Kai Bo̍k-su ê Toān-kì_01
|
偕牧師ê傳記_01 |
| Tân Khêng-ku |
陳瓊琚 |
|
Tē it chiuⁿ
|
第1章 |
|
1. Chhian-sóa khì Ka-ná-tāi khiā-khí.
|
1.遷徙去加拿大企起。 |
|
Kai Bo̍k-su ê pē-bú goân-pún sī khiā- khí tī So͘-kek-lân ê Sutherlandshire. Tī 1830 nî ū tùi chit só͘-chāi chhian-sóa khì tiàm tī Ka-ná-tāi. Hit ê in-toaⁿ sī ūi-tio̍h tng hit-sî tú-tú sī tī hit só͘-chāi ê choh sit-lâng ū jiá-khí kiáu-jiáu ê sū- kiāⁿ, tāi-ke tú-tio̍h chin chhiⁿ-chhám, chōe-chōe ê ka-ok kap pài-tn̂g siū in ê húi-hoāi, koh lâng sí chin-chōe, khòaⁿ tio̍h án-ni i ê pē-bú nn̄g lâng chham- siông chiah sóa-khì Ka-ná-tāi khiā-khí . Āu-lâi chi̍t ke thoân-oân, hu-hū hô- ha̍p, koh ū tit-tio̍h la̍k-ê kiáⁿ. Kai Bo̍k- su chiū-sī soah-bé kiáⁿ.
|
偕牧師ê 父母原本是企起tī 蘇格蘭ê Sutherlandshire。 Tī 1830年有tùi 這所在遷徙去tiàm tī 加拿大。Hit個因端是為著當hit 時tú-tú是tī hit 所在ê 作穡人有惹起攪擾ê 事件，大家tú著真悽慘，濟濟ê 家屋kap拜堂受in ê 毀壞，koh 人死真濟，看著án-ni 伊ê 父母2人參詳才徙去加拿大企起。後--來1家團圓，夫婦和合koh 有得著6個子。偕牧師就是煞尾子。 |
|
In só͘ khiā-khí ê só͘-chāi sǹg sī sin khai-khún--ê, só͘-í ta̍k-ji̍t tùi thiⁿ tú-kng ê sî chiū ū thiaⁿ-tio̍h chhò chhiū-á kap phòa-chhâ ê siaⁿ, ia̍h kàu ê-hng sî chiū tī chhù-n̍i̍h ê chiu-ūi thang khòaⁿ-kìⁿ sio chhâ-chháu ê hé-ian ti̍t-ti̍t chhèng kàu móa-thiⁿ. Taⁿ beh hō͘ chit khoán chhì-á-po͘ kap chhiū-nâ ê khòng-iá lâi pìⁿ-chòe pûi-tōe, che chiū-sī tng-sî chhian-sóa khì hia khiā-khí ê lâng ê bo̍k-tek kap in it-seng ê tōa sū-gia̍p. Chóng-sī in iáu chi̍t hāng ê tōa sū-gia̍p chiū-sī ná khai-khún thó͘-tōe ná chīn- la̍t tī soan-thoân Chú ê hok-im. In tāi-ke khí-thâu ū kéng chi̍t ê chin kèng- khiân koh láu-si̍t ê lâng chòe in kàu-hōe ê bo̍k-su, thang kà-sī in lóng-chóng ê gín-ná tha̍k Sèng-chheh, kap ín-chhōa in ōe hiáu kèng-thiàⁿ Siōng-tè kap chhim-sìn--I. Lūn hit-sî in teh kà-sī gín-ná khiok bô ū it-tēng ê cho͘-chit-hoat, chóng-sī ūi-tio̍h chit ê Bo̍k-su ê jia̍t-sim kó͘-bú, tōa-tōa ū kek-chhíⁿ chheng-liân-pòe ê lâng ê liông-sim, só͘-í tùi chit keng sòe-sòe keng ê pài-tn̂g lâi hiàn-sin beh chòe thoân Chú ê hok-im kàu chi̍t-sì-lâng ê ū 40 lâng.
