Kai Bo̍k-su ê Toān-kì_02
|
偕牧師ê傳記_02 |
| Tân Khêng-ku |
陳瓊琚 |
|
Tē 2 Chiuⁿ
|
第2章 |
|
1.Lūn khí-thâu thoân-tō ê ûi-lân.
|
1.論起頭傳道ê 為難。 |
|
Taⁿ nā beh thoân tō-lí tī chit khoán ngī-sim bê-sìn ê Hàn-jîn ê tiong-kan, iáu ū chin-chōe ê ûi-lân kap kan-khó͘ ê sū, bi̍h tī thâu-chêng teh tán i :---
|
今若beh 傳道理tī 這款硬心迷信ê 漢人ê 中間，iáu 有真濟ê 為難kap艱苦ê事，bi̍h tī 頭前teh 等--伊：--- |
|
(a) In khòaⁿ gōa-kok lâng sī kiò- chòe hoan-á, chin biáu-sī khòaⁿ-khin in, nā ū ki-hōe chiū beh hām-hāi in ; só͘-í ài beh thoân tō-lí ê lâng tek-khak tio̍h ū tám-le̍k kap ióng-khì.
|
(a) In看外國人是叫做番仔，真藐視看輕in，若有機會就beh 陷害 in;所以ài beh 傳道理ê 人的確著有膽力kap勇氣。 |
|
(b) In ka-kī chheng-chòe Tiong-kok lâng á-sī Hàn-jîn, m̄ goān o̍h gōa-kok ōe lâi thiaⁿ in ê kà-sī, só͘-í thoân tō-lí ê lâng tio̍h ài seng o̍h in ê khiuⁿ-kháu lâi chìn-hêng hó-táⁿ thoân Hok-im hō͘ in thiaⁿ chiah ū ǹg-bāng.
|
(b) In家己稱做中國人抑是漢人，m̄ 願學外國話來聽in ê 教示，所以傳道理ê 人著ài 先學in ê 腔口來進行好膽傳福音hō͘ in 聽才有向望。 |
|
(c) Gōa-kok lâng sui-bóng koh-khah thong-ta̍t in ê siā-hōe sū-chêng, ia̍h sī put-ki̍p pún-tōe lâng ê chai-iáⁿ, só͘-í tek-khak tio̍h tùi in ê tiong-kan lâi tit- tio̍h te̍k-tong ê jîn-châi thang chai-pôe hō͘ in chòe Bo̍k-su lâi thoân tō-lí, chiah si̍t-chāi ōe thang ta̍t chin ê bo̍k-tek.
|
(c) 外國人雖罔koh較通達 in ê 社會事情，亦是不及本地人ê 知影，所以的確著tùi in ê 中間來得著tek當ê 人才thang 栽培hō͘ in 做牧師來傳道理，才實在會通達真ê 目的。 |
|
Chóng-sī taⁿ lūn tē-it ê khùn-lân, Kai Bo̍k-su iáu-bē lâi chia, tī Ka-ná-tāi ê sî, chiū í-keng ū kak-ngō͘, put-ko í-gōa ê khùn-lân sī nā tn̄g-tio̍h ê sî chiah ōe chai. Koh-chài lūn o̍h Tâi-oân ōe ia̍h sī chin khùn-lân, in-ūi nā bô chin- chōe chîⁿ thang chhiáⁿ khah hó ê sian-siⁿ chīn-sim kà-sī, khah bô thang ǹg- bāng beh cheng-thong pún-tōe ōe. Chóng-sī Kai Bo̍k-su khí-thâu só͘ ū ê chîⁿ-goân sī bô jōa-chōe, só͘-í beh ēng chit khoán chhia-chhí ê hoat-tō͘ sī bô hoat-tit, tì-kàu i só͘ chhiáⁿ ê sian-siⁿ, siōng kú sī chi̍t-nn̄g ge̍h-ji̍t chiū lī-khui, āu-lâi ko͘-put-chiong tio̍h kap só͘ chhiàⁿ ê ku-lí lâi thoàn-liān pún-tōe ōe, m̄-kú kàu-bé liân ku-lí sòa bô ài hō͘ i chhiàⁿ, in-ūi hiâm put-sî tio̍h kap i kóng-ōe hùi-khì.
|
總是今論第一個困難，偕牧師iáu-bē 來chia，tī 加拿大ê 時，就已經有覺悟，不過以外ê 困難是若tn̄g--著ê 時才會知。Koh 再論學台灣話亦是真困難，因為若無真濟錢thang 請較好ê 先生真心教示，較無thang向望beh 精通本地話。總--是偕牧師起頭所有ê 錢源是無偌濟，所以beh 用這款奢侈ê 法度是無法--tit，致到伊所請 ê 先生，上久是1、2月日就離開，後--來姑不chiong 著kap所倩ê 苦力來鍛練本地話，m̄-kú 到尾連苦力續無ài hō͘ 伊倩，因為嫌不時著kap伊講話費氣 。 |
|
Kai Bo̍k-su āu-lâi chiū siūⁿ chhut chi̍t ê kè-tì, ài beh kap chhī-gû gín-ná kau-pôe, ia̍h thang kap in thoàn-liān ōe, só͘-í chiah chhut-khì kau-iá-gōa. Hit-sî ū khòaⁿ-tio̍h cha̍p-jī-saⁿ ê gín-ná teh chhī gû, chiū kiâⁿ-óa khì beh kap in kóng-ōe, chóng-sī in tōa-siaⁿ hoah, kóng, “Hoan-á lâi lah,” tāi-ke kín cháu khì bi̍h. Koh keh-ji̍t, i chiū koh chhut- khì chhì-khòaⁿ leh, tē-jī pái sui-bóng in lóng bô cháu, m̄-kú i nā koh khah kūn- óa khì, in tiāⁿ-tio̍h koh cháu, só͘-í i chiū koh tńg-lâi. Kàu tē-saⁿ ji̍t, Kai Bo̍k- su chiah ōe tit-thang kap hiah ê gín-ná kóng-ōe, hit ê in-toaⁿ sī bô phah-sǹg thiaⁿ-tio̍h gōa-kok lâng teh kóng pún- tōe ōe chin kî-koài, koh-chài Kai Bo̍k-su tùi tē-á the̍h chhut chi̍t ê sî-pió-á hō͘ in khòaⁿ, só͘-í tāi-ke cháu-óa lâi khòaⁿ hit ki tn̂g-chiam cháiⁿ-iūⁿ ka-kī ōe tín-tāng, koh thiaⁿ-tio̍h hit sî-pió siaⁿ chin kî-koài, āu-lâi sòa káⁿ óa lâi i ê sin-piⁿ khòaⁿ i só͘ chhēng ê iûⁿ-ho̍k, kap gōa-kok liú-á téng-téng, chin hoaⁿ- hí, āu-lâi tāi-ke sòa kap Kai Bo̍k-su kiat hó pêng-iú.
|
偕牧師後來就想出一個計智，ài beh kap飼牛囡仔交陪，亦thang kap in 鍛練話，所以才出去郊野外。Hit 時有看著12、3 個囡仔teh 飼牛，就行倚去beh kap in講話，總--是in 大聲喝，講：「番仔來--lah。」大家緊走去bi̍h。Koh 隔日，伊就koh 出去試看--leh，第2擺雖罔in 攏無走，m̄-kú 伊若koh 較近倚去，in 定著koh 走，所以伊就koh 轉--來。 到第3日，偕牧師才會tit thang kap hiah ê 囡仔講話，hit 個因端是無扑算聽著外國人teh 講本地話真奇怪，koh 再偕牧師tùi 袋仔提出1個時錶仔 hō͘ in 看，所以大家走倚來看hit 支長針怎樣家己會振動，koh 聽著hit 時錶聲真奇怪，後--來續敢倚來伊ê 身邊看伊所穿ê 洋服，kap外國鈕仔等等，真歡喜，後--來大家續kap偕牧師結好朋友。 |
|
Tùi hit-sî í-āu, Kai Bo̍k-su ta̍k-ji̍t chhut-khì khòng-iá kap in kóng-ōe, tāi- khai kúi-nā tiám-cheng kú, āu-lâi hiah ê gín-ná tian-tò khah-chá lâi thèng-hāu Kai Bo̍k-su, ū-sî ūi-tio̍h khah bān chhut-khì, sòa lâi i ê chhù chhōa i. Kai Bo̍k-su put-sî tì-ì thiaⁿ in ê hoat-im kap chham in kóng-tang kóng-sai, án-ni thoàn-liān kúi-nā ge̍h-ji̍t kú, chiū put- chí gâu kóng-ōe, koh chi̍t hong-bīn, i lóng bô ài kap Se-iûⁿ lâng chham bat Eng-gú ê Tiong-kok lâng chòe-tīn, choan-sim gián-kiù Hàn-bûn kap o̍h pún-tōe ōe, só͘-í bô jōa-kú i chiū ōe- hiáu ēng pún-tōe ōe soat-kàu.
