Hùn-bông chhián-soat_01
|
訓蒙淺說_01 |
| Bô Chù-bêng |
無注明 |
|
Tē Jī Pún
|
第二本 |
|
Tē it khò Ok iú siān pò
|
第一課 惡有善報 |
|
Bó͘ só͘-chāi ū nn̄g ê gín-á, chi̍t ê miâ kiò Sù-á, chi̍t ê miâ kiò Lâi-á. Ū chi̍t ji̍t in lāu-bú kah in khì mn̂g-kháu thit-thô. Gín-á hoaⁿ-hí, kóng, “Lán lâi khì pàng hong-chhe.”
|
某所在有兩個囡仔，1個名叫賜仔，1個名叫來仔。有1日in老母教in去門口thit-thô。囡仔歡喜，講：「咱來去放風吹。」 |
|
Bô lōa kú gín-á ê lāu-má tùi chhù-piⁿ tau tò-lâi, khòaⁿ hong-chhe pàng hiat-ka̍k tī thô͘-kha, nn̄g ê gín-á saⁿ-kap chē tī chíⁿ-piⁿ, bīn-māu ut-chut. In má thêng- kha mn̄g kóng, “ Lín tiām-tiam chē, bô khì thit-thô sī cháiⁿ-iūⁿ. ” Sù-á ìn kóng, “ Bô; goán tiàm chia teh siat-hoat chi̍t chat sū.” In má chai gín-á m̄ ài tùi i kóng sī sím-mi̍h tai8-chì, chiū kóng, “An-ni-siⁿ lâi siat-hoat sī hó. Thiⁿ Pē siông- siông teh thòe I ê peh-sìⁿ siat-hoat, liāu- lí, lán o̍h I lâi siat-hoat lī-ek lâng, sī chin hó, ōe hō͘ I hoaⁿ-hí.” Gín-á chēng-chēng, in má chiū ji̍p-khì.
|
無偌久囡仔老媽對厝邊兜倒--來，看風吹放hiat-ka̍k tī塗腳，兩個囡仔相kap坐tī井邊，面貌?卒。In媽停腳問講：「Lín 恬恬坐，無去thit-thô是怎樣？。」賜仔應講：「阮tiàm chia teh 設法1 節事。」In 媽知囡仔 m̄ ài 對伊講是甚mi̍h代誌，就講：「Án-ni-siⁿ 來設法是好。天父常常teh替伊ê百姓設法、料理，咱學伊來設法利益--人是真好，會hō͘伊歡喜。」囡仔靜靜，in媽就入--去。 |
|
Sù-á, Lâi-á, tiàm chíⁿ-piⁿ, khoán-sit chhin-chhiūⁿ tōa kiàn-siàu, sī in-ūi in siâng o̍h chi̍t ê ha̍k-seng miâ kiò Kiàn-á, bat tek-chōe in, in teh siat-hoat beh lia̍h lâi phah i, lóng m̄ sī teh siat-hoat beh lī- ek lâng.
|
賜仔、來仔tiàm井邊，款式親像大見笑，是因為in像學1個學生名叫建仔，bat得罪--in,in teh 設法beh掠來扑--伊，攏m̄是teh設法利益--人。 |
|
Sù-á kā in sió-tī kóng, “ Góa thiaⁿ goán má ê ōe, sim bô pêng-an. Lí, góa, só͘ kè-bô͘ m̄ sī hō͘ Thiⁿ Pē hoaⁿ-hí, lán m̄ thang phah Kiàn-á, tio̍h pàng-soah khah hó.” Lâi-á ìn kóng, “Hó, góa hoaⁿ-hí, lâi khì pàng hong-chhe.”
