Sat-bûn Chè-chō-hoat
|
Sat-bûn製造法 |
| Tiuⁿ Ki-choân |
張基全 |
|
Sat-bûn chiàu lán só͘ chai, sī ka-ka hō͘-hō͘ múi-ji̍t só͘ tio̍h ēng ê ji̍t-iōng- phín, hō͘ lán thang sóe seng-khu, i-chiûⁿkap ta̍k hāng. Kî-thaⁿ tī kang-gia̍p hong-bīn iā-sī put-chí iàu-kín, chhin-chhiūⁿ chè-chóa kang-gia̍p tio̍h engchhīu-ka sat-bûn, ìn-sek, hông-chúi-po͘tìoh ēng ?????? sat-bûn, chú iû- chat-iû (boiled oil) ê sî ū ēng ????sat-bûn, án-ni thang kóng sat-bûn ê lō͘-ēng sī chin tōa.
|
Sat-bûn 照咱所知，是家家戶戶每日所著用ê 日用品，hō͘ 咱thang 洗身軀，衣裳佮逐項。其他tī 工業方面也是不止要緊，親像製紙工業著用樹膠sat-bûn,印色、防水布著用??????sat-bûn,煮油 chat油（boiled oil）ê 時有用????sat-bûn,án-ni thang 講 sat-bûn ê路用是真大。 |
|
Chit ê sat-bûn ū lâng kóng chin chá chiū í-keng hoat-bêng, chiū-sī tī Í-tāi-lī kok hái-kíⁿ ū chi̍t ê sió káng-kháu, miâ kiò-chòe Savona. Tī hia ê thó-hî lâng tī hái-kîⁿ kôaⁿ-thiⁿ-sî àu-hé-tui, chiong hit hé-hu kiáu-chúi, iā hit ê chúi bô phah-sǹg khì lām-tio̍h hî ê iû, sòa ngó͘-gû-jiân chiâⁿ sat-bûn. In chiong chit ê sat-bûn khì sóe chhiú koh put-chí ōe khì lâ-sâm kap iû-káu. Tùi án-ni ti̍t-ti̍t chìn-pō͘, hoat-ta̍t, sòa ū lâng choan-bûn teh chè-chō chit hāng mi̍h lâi teh bōe. Āu-lâi chài kàu Au-chiu ta̍k kok khì bōe, put chí hó-ēng, só͘-í gōa-kok lâng m̄- chai chit hāng mi̍h sī sím-mi̍h chòe--ê, kan-ta chai sī tùi Í-tāi-lī ê Savona lâi, só͘-í Hoat-lân-se lâng kā i hō chòe ‘Savon’; lán kiò-chòe sat-bûn, sī kóng- liáu cháu im khì, Eng-gú kóng ‘Soap’ iā-sī tùi án-ni lâi hō--ê.
|
這個sat-bûn有人講真早就已經發明，就是tī 義大利國海墘有1個小港口，名叫做Savona。Tī hia ê 討魚人tī海墘寒天時àu 火堆，將hit 火灰kiáu 水，iā hit ê 水無扑算去lām 著魚ê 油，煞ngó͘-gû-jiân成sat-bûn。In 將這個sat-bûn去洗手koh 不止會去lâ-sâm佮油垢。Tùi án-ni 直直進步、發達，續有人專門teh 製造這項物來teh 賣。後--來載到歐洲逐國去賣，不止好用，所以外國人m̄ 知這項物是甚物做--ê,kan-ta 知是tùi 意大利ê Savona來，所以法蘭西人kā 伊號做「Savon」；咱叫做sat-bûn,是講了走音去，英語講「Soap」也是tùi án-ni 來號--ê 。 |
|
Tī Chú-chêng 79 nî Í-tāi-lī ê Vesuvius hé-soaⁿ piak-li̍h8 ê sî, kūn-piⁿ ū chi̍t ê siâⁿ-chhī kiò chòe Pompeii ū hō͘ hé-soaⁿ ê hé-hu khàm-ba̍t. Kīn-nî ū ku̍t-tio̍h hit ê siâⁿ-chhī, iā ū hoat-kiàn--tio̍h teh bōe sat-bûn ê tiàm, án-ni hō͘ lán thang chai sat-bûn tī hit sî chiū í-keng ū lâng chè-chō hoàn-bōe lah !