|
Tùi hit時以後，偕牧師逐日出去曠野kap in 講話，大概幾若點鐘久，後--來hiah ê囡仔顛倒較早來聽候偕牧師，有時為著較慢出--去，續來伊ê 厝chhōa--伊。偕牧師不時致意聽in ê 發音kap chham in 講東講西，án-ni 鍛練幾若月日久，就不止gâu 講話，koh 一方面，伊攏無ài kap西洋人chham bat 英語ê 中國人做陣，專心研究漢文kap學本地話，所以無偌久伊就會曉用本地話說教。 |
|
2.Thâu-pái ēng pún-tōe ōe thoân- tō kap thâu-pái só͘ tit-tio̍h ê sìn-chiá.
|
2.頭擺用本地話傳道 kap 頭擺所得著ê 信者。 |
|
Kai Bo̍k-su thâu chi̍t-pái ēng pún-tōe ōe soat-kàu ê tôe-ba̍k sī kóng, “Siūⁿ ài tit-tio̍h kiù ê lâng tio̍h cháiⁿ-iūⁿ chòe ?” Tē saⁿ-hāng, chiū-sī beh tit-tio̍h hó ê jîn-bu̍t lâi chòe Bo̍k-su ê sū. Lūn chit- hāng ia̍h sī put-chí oh ê tāi-chì, Kai Bo̍k-su ia̍h sī ū kám-kak-tio̍h chit chân, in-ūi nā-sī sió-khóa ū ha̍k-būn ê lâng nā m̄-sī hàn-ha̍k-chiá ia̍h sī sìn Jû-kàu só͘ kà-sī ê lâng, só͘-í m̄-nā bô ài kap i chòe pêng-iú, hoán-tńg chin oàn-hūn i. Hiah ê lâng ū ê ji̍p khì Kai Bo̍k-su ê chhù-lāi the̍h i ê Sèng-keng kap chheh hiat tùi bîn-chhn̂g-kha ji̍p-khì, koh bú- jio̍k kā i thí-chhiò chiah chòe in khì, koh ū ê tùi i piah-n̍i̍h só͘ tiàu ê Cha̍p- tiâu-kài kā i thiah hiat-ka̍k, ū ê ēng thô͘-bê lâi kô͘ Cha̍p-tiâu-kài; tāi-ke ēng chióng-chióng ê hoat-tō͘ lâi pek-hāi i.
|
偕牧師頭1擺用本地話說教ê 題目是講：「想ài 得著救ê 人著怎樣做？」第3項，就是beh 得著好ê 人物來做牧師ê 事。論這項亦是不止oh ê 代誌，偕牧師亦是有感覺著這層，因為若是小可有學問ê 人若m̄ 是漢學者亦是信儒教所教示ê 人，所以m̄但無ài kap伊做朋友，反轉真怨恨--伊。Hiah ê 人有ê 入去偕牧師ê 厝內提伊 ê 聖經kap冊hiat tùi 眠床腳入去，koh 侮辱kā 伊恥笑才做in 去，koh有ê tùi 伊壁--n̍i̍h 所吊 ê 10條誡kā 伊拆hiat-ka̍k,有ê 用土糜來糊十條誡；大家用種種ê 法度來迫害伊。 |
|
Chóng-sī chi̍t ji̍t ū chi̍t ê siàu-liân ê su-seng lâi thàm i, khòaⁿ i ê siòng-māu lóng bô chhin-chhiūⁿ pêng-siông ê su- seng, sī chin phiau-phiat hó-khòaⁿ koh tiong-hō͘, ū ēng chōe-chōe būn-tôe lâi mn̄g Kai Bo̍k-su. Ta̍k-hāng Kai Bo̍k- su chhin-chhiat kā i khui-thiah, kàu i beh tńg-khì ê sî, chiū chhiáⁿ i nā ài mn̄g sím-mi̍h chiah tī àm-sî koh lâi. Chit ê siàu-liân lâng thàn i ê ōe chiū koh lâi, tiām-tiām thiaⁿ i kî-tó kap gîm- si. Kàu gîm-si liáu-āu chiah kā i soat-bêng, sòa ēng hit pún sàng i. Chit ê siàu-liân lâng sī put-chí phoh-si̍t tì-ì thiaⁿ Kai Bo̍k-su ê ōe. Só͘-í Kai Bo̍k-su sim-lāi teh siūⁿ chit ê kiám m̄-sī Siōng- tè só͘ siúⁿ-sù chhong-bêng koh hó ê lâng beh lâi ji̍p Ki-tok-kàu sòa chòe Bo̍k-su ê siàu-liân lâng mah ? Hit-mî ūi-tio̍h siuⁿ hoaⁿ-hí sòa bōe khùn-tit. Keh thiⁿ- kng i koh chhōa chi̍t ê kú-jîn lâi piān- lūn chong-kàu, koh keh-ji̍t, i chhōa 6 ê kú-jîn lâi piān-lūn tō-lí óa nn̄g-tiám cheng kú. Koh saⁿ-ji̍t āu, i ū chhōa kúi- nā ê hàn-ha̍k-chiá lâi, tiong-kan chi̍t ê sī chin chhut-miâ ê phok-ha̍k-chiá. Koh keh-ji̍t i koh chhōa jī-cha̍p gōa ê lâi, kî- tiong chi̍t ê hàn-bûn sian-siⁿ chham chāi- lāi. Kai Bo̍k-su tī in ê bīn-chêng put-chí chhut-la̍t khui-thiah Jû, Tō, Sek sam- kàu ê khoat-tiám hō͘ in thiaⁿ. Hiah ê hàn-ha̍k-chiá kî-koài i sam-kàu ê tō-lí hiah-n̍i̍h se̍k, āu-lâi hō͘ i mn̄g liáu sòa lóng ōe thang ìn i, só͘-í tāi-ke tiām-tiām m̄- káⁿ koh khui-chhùi sòa saⁿ-sî kín tò-khì.
|
總--是一日有一個少年ê 書生來探--伊，看伊ê 相貌攏無親像平常ê 書生，是真phiau-phiat 好看koh 忠厚，有用濟濟問題來問偕牧師。逐項偕牧師親切kā 伊開拆，到伊beh 轉--去ê 時，就請伊若ài 問甚mi̍h才tī 暗時koh 來。這個少年人趁伊ê 話就koh 來，恬恬聽伊祈禱kap吟詩。到吟詩了後才kā 伊說明，續用hit 本送--伊。這個少年人是不止樸實致意聽偕牧師ê 話。所以偕牧師心內teh 想這個kiám m̄ 是上帝所賞賜聰明koh 好ê 人beh 來入基督教續做牧師 ê 少年人--mah？Hit 暝為著siuⁿ歡喜續bōe 睏--tit。隔天光伊koh chhōa 一個舉人來辯論宗教，koh 隔日，伊chhōa 6 個舉人來辯論道理倚2點鐘久。Koh 3 日後，伊有chhōa 幾若個漢學者來，中間一個是真出名ê 博學者。 Koh 隔日伊koh chhōa 20外個來，其中一個漢文先生chham在內。偕牧師 tī in ê 面前不止出力開拆儒，道，釋三教ê 缺點hō͘ in 聽。Hiah ê 漢學者奇怪伊三教ê 道理hiah n̍i̍h 熟，後--來hō͘ 伊問了續攏會thang 應--伊，所以大家恬恬m̄ 敢koh 開嘴續相辭緊倒--去。 |
|
Koh keng-kè iok ū pòaⁿ-tiám cheng kú, hit ê chheng-liân-lâng koh lâi, ia̍h tùi Kai Bo̍k-su kóng, “góa sìn lí só͘- kóng ê tō-lí lóng sī chin ê, in-ūi góa sī ài chai khòaⁿ sím-mi̍h kàu ê kà-sī khah hó, só͘-í put-sî chhōa hàn-ha̍k-chiá lâi, ta̍k-pái góa chim-chiok thiaⁿ sòa gián- kiù, í-keng chai-iáⁿ sī Iâ-so͘-kàu chiah ū chin-lí, só͘-í tùi chit-tia̍p khí, góa koat-sim beh chòe sìn-tô͘.” Chit ê chheng-liân chiū-sī āu-lâi Kai Bo̍k-su ū kau-tāi i koán-hat Pak-pō͘ lóng-chóng ê kàu-hōe, kap chòe Pak-pō͘ thâu chi̍t ê lâi hoán-hóe kóe-pìⁿ ê sìn-chiá, koh ia̍h sī chòe Pak-pō͘ thâu chi̍t ê Pún-tó lâng ê Bo̍k-su. I ê miâ chiū-sī kiò- chòe Giâm Chheng-hôa. Taⁿ Kai Bo̍k- su í-keng ū tit-tio̍h chi̍t ê pún-tōe lâng lâi chòe Bo̍k-su lah. Tùi chit-tia̍p liáu- āu Kai Bo̍k-su chīn-la̍t kà i ê Pe̍h-ōe-jī kap Sèng-keng, khòaⁿ-tio̍h i ê jia̍t-sim hō͘ Kai Bo̍k-su chin kám-sim. Koh-chài Kai Bo̍k-su tùi i lâi gián-kiù pún- tōe ōe chin lī-piān, in-ūi Giâm Chheng- hôa chin pún-sū koh ū châi-chêng chham hó kháu-châi, só͘-í Kai Bo̍k-su ê hoat-im chin chiàⁿ, koh āu-lâi put-chí gâu kóng pún-tōe ōe.