|
In 所企起ê 所在算是新開墾--ê,所以逐日tùi 天tú光ê 時就有聽著chhò 樹仔kap破柴ê 聲，亦到e昏時就tī 厝--n̍i̍h ê 周圍thang 看見燒柴草ê 火煙直直chhèng 到滿天。 今beh hō͘ 這款刺仔埔kap樹林ê 曠野來變做肥地，che 就是當時遷徙去hia 企起ê 人ê 目的kap in 一生ê 大事業。總--是in iáu 一項ê 大事業就是那開墾土地那盡力tī 宣傳主ê 福音。In 大家起頭有揀1 個真敬虔koh 老實ê 人做in 教會ê 牧師，thang 教示in 攏總ê 囡仔讀聖冊，kap引chhōa in 會曉敬疼上帝kap深信--伊。 論hit 時in teh 教示囡仔卻無有一定ê 組織法，總--是為著這個牧師ê 熱心鼓舞，大大有激醒青年輩ê 人ê 良心，所以tùi 這間細細間ê 拜堂來獻身beh 做傳主ê 福音到一世人ê 有40人。 |
|
2. Lūn Kai Bo̍k-su ê chhut-sì kap chì-goān thoân-tō ê sū.
|
2.論偕牧師ê 出世kap志願傳道ê 事。 |
|
Kai Bo̍k-su tú-tú sī chiàu téng-bīn só͘ kóng tī hit khoán kéng-gū tiong lâi chhut-sì, i chhut-sì sī tī 1844 nî 3 ge̍h 21 ji̍t. I tī sòe-sòe hàn ê sî chiū put-sî tùi i ê lāu-bú thiaⁿ tio̍h Iâ-so͘ ê tāi-chì, só͘-í ta̍k-hāng i lóng ū kì ji̍p tī sim--n̍i̍h. Kàu 10 hè ê sî i chiū chì-goān chiong- lâi ài beh chòe Chú ê kang, chi̍t-sì lâng lâi thoân I ê chin-lí hō͘ lâng thiaⁿ. Hit- sî tú-tú ū chi̍t ê chhut-sûn ê Bo̍k-su, chiū-sī Hok-kiàn-séng Pin Ui-liâm Soan- kàu-su khì Ka-ná-tāi thoân tō-lí, ia̍h sūn-lō͘ ū lâi in tiàm ê só͘-chāi soat-kàu, put-chí ū kám-tōng tio̍h Kai Bo̍k-su ê sim, só͘-í chhiâⁿ i ài thoân tō-lí ê sim it- hoat kian-kò͘.
|
偕牧師tú-tú是照頂面所講tī hit 款境遇中來出世，伊出世是tī 1844年3 月21日。 伊tī 細細漢ê 時就不時tùi 伊ê 老母聽著耶穌ê 代誌，所以逐項伊攏有記入tī 心--n̍i̍h 。到10 歲ê 時伊就志願將來ài beh 做主ê 工，1世人來傳伊ê 真理hō͘ 人聽。 Hit時tú-tú有1個出巡ê 牧師，就是福建省Pin Ui-liâm 宣教師去加拿大傳道理，亦順路有來in tiàm ê 所在說教，不止有感動著偕牧師ê 心，所以chhiâⁿ伊ài 傳道理ê 心一發堅固。 |
|
Āu-lâi i tī Wo͘dstock Grammar Scho͘l (Bo̍k-hān Bûn-hoat ha̍k-hāu) teh tha̍k-chheh ê sî, á-sī tī To-lun-to teh chòe gê-su̍t ê liān-si̍p-seng ê sî, á-sī chhin-chhiūⁿ tī í-gōa kúi-nā só͘-chāi teh chòe Bo̍k-su ê kiàn-si̍p-seng ê sî-chūn, i ia̍h siông-siông ū khǹg ài beh khì gōa- pang thoân tō-lí ê sim tī-teh. Án-ni i ū kè-sio̍k i khí-thâu ê sim-chì lâi chòe Bo̍k-su, ia̍h chin chhut la̍t thoân tō-lí tī chhân-chng ê só͘-chāi, chóng-sī Iâ-so͘ kóng, “Lín tio̍h khì phó͘-thiⁿ-ē thoân hok-im hō͘ bān peh-sìⁿ”, i siūⁿ tio̍h chit kù ê kà-sī, chiū sim-koaⁿ chhin-chhiūⁿ chhì teh chha̍k, só͘-í koat-sim tek-khak beh khì gōa-pang thoân-tō-lí, put kò tiām- tiām kan-ta teh tán ki-hōe kàu nā-tiāⁿ.