|
賜仔kā in小弟講：「我聽阮媽ê話，心無平安。你、我所計謀m̄是hō͘天父歡喜，咱m̄ thang 扑建仔，著放煞較好。」來仔應講：「好，我歡喜，來去放風吹。」 |
|
Bô lōa kú nn̄g ê gín-á teh thit-thô ê sî, khòaⁿ-kìⁿ Kiàn-á chē tī lō͘-piⁿ teh háu. Sù-á kì-tit in má ê ōe, chiū cháu-óa mn̄g khòaⁿ i teh háu sím-mi̍h tāi-chì. Kiàn-á kóng, “Goán lāu-pē chhe góa khì bóe tāu-iû, lō͘-n̍i̍h poa̍h-tó, phah-m̄-kìⁿ chiah ê chîⁿ. Taⁿ chhē bô chîⁿ, góa ê lāu-pē chai, tek-khak phah góa, góa m̄ káⁿ tò-khì. ”
|
無偌久兩個囡仔teh thit-thô ê時，看見建仔坐tī路邊teh 哮。賜仔記titin媽ê 話，就走倚問看伊teh háu甚mi̍h代誌。建仔講：「阮老父差我去買豆油，路--n̍i̍h 跋倒，扑m̄見chiah-ê錢。今chhōe無錢，我ê老父知，的確扑我，我m̄敢倒--去。」 |
|
Sù-á, Lâi-á, thiaⁿ-kìⁿ Kiàn-á ōe hō͘ in pē phah, ū hoaⁿ-hí bô? Bô, in khòaⁿ Kián-á kan-khó͘, chiū kín khì tàu chhē chîⁿ. In-ūi hit tiâu sī soaⁿ lō͘, khah bô lâng kiâⁿ, bô kú chîⁿ khioh kàu chí-ū khiàm nn̄g ê îⁿ nā-tiāⁿ. Sù-á kóng, “ Chia ū nn̄g ê îⁿ, sī goán î-á hō͘ góa, taⁿ hō͘ lí thiⁿ khì bóe tāu-iû, hó mah? ”
|
賜仔、來仔，聽見建仔會hō͘ in 父扑，有歡喜無？無，in 看建仔艱苦，就緊去鬥chhōe錢。因為hit 條是山路，較無人行，無久錢拾到只有欠兩個圓nā-tiāⁿ。賜仔講：「Chia 有兩個圓，是阮姨仔 hō͘我，今hō͘你添去買豆油，好--mah?」 |
|
Kiàn-á khóaⁿ gín-á-phōaⁿ hiah thiàⁿ i, koh siūⁿ i chêng pháiⁿ khoán-thāi in, sim lóng bô pêng-an ,tùi hit sî kóe i kū khoán, siông-siông chhē ki-hōe thang hó khoán-thāi in. Sù-á, Lâi-á, tò-khì lóng kóng hō͘ in má thiaⁿ. Thiaⁿ-liáu, in má hoaⁿ-hí, kóng, “ Góa ê sun, lín ēng hó pò pháiⁿ, sī thàn Chú Iâ-so͘ ê ōe kóng, “ Tùi- te̍k lín ê, tio̍h thiàⁿ i, án-ni thang chòe Thiⁿ Pē ê kiáⁿ, chiū-sī.
|
建仔看囡仔伴hiah疼伊，koh想伊前歹款待in,心攏無平安，對hit時改伊舊款，常常chhōe 機會thang好款待in。賜仔、來仔倒--去攏講hō͘ in 媽聽。聽了in 媽歡喜，講：「我ê孫，lín用好報歹，是趁主耶穌ê話講‘對敵lín ê,著疼伊，án-ni thang做天父ê子，’ 就是。」 |
|
Tē jī khò Lūn Keng-hî
|
第二課 論鯨魚 |
|
Keng-hî sī sè-kan tē it tōa ê oa̍h mi̍h, i kàu hiah tōa, káⁿ bô chi̍t keng chhù ōe tóe-tit i. Lâng kiò i chòe hî, nā-sī ū ha̍k-būn ê lâng kóng i m̄ sī hî, in-ūi i chhoán- khùi chhin-chhiūⁿ lán lâng, i bô khiā-khí tī ta tōe, só͘-í m̄ sái ēng kha kiâⁿ lō͘, sī ēng bé kap si̍t siû tī hái-lāi. I ū chin tōa ê chhùi, chóng-sī bô chhùi-khí, só͘-í i chia̍h hái-lāi ê hî-hê sī ka-ⁿ̂g thun, án-ni i chia̍h chi̍t tǹg lí phah-sǹg tio̍h lōa chōe hî-hê?
|
鯨魚是世間第一大ê活物，伊到hiah 大，káⁿ無1間厝會té tit伊。人叫伊做魚，若是有學問ê人講伊m̄ 是魚，因為伊喘氣親像咱人，伊無企起tī礁地，所以m̄使用腳行路。是用尾kap翼泅tī海內。伊有真大ê嘴，總--是無嘴齒，所以伊食海內ê魚蝦是ka-ⁿ̂g吞 ，án-ni伊食1頓你扑算著偌濟魚蝦？ |
|
Lâng ū-sî chē chûn kàu ū chhut keng- hî ê só͘-chāi, ēng thi̍h-chhiuⁿ cho̍h i. Chit hō chhiuⁿ kiò chòe keng-kau. Chóng-sī cho̍h keng-hî sī put-chí gûi-hiám, in-ūi i ê bé chi̍t ē ia̍t, ōe péng chi̍t chiah chûn.
|
人有時坐船到有出鯨魚ê所在。用鐵槍cho̍h1--伊。這號槍叫keng-kau。總是cho̍h鯨魚是不止危險，因為伊ê 尾一下ia̍t,會péng一隻船。 |
|
Keng-hî nā sí, lâng chiū khì the̍h i ê iû, tóe tī tháng-lāi, thang chòe iû lâi ēng. Keng-hî ê gê-chô-kut ōe chòe-tit hō͘-sòaⁿ-pìⁿ, kap chōe-chōe hō ê mi̍h-kiāⁿ. Ū chi̍t hō keng-hî miâ kiò Iû-keng, ōe chòe-tit la̍h-chek.