|
Koh經過約有半點鐘久，hit 個青年人koh 來，亦 tùi 偕牧師講：「我信你所講ê 道理攏是真-- ê,因為我是ài 知看甚mi̍h教ê 教示較好，所以不時chhōa 漢學者來，逐擺我斟酌聽續研究，已經知影是耶穌教才有真理，所以tùi 這tia̍p起，我決心beh 做信徒。」 這個青年就是後--來偕牧師有交代伊管轄北部攏總ê 教會，kap做北部頭1個來反悔改變 ê信者，koh 亦是做北部頭1個本島人ê 牧師。伊ê 名就是叫做嚴清華。今偕牧師已經有得著1個本地人來做牧師--lah。Tùi 這 tia̍p了後偕牧師盡力教伊ê 白話字kap聖經，看著伊ê 熱心hō͘ 偕牧師真感心。 Koh 再偕牧師tùi 伊來研究本地話真利便，因為嚴清華真本事koh 有才情chham好口才，所以偕牧師ê 發音真正，koh 後--來不止gâu 講本地話。 |
|
3.Giâm Chheng-hôa kap Kai Bo̍k- su chòe-tīn thâu chi̍t-pái ê pò͘-tō.
|
3.嚴清華kap偕牧師做陣頭一擺ê 佈道。 |
|
Kai Bo̍k-su ūi-tio̍h tit-tio̍h chit ê chin hó ê pêng-iú chin hoaⁿ-hí, só͘-í í-āu chi̍t ê thang chòe sian-siⁿ, chi̍t ê thang chòe ha̍k-seng, ū sî nn̄g lâng tōa-siaⁿ saⁿ- kap tha̍k-chheh, koh ū-sî chhiùⁿ-koa kap thoàn-liān kóng-ōe, tùi thiⁿ-kng kàu ê- hng lóng bô hioh-khùn, tì-kàu ū sî hō͘ keh-piah ê lâng giâu-gî in nn̄g ê kiám- chhái sī pìⁿ siáu-lâng, só͘-í phâng nn̄g au ê tê beh lâi hō͘ in, sòa khó͘-khǹg in tio̍h khì pu̍t-biō lâi hêng-hiuⁿ chiah ōe hó, nn̄g lâng lóng bô ài thiaⁿ i ê khó͘-khǹg, koh tāi-ke chhut-siaⁿ gîm-si, tì- kàu hit ê lâng lia̍h chòe in ê siáu iū- koh-chài hoat lah, hit nn̄g tè au sòa hiat-ka̍k, sûi-sî kín cháu chhut-khì.
|
偕牧師為著得著這個真好ê 朋友真歡喜，所以以後一個thang 做先生，一個thang 做學生，有時兩人大聲相kap讀冊，koh 有時唱歌kap鍛練講話，tùi天光到e昏攏無歇睏，致到有時hō͘ 隔壁ê 人giâu疑in兩個kiám-chhái是變痟人，所以捧兩甌ê 茶beh 來hō͘ in，續苦勸in 著去佛廟來行香才會好，2人攏無ài 聽伊ê 苦勸，koh 大家出聲吟詩，致到hit 個人掠做in ê 痟又koh 再發--lah，hit 2 tè 甌續hiat-ka̍k,隨時緊走--出-去。 |
|
Í-āu ta̍k-àm Kai Bo̍k-su teh kóng tō- lí ê sî, Giâm Chheng-hôa tiāⁿ-tio̍h tiàm tī i ê sin-piⁿ teh-thiaⁿ. Tùi án-ni chèng-lâng siū-khì Kai Bo̍k-su, sòa siū-khì i, só͘-í ū ê kā in lóe-mā, ū-ê ēng chio̍h- thâu tùi tâi-á chêng kòng ji̍p-khì. Koh- chài siông-siông tī pòaⁿ-lō͘ lâi tán Giâm Chheng-hôa beh tńg-khì ê sî, ū ê kā i koat chhùi-phóe, ū ê khiú i ê thâu-chang, ū ê kiò káu kā i kā, koh ēng chióng-chióng ê chhiú-tōaⁿ kā i khún- tio̍k, chóng-sī i kap Kai Bo̍k-su lóng bô chi̍t-su̍t-á ê sit-chì, iû-goân chin jia̍t- sim chòe in thoân tō-lí.
|
以後逐暗偕牧師teh 講道理ê 時，嚴清華定著tiàm tī 伊ê 身邊teh 聽。Tùi án-ni 眾人受氣偕牧師，續受氣伊，所以有ê kā in lóe 罵，有ê 用石頭tù台仔前--入-去。Koh 再常常tī 半路來等嚴清華beh 轉--去ê 時，有ê kā 伊koat 嘴phóe,有ê khiú 伊ê 頭鬃，有ê 叫狗kā 伊咬，koh用種種ê 手段kā 伊窘逐，總--是伊kap偕牧師攏無一屑仔 ê 失志，猶原真熱心做in 傳道理。 |
|
Tī 1872 nî, chhiu-thiⁿ ê sî, chi̍t-ji̍t Kai Bo̍k-su chhōa Giâm Chheng-hôa kap chhiàⁿ chi̍t ê taⁿ hêng-lí ê, kiōng saⁿ-lâng chhut-hoat khì Koe-lâng. Tī chit pái in ê chhut-gōa ū tú-tio̍h kúi-nā pái ê gûi-hiám sū. Khí-thâu kàu Báng-kah ê sî hō͘ lâng chin kong-kek, in-ūi hit sî hia sǹg-sī pài ngó͘-siōng ê tiong-sim tōe, chóng-sī kai-chài kàu-bé in ū thoat-chhut gûi-hiám ê só͘-chāi, kàu Sek-kháu ê sî, koh-chài hō͘ lâng ēng chio̍h-thâu, chng-á-kak kā in kòng, ná chhin-chhiūⁿ hō͘ lia̍p-lia̍p lūi, kai-chài tú sī àm-sî, só͘-í kín siám tùi soaⁿ-á-po͘ ji̍p khì, tùi hn̂g-chháu-tiong teh kiâⁿ ê sî koh hō͘ chi̍t-tīn chha̍t kā in jip, chóng-sī bô hō͘ in lia̍h-tio̍h, m̄-kú āu-lâi tú-tio̍h lo̍h tōa-hō͘, só͘-í tāi-ke saⁿ-khò͘ tâm lok-lok, koh lóng bô hé, ta̍k-ūi àm bong-bong, ū sî kha lap lo̍h kau-khut, ū sî that-tio̍h chio̍h-thâu, ū sî tōng-tio̍h chhiū-khok, chhin-chhiūⁿ án-ni kiâⁿ kàu Koe-lâng í-keng beh pòaⁿ-mî lah.
|
Tī 1872年，秋天ê 時，1日偕牧師chhōa 嚴清華kap倩一個擔行李--ê,共3人出發去雞籠。Tī chit擺in ê 出外有tú著幾若擺ê 危險事。起頭到艋舺ê 時hō͘ 人真攻擊，因為hit 時hia 算是拜偶像ê 中心地，總--是佳哉到尾in 有脫出危險ê 所在，到錫口ê 時，koh 再hō͘ 人用石頭，磚仔角kā in，若親像雨粒粒lūi,佳哉tú是暗時，所以緊閃tùi 山仔埔入去，tùi 園草中teh 行ê 時koh hō͘ 1陣賊kā in jip，總--是無hō͘ in 掠著，m̄-kú 後--來tú著落大雨，所以大家衫褲tâm-lok-lok，koh 攏無火，逐位暗bong-bong，有時腳lap 落溝窟，有時踢著石頭，有時tōng 著樹殼，親像án-ni 行到雞籠已經beh 半暝--lah。 |
|
Keh-ji̍t in nn̄g lâng khiā tī chi̍t-keng pu̍t-biō ê chio̍h-tôaⁿ téng gîm-si. Thiaⁿ-tio̍h ê lâng lóng ûi-óa lâi, tiong-kan ū lâng bat Giâm Chheng-hôa, só͘-í ēng pháiⁿ-ōe kā i mā. Hit sî Kai Bo̍k-su ū kiò i tio̍h hó-táⁿ tùi in lâi kóng tō-lí, chóng-sī i ê sim put-chí kiaⁿ, m̄-káⁿ kóng tō-lí, kan-ta thâu-khak tàm-tàm nā-tiāⁿ. Kai Bo̍k-su chiū toa-siaⁿ gîm-si, āu-lâi i ia̍h chhut-siaⁿ kap i gîm, gîm-si liáu-āu, i ê sim-koaⁿ ū piàn-ōaⁿ lah, sòa chin hó-táⁿ tōa-siaⁿ tùi chèng- lâng soat-kàu kóng, “Góa sī Ki-tok kàu-tô͘, góa ài kèng-pài chin ê Siōng-tè, só͘-í chhin-chhiūⁿ lâng só͘ khek ê ngó͘-siōng koat-toàn bōe pài tit.” I só͘ kóng ê khiok sī bô kúi-kù, chóng-sī ū hián-chhut sìn-sim ê ōe. Kàu-chia lâi Kai Bo̍k-su chiah si̍t-chāi thang kóng ū tit-tio̍h chi̍t ê m̄ kiaⁿ lâng khún-tio̍k chin ê pún-tōe bo̍k-su. Liáu-āu ū koh chiām-chiām ke-thiⁿ pún-tōe lâng lâi chòe bo̍k-su tàu pang-chān chòe Chú ê kang, koh ia̍h ū tit-tio̍h chōe-chōe ê soan- tō-hū sì-kòe chio-ho͘ lâng lâi sìn, só͘-í kàu-hōe chiām-chiām ná khóng-khoah.
