu kàu Tōa-chiam-chio̍h, chiàu góa só͘-chai, ū pah-gōa hō͘.
|
2. 現在所存在宜蘭ê平埔族，大部份是遷徙tī東部。總是tī基隆、台北也有。東部第一chōe ê所在，就是tī花蓮港街附近ê地方，第二是tī台東街附近，iā玉里庄、馬太鞍、鯉魚潭尾lóng有。Koh chi̍t部份是khiā起tī東部ê沿海，對鹽寮坑透到大尖石，照我所知，有百外戶。 |
|
Hiān-chāi iáu tī Gî-lân ê Pîⁿ-po͘-cho̍k, tùi tī chong-kàu sím-mi̍h khoán ? Tōa-pō͘-hūn iáu sī Ki-tok-kàu. Sui-jiân in ê siā-lāi pài-tn̂g bô--khì, m̄-sī lóng-chóng bô. Ū-ê sī î-choán tī khah lāu-jia̍t ê só͘-chāi.
|
現在iáu tī宜蘭ê平埔族，對tī宗教sím-mi̍h款？大部份iáu是機督徒。雖然in ê社內拜堂無--去，m̄是lóng總無。有ê是疑轉tī khah鬧熱ê所在。 |
|
Hiān-sî Lâm-iông sam-kūn (goân-pún 36 siā ê tōe-hng), iáu ū 8 keng ê pài-tn̂g kap káng-gī-só͘, ta̍k keng lóng ū Pîⁿ-po͘-cho̍k kap Hàn-jîn saⁿ-kap lé-pài. Sui-jiân ū chi̍t pòaⁿ keng bô, iáu- kú ū kúi-nā keng chòe lé-pài ê lâng-gia̍h, sī Pîⁿ-po͘-cho̍k khah chōe. Sui-jiân ū-ê lī pài-tn̂g khah hn̄g, bô lâi chòe lé-pài. Thoân-kàu-su nā chai-iáⁿ, thang khì chio-ho͘ in, in-ūi in iû-goân sī Ki-tok-kàu.
|
現時蘭陽三郡(原本36社ê地方)，iáu有8間ê拜堂kap講議所，ta̍k間lóng有平埔族kap漢人saⁿ-kap禮拜。雖然有一半間無，iáu-kú有幾nā間做禮拜ê人額，是平埔族khah chōe。雖然有ê離拜堂khah遠，無來做禮拜。傳教師若知影，thang去招呼in，因為in iû-goân是基督徒。 |
|
A-bí-cho̍k, chiū-sī tiàm-tī tang Tâi-oân khiā-kh2i ê goân-chū-bîn, in goân-pún bīn bô chhiah-jī, iā bô thâi-lâng ê hong-sio̍k; in só͘ tiàm, sī tī Thài-pêng-iûⁿ soaⁿ-kha ê só͘-chāi, só͘-í lâng kā in hun-pia̍t sī “kē-soaⁿ-hoan” (pa̍t-khoán, goân-pún lâm-lú, bīn lóng tio̍h chhiah-jī, iā siông-siông ài thâi-lâng, seng-oa̍h sī tiàm-tī soaⁿ-lāi, só͘-í lâng kā i hun-pia̍t sī “koân-soaⁿ-hoan”).
|
阿美族，就是tiàm tī東台灣企起ê原住民，in 原本面無刺字，也無thâi 人ê風俗；in 所tiàm,是tī平洋山腳ê所在，所以人kā in 分別是「低山番」（別款，原本男女，面攏著刺字，也常常愛thâi 人，生活是tiàm tī山內，所以人kā 伊分別是「懸山番」 ）。 |
|
Taⁿ góa só͘ teh kóng ê, sī choan kóng “kē-soaⁿ-hoan”(A-bí-cho̍k); tùi Hôe-lân-káng kàu Tâi-tang, chi̍t-chōa pêng-iûⁿ í-ki̍p iân-hái-piⁿ, sì-kòe lóng ū A-bí-cho̍k teh khiā-khí (tāi-io̍k ū óa gō͘ bān), lūn in ê seng-oa̍h, choân-pō͘ sī keng-lông, bē-hiáu chòe seng-lí, cha-po͘-ê, ū-sî ài lia̍h, cha-bó͘-ê, lóng tio̍h choh-sit.