|
後--來伊tī Wo͘dstock GrammarScho͘l （Bo̍k-hān文法學校）teh 讀冊ê 時，抑是 tī 多倫多 teh 做藝術ê 練習生ê 時，抑是親像tī以外幾若所在teh 做牧師ê 見習生ê 時陣，伊亦常常有囥ài beh 去外邦傳道理ê 心tī --teh。Án-ni 伊有繼續伊起頭ê 心志來做牧師，亦真出力傳道理tī 田庄ê 所在，總--是耶穌講：「lín 著去普天下傳福音hō͘ 萬百姓」，伊想著這句ê 教示，就心肝親像刺teh chha̍k,所以決心的確beh 去外邦傳道理，不過恬恬kan-ta teh 等機會到nā-tiāⁿ。 |
|
3. Kai Bo̍k-su chhéng beh khì gōa- pang thoân tō-lí.
|
3 .偕牧師請 beh 去外邦傳道理。 |
|
Kai Bo̍k-su āu-lâi ū tùi Gōa-kok Thoân-tō Úi-oân-hōe ê Hōe-tiúⁿ Mac Laren pín-chhéng pún-sin ái hō͘ in phài khì gōa-pang thoân ho̍k-im. Mac Laren chin tōa chàn-sêng, ia̍h tī Úi-oân-hōe ū the̍h-chhut būn-tôe lâi chham-siông, chóng-sī khah chōe ê hōe-oân lūn gōa-kok thoân tō-lí ê keng-giām ū khah chió, só͘-í m̄-káⁿ sûi-sî koat-teng, kan-ta kóng chiah beh koh chim-chiok, só͘-í tio̍h chhiáⁿ koh tán chit-nn̄g nî kú. I lī-iōng chit ê sî-kan ài beh koh gián-kiù Sîn-ha̍k khah cheng-kong, só͘-í ū khì Eng-kok. So͘-kek-lân ê Sîn-ha̍k Phok- sū Duff, i ê miâ-siaⁿ chá-cha chiū ū thiaⁿ tio̍h, só͘-í Kai Bo̍k-su khì pài i chòe sian-siⁿ, ia̍h hit ê Phok-sū kám-sim i ê chì-khì, put-chí hoaⁿ-hí koh chhut-la̍t chí-tō i. Kai Bo̍k-su ia̍h ū gián-kiù Tang-iûⁿ ê gú-ha̍k, kap Pu̍t-kàu chham Pho-lô-bûn-kàu ê keng-tian. Chhin-chhiūⁿ án-ni i chin bián-kióng teh pī-pān āu-lâi beh khì gōa-pang thoân tō-lí ê sū.
|
偕牧師後--來有tùi 外國傳道委員會ê 會長MacLaren稟請本身ài hō͘ in 派去外邦傳福音。Mac Laren真大贊成，亦 tī 委員會有提出問題來參詳，總--是較濟ê 會員論外國傳道理ê 經驗有較少，所以m̄ 敢隨時決定，kan-ta講才beh koh 斟酌，所以著請koh 等1、2年久。伊利用這個時間ài beh koh 研究神學較精光，所以有去英國。蘇格蘭ê 神學博士Duff，伊ê 名聲早早就有聽著，所以偕牧師去拜伊做先生，亦 hit 個博士感心伊ê志氣，不止歡喜koh 出力指導--伊。偕牧師亦有研究東洋ê 語學，kap佛教chham波羅門教ê 經典。親像án-ni 伊真勉強teh 備辦後--來beh 去外邦傳道理ê 事。 |
|
Tī 1871 nî i ū tit-tio̍h ki-hōe thang khì Sutherland thàm in cho͘-sian ê bōng. Tī chit sî-chūn i ê sin-khu-piⁿ í-keng lóng bô pòaⁿ sián lah, chhù-n̍i̍h iū-koh sàn. Só͘-í i put-chí ū khòa-lū ka-kī ê chiân-tô͘, tú-tú kàu chhù ê sî tī toh- téng ū chi̍t tiuⁿ phoe, sûi-sî thiah khí- lâi khòaⁿ, chiah chai lāi bīn só͘ kóng ê lóng sī koan-hē gōa-kok thoân tō-lí ê sū, chiū-sī kóng i í-chêng só͘ pín-chhéng ài beh khì gōa-pang thoân tō-lí ê sū í-keng tī Úi-oân-hōe ū gī-tiāⁿ kàu Chóng-hōe ê sî beh the̍h-chhut-lâi phài i chòe sian- hong-tūi, khì gōa-kok thoân tō-lí ê gī- àn. I khòaⁿ tio̍h chit tiuⁿ phoe hoaⁿ-hí kàu bōe kóng tit, chek-sî kap Duff Phok-sū saⁿ-sî kín tah chûn tńg-khì Ka-ná-tāi.