|
隔日in 2人企tī 1間佛廟ê 石壇頂吟詩。 聽--著ê 人攏圍倚--來，中間有人bat 嚴清華，所以用歹話kā 伊罵。Hit 時偕牧師有叫伊著好膽tùi in 來講道理，總--是伊ê 心不止驚，m̄ 敢講道理，kan-ta 頭殼tàm-tàm nā-tiāⁿ。偕牧師就大聲吟詩，後--來伊亦出聲kap伊吟，吟詩了後，伊ê 心肝有變換--lah？續真好膽大聲tùi 眾人說教講：「我是基督教徒，我ài 敬拜真ê 上帝，所以親像人所刻ê 偶像決斷bōe 拜--tit。」伊所講ê 卻是無幾句，總--是有顯出信心ê 話。到chia 來偕牧師才實在thang 講有得著一個m̄ 驚人窘逐真ê 本地牧師。了後有koh 漸漸加添本地人來做牧師鬥幫贊做主ê 工，koh 亦有得著濟濟ê 宣道婦四界招呼人來信，所以教會漸漸那khóng闊。 |
|
4.Thâu chi̍t ê Soan-tō-hū.
|
4. 頭一個宣道婦。 |
|
Hit-tia̍p tùi Tām-súi tah sió-chûn-á khì iok-lio̍k ū sì-lí gōa lō͘, ū chi̍t ê chng kiò-chòe Gō͘-kó͘-khiⁿ. Chi̍t ji̍t tùi hia ū chi̍t ê chiú-kóaⁿ hū-jîn-lâng miâ kiò Thah-só, ū lâi Tām-súi thiaⁿ Kai Bo̍k- su kóng tō-lí; i put-chí ū siū kám-tōng, kàu Kai Bo̍k-su kóng soah ê sî, chiū chìn-chêng lâi kā Kai Bo̍k-su kóng, “Góa sī bô lō͘-ēng koh sòng-hiong ê kóaⁿ-hū, tī kúi-nā nî ê tiong-kan tú-tio̍h chōe-chōe chhiⁿ-chhám ê tāi-chì, ū khì mn̄g chōe-chōe sian ê pu̍t, ia̍h lóng bōe hō͘ góa tit-tio̍h pêng-an. Kai-chài kin- ná-ji̍t thiaⁿ-tio̍h lí ê tō-lí, hō͘ góa ê sim tit-tio̍h tōa pêng-an, ài kā lí seh-siā.”
|
Hit-tia̍p tùi淡水搭小船仔 去約略有4 里外路，有一個庄叫做五股坑。一日tùi hia 有一個守寡婦人人名叫塔嫂，有來淡水聽偕牧師講道理；伊不止有受感動，到偕牧師講煞ê 時，就進前來kā 偕牧師講：「我是無路用koh 散hiong ê 寡婦，tī 幾若年ê 中間tú著濟濟悽慘ê代誌，有去問濟濟仙ê 佛，亦攏bōe hō͘ 我得著平安。佳哉今仔日聽著你ê 道理，hō͘ 我ê 心得著大平安，ài kā 你說謝。」 |
|
Chit ê hū-jîn-lâng kap i saⁿ-sî liáu-āu chiū tò-khì, keh lé-pài chiū chhōa sì-gō͘ ê hū-jîn-lâng lâi thiaⁿ, koh kè chi̍t lé- pài, i koh chhōa kúi-nā ê lâi, ná-kú chhōa ná chōe, in tāi-ke thiaⁿ Kai Bo̍k-su ê soat-kàu tōa-tōa siū kám-tōng, in put-chí him-bō͘ ài chhiáⁿ i khì in ê chng-siā lâi siat-kàu; Kai Bo̍k-su hoaⁿ-hí ún-chún in ê só͘ kiû. Āu-lâi ū chhōa kúi-nā ê ha̍k-seng chòe-tīn khì Gō͘-kó͘- khiⁿ ê sî, chng-bîn lóng chhut-lâi kàu hn̄g-hn̄g ê só͘-chāi ngiâ-chi̍h in, chhōa in kàu chng-tiúⁿ Tân Phauh ê chhù. Tân phauh sī put-chí koân, koh siⁿ-chòe hó khòaⁿ. Āu-lâi Kai bo̍k-su ū sàng i chi̍t-pak ê cha̍p-tiâu-kài, só͘-í i ū chiong hit pak cha̍p-tiâu-kài lâi tah tī piah-n̍i̍h, koh kā chèng-lâng kóng, “Góa beh chun-siú chit ê cha̍p-tiâu ê kài-bēng lâi kiâⁿ, í-āu góa koat-toàn m̄ koh pài pu̍t.” Āu-lâi i ū kì-hù chi̍t-keng chhù chòe chiām-sî ê Lé-pài-tn̂g kap hō͘ Kai Bo̍k-su nā sì-kòe khì thoân tō-lí tò-tńg lâi thang hioh-khùn ê só͘-chāi.
|
這個婦人人kap伊相辭了後就倒--去，隔禮拜就chhōa 4、5個婦人人來聽，koh 過一禮拜，伊koh chhōa 幾若個來，那久chhōa 那濟，in 逐家聽偕牧師ê 說教大大受感動，in 不止欣慕ài 請伊去in ê 庄社來設教；偕牧師歡喜允准in ê 所求。後--來有chhōa 幾若個學生做陣去五股坑ê 時，庄民攏出來到遠遠ê 所在迎接in，chhōa in 到庄長陳炮 ê 厝。陳炮是不止懸，koh 生做好看。後--來偕牧師有送伊一幅 ê 十條誡，所以伊有將hit 幅十條誡來貼tī 壁--n̍i̍h,koh kā 眾人講：「我beh 遵守這個十條ê 誡命來行，以後我決斷m̄-koh 拜佛。」 |
|
Āu-lâi i ū koh kì-hù thó͘-tōe beh khí pài-tn̂g, koh ū chū-chi̍p chio̍h-thâu kap chng-á. Hit chng ê lâng tāi-ke chhut-la̍t hē tōe-ki, chha-put-to óa saⁿ-chhioh gōa koân, chiah tùi Báng-kah chi̍t-tūi ê Sûn-bú-tūi ê peng lâi chó͘-tòng m̄ hō͘ in khí, chóng-sī in lóng bô ài thiaⁿ in ê ōe, chòe in phah-piàⁿ khí, āu-lâi hiah ê peng ū ê phah tōa-kó͘, ū ê phah lô, ia̍h ū ê phah chhèng kap pí to-chhiuⁿ lâi háng-hoah in, iû-goân sī bô lō͘-ēng. Āu-lâi chiah ê peng-á ū ji̍p khì Tân Phauh ê chhù, ū ê khì hit ê Thah-só ê chhù lâi háng-hoah i, chóng-sī in nn̄g lâng lóng bô kiaⁿ, só͘-í hiah ê peng-á ko͘-put-chiong chiah koh tńg-khì Báng-kah pò- kò kóng “Chng-bîn lóng-chóng í-keng hō͘ Soan-kàu-su ê mô͘-su̍t bê-khì liáu- liáu lah.”
|
後--來伊有寄附一間厝做暫時ê 禮拜堂kap hō͘ 偕牧師若四界去傳道理倒轉來thang 歇睏ê 所在。後--來伊有koh 寄附土地beh 起拜堂，koh 有聚集石頭kap磚仔 。Hit庄ê 人逐家出力下地基，差不多倚3 尺外懸，才tùi 艋舺1隊ê 巡撫隊ê 兵來阻擋m̄ hō͘ in 起，總--是in 攏無ài 聽in ê 話，做in 扑拚起，後--來hiah ê 兵有ê 扑大鼓，有ê 扑鑼，亦有ê 扑銃kap比刀槍來哄喝--in，猶原是無路用，後--來chiah ê 兵仔有入去陳Phauh ê厝，有ê 去hit個塔嫂 ê 厝來哄喝--伊，總--是in兩人攏無驚，所以hiah-ê 兵仔姑不chiong才koh 轉去艋舺報告講：「庄民攏總已經hō͘ 宣教師ê 魔術迷去了了--lah。」 |
|
Āu-lâi tùi Báng-kah ê koaⁿ-hú ū kià bûn-su hō͘ Eng-kok Léng-sū kóng, “Kùi-kok ê Soan-kàu-su tī Gō͘-kó͘-khiⁿ teh chè-chō phàu-tâi, thàu mî tùi Tām- súi hô chài peng-khì, kap chhèng-chí lâi, só͘-í chhiáⁿ lí tio̍h kā in tiong-chí.” Sui-bóng sī tú-tio̍h chióng-chióng ê chó͘-tòng, iáu-kú Gō͘-kó͘-khiⁿ ê pài-tn̂g chiām-chiām khí hó, kàu-bé sòa khui lo̍k-sêng-sek. Taⁿ ōe-tit-thang kàu lo̍k-sêng, che lóng sī tùi tī chng-tiúⁿ Tân Phauh kap Thah-só nn̄g lâng ê chīn-la̍t chiah ōe. Taⁿ chit ê Thah-só chiū-sī Pak-pō͘ thâu chi̍t ê chòe Soan-tō-hū ê hū-jîn-lâng, sui-bóng i ê nî-hè la̍k-cha̍p-gōa, iáu-kú ūi-tio̍h tō-lí phe-miā chòe kang lóng bōe siān, kàu chi̍t-sì-lâng.
