Tui-liām Lí Hiu Bo̍k-su
|
追念李庥牧師 |
|---|---|
| Toh Tō-seng | 卓道生 |
|
Bo̍k-su sèⁿ Lí miâ Hiu, Eng-kok So͘-kek-lân lâng , 1867 nî hōng-chhe lâi Tâi-oân chò thâu chi̍t-hôe ê Bo̍k-su. I chò lâng ló-sêng, him-bō͘ tō-lí, kiù lâng ê sim chhiat; chhōa ke-koàn lī-khui i ê pún-hiuⁿ, mō͘-hiám bān-lí ê tōa hái-iûⁿ, ti̍t-kàu Ē-mn̂g o̍h Tâi-oân-ōe; āu-lâi sòa chio N̂g Ka-tì Sian-seⁿ kòe-lâi Tâi-oân ê Táⁿ-káu, chiū-sī hiān-sî Koh-hiông ê Ki-āu-ke; chiām tòa chêng Má-i-seng i-pēⁿ ê siok-sià, tiàm nn̄g chō chò hok-im-tn̂g lé-pài-só͘; chhiáⁿ iûⁿ-hâng ê Bān I-seng kap N̂g Ka-tì Sian-seⁿ liāu-lí hêng-i ê sū. Bé tē khí iûⁿ-lâu chò khiā-ke; bô͘-siat lâm Sîn-ha̍k Lú-o̍h; chhiáⁿ Phêⁿ-ô͘ Lîm Kiam-kim Sian-seⁿ pang-chān kà ha̍k-seng chò thoâng-kàu ê lâng.
|
牧師姓李名庥，英國蘇格蘭人，1867年奉差來台灣做頭一回ê牧師。伊做人老成、欣慕道理，救人ê心切；chhōa 家眷離開伊ê本鄉，冒險萬里ê大海洋，直到廈門學台灣話；後--來續招黃嘉智先生過來台灣ê打狗，就是現時ê高雄ê旗後街；暫tòa前馬醫生醫病ê宿舍，tiàm 兩座做福音堂禮拜所；請洋行ê萬醫生kap黃嘉智先生料理行醫ê事。買地起洋樓做企家，謀設南神學女學；請澎湖林Kiam-kim先生幫贊教學生做傳教ê人。 |
|
Lūn khí-thâu chiū-sī N̂g Chhim-hô, Ô͘ Kó͘, Lûi Kim, N̂g Kin-goân, Lâu Ak, Tân Gióng-hôa; khah āu-lâi chiū-sī Lîm Tiong-kùi iā miâ Hôa, Gô͘ Bông-chhó͘, koh ū chāi-o̍h ha̍k-seng Lâu Bō͘-chheng, N̂g Siù-hui, Chhî Chhun-ki, Tân Sin-tāi, Lîm Thiam-hin, Lí Hok-thiam, Lâu A-ke 7 lâng. Siông-siông khì hóng-būn hiah ê lâi i-pēⁿ ê pēⁿ-lâng, sòa thè in kî-tó. Chhut-gōa pò͘-thoân hok-im, sûn-sī hōe-iú, sòa tòa io̍h-kiāⁿ, nā ū phòa-pēⁿ ê lâng chiū pun hō͘ i, hôe-ka ji̍p mn̂g kà ha̍k-seng, hán-tit thêng-hioh.
|
論起頭就是黃深河、胡古、雷金、黃根源、劉握，陳仰華；較後--來就是林中貴也名華，吳蒙楚，koh有在學學生劉茂清、黃秀輝、徐春枝、陳新大、林添興、李福添、劉阿ke 7人。常常去訪問hiah ê來醫病ê病人，續替in 祈禱。出外佈傳福音，巡視會友，續tòa藥件；若有破病ê人就分hō͘--伊，回家入門教學生，罕tit停歇。 |
|
Kì-tit siáu-seng 11 hòe Poa̍h-bé(chiū-sī hiān -sî ê Chó-tìn), chho͘-li̍p lé-pài-só͘ tī pè-ka ê sî; Bo̍k-su kap Bo̍k-su-niû í-ki̍p i nn̄g ê sè-kiáⁿ, tōa--ê miâ Bu̍t-è, tē-jī kiáⁿ nńg-kut pēⁿ iok 3 hòe, bô lōa-kú sí tī Kî-āu; in kap Lûi Kim Sian-seⁿ lâi thàm khòaⁿ, chio siáu-seng kap i khì Kî-āu tha̍k-chheh, hit-sî sè-hàn m̄-khéng; chiah chhōa góa ê pau-heng Toh Ki-chheng khì tha̍k.