|
今我所teh 講--ê,是專講「低山番」（阿美族）；tùi洄瀾港 到台東，一chōa 平洋以及沿海邊，四界攏有阿美族teh 企起（大約有倚5萬），論in ê生活，全部是耕農，bē 曉做生理，查甫--ê,有時愛掠；查某--ê,攏著做穡。 |
|
Lūn kàu-io̍k, koaⁿ-hú tī ta̍k só͘-chāi lóng ū kā in siat kong-ha̍k-hāu, koh tī ta̍k-ê hoan-siā ū siat iā-o̍h, hō͘ siàu-laîn ê lâm-lú o̍h kok-gí, in chin hoaⁿ-hí o̍h kok-gí, ōe kóng kok-gí ê siàu-liân-lâng khah chōe, ōe kóng Hàn-gí ê chin chió.
|
論教育，官府tī逐所在攏有kā in 設公學校，koh tī逐個番社有設夜學，hō͘少年ê男女學國語，in 真歡喜學國語，會講國語ê少年人較濟，會講漢話--ê真少。 |
|
Lūn in ê khí-chhù, pun sī sòe-á keng, chhù-lāi ēng thîn, koaⁿ-chin pa̍k pi-á chòe khàng-chhn̂g, tiong-iong lâu chi̍t-ê khang-tōe thang khí-hóe hang-sio; hiān-chāi teh kái-chèng, chiām-chiām teh khí tang-iûⁿ-sek, thang-á-mn̂g, po-lê-tō͘ thoah-mn̂g, chóng-sī gōa-bīn khòaⁿ chhin-chhiūⁿ tang-iûⁿ-sek, lāi-bīn soah bô sêng. Chóng-sī kàu chit-chām chiū teh-beh gûi-hiám lah, in pêng-sî sī chin khiām, chóng-sī í-keng ū lâng chhù khí chin sóng, chia̍h chhēng ke̍k iu-téng ê, bô kúi-nî ê tiong-kan, chhân lóng bōe-khì, chhù iā sòa bōe-khì, ke-hóe lóng khai liáu-liáu, kiaⁿ-liáu āu-lâi iā ōe chōe-chōe lâng chhin-chhiūⁿ án-ni.
|
論in ê起厝，本是細仔間，厝內用藤、菅榛縛箄仔做炕床，中央留一個空地通起火烘燒；現在teh 改正，漸漸teh 起東洋式，窗仔門，玻璃肚拖門，總是外面看親像東洋式，內面卻無像。總--是到這chām 就teh-beh 危險啦，in 平時是真儉，總--是已經有人厝起真爽，食、穿極優等--ê,無幾年ê中間，田攏賣--去，厝也續賣--去，家伙攏開了了，驚了後來也會濟濟人親像án-ni。 |
|
Lūn chong-kàu, in só͘ ho̍k-sū ê, khah iàu-kín sī chó͘-kong, ta̍k-pái nā siu-tang liáu-āu, chiū thong-siā liân-ha̍p chia̍h-chiú thiàu-bú, kì-liām in ê chó͘-kong, iā piáu-bêng kám-siā chō-bu̍t-chú, ū-ê ū ho̍k-sū lo̍k-thâu iah sī ti-thâu. Tī Gio̍k-lí chi-thiaⁿ koán-lāi ê A-bí-cho̍k, in ê chhù-lāi khah chōe ū sū sîn-siā, iā tī chōe-chōe ê chng-thâu ū khí sîn-siā, kè-chhōa ê sî, chiū kh3i sîn-siā chham-pài, kéng-chhat-kaoⁿ li̍p-hōe, chhin-cho̍k iā lóng tè khì khòaⁿ, án-ni chòe kiat-hun-sek; chōng-sek iā ū ê chhiáⁿ hôe-siūⁿ lâi liām-keng, í-keng ū A-bí-cho̍k ê lâng chòe tang-iûⁿ-sek ê hôe-siūⁿ, siông-siông hō͘ lâng chhiáⁿ khì hù chōng-sek.