|
後--來tùi 艋舺ê 官府有寄文書hō͘ 英國領事講：「貴國ê 宣教師tī 五股坑teh 製造砲臺，透暝tùi 淡水河載兵器，kap銃子來，所以請你著kā in 中止。」雖罔是tú著種種ê 阻擋，iáu-kú五股坑ê 拜堂漸漸起好，到尾續開落成式。今會tit thang 到落成，che 攏是tùi tī 庄長陳炮kap塔嫂兩人ê 盡力才會。今這個塔嫂就是北部頭1個做宣道婦ê 婦人人，雖罔伊ê 年歲60 外，iáu-kú為著道理phe 命做工攏bōe siān到一世人。 |
|
5. Lūn kiàn-siat pài-tn̂g ê sū.
|
5 .論建設拜堂ê 事。 |
|
Lūn Kai Bo̍k-su thoân-kàu tī Tâi-oân Pak-pō͘ só͘ siat ê pài-tn̂g ū kúi-nā-cha̍p keng, só͘-í chin oh-tit thang ta̍k keng tī-chia lâi kóng-bêng, koh lūn Pak-pō͘ pài-tn̂g ê sū, ū Pak-pō͘ Kàu-hōe ê le̍k- sú thang khòaⁿ, só͘-í tī-chia só͘ ài kóng ê sī bô kúi keng; chóng-sī lóng sī chin tiōng-iàu ê só͘-chāi, góa tī chia só͘ pâi- lia̍t ê sī lóng bô chiàu nî-kō ê sūn-sū, sī kán-piān kì nā-tiāⁿ, chhiáⁿ bô gō͘-kái chiū-sī :---
|
論偕牧師傳教tī 台灣北部所設ê 拜堂有幾若10 間，所以真oh tit thang 逐間tī chia 來講明，koh 論北部拜堂ê 事，有北部教會ê 歷史thang 看，所以tī chia 所ài 講ê 是無幾間；總--是攏是真重要ê 所在，我tī chia 所排列ê 是攏無照年kō ê 順序，是簡便記nā-tiāⁿ，請無誤解就是：--- |
|
(a) Lūn Sin-tiàm. Chá-sî siông- siông tùi Sin-tiàm ū lâng khì Tām-súi thiaⁿ Kai Bo̍k-su soat-kàu, āu-lâi ū kúi- nā ê saⁿ-kap ài chhiáⁿ Kai Bo̍k-su khì Sin-tiàm kóng tō-lí, só͘-í ū chi̍t pái i hoaⁿ-hí kap in saⁿ-kap khì. Hit ji̍t tú sī Sin-tiàm teh chòe lāu-jia̍t, tiàm tī hia ê lâng khah hán-tit khòaⁿ-tio̍h gōa-kok lâng, ia̍h tāi-ke oe-khoeh, ū ê ài khòaⁿ, chóng-sī tiong-kan ia̍h ū chin-chōe pháiⁿ-lâng ài hāi Kai Bo̍k-su. Kai-chài āu-lâi ūi-tio̍h i ū i-hó chi̍t ê tio̍h tāng- siong ê gín-ná, kap chi̍t ê lāu-lâng tùi koâiⁿ-koâiⁿ ê só͘-chāi poa̍h-lo̍h-lâi chio̍h- thâu-téng, só͘-í tì-kàu hō͘ chèng-lâng sòa kám-sim, tian-tò chin hó khoán-thāi i, koh chit ê hō͘ i i-hó ê lāu-lâng hoaⁿ-hí ēng i ê chhù chioh i chòe pài-tn̂g. Āu-lâi ūi-tio̍h ài khah tōa keng, só͘-í chiah lēng-gōa koh khí chi̍t keng khah tōa kap khah ha̍p-ēng--ê. Chit keng pài-tn̂g chiū-sī tú-tú Kai Bo̍k-su siū khún-tio̍k pek-hāi ê tiōng-kan lâi kiàn- siat-ê. Chit keng sī khí tī siōng koân ê só͘-chāi, ēng chio̍h-piah lâi ûi sì-bīn. Sin-tiàm khoe oan-oan oat-oat lâu thàu kàu hái-n̍i̍h, chit keng pài-tn̂g ê cheng- thah ū chin koân, tùi thah-téng thang khòaⁿ kàu kúi-nā lí-lō͘ hn̄g ê só͘-chāi. Pài-tn̂g ê āu-bīn sī choa̍t-phek kap hit tiâu khoe chêng-bīn ê soaⁿ-piah tú sī saⁿ-tùi-siòng, koh chhiū-ba̍k put-chí bō͘- sēng, koh soaⁿ-lui chi̍t-chân kè liáu iū chi̍t-chân, ti̍t-ti̍t thàu kàu koân ê soaⁿ- chiam, kéng-tì si̍t-chāi súi kàu-ke̍k.
|
(a)論新店。早時常常tùi 新店有人去淡水聽偕牧師說教，後--來有幾若個相kap ài 請偕牧師去新店講道理，所以有1擺伊歡喜kap in 相kap去。Hit 日tú是新店teh 做鬧熱，tiàm tī hia ê 人較罕tit看著外國人，亦逐家oe- khoeh，有--ê ài 看，總--是中間亦有真濟歹人ài 害偕牧師。佳哉後--來為著伊有醫好一個著重傷ê 囡仔，kap 一個老人tùi 懸懸ê 所在跋落來石頭頂，所以致到hō͘ 眾人煞感心，顛倒真好款待伊，koh 1個hō͘ 伊醫好ê 老人歡喜用伊ê 厝借伊做拜堂。後--來為著ài 較大間，所以才另外koh 起1間較大kap較合用--ê。這間拜堂就是tú-tú偕牧師受窘逐迫害ê 中間來建設--ê,這間是起tī上懸ê 所在，用石壁來圍4面。新店溪彎彎oat-oat 流透到海--n̍i̍h,這間拜堂ê 鐘塔有真懸，tùi 塔頂thang 看到幾若里路遠ê 所在。拜堂ê 後面是絕壁kap hit 條溪前面ê 山壁tú是相對相，koh 樹木不止茂盛，koh 山lui 1 層過了又1 層，直直透到懸ê 山尖，景致實在súi 到極。 |
|
(b) Lūn Sin-tek. Chit só͘-chāi tú- tú sī Kai Bo̍k-su lâi Tâi-oân liáu-āu, ū kap Lâm-pō͘ ê Soan-kàu-su Lí Bo̍k-su chham Tek I-seng saⁿ-kap khì khòaⁿ ê só͘-chāi. Chá-sî sī kiò-chòe Tek-chhàm, put-chí chhut-miâ, koh tha̍k-chheh lâng ia̍h chhut chin-chōe. Tī-chia khí-thâu sī kan-ta sè chi̍t keng ê pâng-keng, ia̍h āu-lâi chiū sè chi̍t keng chhù. Chóng-sī chia ê lâng chin ngī-sim, m̄ ài thiaⁿ tō- lí; m̄-nā án-ni, ū ê tian-tò ēng pháiⁿ-chhùi kap bô lé ê chok-hoat lâi chau- that Kai Bo̍k-su, ū ê kā i phùi-nōa, koh ū ê ēng chióng-chióng ê chhiú-tōaⁿ lâi khún-tio̍k i. Kai-chài āu-lâi Kai Bo̍k-su ū i-hó chi̍t ê put-chí chhut-miâ koh ū sè-le̍k ê tha̍k-chheh lâng, só͘-í chit lâng ū kìm-chí hiah ê tùi Kai Bo̍k-su bô lé ê lâng, liáu-āu chiū tāi-ke lóng m̄-káⁿ koh kóng pháiⁿ-ōe lâi mā i. Kàu āu-lâi ū khí tōa keng ê pài-tn̂g, sìn tō-lí ê lâng ia̍h ū chiām-chiām ke-thiⁿ.