|
記tit小生11歲拔馬 (就是現時ê左鎮)，初立禮拜所tī敝家ê時，牧師kap牧師娘以及伊兩個細子，大-- ê名Bu̍t-è,第二子軟骨病約3歲，無偌久死tī旗後；in kap雷金先生來探看，招小生kap伊去旗後讀冊，hit時細漢m̄肯；才chhōa我ê胞兄卓基清去讀。 |
|
Āu-lâi thiaⁿ-tio̍h Tâi-tang(chiū-sī kó͘-chá hō-chò Āu-soaⁿ), in-ūi ū Chó-tìn, Kau-phiâⁿ ê hōe-iú î-sóa khì hia tòa, kap in ê chhù-pīⁿ hiuⁿ-lí him-bō͘ tō-lí ê pek-chhiat; i bô hiâm pôaⁿ-soaⁿ peh-niá, mō͘-hiám chheⁿ-hoan ê gûi -hiám; chhōa Ô͘ Kó͘ Sian-seⁿ tùi Pang-liâu ê Saⁿ-tiâu-lēng, pôaⁿ-kòe-khì kàu Āu-soaⁿ sī-chhat; sòa siat-li̍p Sêng-kóng-ò, Sin-khui-hn̂g(iū miâ Chio̍h-pâi). Chio̍h-hō͘-sòaⁿ, Lí lāng chiah ê kàu-hōe só͘; ha̍p-pèng Ko-hiông koán-lāi ti̍t-kàu Liû-khiû 20 gōa ê kàu-hōe lóng sī Lí Bo̍k ka-tī kiàn-siat, ka-tī sûn-sī chiàu-liāu; kek in î-choán piàn-keng kó͘-kim bêng-bo̍k ê put-tông.
|
後--來聽著台東（就是古早號做後山），因為有左鎮，溝坪ê會友移徙去hia tòa,kap in ê厝邊鄉里欣慕道理ê迫切，伊無嫌盤山peh嶺，冒險生番ê危險，chhōa 胡古先生對枋寮ê三條稜，盤過去後山視察；續設立成廣澳、新開園(又名石牌) 石雨傘、里?chiah ê教會所；合併高雄管內，直到琉球20外個教會攏是李牧家己建設，家己巡視照料；kek in 移轉變更古今名目ê不同。 |
|
Kàu Tâi-lâm Se-kàu-sū bé Sin-lâu tē kiàn-tiok sin tōa-lâu kang bêng-pe̍k; Se-kàu-sū kiōng-tông gī-koat ha̍p-pèng. Tī 1876 nî 6 goe̍h, Lí Bo̍k-su chhōa ke-koàn tùi Kî-āu î-sóa lâi Tâi-lâm, tiàm tī sin tōa-lâu siok-sià; sòa î choán i ê ha̍k-seng téng-bīn só͘ kì 7 lâng, in-ūi kiàn-tiok Sîn-ha̍k-hāu tī Sin-lâu bōe oân-kang, chiām tòa tī Jī-lāu-kháu kū I-koán; kap Tâi-lâm ha̍k-seng Phoaⁿ Bêng-sin, Toh Tō-seng, Lô͘ Sam-goân,(i sī E-mn̂g lâng), Lîm Thian-jiân, Khó͘ Tiau-iông, Phoaⁿ Éng-an, Phoaⁿ Kim-tâi, Phoaⁿ Bêng-chu, Lûi Tāi-pi̍t kè 16 lâng ha̍p-pèng kiōng-ha̍k; Hāu-tiúⁿ Pa Khek-lé, Eng kàu-siū Lí Hiu, Kam Ûi-lîm, Si Tāi-pi̍t. Sià-kam Lô͘ Êng-khong, Hàn-bûn-su Kòng-seng. Ông Sè-kia̍t, lóng sī E-mn̂g lâng, che chiū-sī Tâi-lâm-pō͘ ha̍p-pèng kiàn-li̍p Sîn-ha̍k-hāu ê khí-thâu.