|
鯨魚若死，人就去提伊ê油，tóe tī桶內，thang做油來用。鯨魚ê牙槽骨會做tit雨傘柄kap濟濟號ê物件。有1號鯨魚名叫油鯨，會做tit蠟燭。 |
|
Tē saⁿ khò Khóng-chú ê lâi-le̍k
|
第三課 孔子ê來歷 |
|
Khóng-chú ū miâ kiò Khiu, ia̍h jū miâ sī Tiōng-nî. I chhut-sì tī Iâ-so͘ chêng 551 nî, sí tī Iâ-so͘ chêng 479 nî, kiōng chia̍h ū 73 hè. I ê lāu-pē kàu 70 hè chiah chhōa bó͘. In tòa tī Ló͘-kok, hiān-sî sio̍k tī Soaⁿ-tang séng ê só͘-chāi. Khóng-chú ê lāu-pē bat tī hia chòe koaⁿ, i sī gâu koh ióng ê lâng, kàu Khóng-chú saⁿ hè i chiah sí. Lūn Khóng-chú siàu-liân ê sî ê tāi-chì lâng bô sím-mi̍h liû-thoân, put-kò kóng i sī toan-chong, ha̍k-būn, kap him- bō͘ lé-gî ê lâng. I kàu 19 hè chiū chhōa bó͘, chha-put-to tī chit sî ia̍h ū chòe koaⁿ. Koh bô lōa kú i ê lāu-bú sí, chiū i thè jīm saⁿ nî kú. Tī hit saⁿ nî lāi i ū siông- sè káng-kiù kó͘-chá ê chheh, chiū li̍p-ì ài chiong kó͘-chá ê lé-hoat lâi kà-sī i pún kok ê lâng. Ū chōe-chōe siàu-liân lâng pài i chòe sian-siⁿ, hoaⁿ-hí lâi chiap-la̍p i ê kàu-hùn, kap i saⁿ-kap káng-kiù kó͘-chá ê chu-chheh kap só͘ ûi-thoân ê tāi-chì. Kàu i miâ-siaⁿ piàn-piàn pò-iông, i chiū khì Lo̍k-kiaⁿ, ài chhâ-khó le̍k-tāi ê sú- chheh. Tī hia ū tú-tio̍h Ló͘-chú, chiū-sī siat Tō-kàu ê thâu chi̍t lâng.
|
孔子有名叫丘，亦字名是仲尼。伊出世tī耶穌前551年，死tī耶穌前479年，共食有73歲。伊ê老父到70歲才娶某。In tòa tī魯國，現時屬tī山東省ê所在。孔子ê老父bat tī hia 做官，伊是gâu koh勇ê人，到孔子3歲伊才死。論孔子少年ê時ê代誌人無甚mi̍h流傳，不過講伊是端莊、學問kap欣慕禮儀ê 人。伊到 19歲就娶某，差不多tī 這時亦有做官。Koh無偌久伊ê老母死，就伊退任3年久。Tī hit3 年內伊有詳細講究古早ê冊，就立志ài 將古早ê禮法來教示伊本國ê人。有濟濟少年人拜伊做先生，歡喜來接納伊ê教訓，kap伊相kap講究古早ê 書冊kap所遺傳代誌。到伊名聲遍遍報揚，伊就去洛京，ài查考歷代ê史冊。Tī hia有tú著魯主，就是設道教ê頭1 人。 |
|
Khóng-chú tò-tńg lâi tī i ê pún kok, chiū i ê kok-kun, Tēng-kong, li̍p i chòe tōa koaⁿ. I tng chit ê sî, ū ēng i só͘ o̍h hó ê hoat-tō͘, ke̍k gâu tī-lí chiah ê peh-sìⁿ. Hū-kūn ê Chê-kok khòaⁿ Khóng-chú teh heng-khí, chiū kè-bô͘ beh chó͘-tòng, só͘-í pī-pān mi̍h sàng Tēng-kong, lâi bê-he̍k i ê sim. Ūi-tio̍h chit ê iân-kò͘, Tēng-kong chiū hut-lio̍k Khóng-chú ê kà-sī. Khóng-chú chiū sî koaⁿ, ǹg-bāng i ê kok-kun ōe hoán-hóe, nā-sī bô chhái kang. Tī hit sî Khóng-chú sī 57 hè. Jiân-āu i ū kiâⁿ-iû lia̍t kok, ū chīn-tiong ê ha̍k-seng siông-siông tè i; só͘ keng-kè ê kok, ū-ê ông kèng-tiōng i, ū-ê khòaⁿ-khin i. Kàu 68 hè i chiah tò-lâi i ê pún kok, chiū chhài-tiāⁿ Chhun-chhiu kap pa̍t mi̍h ê keng-chheh. Lūn i só͘ kà lâng ê tō-lí, Khóng-chú bat kóng, i sī thoân-su̍t, bô ka-kī chòe. I teh pī-pān Chhun-chhiu ê sî, ū thiaⁿ-kìⁿ Ló͘-kok ê lâng ū lia̍h-tio̍h chi̍t chiah kî-lîn, chiū kóng sī m̄ hó ê tiāu-thâu, sòa phah- sǹg i ê lîm-chiong ê kî teh-beh kàu. Kè nn̄g nî i chiū sí. Āu-lâi i ê ha̍k-seng chiong i pêng ji̍t só͘ kóng ê ōe lâi kì-chài tī Lūn-gú.