|
Tī 1871年伊有得著機會thang 去Sutherland探in 祖先ê 墓。Tī 這時陣伊ê 身軀邊已經攏無半sián--lah，厝--n̍i̍h iū-koh 散。所以伊不止有掛慮家己ê 前途，tú-tú到厝ê 時tī 桌頂有1張批，隨時拆起來看，才知內面所講ê 攏是關係外國傳道理ê 事，就是講伊以前所稟請ài beh 去外邦傳道理ê 事已經tī 委員會有議定到總會ê 時beh 提出來派伊做先鋒隊，去外國傳道理ê 議案。伊看著這張批歡喜到bōe 講--tit，即時kap Duff博士相辭緊搭船轉去加拿大。 |
|
4. Chóng-hōe ū ún-chún kap Kai Bo̍k-su pī-pān beh khì gōa-kok thoân tō-lí ê sū.
|
4.總會有允准kap偕牧師備辦beh 去外國傳道理ê 事。 |
|
Tī 6 ge̍h tē-jī ê pài-la̍k, chiàu Mac Laren só͘ thong-ti ū chū-chi̍p Chóng- hōe tī Qoebec Hú. Tùi gōa-kok Thoân- tō Úi-oân the̍h-chhut chêng ê gī-àn kap ká-tēng beh phài Kai Bo̍k-su khì ê só͘-chāi, chiū-sī Ìn-tō͘, tī-hia ū nn̄g só͘-chāi kap Tiong-kok chit saⁿ-ūi, kî-tiong ia̍h ū kéng koat-tēng ê só͘-chāi, kap chham pò-kò-su hiàn hō͘ Chóng-hōe khòaⁿ sòa chhéng-mn̄g in ê ì-kiàn. Tī hit ji̍t chhut-se̍k ê lâng lóng ū chàn-sêng chit chân ê gī-àn, kap sòa bēng-lēng To-lun-to Kàu- hōe lâi chún pī jīm-bēng kap phài-khi ant2eng-téng ê su.
|
Tī 6月第二個拜6，照Mac Laren所通知有聚集總會tī Qoebec府。 Tùi 外國傳道委員提出前ê 議案kap假定beh 派偕牧師去ê 所在，就是印度，tī hia 有2所在kap中國這3 位，其中亦有揀決定ê 所在，kap參報告書獻hō͘ 總會看續請問in ê 意見。Tī hit 日出席ê 人攏有贊成這層 ê 議案，kap續命令多倫多教會來準備任命kap派遣等等ê 事。 |
|
Pêng-sò͘ só͘ khǹg ê chì-khì í-keng hián-chhut ê ji̍t kàu lah, só͘-í Kai Bo̍k- su hoaⁿ-hí kàu bōe-kò͘-tit. Tī chit sî- chūn sui-bóng tī Ka-ná-tāi teh thoân tō-lí ê lâng chin-chōe, m̄-kú iáu bô ū lâng ài chì-goān khì chhian-sin bān-khó͘, chiū-sī thang kóng sī iá-bân bông-mōe ê Tang-iûⁿ thoân tō-lí. Só͘-í lūn chit khoán ê chì-bōng thang kóng sī Kai Bo̍k-su chòe tē-it tāi-seng.
|
平素所囥ê志氣已經顯出ê 日到--lah，所以偕牧師歡喜到bōe 顧--tit。Tī 這時陣雖罔tī 加拿大teh 傳道理ê 人真濟，m̄-kú iáu 無有人ài 志願去千辛萬苦，就是thang 講是野蠻盲昧 ê 東洋傳道理。所以論這款ê 志望thang 講是偕牧師最第一代先。 |
|
Tī hit-sî Kai Bo̍k-su sī chòe gōa-pang thoân-tō ê thâu chi̍t-ê Bo̍k-su, só͘-í ū khui chi̍t-tiûⁿ ê bêng-ū ián-soat. Thèng- chiòng khiok tāi-ke put-chí kám-sim i ū hiàn-sin-tek ê ióng-khì, chóng-sī ia̍h sī put-chí ū teh thòe i hoân-ló chiân-tô͘ ê gûi-hiám. Kàu i ián-soat soah ū chhiáⁿ Bí-kok Tiúⁿ-ló Kàu-hōe ê tāi-piáu, chiū-sī Niú-iok ê Iok hān Bo̍k-su chiūⁿ tâi-téng lâi thòe i kî-tó.