|
Tī 主前79 年義大利ê Vesuvius火山爆裂ê 時，近邊有1個城市叫做Pompeii有hō͘ 火山ê 火灰蓋密 。今年有掘著hit 個城市，也有發見著teh 賣sat-bûn ê店，án-ni hō͘ 咱thang 知sat-bûn tī hit時就已經有人製造販賣lah！ |
|
Liáu-āu sè-kan chiām-chiām chìn-pō͘,lâng ê tì-sek ti̍t-ti̍t khui-khoah, chè-chō sat-bûn ê hoat-tō͘ iā tōa-tōa chìn-pō͘ kái-liông; sè-kài bûn-bêng ê ta̍k kok lóng ū teh chè-chō, Ji̍t-pún nî-nî ê chè-chō gia̍h iā-sī chiūⁿ chi̍t chheng-bān kho͘ í-siōng. Hiān-sî sè-kan tē-it hoat-ta̍t, chòe tē-it chōe, tē-it hó ê sat-bûn chiū- sī Eng-kok kap Hoat-kok, āu-lâi chiah Bí-kok, Tek-kok. Sui-jiân Ji̍t-pún kok ka-kī ū teh chòe, iáu-kú ke̍k hó ê hòa-chng sat-bûn iā-sī m̄-ta̍t Eng-kok, Hoat- kok ê chè-phín.
|
了--後世間漸漸進步，人ê 智識直直開闊，製造sat-bûn ê法度也大大進步改良；世界文明ê 逐國攏有teh 製造，日本年年ê 製造額也是上1千萬箍以上。現時世間第一發達，做第一濟，第一好ê sat-bûn就是英國佮法國，後--來才美國、德國。雖然日本國家己有teh 做，iáu-kú 極好ê 化妝sat-bûn也是m̄ 達英國、法國ê 製品。 |
|
Sat-bûn chè-chō kang-gia̍p, ha̍k-lí-tek ê lí-lūn chhiáⁿ mài kóng-khí, chiong i ê kang-tiâⁿ kap kui-bô͘ lâi kóng, thang kóng sī hòa-ha̍k kang-gia̍p ê tiong-kan tē-it khoài chòe ê sū-gia̍p. Tōa chu-pún chiū chòe khah tōa, chhin-chhiūⁿ hōe-siā ê cho͘-chit án-ni. Nā sió chu-pūn, chiū chòe khah sió, iā-sī bô siong-kan.
|
Sat-bûn製造工業，學理的ê 理論且mài 講起，將伊ê 工程佮規模來講，thang 講是化學工業ê 中間第一快做ê 事業。大資本就做較大，親像會社ê 組織án-ni。若小資本，就做較小，也是無相干。 |
|
Góa khòaⁿ lán Tâi-oân ê bîn-tō͘ chiām-chiām teh khah koâiⁿ, chū-jiân ka-ka hō͘-hō͘ teh ēng sat-bûn ê lâng nî-nî ti̍t- ti̍t ke-thiⁿ. Pún-chiâⁿ sat-bûn lóng sī tùi Hiong-káng, Ē-mn̂g, á-sī Ji̍t-pún Lōe- tē chài-ji̍p-lâi, āu-lâi tī Tâi-pak Báng- kah ū khí chi̍t keng chè-chō sat-bûn ê hōe-siā, chu-pún-kim sī 5 bān-kho͘, bô kúi-nî chòe liáu put-chí ū thàn, chiàu khòaⁿ chiong-lâi iā-sī ōe thàn, só͘-í chit khùn chu-pún ke-thiⁿ kàu 50 bān. Hiān- sî ū chòe chōe-chōe khoán ê sat-bûn hoàn-bōe tī lán Tâi-oân choân-tó. Kî- thaⁿ iáu ū kúi-nā keng sòe keng--ê, iā thiaⁿ-kìⁿ Lâm-pō͘ iā ū sió kui-bô͘ ê hōe- siā teh chòe. Sui-jiân án-ni lán nā khì tiàm-thâu bóe sat-bûn ê sî chiū chai Lōe-tē sat-bûn iáu-kú sī ti̍t-ti̍t teh lâi. Michu-wa (? ? ? ) sat-bûn, Hoa-ông, Ka-têng, ??? , chiah-ê lóng sī Lōe-tē lâi--ê, án-ni hō͘ lán thang chai tī Tâi- oân chè-chō sat-bûn iáu sī put-chí iú- bāng ê kang-gia̍p.