|
孔子倒轉來伊ê本國就伊ê國君，定公立伊做大官。伊當職ê時，有用伊所學好ê法度，極gâu治理chiah ê 百姓。附近ê齊國看孔子teh興起，就計謀beh阻擋。所以備辦物送定公，來迷惑伊ê 心。為著這個緣故，定公就忽略孔子ê教示，孔子就辭官，向望伊ê國君會反悔，若是無采工。Tī hit 時孔子是57歲。然後伊有行遊列國，有盡忠ê學生常常tòe--伊，所經過ê國，有ê王敬重伊，有ê看輕伊。到68歲伊才倒來伊ê本國，就chhài-tiāⁿ春秋kap別物ê經冊。論伊所教--人ê道理，孔子bat講伊是傳述，無家己做。伊teh備辦春秋ê時，有聽見魯國ê人有掠著1隻麒麟，就講是m̄好ê兆頭，煞扑算伊ê臨終ê期teh beh到。過兩年伊就死。後--來伊ê學生將伊平日所講ê話來記載tī論語。 |
|
Khóng-chú put-kò khǹg lâng hó, i bô kóng lâng cháiⁿ-iūⁿ thang tit-tio̍h sià- chōe, sin ê sim-sèng, kap sí-āu ê hok-khì, chóng-sī chiàu lâng phah-sǹg Khóng-chú tek-khak bô ho̍k-sāi ngó͘-siōng, só͘ pài ê, chiū-sī thiⁿ-téng ê tōa Chū-cháiⁿ.
|
孔子不過勸人好，伊無講人怎樣thang 得著卸罪，新ê心性kap死後ê福氣總--是照人扑算，孔子的確無服事偶像，所拜ê就是天頂ê大主宰。 |
|
Tē sì khò Miâ bô ha̍p
|
第四課 名無合 |
|
Ū chi̍t ê sòe-hàn cha-bó͘ gín-á niá sóe-lé ê sî pē-bú hō i kiò Thun-lún. Sī ēng i ê gōa-má ê miâ lâi miâ i, ài i o̍h i ê gōa-má ê thun-lún.
|
有1個細漢查某囡仔領洗禮ê時父母號伊叫吞忍。是用伊ê外媽ê名來名伊，ài伊學伊ê外媽ê吞忍。 |
|
Khó-sioh chit ê cha-bó͘ gin-á lio̍h-á khah tōa-hàn siông-siông ài hoat i ê sèng-tē, lóng bōe hiáu-tit thun-lún. Tùi án-ni bô lâng beh kiò i ê miâ. Pē-bú khòaⁿ i ê miâ bô ha̍p, chiū kiò i Lún-á; i ê hiaⁿ kiò i Bē-á.
|
可惜這個查某囡仔略仔較大漢，常常ài發伊ê性地，攏bē 曉吞忍。對án-ni無人beh叫伊ê 名。父母看伊ê名無合，就叫伊忍仔，伊ê兄叫伊Bē--仔。 |
|
Cha-bó͘ gín-á chiū mn̄g i ê lāu-bú, “Lí ū hō góa ê miâ chòe Thun-lún, chin hó thiaⁿ, cháiⁿ-iūⁿ bô lâng beh kiò góa chit ê miâ? ”
|
查某囡仔就問伊ê老母：「你有號我ê名做吞忍，真好聽，怎樣無人beh叫我這個名?」 |
|
Lāu-bú kóng, “In-ūi miâ kap lí ê sèng- chêng lóng bô ha̍p. Phì-jū ū chi̍t pái lí ê hiaⁿ teh siá jī lí ia̍h kóaⁿ-kín beh siá, chiū chhut chhiú chhiúⁿ i ê pit-ba̍k.
|
老母講：「因為名kap你ê性情攏無合。譬如有1擺你ê兄teh寫字你亦趕緊beh寫，就出手搶伊ê筆墨。 |
|
Kè ji̍t lí beh kā sió-bē chhēng ôe, i ê kha bô tiāⁿ-tio̍h, hìⁿ-lâi, hìⁿ-khì, lí chiū pháiⁿ chhùi mē i. Koh chi̍t ji̍t lí beh kā sió-tī chhēng saⁿ, i m̄ chhēng chòe i cháu khì gōa-bīn, lí chiū siū-khì, jip i, beh phah i. Lâng khòaⁿ lí án-ni chiū bô beh kiò lí Thun-lún.”
