Lêng-kài ê Úi-jîn
|
靈界ê偉人 |
| Tân Khêng-ku |
陳瓊琚 |
|
Tâi-oân kū-lāi ê chong-kàu, thang kóng sī Jû-kàu, Tō-kàu, kap Pu̍t-kàu chit saⁿ hāng. Lūn Jû-kàu sī ēng tō- tek chòe kun-pún, sī pài thiⁿ kap chè chó͘-sian. Tō-kàu sī sìn siâ-sîn, liām- chiù, hoah-thó͘, ang-î, tō-sū, kap pok- kòa téng-téng. Pu̍t-kàu sī chhāi ngó͘- siōng, kiàn-siat biō-ú, sio-kim sio-hiuⁿ.
|
台灣舊來ê宗教，thang講是儒教，道教，佮佛教這3項論儒教是用道德做根本，是拜天佮祭祖先。道教是信邪神、唸咒、喝土、尪姨、道士，佮卜卦等等。佛教是安置偶像，建設廟宇，燒金燒香。 |
|
Taⁿ pún-tó lâng ūi-tio̍h chit saⁿ-hāng ê kà-sī, peh-sìⁿ khah chōe tùi-tiōng bê- sìn, sui-jiân chhùi kóng tō-tek, nā-sī só͘-kiâⁿ khah chōe sī bô chiàu án-ni. Chhin-chhiūⁿ tha̍k-chheh lâng khah- chōe chia̍h a-phiàn, chhōa sòe-î, lim- thîn kòng-phah, tian-tò só͘ chòe khah- chōe lóng sī bô ha̍p tō-tek ê hêng-ûi, sòng-sit chin ê chong-kàu-sim. Tī Jû- kàu ū nn̄g hong-bīn, chi̍t hong-bīn sī kàu-io̍k, koh chi̍t hong-bīn sī chong- kàu. Taⁿ kàu-io̍k hit hong-bīn, só͘ o̍h-ê sī Sam-jū-keng, Chhian-jī-bûn, Sù-sū kap Ngó͘-keng téng-téng ê chheh. Bo̍k- tek sī khó-kàu, chìn siù-châi, tiòng-kú á-sī chiōng-goân kap chòe-koaⁿ. Koh chong-kàu hong-bīn, chóng kóng sī tùi- tiōng chè-sū; chhin-chhiūⁿ “sīn-chiong tui-oán” sī in ê tek-gī, chè-hiàn chó͘- sian sī chòe in hàu-tō ê chi̍t-hāng.
|
今本島人為著這3項ê教示，百姓較濟tùi重迷信，雖然嘴講道德，若是所行較濟是無照án-ni。親像讀冊人較濟吃鴉片，娶細姨，lim-thîn摃扑，顛倒所做較濟攏是無合道德ê行為，喪失真ê宗教心。Tī儒教有兩方面，一方面是教育，koh一方面是宗教。今教育hit方面，所學ê是三字經、千字文、四書佮五經等等ê冊。目的是考教，進秀才，中舉抑是狀元佮做官。Koh宗教方面，總講是tùi重祭祀；親像「慎終追遠」是in ê特義，祭獻祖先是做in孝道ê一項。 |
|
Tī Tâi-oân, lūn Jû-kàu, Pu̍t-kàu kap Tō-kàu, sui-bóng sī kóng sam-kàu, chóng-sī kî-si̍t lâng teh pài, lóng bô ū khak-si̍t ê hun-piat, chiū-sī khah-siông lóng pâi-pâi tī siāng toh-téng, thàn ta̍k lâng ê só͘ ài lâi chè lâi kèng. Phì-jū lâi kóng, Koan-tè-kun, i sī sam-kok sî- tāi sam-kia̍t ê chi̍t-ê, chiū-sī Koan Ú, ia̍h lâng chheng i chòe Koan-kong. Lâng kā i khí biō lâi ho̍k-sāi, in-ūi i chin ū tiong-gī, só͘-í chun-kèng i chòe gī ê tāi-piáu-chiá. Koh lūn Sêng-hông, lâng ia̍h sī chin tùi-tiōng, nā-sī chòe koaⁿ ê lâng koh-khah tì-ì ho̍k-sāi, in-ūi chiàu in siūⁿ chit sè-kan ū chòe koaⁿ--ê, ia̍h tī im-kan iû-goân tek-khak ū Sêng- hông-iâ. Só͘-í tī kū-le̍k 5 ge̍h 13 ji̍t, lóng tio̍h kàu Sêng-hông-biō khì hêng-hiuⁿ.