|
Tī hit 時偕牧師是做外邦傳道ê 頭1個牧師，所以有開1場ê 名譽演說。聽眾卻大家不止感心伊有獻身--tek ê 勇氣，總--是亦是不止有teh 替伊煩惱前途ê 危險。到伊演說煞有請美國長老教會ê 代表，就是紐約ê 約翰牧師上台頂來替伊祈禱。 |
|
Chóng-sī Kai Bo̍k-su sui-bóng ū hō͘ Chóng-hōe phài i beh khì gōa-pang thoân tō-lí, m̄-kú m̄-sī Ka-ná-tāi lóng- chóng ê kàu-hōe ū siâng-sim chàn-sêng, in-ūi Ka-ná-tāi hit-sî kàu-hōe ê chōng- thāi sī sì-hun gō͘-li̍h8, kap pa̍t-ūi siâng- khoán lóng bô thóng-it tī-teh. Só͘-í Kai Bo̍k-su nā ài hō͘ i ka-kī ê thoân-tō kè-ōe ū cha̍p-hun ê kian-kò͘ kap ū chhiong-chiok ê keng-hùi, tio̍h ài tùi ta̍k-ūi ê kàu-hōe khì iû-sòe, ǹg-bāng in tàu pang-chān chiah ōe-tit sêng-kong. Só-í Kai Bo̍k-su tio̍h chhut-gōa hóng- mn̄g sì-sòaⁿ ê kàu-hōe, ū só͘-chāi put-chí chàn-sêng kap hoan-gêng, chóng-sī ū só͘-chāi chiū bô chhin-chhiūⁿ án-ni. Kai-chài āu lâi ū tú-tio̍h chi̍t ê bat khì A-hui-lī-ka tāi-lio̍k thoân tō-lí ê Soan- kàu-su, put-chí kám-sim kap tông-chêng, só͘-í chióng-lē Kai Bo̍k-su kóng, “Lí tek-khak m̄-bián siuⁿ tio̍h-bôa, chiàu lí chit-tia̍p só͘ bō͘-chi̍p ê chîⁿ-gia̍h chiū hó, kín pī-pān chhut-hoat ê sū, in-ūi tek- khak ū chi̍t ji̍t ōe chiâⁿ lí ê sim-chì.”
|
總--是偕牧師雖罔有hō͘ 總會派伊beh 去外邦傳道理，m̄-kú m̄ 是加拿大攏總ê 教會有像心贊成，因為加拿大hit 時教會ê 狀態是4分5裂，kap別位像款攏無統一tī--teh。所以偕牧師若愛hō͘ 伊家己ê 傳道計畫有10分ê 堅固kap有充足ê 經費，著ài tùi逐位ê 教會去遊說，向望in 鬥幫贊才會tit成功。所以偕牧師著出外訪問四散ê 教會，有所在不止贊成kap歡迎，總--是有所在就無親像án-ni 。佳哉後--來有tú著1個bat 去阿非利加大陸傳道理ê 宣教師，不止感心kap同情，所以獎勵偕牧師講：「你的確m̄ 免傷著磨 ，照你這tia̍p所募集ê 錢額就好，緊備辦出發ê 事，因為的確有1日會成你ê 心志。」 |
|
5.Kai Bo̍k-su chhut-hoat kap kàu Tiong-kok.
|
5.偕牧師出發到中國。 |
|
Tī 9 ge̍h 19 ji̍t To-lûn-to Kàu-hōe ū chiàu Tāi-hōe ê gī-koat lâi kú-hêng jīm- bēng Kai Bo̍k-su chòe gōa-pang thoân- tō ê Bo̍k-su se̍k.. Tī 10 ge̍h tiong i chiū lī-khui kò͘-hiong, ia̍h tùi tng-sî lâng- lâng só͘ teh kiaⁿ-hiâⁿ ê Tiong-kok thoân- tō ê lō͘-chām lâi chhut-hoat, hit-sî tú sī 10 ge̍h 19 hō. Siāng nî ê 11 ge̍h 1 ji̍t i tùi Song-káng tah A-bí-lī-ka hō ê khì-chûn lâi Tiong-kok. Tī chûn-lāi lóng bô pòaⁿ ê tâng-phōaⁿ, kan-ta i chi̍t ê teh mō͘-hiám beh chìn-ji̍p bē-bat kàu koh-iūⁿ kok ê tōe-kài, si̍t-chāi hit-sî i ê sim kám-khài bû-liōng. Sui-bóng sī hiah-n̍i̍h ióng-kám ê lâng, iáu-kú tī beh lī-khui pún-kok ê sî, àm-chīⁿ ba̍k-sái lâu bōe sǹg-tit. I ēng Mac Laren só͘ sàng ê Sèng-chheh hian khui tha̍k i só͘ siá tī thâu chi̍t-bīn ê si lâi chòe ka-kī ê ùi-an. Koh i tha̍k tio̍h Sèng-chheh kóng, “Siōng-tè sī chòe lí tô-siám ê chhù kap la̍t;” á-sī koh kóng, “Khòaⁿ ah, góa put-sî kap lí tī-teh,” chiah ê Sèng-keng kù lâi tit-tio̍h an-ùi.