|
隔日你beh kā 小妹穿鞋，伊ê腳無定著，hìⁿ來hìⁿ 去，你就歹嘴罵伊。Koh 1 日你beh kā小弟穿衫，伊m̄穿做伊走去外面，你就受氣，jip--伊，beh扑--伊。人看你án-ni就無beh叫你吞忍。」 |
|
Cha-bó͘ gín-á kóng, “Koh kè chi̍t ge̍h ji̍t kú, góa beh mn̄g lí khòaⁿ góa ê miâ ū ha̍p á bô.” Tùi hit tia̍p cha-bó͘ gín-á ū iok-sok i ê khoán.
|
查某囡仔講：「Koh 過1月日久，我beh 問你看我ê名有合抑無。」對hit tia̍p查某囡仔有約束伊ê款。 |
|
Ū chi̍t ji̍t i khì lú-o̍h tò-lâi, i ê thâu- khak ū chhah chin súi. Kàu chhù thǹg i ê hoe hē tī toh-téng. Tia̍p-á kú in hiaⁿ tùi o̍h-n̍i̍h tò-lâi, chiong i ê chheh tōa la̍t hiat it7 toh-téng, chhàu-khám teh-tio̍h i ê hoe. Lún-á khòaⁿ-kìⁿ chin siū-khì, chiong chheh piaⁿ tī thô͘-kha, chiah koh siūⁿ, “Góa án-ni m̄ tio̍h,” chiū kín-kín àⁿ-lo̍h khì khioh. I ê hiaⁿ khòaⁿ-kìⁿ, chiū kā i kóng, “Góa bô gî-gō͘ khòaⁿ lí ê hoe hē tī toh-téng, só͘-í chiong chheh hiat tī hia, m̄ sī tiâu-kò͘-ì beh phah-pháiⁿ lí ê mi̍h.” Thun-lún chiū kóng, “Góa án-ni phah- pháiⁿ lí ê chheh chin m̄ tio̍h, āu-pái góa m̄ káⁿ án-ni.”
|
有1日伊去女學倒--來，伊ê頭殼有插真súi。到厝褪伊ê花 hē tī桌頂。Tia̍p仔久in 兄對學--n̍i̍h倒--來，將伊ê冊大力hiat tī 桌頂，chhàu-khám teh著伊ê花。忍仔看見真受氣，將冊piaⁿ tī 塗腳，才koh想：「我án-ni m̄著，」就緊緊àⁿ落去拾。伊ê兄看見，就kā 伊講：「我無疑誤看你ê花hē tī 桌頂，所以將冊hiat tī hia,m̄是刁故意beh 扑歹你ê物。」吞忍就講：「我án-ni扑歹你ê冊真m̄ 著，後擺我m̄敢án-ni。」 |
|
Koh kè chi̍t ji̍t Lún-á teh khòaⁿ chheh, sió-bē lâi chhá i, kah i tio̍h chhōa i khì chhù-piⁿ tau thit-thô, khí-thâu m̄ ài, āu-lâi siūⁿ-tio̍h, “Góa tio̍h chhōa i khì khah tio̍h, ” chiū pàng i ê chheh, hoaⁿ-hí chhōa i ê sió-bē thit-thô. Koh chi̍t pái, thàu-chá pī-pān beh khì ji̍p o̍h. I ê chheh phō͘ pau hó-hó tī toh-téng, chhit hè sió-tī teh the̍h tho-téng ê mi̍h, chhàu-khám chhia-tó ba̍k-chúi koàn, chheh phō͘ lóng phah o͘. Lún-á khòaⁿ-kìⁿ chin siū-khì, koh hoat I ê sèng-tē, kia̍h chhiú beh phah, khòaⁿ sió-tī piàn bīn-sek, chiū lún chhiú bô phah i. I ê sió-tī chiū khah an sim bô kiaⁿ, kā i ê tōa-chí kóng, “Chiah kú lí chin thiàⁿ góa, kúi-nā pái góa bô chiàu hoat-tō͘, lí ia̍h bô mē góa, góa taⁿ phah-pháiⁿ lí ê chheh phō͘, góa ê sim chin kan-khó͘.”