|
論宗教，in 所服事--ê,較要緊是祖公，逐擺若收冬了後，就通社聯合食酒跳舞，紀念in ê祖公，也表明感謝造物主，有ê有服事鹿頭抑是豬頭。Tī玉里支廳管內ê阿美族，in ê厝內較濟有祀神社，也tī濟濟ê庄頭有起神社，嫁娶ê時，就去神社參拜，警察官立會，親族也攏tè 去看，án-ni做結婚式；葬式也有ê請和尚來唸經，已經有阿美族ê人做東洋式ê和尚，常常hō͘人請去赴葬式。 |
|
Lūn thoân-kàu tī A-bí-cho̍k ê tiong-kan, chit-tia̍p tú-teh khai-chiàn, sêng-chek hó, í-keng ū tit-tio̍h kúi-nā lâng lâi sìn. Hiān-sî nā pò͘-tō tī in tiong-kan, he̍k-sī kò-jîn pò͘-tō iah-sī thoân-thé, lóng hó ki-hōe. Kū-nî cha̍p-jī ge̍h, pò͘-tō thoân lâi Koan-im-soaⁿ ê sî, góa ū chhōa in khì thàm hoan-siā, hit-sî ū kúi-nā ê hū-jîn-lâng chòe-tīn, chiông-tiong ū chi̍t-lâng Phoaⁿ--sì A-mōe, Lâu Thian-lâi tiúⁿ-ló chhiáⁿ i chòe thong-e̍k, chiū ji̍p-khì in ê chhù-lāi, keng-kòe kúi-nā ke, kóng-tō-lí hō͘ in thiaⁿ, in thiaⁿ-liáu chin hoaⁿ-hí, lóng bô hoán-tùi. o-ló goán só͘ kóng ê, sī chin ū-iáⁿ, iā hián-bêng kám-siā ê khoán, kóng: “kai-chài lín lâi pò goán chai, sī kiò-chhíⁿ goán ê sim.” Lūn thoân-thé ê pò͘-tō, khòaⁿ Khó͘ Lâm-bián sàng só͘ pò ê, chiū chai. Lūn thoân-kàu tī A-bí-cho̍k chiong-lâi tio̍h cháiⁿ-iūⁿ chìn-hêng, pí-lâng siông teh gián-kiù, ǹg-bāng āu-ge̍h beh ōe chiap-sòa koh siá tām-po̍h hō͘ lia̍t-ūi chòe chham-khó.
|
論傳教tī阿美族ê中間，這tia̍p抵teh 開戰，成績好，已經有得著幾若人來信。現時若佈道tī in 中間，或是個人抑是團體，攏好機會。舊年12月，佈道團來觀音山ê時，我有chhōa in 去探番社，hit時有幾若個婦人人做陣，從中一人潘--氏阿妹，劉天來長老請伊做通譯，就入去in ê厝內，經過幾若家，講道理hō͘ in 聽，in 聽了真歡喜，攏無反對，o-ló阮所講--ê,是真有影，也顯明感謝ê款，講：「佳哉 lín來報阮知，是叫醒阮ê心。」論團體ê佈道，看許南勉sàng 所報--ê,就知。論傳教tī阿美族，將來著怎樣進行，鄙人常teh 研究，向望後月beh 會接續koh寫淡薄hō͘列位做參考。 |
|
[Tâi-oân Kàu-hōe Kong-pò tē 602 hō (Kòa-chhài-chí tē 112 hō), 1935 nî 5 ge̍h]
|
[台灣教會公報第602號（芥菜子第112號），1935年5月] |