|
(b)論新竹。這所在tú-tú是偕牧師來台灣了後，有kap南部ê 宣教師李牧師 chham Tek醫生相kap去看ê 所在。早時是叫做竹塹，不止出名，koh 讀冊人亦出真濟。Tī chia起頭是kan-ta稅1間ê 房間，亦後--來就稅1間厝。總--是chia ê 人真硬心，m̄ ài 聽道理；m̄-nā án-ni，有ê 顛倒用歹嘴kap無禮ê 作法來chau-that偕牧師，有ê kā 伊phùi瀾，koh 有ê 用種種ê 手段來窘逐伊。佳哉後--來偕牧師有醫好一個不止出名koh 有勢力ê 讀冊人，所以這人有禁止hiah ê tùi 偕牧師無禮ê 人，了後就大家攏m̄ 敢koh 講歹話來罵伊。到後--來有起大間ê 拜堂，信道理ê 人亦有漸漸加添。 |
|
(c) Lūn Saⁿ-kak-éng. Chit só͘-chāi sī tī Tōa-kho͘-hām ê tang-pak pêng, tī 50 nî chêng sī chin pháiⁿ koán-hat ê só͘-chāi, in-ūi ū chi̍t-tūi ê soaⁿ-chha̍t put-sî chhut-lâi chhiúⁿ-kiap, sui-bóng chham hiah ê chha̍t ê chhin-cho̍k sòa kā in pān tāng-chōe, ia̍h sī bô hoat-tō͘ thang châu-bia̍t in. Chi̍t ji̍t ū chi̍t ê Sûn-bú lâi sûn-sī ê sî, hit tīn soaⁿ-chha̍t ēng chhiuⁿ lâi chha̍k kiō, kai-chài Sûn-bú ū thoat-lī in ê to̍k-chhiú. Ū-sî chheng-thian pe̍h-ji̍t ia̍h tiau-tî hun tūi-ngó͘ ná chhiùⁿ-koa kóng, “Lín khò koaⁿ, goán khò soaⁿ,” ná kūn-óa tùi siâⁿ-n̍i̍h lâi. Kai Bo̍k-su khí-thâu lâi chia thoân tō-lí ê sî, tī hia ê lâng ū ê kóng tio̍h chiong hit ê hoan-á thoa lâi khì soaⁿ-n̍i̍h ó͘ ba̍k-chiu. Kî-tiong chi̍t ê bû-nāi-hàn the̍h chi̍t tè tōa tè chio̍h tùi Kai Bo̍k- su ê bīn kā i hám khì. Kai-chài siòng bô cheng, kiat tùi thâu-khak-téng kè- khì, tōng-tio̍h tēng piah. Chit tè chio̍h ū khioh tńg-lâi khǹg tī su-khia siat ê Phok-bu̍t-sek. Kai Bo̍k-su ê Phok-bu̍t- sek-lāi ū chhái-chi̍p chōe-chōe hāng ê mi̍h thang chòe kì-liām. Siat-sú chit tè chio̍h nā kiat-tio̍h i ê thâu-khak, chiū lán Pak-pō͘ ê lâng kiám-chhái bōe-tit-thang koh tit-tio̍h chit khoán lêng-kài ê úi-jîn, ia̍h sī bô tiāⁿ-tio̍h. Si̍t-chāi hō͘ i ōe thoat-lī chit khoán ê gûi-hiám, lóng sī Siōng Chú ê koân-lêng.
|
(c)論三角湧。這所在是tī 大嵙陷ê 東北爿，tī 50年前是真歹管轄ê 所在，因為有1隊ê 山賊不時出來搶劫，雖罔 chham hiah ê 賊ê 親族續kā in 辦重罪，亦是無法度thang 剿滅in。一日有一個巡撫來巡視ê 時，hit 陣山賊用槍來chha̍k 轎，佳哉巡撫有脫離in ê 毒手。有時青天白日亦刁持分隊伍那唱歌講：「Lín靠官，阮靠山，」那近倚tùi 城--n̍i̍h來。偕牧師起頭來chia 傳道理ê 時，tī hia ê 人有ê 講著將hit個番仔拖來去山--n̍i̍h挖目珠。其中1個無賴漢提1 tè大tè 石tùi 偕牧師ê 面kā 伊hám 去。佳哉相無精，kiat tùi 頭殼頂過--去，撞著tēng 壁。這tè 石有拾轉來囥tī 私khia 設ê 博物室。偕牧師ê 博物室內有採集濟濟項ê 物thang 做紀念。設使這tè 石若kiat 著伊ê 頭殼，就咱北部ê 人 kiám-chhái bōe tit thang koh 得著這款靈界ê 偉人，亦是無定著。實在hō͘ 伊會脫離這款ê 危險，攏是上主ê 權能。 |
|
Āu-lâi koh keng-kè kúi-nā ge̍h-ji̍t, hit ê chêng beh hám Kai Bo̍k-su ê pháiⁿ-lâng sòa lâi hoán-hóe sìn tō-lí. Koh bô kú, Lé-pài-tn̂g ia̍h khí hó, tī hia-ê peh-sìⁿ ia̍h khah ài thiaⁿ tō-lí ê khoán, koh soaⁿ-chha̍t ia̍h lóng bô--khì, in-ūi in só͘ teh khò ê soaⁿ lóng pìⁿ-chòe chhân-hn̂g.
|
後--來koh 經過幾若月日，hit 個前beh hám 偕牧師ê 歹人續來反悔信道理。Koh 無久，禮拜堂亦起好，tī hia ê 百姓亦較ài 聽道理ê 款，koh 山賊亦攏無--去，因為in 所teh 靠ê 山攏變做田園。 |
|
(d) Lūn Pat-lí-hun. Tī chia thoân tō-lí bô jōa-kú, chiū kiàn-siat Lé-pài- tn̂g. Tāi-seng sī tī siuⁿ-si-á chhiū-kha chòe lé-pài, āu-lâi chiū kā thó-hî ê lâng chioh chi̍t keng chhù lâi kóng tō-lí, āu-lâi ū koh poaⁿ-khì tiàm chi̍t ê choh-sit lâng ê chháu-chhù, chóng-sī bô kú chiū khí chi̍t-keng ê thô͘-kat-chhù chòe Lé- pài-tn̂g. Tú-tio̍h Chheng-kok kap Hoat- lân-se teh saⁿ-thâi ê sî sòa hō͘ lâng húi- hoāi khì. Chóng-sī āu-lâi ū koh kè-ōe khí chi̍t keng koh-khah súi koh-khah ióng ê sin Pài-tn̂g. Chiū-sī hiān-sî iáu tī-teh chit keng Pài-tn̂g.
|
(d)論八里坌。Tī chia 傳道理無偌久，就建設禮拜堂。代先是tī 相思仔樹腳做禮拜，後--來就kā 討魚ê 人借1間厝來講道理，後--來有koh 搬去tiàm一個作穡人ê 草厝，總--是無久就起1間ê 土角厝做禮拜堂。Tú著清國 kap 法蘭西teh 相thâi ê 時續hō͘ 人毀壞去。總--是後--來有koh 計畫起1間koh 較súi koh 較勇ê 新拜堂。就是現時iáu tī teh 這間拜堂。 |
|
(e)Lūn Báng-kah. Chit só͘-chāi kap Tōa-tiū-tiâⁿ sī pîⁿ-pîⁿ chòe Tâi-pak hú-gōa chó-iū ê lāu-jia̍t chhī-koe. Tī Tōa- tiū-tiâⁿ ū khí chio̍h thia̍p ê lé-pài-tn̂g. Tī hit-sî thang kóng sī tē-it súi ê pài-tn̂g ê chi̍t ê. Kai Bo̍k-su chòe tē-it kan-khó͘ thoân tō-lí ê só͘-chāi chiū-sī Báng-kah.
|
(e)論艋舺。這所在kap大稻埕是平平做台北府外左右ê 鬧熱市街。Tī 大稻埕有起石疊 ê 禮拜堂。Tī hit 時thang 講是第一súi ê 拜堂--ê 一個。偕牧師最第一艱苦傳道理ê 所在就是艋舺。 |
|
Chiàu téng-bīn só͘ kóng Báng-kah sǹg-sī chòe pài ngó͘-siōng ê tiong-sim- tōe, só͘-í bê-sìn chin chhim, oàn-hūn Ki-tok-kàu ê sim sī chin-chhim. Kai Bo̍k- su ia̍h sī chai-iáⁿ nā beh siat-kàu tī-hia tek-khak ōe tú-tio̍h tōa pek-hāi, só͘-í chiah khǹg tī lō͘-bé lâi siat. Koh tī-chia ê tē-hng-koaⁿ ū chhut bēng-lēng kóng, “Nā ū lâng ēng chhù á-sī pa̍t- hāng lâi chioh gōa-kok ê Soan-kàu-su, á-sī bōe hō͘ in ê lâng tio̍h siū tāng- hêng.’’ Chhin-chhiūⁿ án-ni lâi háng- hoah peh-sìⁿ, kóng beh kā in koaiⁿ-kaⁿ kap thâi-thâu, só͘-í bô lâng káⁿ ēng chhù chioh Kai Bo̍k-su.