|
Koh過1日忍仔teh看冊，小妹來吵--伊，教伊著chhōa伊去厝邊兜thit-thô,起頭m̄ ài,後--來想著：「我著chhōa伊去較著。」就放伊ê冊，歡喜chhōa伊ê小妹thit-thô。Koh 一擺，透早備辦beh去入學。伊ê冊簿包好好tī桌頂，7歲小弟teh提桌頂ê物，chhàu-khám chhia倒墨水罐，冊簿攏扑烏。忍仔看見真受氣，koh發伊ê性地，舉手beh扑，看小弟變面色，就忍手無扑--伊。伊ê小弟就較安心無驚，kā伊ê大姊講：「Chiah 久你真疼--我，幾若擺我照法度，你亦無罵我，我今扑歹你ê冊簿，我ê心真艱苦。」 |
|
Tōa-chí an-ùi i, kā i kóng, “Góa chai lí m̄ sī tiâu-kò͘-ì, góa bô siū-khì.” Lún-á kúi-nā pái hián-bêng i ê hó khoán, i ê pē-bú, hiaⁿ-tī, sió-bē, chin thiàⁿ i, ài chiū-kūn i.
|
大姊安慰伊，kā伊講：「我知你m̄是刁故意，我無受氣。」 忍仔幾若擺顯明伊ê好款，伊ê父母、兄弟、小妹真疼伊，愛就近伊。 |
|
Bē kàu chi̍t ge̍h ji̍t kú, lāu-bú kā i ê cha-bó͘-kiáⁿ kóng, “Taⁿ lí ê miâ ū ha̍p, goán chiū hoaⁿ-hí kiò lí Thun-lún.”
|
Bē到1月日久，老母kā伊ê查某子講：「今你ê名有合，阮就歡喜叫你吞忍。」 |
|
Tē gō͘ khò Lūn Bān-lí-tn̂g-siâⁿ
|
第5課 論萬里長城 |
|
Tī Tiong-kok ê pak-sì ū chi̍t ê ke̍k tn̂g ê siâⁿ-chhiûⁿ, hō chòe Bān-lí-tn̂g-siâⁿ, chiū-sī chi̍t ê kó͘-chá ê hông-tè miâ kiò Sí-hông, bēng-lēng tio̍h khí. Pak-hng ê peh-sìⁿ ū put-chí kiaⁿ Ô͘-jîn, só͘-í pún-jiân ū choh saⁿ chat chhiûⁿ lâi chiàu-kò͘ in ê thó͘-tōe. Chiàu lâng kóng, Sí-hông ū tit- tio̍h tiāu-thâu hō͘ i, phah-sǹg Ô͘-jîn beh bia̍t-bô i ê kok, só͘-í ū li̍p-ì beh saⁿ sòa- chiap hí saⁿ chat chhiûⁿ, chiū tī tang-sai siang thâu-bé beh sòa choh khah tn̂g lâi chiâⁿ chòe chi̍t lō͘ chhiûⁿ, tùi hái-kîⁿ khí, kàu chha-put-to hiān-sî Kam-siok séng ê chīn sai-pêng ûi-chí. Tōe-bīn-chiūⁿ m̄ bat lâng chòe kang-chêng kàu hiah tōa. Hit ê chhiûⁿ sī chha-put-to 4500 lí tn̂g, óa 20 chhioh khoah, kap 20 chhioh gōa koâiⁿ, ia̍h ū peh-chiūⁿ soaⁿ-thâu, ia̍h ū chhu- lo̍h soaⁿ-khiⁿ. Sí-hông iáu tī-teh ū chhòng Bān-lí-tn̂g-siâⁿ khah bô chi̍t pòaⁿ. Āu-lâi ê lâng ū chiap-sòa bêng-pe̍k. Lóng- chóng sī tio̍h cha̍p nî kú ê kang. Chòe bêng-pe̍k sī tī Iâ-so͘ chêng 204 nî. In-ūi khí hit ê siâⁿ-chhiûⁿ ko͘-put-chiong tio̍h ēng siong-tiōng ê kang, (chiū-sī múi saⁿ lâng thiu chhut chi̍t lâng lâi chòe,) sī piáu-bêng tī hit sî Tiong-kok ê lâng-gia̍h sī put-chí chōe, ia̍h peh-sìⁿ ū kam-goān chhut-la̍t lâi chòe.
|
Tī中國ê北勢有1個極長ê城牆號做萬里長城，就是1個古早ê皇帝名叫始皇，命令著起。北方ê百姓有不止驚胡人，所以本然有作三節牆來照顧in ê 土地。照人講，始皇有得著兆頭hō͘伊，扑算胡人beh滅無伊ê國。所以有立意beh相續接hí 三節牆。就tī東西雙頭尾beh續作較長來成做1路牆。對海墘起到差不多現時甘肅省ê盡西爿為止。地面上m̄ bat人做工程到hiah大。Hit個牆是差不多4500里長，倚20尺闊kap 20尺外懸，亦有peh上山頭，亦有chhu落山坑。始皇iáu tī-leh有創萬里長城較無1半。後來ê人有接續明白。攏總是著10年久ê工。做明白是tī耶穌前204年。因為起hit 個城牆姑不chiong著用siong重ê工(就是每3人就抽出1人來做)， 是表明tī hit時中國ê人額是不止濟，亦百姓有甘願出力來做。 |
|
Khó-sioh bô sím-mi̍h èng-hāu, in-ūi koh bô lōa chōe nî Ô͘-jîn ū koh-chài phah Tiong-kok lâi siong-hāi peh-sìⁿ. Hit lō͘ chhiûⁿ sī iáu tī-teh, chóng-sī hông-tè bô sím-mi̍h siu-lí, só͘-í chit tia̍p ū chōe-chōe só͘-chāi tó-hoāi.