|
到台南西教士買新樓地建築新大樓工明白；西教士共同議決合併。Tī 1876年6月，李牧師chhōa家眷對旗後移徙來台南，tiàm tī新大樓宿舍；續移轉伊ê學生頂面所記7人，因為建築新學校tī新樓bōe完工，暫tòa tī 二樓口舊醫館；kap台南學生潘明新、卓道生、盧三元(伊是廈門人)、林天然、許朝陽、潘永安、潘金台、潘明珠、雷大弼計16人合併共學；校長巴克禮，英教授李休、甘為霖、施大弼。社監盧榮康、漢文師貢生王世傑，攏是廈門人，這就是台南部合併建立神學校ê起頭。 |
|
Tùi chia hia̍p-tông chò kang, he̍k-sī chhut-gōa sûn-sī kó͘-lē hōe-iú; ji̍p mn̂g pun khò-thêng, lûn-liû kà ha̍k-seng; tāi-ke chin jia̍t-sim chéng-phiau kī-lêng chhiok-chìn ê khì-siōng. Lí, kà Kū-iok kok pún ê iàu-lí, ki̍p tē-lí thian-bûn, sòa ēng tōa bong-oán-kiàⁿ hō͘ ha̍k-seng kui khòaⁿ thó͘, bo̍k-chheⁿ, goe̍h se̍h teh kiâⁿ ê hêng-chōng. Kam, hun-kái Sin-iok múi-pún kok chêng-hêng, ki̍p Iâ-so͘ sū-chek koân-lêng, phì-jū lōe-lí. Si, soat-bêng Chhòng-sè-kì 12 kin-goân, 20 siong tùi hoán; pèng tē chit-ha̍k, bu̍t-lí. Pa, kàu-siū chhut Ai-ki̍p hōe-bō͘, Lô-má 1-8 chiuⁿ; soàn-su̍t, Pó-lô-toān, su-kì, siá-chin, kok hêng-chheⁿ khúi-tō teh kiâⁿ ê khoán, ú chu cha̍p-lio̍k, lūn-bûn.
|
對chia協同做工、或是出外巡視鼓勵會友，入門分課程，輪流教學生，逐家真熱心chéng phiau 技能促進ê氣象。李，教舊約各本ê要理，及地理天文，續用大望遠鏡hō͘學生窺看土、木星、月se̍h teh行ê形狀。甘，分解新約每本各情形，及耶穌事蹟權能，譬如lōe-lí。詩，說明創世記12 根源，20相對反，併地質學、物理。巴，教授出埃及會慕，羅馬1-8章，算術，保羅傳、書記、寫真，各行星軌道teh行ê款，與諸雜錄論文。 |
|
Siáu-seng siông kap gia̍p-su Lí Bo̍k chhut-gōa sûn-sī kàu-hōe, he̍k ū tê-piáⁿ kiōng chia̍h-tâng-phōaⁿ, kàu só͘-chāi ji̍p chhù koaiⁿ mn̂g kî-tó, siaⁿ chhut kek-tōng thiaⁿ ê lâng ê kám-liām, āu-lâi chiah chhut-lâi kap lâng kau-pôe kóng-ōe; che sǹg-sī i pêng-siông ê lē.