|
Tī台灣，論儒教，佛教佮道教，雖罔是講三教，總是其實人teh拜，攏無有確實ê分別，就是較常攏排排tī像桌頂，趁逐人ê所愛來祭來敬。譬喻來講，關帝君，伊是三國時代三傑ê一個，就是關羽，亦人稱伊做關公。人kā伊起廟來服事，因為伊真有忠義，所以尊敬伊做義ê代表者。Koh論城隍，人也是真tùi重，若是做官ê人koh較致意服事，因為照in想這世間有做官--ê,亦 tī陰間猶原的確有城隍爺。所以tī舊曆5月13日，攏著到城隍廟去還香。 |
|
Í-siog7 só͘ kóng--ê, sī Jû-kàu ê sîn- bêng. Lūn Tō-kàu sī chiàu téng-bīn só͘ kóng, ū chin-chōe ê īⁿ-toan khiàn- sńg. Pu̍t-kàu ê tiong-kan, chhin-chhiūⁿ ho̍k-sāi Thian-siōng sèng-bú (Má-chó͘), i ê lāu-pē sī teh kiâⁿ chûn, koh i pún- sin bat kap lāu-pē sái chûn, só͘-í kiâⁿ chûn ê lâng lóng ū ho̍k-sái Má-chó͘, sī lia̍h i chòe pó-hō͘ khòng-hái ê lú-sîn. Chóng-sī āu-lâi bô-lūn sím-mi̍h lâng, sòa iû-goân ia̍h teh ho̍k-sāi. Koh lâng ia̍h ū ho̍k-sāi Koan-im, in-ūi chin ū chû-pi, thiàⁿ-thàng ê sim, só͘-í lâng- lâng ê chhùi to teh liām kóng “tāi-chû tāi-pi, kiù lān kiù khó͘, Koan-im Pu̍t- chó͘.” Lán lâng loān-loān ho̍k-sāi lóng bô hun-piat, chhin-chhiūⁿ pêng-siông lâng lâi ho̍k-sāi kiâⁿ chûn ê sîn beh chóe sím-mi̍h lō͘-ēng? Koh tī ta̍k lâng ê ke-lāi lóng ū ho̍k-sāi Chàu-kun, Chhn̂g-bú, Thiⁿ-kong, Ji̍t-thâu-kong, Chhit-niû-má, Lûi-kong, Thó͘-tī-kong, Hó-hiaⁿ-tī téng-téng, kóng bōe liáu.
|
以上所講--ê,是儒教ê神明。論道教是照頂面所講，有真濟ê異端khiàn-sńg。佛教ê中間，親像服事天上聖母（媽祖），伊ê老父是teh行船，koh伊本身bat佮老父駛船，所以行船ê人攏有服事媽祖，是掠伊做保護廣海ê女神。總是後來無論甚物人，煞猶原也teh服事。Koh人也有服事觀音，因為真有慈悲，疼痛ê心，所以人人ê嘴都teh唸講：「大慈大悲，救難救苦，觀音佛祖。」咱人亂亂服事攏無分別，親像平常人來服事行船ê神beh做甚物路用？Koh tī逐人ê家人攏有服事灶君、床母、天公、日頭公、七娘媽、雷公、土地公、好兄弟等等，講bōe了。 |
|
Taⁿ tī chit khoán bê-sìn ke̍k chhim ê só͘-chāi, Kai Bo̍k-su ēng sím-mi̍h hoat-tō͘ lâi thoân tō-lí? Tāi-lio̍k lâi kóng, Kai Bo̍k-su ū ēng saⁿ-khoán ê hong-hoat lâi pang-chān i ê Thian-kok kang: (1) Siat Ha̍k-hāu. (2) Siat Pīⁿ- īⁿ. (3) Hong-sio̍k ê kái-liông.