|
T? 9月19日多倫多教會有照大會ê議決來舉行任命偕牧師做外邦傳道ê牧師席。Tī 10月中伊就離開故鄉，亦tùi當時人人所teh驚惶ê中國傳道 ê 路站來出發，hit時tú是10月19號。像年ê 11月1日伊tùi 桑港搭亞美利加號ê汽船來中國。Tī船內攏無半個同伴，kan-ta 伊一個teh冒險beh進入bē-bat 到各樣國ê地界，實在hit時伊ê心感慨無量。雖罔是hiah-n̍i̍h勇敢ê人，iáu-kú tī beh離開本國ê時，暗靜目屎流bōe算tit。伊用Mac Laren所送ê聖冊掀開讀伊所寫tī頭一面ê詩來做家己ê慰安。Koh伊讀著聖冊講：「上帝是做你逃閃ê厝kap力；」抑是koh講：「看--ah，我不時kap你tī-teh。」Chiah-ê聖經句來得著安慰。 |
|
Koh-chài i tī chûn-lāi tit-tio̍h chin- chōe koan-hē Tang-iûⁿ ê tì-sek. In-ūi tī hit chiah chûn-lāi ū chin-chōe koan- hē Tang-iûⁿ ê chheh. Tiong-kan siá kúi-nā pún khah chhut-miâ ê :--- 1. “Tiong-kok lâng ê siā-hōe seng-oa̍h” (Justus Do͘little, the Social Life of the Chinese). 2. “Tiong-hôa” (Wells Williams, the Middle Kengdom). 3. “Tiong-kok kap Tiong-kok lâng” (John L. Wevius, China and Chinese). 4. “Tiong-kok kap Ha̍p-chiòng kok” (Spears, China and the United-States). Só͘-í i tī chûn-n̍i̍h nā ū sî-kan khah chōe lóng sī teh khòaⁿ chiah ê chheh. Tùi khui chûn liáu 26 ji̍t kú chiū kàu Ji̍t-pún ê Hoâiⁿ-pin, hit-sî sī Kai Bo̍k-su thâu chi̍t-pái chhin-ba̍k khòaⁿ-kìⁿ Tang-iûⁿ lâng ê seng-oa̍h chōng-thāi. I koh tùi Ji̍t-pún tah chûn khì Hiong-káng, tùi hia chiūⁿ-lio̍k, só͘-í ū khì Kńg-tang kap Sòaⁿ-thâu sī-chhat Tiong-kok thiân- tō ê chōng-hóng, sòa sì-kòe teh kéng i pún-sin beh tiàm ê só͘-chāi.
|
Koh再伊tī船內得著真濟關係東洋ê知識。因為tī hit隻船內有真濟關係東洋ê冊。中間寫幾若本較出名ê:1.《中國人ê社會生活》(Justus Do͘little,the Social Life of the Chinese)。2. 《中華》(Wells Williams,the Middle Kengdom)。3. 《中國kap中國人》(John L. Wevius,China and Chinese)。4.《中國kap合眾國》(Spears, China and the United-States)。所以伊tī船裡若有時間較濟攏是teh看chiah-ê冊。Tùi開船了26日久就到日本ê橫濱，hit時是偕牧師頭一擺親目看見東洋人ê生活狀態。伊koh tùi日本搭船去香港，tùi hia上陸，所以有去廣東kap汕頭視察中國傳道ê狀況，續四界teh揀伊本身beh tiàm ê所在。 |
|
Kai Bo̍k-su iáu-bē kàu-ūi ê tāi-seng, Ka-ná-tāi Gōa-kok Thoân-tō Úi-oân- hōe ū seng siá phoe hō͘ Tiong-kok ê Eng-kok Tiúⁿ-ló-hōe chhiáⁿ in tàu siat- hoat, só͘-í tiàm tī Sòaⁿ-thâu ê Soan-kàu-su Dr. Thompson kap i chòe-tīn. Ia̍h sòa kóng-khí tī Tiong-kok, Lōe-tē thoân-tō ê te̍k-sek hō͘ i thiaⁿ, koh khó͘-khǹg i tio̍h tiàm hia saⁿ-kap chòe kang, chóng-sī Kai Bo̍k-su kóng ū thiaⁿ-tio̍h Tâi-oân Pak-pō͘ iáu-bē bat siat-kàu ê sū, só͘-í i tio̍h seng lâi Tâi-oân liáu-āu chiah beh koat-tēng só͘-chāi.