|
小生常kap業師李牧出外巡視教會，或有tê餅供食同伴，到所在入厝關門祈禱，聲出激動聽ê人ê感念，後--來才出來kap人交陪講話；這算是伊平常ê例。 |
|
Khòaⁿ-kìⁿ ū kiông-khó͘ sàn-hiong ê pēⁿ-lâng, chiū àm-chēⁿ the̍h-chhut châi-bu̍t io̍h-phín sàng i; kìm-kài i m̄-thang hō͘ lâng chai. Pôaⁿ-soaⁿ peh-niá lóng sī pō͘-kiâⁿ; sui-sī sīm-jiân kan-khó͘, bōe-bat chē-kiō; thiaⁿ-kìⁿ i ê pêng-sî iā lóng sī án-ni ê khoán, in- ui kó͘-chá ê sî bōe ū chū-choán, chū-tōng, kheng-thi̍h, hóe-chhia chiah ê; koh tō-lō͘ e̍h-sè oan-khiau, khi-khu; siông khòaⁿ-kìⁿ i kha chéng-thâu-á phòng chē-chē phā, iā sī jím-nāi khóng-khài chìn-hêng; nā tōa ià-siān khiàn-thian tó hē chháu-po͘, bōe bat khòaⁿ-kìⁿ i ū pîn-tōaⁿ ià-siān iu-khó͘ ê bīn-iông; bat khòaⁿ-kìⁿ chhēng phòa saⁿ-khò͘ i iā bô hiâm; kap choh-sit lâng chia̍h ta hoan-chû-chhian pn̄g, phòe chhài-thâu cháng-koaⁿ phò͘-chí; i iā lia̍h chò chin tiⁿ, chin-chiàⁿ ū khoài-lo̍k tō-lí kiù-lâng bô ià-siān, m̄-sī tàn-phiâu lō͘-hāng Gân Hôe hit pòe só͘ ē-kap i pí-tit--ah!
|
看見有窮苦散hiong ê病人，就暗靜提出財物藥品送伊；禁戒伊m̄ thang hō͘人知。盤山peh嶺攏是步行；雖是甚然艱苦，bōe bat坐轎，聽見伊ê平時也攏是án-ni ê款，因為古早ê時無有自轉、自動、輕鐵、火車chiah ê;koh 道路狹細彎khiau、崎嶇；常看見伊腳指頭膨濟濟phā,也是忍耐、慷慨進行；若大厭siān khiàn 天倒hē草埔，bōe bat看見伊有貧憚憂苦ê面容；bat看見穿破衫褲伊也無嫌，kap作穡人食焦蕃藷chhiam飯，配菜頭cháng 干、破籽；伊也掠做真甜，真正有快樂道理救人無厭siān,m̄是簞瓢路項顏回hit 輩所會kap伊比--titah！ |
|
Khòaⁿ i teh khoán-thāi ha̍k-seng, bô koh-iūⁿ chû-sim ê lāu-pē teh khoán-thāi kiáⁿ; ū-sî tú-tio̍h hit-hō bô-lí ê pháiⁿ siaⁿ-sàu teh ìn-tap, bōe-bat khòaⁿ i ū lō͘-chhut bīn-iông ê pháiⁿ-khòaⁿ; chēng-iōng thî-su khoàn-iú, chin-chiàⁿ sī só͘ kóng pok-bûn iok-lé ê hó sian-seⁿ ah!
|
看伊teh款待學生，無各樣慈心ê老父 teh 款待子，有時tú著hit號無理ê歹聲嗽teh 應答，boebat7看伊有露出面容ê歹看；chēng-iōng thî-su 勸誘，真正是所講博聞約禮ê好先生--ah！ |
|
Chá siáu-seng 16 hòe chho͘ teng-tâi soan-káng tī Tâi-lâm ê Teng-á-kha Lé-pài-tn̂g ê sî; in-ūi tâi-chō sī pang-chò, siuⁿ-koân koh e̍h-sè, ka-tī chē tī í-téng, phō-khiā óa i ê heng-chêng, chin-chiàⁿ chhin-chhiūⁿ kiáⁿ ū ài-kò͘ ê piáu-siōng.
|
早小生16歲初登台，宣講tī台南ê亭仔腳禮拜堂ê時，因為台座是枋做，siuⁿ懸koh隘細，家己坐tī椅頂，抱企倚伊ê胸前，真正親像子有愛顧ê表象。 |
|
Āu-lâi in-ūi kàu-hōe lâm-pak ke-thiⁿ kóng-khoah, kàu-hōe ê tāi-chì hun-hoân, chhut-gōa sûn-sī cháu chīn-pak, kóaⁿ lo̍h-lâm; tùi tang kàu sai, kòe-thâu tio̍h-bôa, tì-mō͘ jia̍t-chèng; hôe-ka liâu-tī, sui-sī ū An I-seng Pí-tek io̍h-phín chá-àm chiàu-èng tī-liâu, bóng-kiàn khoat-hāu; bô-móa chiu-kan, Siōng Chú soah-i tio̍h-bôa ê kan-khó͘, hōng-tiàu an-jiân kui thian, hióng-siū 44 hòe. Kòe-sì tī Sin- tōa-lâu Iū-piⁿ ê siok-sià.