|
今tī這款迷信極深ê所在，偕牧師用甚物法度來傳道理？大略來講，偕牧師有用3款ê方法來幫助尹ê天國工：(1)設學校。(2)設病院。(3)風俗ê改良。 |
|
1.Tē-it tāi-seng ēng ko-téng phó͘- thong ê ha̍k-būn lâi kà-sī Pak-pō͘ Tâi- oân ê peh-sìⁿ, chiū-sī Kai Bo̍k-su nā- tiāⁿ. I só͘ kiàn-tì ê ha̍k-hāu ū Lí-ha̍k- tông Tāi-chu-īⁿ (Oxford College), chit keng hiān-sî teh chòe Tām-súi Tiong-o̍h ê kū hāu-sià. Sím-mi̍h in-toaⁿ, i siat ha̍k hāu? Chiū-sī m̄-nā kan-ta beh kà- sī Pún-tó lâng bat ha̍k-būn nā-tiāⁿ, si̍t- chāi sī beh ióng-sêng Pún-tōe lâng thang lâi tàu thoân Ki-tok ê Hok-im chòe tōa ê bo̍k-tek. Chóng-sī kan-ta ióng-sêng ta-po͘-lâng bô kàu-gia̍h, in-ūi Hok-im m̄-nā beh thoân hō͘ lâm-chú, koh ia̍h beh kiù lú-chú; só͘-í Kai Bo̍k- su ia̍h chin tì-ì ài ióng-sêng lú thoân- tō, tùi án-ni i ia̍h ū khí Lú-ha̍k-tông (Tha Girls’ Scho͘l), chiū-sī hiān-sî Tām- súi Lú Ha̍k-īⁿ ê chiân-sin. Lūn hit-sî ê Lú-ha̍k-tông khiok m̄-sī chhin-chhiūⁿ hiān-sî kóng kan-ta sī siàu-liân ê lú-chú thang ji̍p nā-tiāⁿ; chiū-sī bô-lūn lāu á-sī siàu-liân, ū chhut-kè á-sī iáu-bē chhut-kè, lóng pîⁿ-pîⁿ ōe ēng-tit.
|
第一第先用高等普通ê學問來教示北部台灣ê百姓，就是偕牧師nā-tiāⁿ。伊所建置ê學校有「理學堂大書院」（Oxford College）），這間現時teh做「淡水中學」 ê舊校舍。甚物因端，伊設學校？就是m̄ nā kan-ta beh教示本島人bat學問nā-tiāⁿ，實在是beh養成本地人thang來tàu傳基督ê福音做大ê目的。總是kan-ta養成查甫人無到額，因為福音m̄-nā beh傳hō͘男子，koh也beh救女子；所以偕牧師也真致意ài養成女傳道，tùi án-ni伊也有起「女學堂」（The Girls’ Scho͘l)，就是現時「淡水女學院」ê前身。論hit時ê「女學堂」卻m̄是親像現時講kan-ta是少年ê女子thang入nā-tiāⁿ；就是無論老抑是少年，有出嫁抑是iáu-bē出嫁，攏平平會用得。 |
|
Í-gōa iáu ū siat Sió-o̍h. Lūn khò- thêng, tû-khì Sió-o̍h í-gōa, khah chōe sī kà lí-hòa, kim-chio̍h-ha̍k, phok-bu̍t, thian-bûn, tē-lí, le̍k-sú, sò͘-ha̍k téng- téng. Chóng-sī tiong-kan chòe tē-it iàu-kín ê sī tō-lí, chiū-sī Sèng-keng.
|
以外iáu有設「小學」。論課程，除去「小學」以外，較濟是教理化、金石學、博物、天文、地理、歷史、數學等等。總是中間做第一要緊ê是道理，就是聖經。 |
|
2.Koh lūn pang-chān i ê Thian- kok kang ê tē-jī hāng sī siat Pīⁿ-īⁿ. Lūn Tâi-oân chá-sî i-seng chin chió, só͘-í lâng teh táⁿ-tia̍p pīⁿ-thiàⁿ ê hoat-tō͘ chin khó-lîn, siông-siông kan-ta oa̍h- oa̍h khòaⁿ i sí. Só͘-í Kai Bo̍k-su kín siat I-koán, miâ kiò-chòe Kai I-koán. Ēng Se-iûⁿ bûn-bêng ê i-hoat lâi i-tī pīⁿ-lâng, koh lóng bô the̍h lâng ê io̍h- chîⁿ, só͘-í tùi hō͘ i táⁿ-tia̍p pēⁿ lâi sìn tō-lí ê lâng bōe sǹg-tit. Kai Bo̍k-su ia̍h tì-ì kà-sī i ê ha̍k-seng i-pīⁿ ê hoat-tō͘, só͘-í kó͘-chá ê thoân-tō ta̍k ê to ōe-hiau i-hoat.
|
2.Koh論幫助伊ê天國工ê第2項是沒病院。論台灣早時醫生真少，所以人teh táⁿ-tia̍p病痛ê法度真可憐，常常kan-ta活活看伊死。所以偕牧師緊設醫館，名叫做「偕醫館」。用西洋文明ê醫法律來醫治病人，koh攏無提人ê藥錢，所以tùi hō͘伊táⁿ-tia̍p病來信道理ê人bōe算得。偕牧師亦致意教示伊ê學生醫病ê法度，所以古早ê傳道逐個都會曉醫法。 |
|
3.Lūn hong-sio̍k ê kái-liông, chiū-sī chhin-chhiūⁿ kìm-chiú, toān-ian, liû-kha í-ki̍p í-gōa chióng-chióng ê kiáu-hong- hōe. Tī kin-ná-ji̍t iáu pīⁿ thâu-chang- bé (pig-tail) ê lâng, thang kóng tû-khí chi̍t pòaⁿ ê lāu-lâng, á-sī tiàm tī soaⁿ- kan ê chhú-tōe lâng í-gōa, lóng bô lah, koh hū-jîn-lâng ê pa̍k-kha, mā sī tī kin- ná-ji̍t khah chōe lóng bô.