|
照頂面所講艋舺算是最拜偶像ê 中心地，所以迷信真深，怨恨基督教ê 心是真深。偕牧師亦是知影若beh 設教tī hia 的確會tú著大迫害，所以才囥tī 路尾來設。Koh tī chia ê 地方官有出命令講：「若有人用厝抑是別項來借外國ê 宣教師，抑是賣hō͘ in ê 人著受重刑。」親像án-ni 來哄喝百姓，講beh kā in 關監kap thâi 頭，所以無人敢用厝借偕牧師。 |
|
Chóng-sī 1877 nî 12 ge̍h, sui-bóng sī kìm m̄ hō͘ Kai Bo̍k-su ji̍p Báng-kah, iáu-kú kàu-bé i ia̍h ū ji̍p-khì, koh ū sè chi̍t-keng chhù. Tī mn̂g-bâi téng ū siá pián kóng, “Iâ-so͘ Sèng-tông.” Bú-koaⁿ chit ē khòaⁿ-tio̍h hit ê pián chin siū-khì, chiū chhōa chi̍t tūi ê pêng-á khì kóng hit tè tōe sī sio̍k tī kun-iâⁿ, só͘-í bēng- lēng i tio̍h kín lī-khui. Kai Bo̍k-su ū chhiáⁿ i the̍h chèng-kù hō͘ i khòaⁿ, khòaⁿ-liáu kó-jiân sī sio̍k tī kun-iâⁿ, só͘-í ū ín tī keh-ji̍t beh piàⁿ hêng in, ia̍h tī hit àm pêng-á chat-iâⁿ tī mn̂g-chêng, ū ê kā i mā,ū ê siūⁿ beh kā i lòng pháiⁿ chhù, ia̍h ū ê lām-sám ji̍p khì pâng-keng háng beh thâi i, kui-mî lóng sī án-ni, oán-jiân ná chhin-chhiūⁿ poaⁿ-hì chi̍t-iūⁿ.
|
總--是1877年12月，雖罔是禁m̄ hō͘ 偕牧師入艋舺，iáu-kú 到尾伊亦有入去，koh 有稅1間厝。Tī 門楣頂有寫匾講：「耶穌聖堂。」武官這下看著hit 個匾真受氣，就chhōa一隊ê 兵仔去講hit tè 地是屬tī 軍營，所以命令伊著緊離開。偕牧師有請伊提證據hō͘ 伊看，看了果然是屬tī 軍營，所以有允tī 隔日beh 拚還in。亦tī hit 暗兵仔紮營tī 門前，有ê kā 伊罵，有ê 想beh kā 伊撞歹厝，亦有ê lām-sám入去房間哄beh thâi 伊，歸暝攏是án-ni，宛然若親像搬戲一樣。 |
|
Keh thiⁿ-kng chiàu iok-sok lâi kiâⁿ, Kai Bo̍k-su chhut khì ê sî pháiⁿ-lâng kui-tīn oe-kheh, ū ê ēng thô͘-oân kā i kòng, ū ê ēng chng-á-kak kā i hám, kai-chài lóng bô tú-tio̍h siong-hāi, pêng- an kàu Tām-súi hô-hōaⁿ, chhiàⁿ chi̍t- chiah chûn-á tùi Báng-kah kò kàu Tōa-lōng-pōng. Hit-ji̍t kap ha̍k-seng saⁿ- kap tiàm, ia̍h àm-sî kóng tō-lí kàu àm- àm, chiah sūn ki-hōe koh-chài ji̍p-khì Báng-kah. Khòaⁿ sì-ûi lóng chēng chiauh-chiauh, kan-ta ū nn̄g-saⁿ pha ê teng-hé tùi lâng ê mn̂g-phāng chiò chhut-lâi nā-tiāⁿ. Hit-sî i ū tú-tio̍h chi̍t ê lāu-lâng, só͘-í Kai Bo̍k-su mn̄g khòaⁿ i ū chhù thang sè á bô ? Lāu-lâng kóng ū chhù beh chioh i, chiū chhōa i khì in tau. Kai Bo̍k-su kap i iok-sok ta̍k hāng hó-sè, keh-ji̍t sûi-sî koh siá pián kóng, “Iâ-so͘ Sèng-kàu” sòa kā i tiàu khí lâi. Peh-sìⁿ khòaⁿ-kìⁿ, tāi-ke chin siū-khì, kui-ji̍t chat-iâⁿ tī hit keng chhù.
|
隔天光照約束來行，偕牧師出去ê 時歹人歸陣oe-kheh，有ê 用塗丸kā 伊摃，有ê 用磚仔角kā 伊hám,佳哉攏無tú著傷害，平安到淡水河岸，倩一隻船仔tùi 艋舺kò 到大浪泵。Hit 日kap學生相kap tiàm,亦暗時講道理到暗暗，才順機會koh 再入去艋舺。看4圍攏靜 chiauh-chiauh，kan-ta有2、3 pha ê 燈火tùi 人ê 門縫照--出-來nā-tiāⁿ。Hit 時伊有tú著1個老人，所以偕牧師問看伊有厝thang 稅抑無？老人講有厝beh 借伊，就chhōa 伊去in 兜。偕牧師kap伊約束逐項好勢，隔日隨時koh 寫匾講：「耶穌聖教」續kā 伊吊--起-來。百姓看見，大家真受氣，歸日紮營tī hit 間厝。 |
|
Tē-jī ji̍t, choân-koe ê lâng lóng chhut- thâu lâi kong-kek i, chóng-sī i lóng bô kiaⁿ-hiâⁿ, chiàu-kū chhut-khì koe-lō͘ kā lâng i pīⁿ. Sì-bīn ê lâng khah chōe lóng sī i ê tùi-te̍k, tiong-kan iû-goân ia̍h ū tông-chêng i ê lâng, Tē-saⁿ ji̍t, koe- bîn koh khah hui-siông, ū ê tiâu-tî chhōa khit-chia̍h, kap thái-ko ê lâng hō͘ i óa tī Kai Bo̍k-su ê sin-piⁿ, ia̍h sī bô chhái-kang, só͘-í koh sì-gō͘-tiám cheng kú, tāi-ke chiū kiuh thâu-chang-lê-á beh chhut-chhiú lâi phah i. Hiah ê lâng ū ê tī mn̂g-gōa kia̍h kùn-á lòng-phòa chhù, ū ê peh-khí-khì chhù-téng thiah kòa, ū ê ó͘ tōe-ki-kha beh hō͘ hit keng chhù tó-hoāi. Kai Bo̍k-su tùi chèng- lâng ê tiong-kan tiām-tiām tô-siám khì lí-koán-lāi, m̄-kú lí-koán ê chú-lâng kiaⁿ- liáu tú-tio̍h chai-ē, só͘-í chhiáⁿ i tio̍h chhut-khì. Ko͘-put-chiong Kai Bo̍k-su tio̍h koh ōaⁿ khì pa̍t só͘-chāi.
|
第2日，全街ê 人攏出頭來攻擊伊，總--是伊攏無驚惶，照舊出去街路kā 人醫病。四面ê 人較濟攏是伊ê 對敵，中間猶原亦有同情伊ê 人。第3 日，街民koh 較非常，有ê 刁持chhōa 乞食，kap thái-ko ê 人hō͘ 伊倚tī 偕牧師ê 身邊，亦是無采工，所以koh 4、5 點鐘久，逐家就kiuh 頭鬃螺仔beh 出手來扑伊。Hiah ê 人有ê tī 門外kia̍h棍仔撞破厝，有ê peh起去厝頂拆蓋，有ê 挖地基腳beh hō͘ hit 間厝倒壞。偕牧師tùi 眾人ê 中間恬恬逃閃去旅館內，m̄-kú 旅館ê 主人驚了tú著災厄，所以請伊著出去。姑不chiong偕牧師著koh 換去別所在。 |
|
Āu-lâi peh-sìⁿ ū khah chēng. Báng- kah ê bú-koaⁿ ū lâi chhiáⁿ Tām-súi ê Eng-kok Léng-sū (Scott) khì, hit sî Kai Bo̍k-su ia̍h chòe-tīn, bú-koaⁿ chhiáⁿ Léng-sū tio̍h bēng-lēng Soan-kàu-su lī- khui hia, chóng-sī Léng-sū siū-khì, kā i kū-choa̍t, kóng i bô hit ê koân. Koh kóng Soan-kàu-su lâi kàu in ê só͘-chāi, eng-kai tio̍h chin hó-lé khoán-thāi in, chhut-la̍t pó-hō͘ in chiah tio̍h, hoán-tńg beh kóaⁿ-tio̍k in, chin kî-koài. Āu-lâi Léng-sū m̄-chhap i, chòe i tńg-khì.