|
我看咱台灣ê 民渡漸漸teh 較懸，自然家家戶戶teh 用sat-bûn ê 人年年直直加添。本成sat-bûn攏是tùi 香港、廈門，抑是日本內地載--入來，後--來tī 台北艋舺有起1間製造sat-bûn ê 會社，資本金是5 萬箍，無幾年做了不止有趁，照看將來也是會趁，所以這khùn 資本加添到50萬。現時有做濟濟款ê sat-bûn販賣tī 咱台灣全島。其他iáu 有幾若間細間--ê,也聽見南部也有小規模ê 會社teh 做。雖然án-ni 咱若去店頭買sat-bûn ê 時就知內地sat-bûn iáu-kú是直直teh 來。Michu-wa(? ? ?)sat-bûn、花王、家庭、???，chiah-ê攏是內地來--ê,án-ni hō͘ 咱thang 知tī 台灣製造sat-bûn iáu 是不止有望ê 工業。 |
|
Taⁿ góa chiong góa tī Tiông-kî-chhī Ma-su-ni sat-bûn hōe-siā si̍t-si̍p ê keng- giām, chiū-sī sat-bûn ê chè-hoat ēng sím-mi̍h goân-liāu, sat-bûn ê sek-tī, phang-liāu, sat-bûn hó-pháiⁿ ê hun-piat chiah--ê kán-tan siá-bêng tām-po̍h, ǹg- bāng ōe chòe it-poaⁿ ê siông-sek kap chham-khó.
|
今我將我tī 長崎市Ma-su-ni sat-bûn 會社實習ê 經驗，就是sat-bûn ê製法用甚物原料，sat-bûn ê 色緻、芳料，sat-bûn 好歹ê 分別chiah--ê簡單寫明淡薄，向望會做一般的常識佮參考。 |
|
Sat-bûn chè-chō ê goân-liāu, thang tāi-lio̍k hun chòe nn̄g tōa-hāng.
|
Sat-bûn製造ê 原料，thang 大略分做2大項。 |
|
1. Chi-hong kap iû, chóng-kóng sī iû-chi, chit hāng koh thang hun chòe A, B, nn̄g khoán.
|
1、脂肪佮油：總講是油脂，這項koh thang 分做A、B 2款。 |
|
A.Tōng-but2-sèng ê iû. Chhin-chhiūⁿ gû-iû, ti-iû, iûⁿ-iû,bé-iû, keng-hî-iû, un-á hî-iû chiah-ê.
|
A、動物性ê 油：親像牛油、豬油、羊油、馬油、鯨魚油、un仔魚 油chiah-ê。 |
|
B.Sit3-but3-sèng ê iû. Chhin-chhiūⁿ chhài-chí-iû, thô͘-tāu-iû, tōa-tāu-iû, mî- chí-iû, môa-iû, n̂g-môa-chí-iû, à-môa- jîn- iû, hoan-be̍h-iû, hiòng-ji̍t-kûi-chí-iû, tê-iû, ka-ná-iû, iâ-chí-iû, chiah ê.
|
B、植物性ê 油：親像菜籽油、土豆油、大豆油、棉籽油、麻油、黃麻籽油、亞麻仁油、番麥油、向日葵籽油、茶油、橄欖油、椰子油，chiah-ê。 |
|
(Tâi-oân Kàu-hōe-pò tē 524 koàn,1928 nî 11 ge̍h)
|
(台灣教會報第524卷，1928年11月) |