|
3.論風俗ê改良，就是親像禁酒、斷煙、留腳以及以外種種ê賭風會。Tī今仔日iáu辮頭鬃尾（pig-tail）ê人，thang講除去一半ê老人，抑是tiàm tī山間ê厝地人以外，攏無loh，koh婦人人ê綁腳，mā是tī今仔日較濟攏無。 |
|
Taⁿ lūn téng-bīn só͘ kóng chiah ê hong-sio̍k kái-liông ōe chiah-n̍i̍h kín phó͘-ki̍p, che tōa-pō͘-hūn sī ūi-tio̍h Tâi- oân ê chèng-hú ū tì-ì tī chit hong-bīn; só͘-í ēng chióng-chióng ê hoat-tō͘, chhin- chhiūⁿ ū-sî ēng chióng-lē, ia̍h ū-sî ēng kiông-chè ê hong-hoat lâi kái-tû chit khoán pháiⁿ hong-sio̍k só͘-tì, chóng-sī pí chèng-hú khah tāi-seng chù-ì tī chit hong-bīn--ê, sī lán ê Ki-tok-kàu. Koh lán só͘ ēng ê hoat-tō͘, khah siông lóng sī ēng chióng-lē nā-tiāⁿ. In-ūi chit khoán hong-sio̍k kái-liông chòe tē-it tāi-seng tì-ì ê, chiū-sī Kai Bo̍k-su.
|
今論頂面所講chiah ê風俗改良會chiah-n̍i̍h緊普及，這大部分是為著台灣ê政府有致意ti這方面；所以用種種ê法度，親像有時用獎勵，亦有時用強制ê方法來解除這款歹風俗所致，總是比政府較第先注意tī這方面--ê,是咱ê基督教。Koh咱所用ê法度，較常攏是用獎勵nā-tiāⁿ。因為這款風俗改良做第一第先致意ê,就是偕牧師。 |
|
Taⁿ kiat-bé lâi kóng, tī 50 nî chêng tan-jîn to̍k-má tùi hn̄g-hn̄g lâi Tâi-oân, ná chhin-chhiūⁿ chǹg-ji̍p hó͘-khang ê Kai Bo̍k-su, in-ūi sì-bīn bô-chhin bô- chhek, bô pêng-iú, só͘ ū ê lóng sī tùi- te̍k, chiū-sī ài thí-chhiò i, khún-tio̍k i, kap ài hāi-sí i ê lâng nā-tiāⁿ. Chhin- chhiūⁿ án-ni, cháiⁿ-iūⁿ i ōe kiàn-tì chiah-n̍i̍h tōa ê chogn-kàu sū-gia̍p ah? Che si̍t-chāi sī Siōng Chú ū khòaⁿ-kò͘ I chīn- tiong ê lô͘-po̍k, sî-khek teh pang-chān i, koh chit hāng, chiū-sī ūi-tio̍h i ū jím- nāi, un-khûn kap ū hi-seng ê cheng-sîn chiah ōe án-ni. Chhin-chhiūⁿ Kai Bo̍k- su chit khoán ê chong-kàu-ka, si̍t-chāi thang chheng-chòe Lêng-kài ê chin Úi- jîn. Koh i ia̍h thang chheng-chòe thoân-siū Au Bí ê bûn-hòa hō͘ lán Pak-pō͘ Tâi-oân ê lâng ê sí-chó͘ lah.
|
今結尾來講，tī 50年前單人獨馬tùi遠遠來台灣，若親像鑽入虎孔ê偕牧師，因為四面無親無戚、無朋友，所有ê攏是對敵，就是ài恥笑，伊窘逐伊，及ài害死伊ê人nā-tiāⁿ。親像án-ni，怎樣伊會建置chiah-ni̍h!大ê宗教事業ah？這實在是上主有看顧伊盡忠ê奴僕，時刻teh幫助伊，koh一項，就是為著伊有忍耐，殷勤佮有犧牲ê精神才會án-ni。親像偕牧師這款ê宗教家，實在thang稱做靈界ê真偉人。Koh伊也thang稱做傳授歐美ê文化hō͘咱北部台灣ê人ê始祖--lah。 |
|
(Tâi-oân Kàu-hōe-pò tē 517 koàn,1928 nî 4 ge̍h)
|
(台灣教會報第517卷，1928年4月) |