|
偕牧師iáu-bē到位ê代先，加拿大外國傳道委員會有先寫批 hō͘中國ê英國長老會請in鬥設法，所以tiàm tī汕頭ê宣教師 Dr. Thompson kap伊做陣。亦續講起tī中國，內地傳道ê特色hō͘伊聽，koh苦勸伊著tiàm hia相kap做工，總是偕牧師講有聽著台灣北部iáu-bē bat設教ê事，所以伊著先來台灣了後chiah beh決定所在。 |
|
6.Kai Bo̍k-su kàu Tâi-oân kap tiàm Tām-súi.
|
6.偕牧師到台灣kap tiàm淡水。 |
|
Kai Bo̍k-su ū koh tah-chûn kàu Ē- mn̂g beh tùi hia lâi Tâi-oân. Só͘-í tùi Ē-mn̂g koh tah chi̍t chiah sòe chiah ê chûn lâi Táⁿ-káu. Tī 12 ge̍h 30 ji̍t kàu- ūi chiū chiūⁿ-lio̍k beh khì kìⁿ Rev. Hugh Ritche (Lí Bo̍k-su), i sī Eng-kok Tiúⁿ- ló-kàu ê Soan-kàu-su, só͘-í ǹg-bāng i ōe tàu pang-chān. Lí Bo̍k-su ū chin chhin-chhiat kā i kóng-khí Tâi-oân ê hêng-sè kap peh-sìⁿ ê sèng-chit, koh ū chhiáⁿ sian-siⁿ kà i pún-tōe ōe.
|
偕牧師有koh搭船到廈門beh tùi hia來台灣。所以tùi廈門koh搭一隻細隻ê船來打狗。Tī 12月30日到位就上陸beh去見Rev. Hugh Ritche(李牧師)，伊是英國長老教ê宣教師，所以向望伊會鬥幫贊。李牧師有真親切kā伊講起台灣 ê 形勢kap百姓ê性質，koh有請先生教伊本地話。 |
|
Chhin-chhiūⁿ án-ni tiàm i hia iok saⁿ ge̍h ji̍t kú, Lí Bo̍k-su khòaⁿ-kìⁿ Kai Bo̍k-su í-keng sió-khóa ōe hiáu kóng pún-tōe ōe, chiah kap Tek I-seng (Dr. Dickson) saⁿ lâng tùi Tâi-lâm-hú khí- sin tah chûn lâi Tām-súi. Tú-tú beh kàu Tām-súi ê sî, tī kah-pán-téng khòaⁿ-kìⁿ Tām-súi ê hong-kéng, san-súi bêng- mī, koh tī soaⁿ-téng ê chhiū-ba̍k chin-chōe, ia̍h tùi-bīn-hōaⁿ ū Koan-im soaⁿ kap tī chiu-ûi chōe-chōe ê soaⁿ-lui saⁿ- khan saⁿ-thoa, si̍t-chāi hit ê kéng-tì m̄- sī tī Táⁿ-káu hia só͘ ōe pí-tit. Lí Bo̍k-su tah Kai Bo̍k-su ê keng-thâu kóng, “Lí ê koán-hat khu-he̍k si̍t-chāi súi kàu-ke̍k.” Koh bô kú chûn chiū kàu Tām- súi. Keh-ji̍t Kai Bo̍k-su kap Lí Bo̍k-su chham Tek I-seng 3 lâng chòe-tīn khì sûn in ê koán-hat khu-he̍k kap sòa sī-chhat lāi-tōe ê sū-chêng chham chim- chiok i ka-kī ê kài-hān khu-he̍k. Chit-pái ê chhut-gōa iok ū 3 lé-pài khah ke, keng-kè chōe-chōe kan-khó͘, kàu-bé ū kàu Tōa-siā, chiah kap in nn̄g-ūi saⁿ-sî koh tńg-lâi Tām-súi.