|
後來百姓有較靜。艋舺ê 武官有來請淡水ê 英國領事（Scott)去，hit 時偕牧師亦做陣，武官請領事著命令宣教師離開hia，總--是領事受氣，kā 伊拒絕，講伊無hit 個權。Koh 講宣教師來到in ê 所在，應該著真好禮款待in，出力保護in 才著，反轉beh 趕逐in，真奇怪。後--來領事m̄ chhap--伊，做伊轉--去。 |
|
Bú-koaⁿ bô hoat-tō͘, ko͘-put-chiong tio̍h ōaⁿ chhiú-tōaⁿ, só͘-í chiah lâi kiû Kai Bo̍k-su chhiáⁿ i lī-khui in ê só͘-chāi. Kai Bo̍k-su kā i kóng koat-toàn m̄ lī- khui. Bú-koaⁿ kàu-bé sòa tio̍h phài chi̍t-tūi peng khì tī hit keng phòa-chhù ê chiu-ûi kā i kò͘. Keng-kè chi̍t lé-pài kú, bú-koaⁿ ēng chhī-gōa ê tōe hō͘ i khí pài-tn̂g, koh iok-sok kóng beh pó-hō͘ in khí kàu oân-choân. Chóng-sī Kai Bo̍k- su m̄-chún, bú-koaⁿ koh chhe lâng kā i kóng m̄-thang khí tī goân-ūi, in-ūi hia sī óa tī khó-kàu ê só͘-chāi. Kai Bo̍k- su chai-iáⁿ hit só͘-chāi lī khó-tiûⁿ put- chí hn̄g, só͘-í m̄-ài thiaⁿ bú-koaⁿ ê ōe, chòe i khí-kang, tú-tú sī khí tī hō͘ peh- sìⁿ chhòng pháiⁿ hit keng chhù ê kū só͘- chāi. M̄-kú peh-sìⁿ chiàu-kū kiáu-chhá bô soah, liân hit keng chhù ê chú-lâng hiám-hiám hō͘ in phah-sí, kìⁿ-nā bat lâi thiaⁿ tō-lí ê lâng lóng hō͘ chhin-chhek pêng-iú kā in choa̍t-kau. Chóng-sī ná kú lâi sìn tō-lí ê lâng ná ke-thiⁿ, keng-kè bô kúi-nî, Kai Bo̍k-su tit-tio̍h chin khoah ê thó͘-tōe, chiah koh khí chng-á ê pài-tn̂g.
|
武官無法度，姑不chiong著換手段，所以才來求偕牧師請伊離開in ê 所在。偕牧師kā 伊講決斷m̄ 離開。武官到尾煞著派1隊兵去tī hit 間破厝ê 周圍kā 伊顧。經過1禮拜久，武官用市外ê 地hō͘ 伊起拜堂，koh 約束講beh 保護in 起到完全。總--是偕牧師m̄ 准，武官koh 差人kā 伊講m̄-thang 起tī 原位，因為hia 是倚tī 考校ê 所在。偕牧師知影hit 所在離考場不止遠，所以m̄ ài 聽武官ê 話，做伊起工，tú-tú是起tī hō͘ 百姓創歹hit 間厝ê 舊所在。M̄-kú 百姓照舊攪吵無煞，連hit 間厝ê 主人險險hō͘ in 扑--死，見若bat 來聽道理ê 人攏hō͘ 親戚朋友kā in 絕交。總--是那久來信道理ê 人那加添，經過無幾年，偕牧師得著真闊ê 土地，才koh 起磚仔ê 拜堂。 |
|
Tī 1884 nî, Chheng-kok kap Hoat- lân-se saⁿ-thâi ê sî, pài-tn̂g koh hō͘ thó͘- húi thiah khì. Kàu saⁿ-thâi soah liáu saⁿ-ge̍h-ji̍t āu chiū ēng chio̍h koh khí sin ê pài-tn̂g, chiū-sī hiān-sî hit keng kū ê pài-tn̂g. Chhin-chhiūⁿ án-ni, khí-thâu beh kiàn-siat pài-tn̂g sī chin ûi-lân, tú-tio̍h chióng-chióng ê pek-hāi, koh chhin-chhiūⁿ tī 1879 nî, tī Báng- kah Kai Bo̍k-su-niû chē tī kiō-lāi ū lâng chhng hé-pé beh ji̍p khì kā i sio. Taⁿ chhiáⁿ lâi khòaⁿ chhin-chhiūⁿ chit ê hui- siông ê hiông-ok, gûi-hiám ê Báng-kah, kàu-bé cháiⁿ-iūⁿ ah ? Koh 10 nî āu chiū-sī tī 1893 nî Kai Bo̍k-su beh tńg- khì Ka-ná-tāi ê sî, chèng-lâng cháiⁿ-iūⁿ khoán-thāi i, chit-tia̍p ài kóng tām-po̍h tī ē tóe :---
|
Tī 1884年，清國kap法蘭西相 thâi ê 時，拜堂koh hō͘ 土匪拆去。到相thâi 煞了3月日後就用石koh 起新ê 拜堂，就是現時hit 間舊ê 拜堂。親像án-ni，起頭beh 建設拜堂是真為難，tú著種種ê 迫害，koh 親像tī 1879年，tī 艋舺偕牧師娘坐tī 轎內有人穿火把beh 入去kā 伊燒。今請來看親像這個非常ê雄惡，危險ê 艋舺，到尾怎樣--ah？koh 10年後就是tī 1893年偕牧師beh 轉去加拿大ê 時，眾人怎樣款待伊，這tia̍p ài 講淡薄tī 下底： --- |
|
Chi̍t pái Kai Bo̍k-su ūi-tio̍h beh tńg- khì Ka-ná-tāi tī Báng-kah kàu-tn̂g-lāi teh kap chèng hōe-iú saⁿ-sî hit-tia̍p, tī-hia ū sè-le̍k ê lâng siá-phoe hō͘ Kai Bo̍k-su chhéng beh kā i ngiâ-koe lâi sàng i, khí-thâu Kai Bo̍k-su m̄ ín, āu-lâi ūi- tio̍h in pek-chhiat ê khún-kiû koh siūⁿ- tio̍h chá-nî ê chêng-hêng hit khoán hiah pháiⁿ, ia̍h chit-tia̍p ê jîn-sim lóng bô saⁿ- tâng, put-chí ū thang chòe kì-liām, só͘-í chiah chún in ê só͘ iàu-kiû. Taⁿ hiah ê lâng ēng âng-téng sì-kiō hō͘ i chē, koh ū Im-ga̍k-tūi, chhin-chhiūⁿ cheng-kó͘, tâng-lô, hō-thâu sàu-kak, kap hiân-koán téng-téng, kúi-nā tūi lóng tī thâu-chêng, ia̍h ū kúi-nā pah ki ê kî-á hêng-lia̍t tè tī Im-ga̍k-tūi ê āu-bīn, koh ū pàng- phàu ê lâng chham bûn-bú koaⁿ-oân pâi- lia̍t tī kiō-chêng. Koh tī chòe tē-it āu- bīn ū la̍k ê khiâ-bé ê, kap jī-cha̍p la̍k téng kiō, tāi-ke chôe-chéng hêng-lia̍t sûi tùi Báng-kah ê chiàⁿ-lō͘ lâi kiâⁿ.
|
一擺偕牧師為著beh 轉去加拿大tī 艋舺教堂內teh kap眾會友相辭hit-tia̍p,tī hia 有勢力ê 人寫批hō͘ 偕牧師請beh kā 伊迎街來送伊，起頭偕牧師m̄ 允，後--來為著in 迫切ê 懇求koh 想著早年ê 情形hit 款hiah 歹，亦這tia̍p ê 人心攏無相同，不止有thang 做紀念，所以才准in ê 所要求。今hiah ê 人用紅頂4轎hō͘ 伊坐，koh 有音樂隊，親像鐘鼓、銅鑼、號頭哨角，kap弦管等等，幾若隊攏tī 頭前，亦有幾若百支ê 旗仔行列tè tī 音樂隊ê 後面，koh 有放炮ê 人參文武官員排列tī 轎前。Koh tī 最第一後面有6 個騎馬--ê,kap 26頂轎，逐家齊整行列隨tùi 艋舺ê 正路來行。 |
|
Tī jī-cha̍p nî chêng hō͘ lâng beh phah beh thâi ê Kai Bo̍k-su, kàu tī chit-tia̍p tú-tú sī chhin-chhiūⁿ oa̍h-pu̍t hō͘ lâng kng teh ngiâ. Koe-lō͘ ê nn̄g-pêng lâng that-that tīⁿ, im-ga̍k ê siaⁿ-im hiáng- liāng thàu kàu chin hn̄g ê só͘-chāi, kàu Kai Bo̍k-su beh lo̍h chûn ê sî tāi-ke hoah bān-sòe, ū ê m̄-kam kap i saⁿ lī- khui sòa lâu ba̍k-sái.
|
Tī 20年前hō͘ 人beh 扑beh thâi ê 偕牧師，到tī 這tia̍p tú-tú是親像活佛hō͘ 人扛teh 迎。街路ê 兩爿人塞塞tīⁿ，音樂ê 聲音響亮透到真遠ê 所在，到偕牧師beh 落船ê 時大家喝萬歲，有--ê m̄ 甘kap伊相離開煞流目屎。 |
|
Taⁿ Kai Bo̍k-su tī chit-khoán chhin- chhiūⁿ chhâi-lông-tōng ê Báng-kah thoân tō-lí ōe sêng-kong kàu án-ni, si̍t-chāi sī tùi tī i ê jia̍t-sim, ū Ki-tok ê thiàⁿ-sim kap kam-goān chiong i ê cheng-sîn kap sin-thé lóng hiàn tī lán Tâi-oân Pak-pō͘ ê chèng-kù, si̍t-chāi thang chheng chòe chi̍t ê lêng-kài ê tōa úi-jîn lah.
|
今偕牧師tī 這款親像豺狼洞ê 艋舺傳道理會成功到án-ni，實在是tùi tī 伊ê 熱心，有基督ê 疼心kap甘願將伊ê 精神kap身體攏獻tī 咱台灣北部ê 證據，實在thang 稱做一個靈界ê 大偉人lah。 |