|
後--來因為教會南北街廳廣闊，教會ê代誌紛繁，出外巡視走盡北、趕落南；對東到西，過頭著磨，致冒熱症；回家療治，雖是有安彼得醫生藥品早暗照應治療，罔見缺效；無滿週間。上主煞伊著磨ê艱苦。奉召安然歸天，享壽44歲。過世tī新大樓右邊ê宿舍。 |
|
Hāi-ah! gâu thiàⁿ-lâng ê sian-seⁿ hó ê bo̍k-su ah! Àn-chóaⁿ hiah kín bô-khì leh? Bē kìm-tit lâu ba̍k-sái siong-pi ah! Hit chi̍t-mî Si Bo̍k-su chhin-chò koan-bo̍k, sòa siu-ji̍p sin-si; keh-ji̍t ha̍k-seng 24 lâng kap hiah-ê bo̍k-su, lóng sàng-koan kàu An-pêng thèng-hāu sió hóe-chûn, saⁿ-kap chài-kàu Táⁿ-káu, ji̍p-káng ê sî 7 tiám gōa cheng, bâi-chòng tī hiān-sî Ko-hiông Ia̍h-thâu ê sai-pêng piⁿ soaⁿ-kha, kap i ê kiáⁿ tâng-hia̍t.
|
Hāi--ah！ Gâu疼--人ê先生、好ê牧師--ah！Àn-chóaⁿ hiah緊無去--leh? Bē禁tit流目屎傷悲--ah！Hit 1暝施牧師親做棺木，續收入身屍；隔日學生24人kap hiah-ê 牧師，攏送棺到安平聽候小貨船，相kap載到打狗，入港ê時7點外鐘，埋葬tī現時高雄驛頭ê西爿邊山腳，kap伊ê子同穴。 |
|
Siáu-seng pit-kì tāi-lio̍k, hō͘ lia̍t-ūi khòaⁿ i ê ló͘-le̍k hōng-sū kàu-hōe, phoe-miā kóng-tiong kàu-hōe, chīn-tiong kàu-sí, ài-kò͘ kàu-hōe; chin-chiàⁿ chò hó bo̍k-chiá ê hó bô͘-hoān, lán chit-pòe tio̍h tui-jip I ka-chiah āu ê kha-pō͘-ah! Só͘ khim-kèng ǹg bāng--ê.
|
小生筆記大略，hō͘列位看伊ê努力奉事教會，phoe命擴張教會，盡忠到死，ài顧教會，真正做好牧者ê好模範，咱這輩著追jip伊ka-chiah後ê腳步ah！所欽敬向望--ê。 |
|
Tui-ēng Si-ko
|
Tui-ēng詩歌 |
|
Mō͘-hiám ong-iûⁿ bān-lí-tiông, Phau-tiong lī-kok tò Tâi-iông, Soan-thoân kiù-tō him-jiân-lo̍k, Poa̍t-léng kà-san put-koàn-iông, Chi̍p-bō͘ seng-tô͘ siat ha̍k-kiong, Jîn-châi cheng-kóng hok-im-chhiong, Sûn-sûn siān-iú chû hoâi-tek, Lîn-sut pîn-jîn po̍k chū-kiong, Chó͘-pok tio̍k-lâm siu jî-chiong, Siong sin to̍k jia̍t siū jî-chiong, Heng-nî sì sì bêng thian tiàu, Kiōng-chú bâi-khu Ko-e̍k-kiong. |
冒險汪洋萬里重， 拋鄉離國倒Tâi-iông， 宣傳救道欣然落， Poa̍t-léng kà-san put-koàn-iông, 集募生徒設學宮， 人才增廣福音充， 諄諄善誘慈懷德， Lîn-sut貧人薄chū-kiong, Chó͘-pok tio̍k-lâm sûn hōe-hiong, 傷身毒熱受jî-chiong, 興年四四蒙天召， 共子埋軀高驛kiong。 |
|
( Tâi-oân Kàu-hōe-pò tē 530 koàn,1929 nî 5 ge̍h)
|
(台灣教會報第530卷，1929年5月) |