|
可惜無甚mi̍h應效，因為koh無偌濟年胡人有koh再扑中國來傷害百姓。Hit 路牆是iáu tī--leh,總--是皇帝無甚mi̍h修理，所以這 tia̍p有濟濟所在倒壞。 |
|
Tē la̍k khò Lūn chhâi-lông
|
第六課 論豺狼 |
|
Chhâi-lông sī chia̍h bah ê siù, tē it hiong-ok, sī sio̍k tī káu ê lūi, lio̍h-lio̍h-á chhin-chhiūⁿ káu, ia̍h lio̍h-lio̍h-á chhin- chhiūⁿ hô͘-lî. I ū khang tī tōa chhiū-nâ lāi, lī-khui lâng ê ke put-chí hn̄g. Hē-thiⁿ sî i chia̍h chiáu, thò͘, kap pa̍t mi̍h ê sòe chiah siù, to̍k-to̍k tang-thiⁿ siông-siông lī-khui chhiū-nâ lâi thó chia̍h, kui-tīn chhut- lâi. in-ūi chin iau, tòng-bōe-tiâu, chiū chin béng ê khoán-sit.
|
豺狼是食肉ê獸，第一凶惡，是屬tī狗ê類，略略仔親像狗，亦略略仔親像狐狸。伊有空tī大樹林內，離開人ê家不止遠。夏天時伊食鳥、兔、kap別物ê細隻獸，獨獨冬天常常離開樹林來討食，歸陣出--來，因為真枵，擋bē-tiâu,就真猛ê款式。 |
|
Ū-sî tōa táⁿ káⁿ ji̍p lâng ê hiuⁿ-lí kā gû, iûⁿ, bé. Tī tang-thiⁿ lo̍h seh chin kôaⁿ ê sî, mî-sî thiaⁿ-kìⁿ pháiⁿ siaⁿ-sàu, kàu thiⁿ-kng sit-lo̍h gû á-sī bé, chiū chai chhâi-lông ū lâi. Chá-chêng Gô-kok ū chi̍t ê chun-kùi ê lâng kap i ê bó͘-kiáⁿ chē bé-chhia, hō͘ chi̍t tīn chhâi- lông tui jip. In chin kiaⁿ hō͘ in kā-sí, bô sím-mi̍h hoat-tō͘ thang thoat-lī, chiū khì- sak chi̍t chiah bé, koh-chài khì-sak chi̍t chiah bé hō͘ chhâi-lông chia̍h, āu-lâi kai- chài thoat-lī.
|
有時大膽敢入人ê鄉里咬牛、羊、馬。Tī冬天落雪真寒ê 時，暝--時聽見歹聲嗽，到天光失落牛、抑是馬，就知豺狼有來。早前吳國有1個尊貴ê人kap伊ê某子坐馬車，hō͘ 1陣豺狼追jiok。In真驚hō͘ in 咬--死，無甚mi̍h法度thang脫離，就去sak 1隻馬，koh再去sak 1隻馬hō͘豺狼食，後來佳哉脫離。 |
|
Tē chhit khò Lūn chiam
|
第七課 論針 |
|
Chi̍t ki chiam sī chin sòe ê mi̍h, m̄ kú sī tōa lō͘-ēng, ū lâng ēng hî-kut chòe chiam, ū-ê ēng tâng sòaⁿ, chóng-sī tē it hó ê, sī Se-kok só͘ chhòng ê.
|
1枝針是真細ê物，m̄-kú 是大路用，有人用魚骨做針，有ê用銅線，總--是第一好ê是西國所創ê。 |
|
Se-kok chiam sī cháiⁿ-iūⁿ chhòng?
|
西國針是怎樣創？ |
|
Tio̍h tāi-seng tit-tio̍h chi̍t khoân kǹg sòaⁿ ka nn̄g ki chiam pān ê tn̂g, ta̍k ki chha-put-to saⁿ chhùn tn̂g. Sai-hū the̍h nn̄g saⁿ chheng ki chòe chi̍t pé, ēng thi̍h kho͘ ân, hē tī hé-lô͘ pû kàu âng; âng ê sî hē tī thi̍h phiat lâi bôa kàu ti̍t-ti̍t. Āu-lâi sat-hū tī chiàⁿ chhiú ê tōa-pō͘-bú kap kí-cháiⁿ the̍h gō͘-cha̍p ki, bôa tī chhia-to ê chio̍h, tāi-seng chhòng chit thâu, āu-lâi hit thâu. Hit ê sai-hū chhòng chiam-bé bêng-pe̍k, chiū kè pa̍t ê sai-hū ê chhiú;(1)tī tiong-ng tûi lio̍h-á píⁿ, (2) chhòng nn̄g khang chiam-phīⁿ, (3) tùi tiong-ng chām-tn̄g chiū ū nn̄g ki.