|
親像án-ni tiàm伊hia約三月日久，李牧師看見偕牧師已經小可會曉講本地話，才kap德醫生(Dr. Dickson)三人tùi台南府起身搭船來淡水。Tú-tú beh到淡水ê時，tī甲板頂看見淡水ê風景，山水明媚，koh tī山頂ê樹木真濟，亦對面岸有觀音山kap tī周圍濟濟ê山 lui相牽相拖，實在 hit-ê景緻m̄是tī打狗hia所會比tit。李牧師搭偕牧師ê肩頭講：「你ê管轄區域實在súi到極。」Koh無久船就到淡水。隔日偕牧師kap李牧師chham德醫生三人做陣去巡in ê管轄區域kap續視察內底ê事情chham斟酌伊家己ê界限區域。這擺 ê出外約有3禮拜較加，經過濟濟艱苦，到尾有到大社，才kap in兩位相辭koh轉來淡水。 |
|
Tńg-lâi liáu-āu chiū sè chi̍t keng chhù, chóng-sī chit keng chhù goân-pún sī khí beh hō͘ Chi-ná peng chòe bé-tiâu. Chhù sī khí tī soaⁿ-á-kha, in-ūi sī ku̍t soaⁿ-á lâi khí--ê. Chêng-bīn kè chi̍t-tiâu sió kau-á chiū thàu kàu tōa-lō͘. Khì-hāu nā chin joa̍h chiū chhù-lāi ê khong-khì chin hip, chóng-sī nā lo̍h-hō͘ ê sî chiū tùi soaⁿ-á lâu chúi tùi chêng ê khoe-á lo̍h-khì. Si̍t-chāi joa̍h ê sî ke̍k-joa̍h, lo̍h-hō͘ ê sî ke̍k sip, chin-chiàⁿ sī kan-khó͘ tiàm ê só͘-chāi.
|
轉來了後就稅一間厝，總是這間厝原本是起beh hō͘支那兵做馬寮。厝是起tī山仔腳，因為是掘山仔來起--ê。前面過一條小溝仔就透到大路。氣候若真熱就厝內ê空氣真hip。總是若落雨ê時就 tùi山仔流水tùi前ê溪仔落去。實在熱ê時極熱，落雨ê時極濕，真正是艱苦tiàm ê所在。 |
|
Taⁿ hit keng chhù ê lāi-tiong chi̍t keng sī ēng hiā khàm--ê, koh chi̍t keng sī ēng chho͘-chho͘ bô khau ê pang tèng--ê, í-gōa ê lóng sī ēng thô͘-kat khí--ê. Lūn Kai Bo̍k-su khí-thâu só͘ ū ê hêng-lí sī kan-ta nn̄g kha tōe mi̍h ê siuⁿ-á nā-tiāⁿ, chham Eng-kok Léng-sū chioh i chi̍t- pha ēng siah liâm ê teng kap chi̍t tè í-á, koh chi̍t téng bîn-chhn̂g.
|
今hit 間厝內中一間是用瓦蓋ê,koh一間是用粗粗無khau ê枋釘ê,以外ê攏是用土角起--ê。論偕牧師起頭所有ê行李是kan-ta 兩kha tóe物ê箱仔nā-tiāⁿ，chham英國領事借伊一pha用錫黏 ê燈kap一塊椅仔，koh一頂眠床。 |
|
Taⁿ Kai Bo̍k-su sûi-sî chhiàⁿ lâng khui thiⁿ-thang sòa sóe chhù-lāi kap ēng chóa lâi pè piah, ia̍h koh chián chi̍t tè ê âng-nî-á pò͘ lâi chòe mn̂g-lî, án-ni i ê ji̍p-chhù chheng-chhó lah. I ū siá tī i 4 ge̍h 10 ji̍t ê ji̍t-chì kóng, “Góa hō͘ Iâ-so͘ Ki-tok ín-chhōa lī-khui kò͘-hiong lâi tiàm tī Tām-súi ê chhù, sī ūi-tio̍h beh hē Kàu-hōe ê tōe-ki lâi khǹg tī īⁿ- kàu-tô͘ ê tiong-kan só͘ tì.’ I só͘ tiàm ê chhù sī sòe-sòe keng koh bô chheng-khì ê bé-tiâu, chóng-sī i ū ēng i só͘ tit-tio̍h tām-po̍h ê pún-tōe ōe lâi-khai-sí i Tâi- oân pò͘-kàu ê tōa sū-gia̍p.
|
今偕牧師隨時倩人開天窗續洗厝內kap用紙來pè壁，亦koh剪一塊ê 紅呢仔布來做門籬，án-ni伊 ê入厝清楚--lah。伊有寫tī伊4月10日ê日誌講：「我hō͘耶穌基督引chhōa離開故鄉來tiàm tī淡水 ê 厝，是為著beh下教會ê地基來囥 tī異教徒ê中間所tì。」伊所tiàm ê厝是細細間koh無清氣ê馬寮，總是伊有用伊所得著淡薄ê本地話來開始伊台灣佈教ê大事業。 |