|
著代先得著1 khoân鋼線鉸兩枝針範ê長，逐枝差不多3寸長。師父提兩、三千枝做1把，用鐵箍ân,hē tī火爐pû到紅，紅ê時hē tī鐵phiat來磨到直直。後--來師父tī正手ê大pō͘母kap kí指提50枝磨tī車刀ê石，代先創這頭，後--來hit頭。Hit 個師父創針尾明白，就過別個師父ê手；（1）tī中央捶略仔扁，（2）創兩孔針鼻，（3）對中央斬斷就有兩枝。 |
|
Koh chi̍t ê sai-hū the̍h chin chōe ki chhng chi̍t ki thi̍h-sòaⁿ, koh-chài pû kàu âng-âng, chiū kín-kín gàn léng chúi, tio̍h gàn kúi-nā pái hō͘ chiam khah ngī, khah bōe chi̍h8.
|
Koh 1個師父提真濟枝穿1枝鐵線，koh再pû到紅紅，就緊緊gàn 冷水，著gàn 幾若擺hō͘ 針較硬、較bē折。 |
|
Chiam sī kim-kim, ēng sím-mi̍h hoat- tō͘ hō͘ i án-ni?
|
針是金金，用甚mi̍h法度hō͘伊án-ni? |
|
Sai-hū the̍h 50,0000 ki lâi chhe̍k kàu lóng chôe, āu-lâi ēng pò͘ kap hái-piⁿ ê soa, kap thi̍h-hún, lâi kō-lâi, kō-khì, kō kàu poeh tiám-cheng kú chiah soah. Koh ēng kù-sut hō͘ i chheng-khì, ēng iû koh- chài kō kúi-nā tiám-cheng kú, āu-lâi ēng sap-bûn sóe, lō͘-bé koh ēng kù-sut hō͘ in ta.
|
師父提500,000枝來 chhe̍k到攏齊，後來用布kap海邊ê沙，kap鐵粉，來kō 來kō去，kō到8點鐘久才煞。Koh 用鋸屑hō͘伊清氣，用油koh再kō幾若點鐘久，後來用雪文洗，路尾koh用鋸屑hō͘ in礁。 |
|
Koh chi̍t ê sai-hū ēng khì kū hō͘ chiam- phīⁿ îⁿ-îⁿ, ku̍t-ku̍t, chiah bōe phah-tn̄g sòaⁿ, koh chhòng chiam-bé khah chiam, āu-lâi pau chóa thang bōe.
|
Koh 一個師父用器具hō͘ 針鼻圓圓、滑滑，才bē扑斷線，koh創針尾較尖，後來包紙thang 賣。 |
|
Tē poeh khò Sió Lū-sòng
|
第八課 小呂宋 |
|
Sió Lū-sòng sī tī lân ê Tiong-kok hái kap Thài-pêng iûⁿ ê tiong-kan, ū chīn chōe hái-sū saⁿ-óa, lóng sio̍k tī Sió Lū- sòng. Chiah ê hái-sū ū chhē-tio̍h tī 1571 nî. Tī in tiong-kan ū soaⁿ siông-siông chhut hun, chit hō kiò chòe hé-soaⁿ, tī 1645 nî ū chhèng-chhut chi̍t pái chīn siong-tiōng, ū sí 300 gōa lâng, koh tī 1863 nî ia̍h ū chi̍t pái hé-soaⁿ hoat, ia̍h chīn siong-tiōng, ia̍h tī 1880 ū koh chi̍t pái hoat, ia̍h chīn thang kiaⁿ. Tōe-tāng sī tùi hé-soaⁿ chhèng ê in-toaⁿ, hé-soaⁿ só͘ chhèng chhut-lâi ê mi̍h, sī kian-tēng chhin-chhiūⁿ chio̍h-thâu, chit hō bô sím- mi̍h lō͘-ēng, tio̍h kè chiâⁿ pah nî kú kàu i hu, chiū pìⁿ chòe thô͘, chit hō thô͘ thang kóng tē it pûi ê mi̍h, só͘-í tī Lū-sòng ê hái-sū ū só͘-chāi sī chin pûi, sī tùi chit hō mi̍h. Hé-soaⁿ ia̍h ōe sí, nā kè pah gōa nî kú bô chhut hun, bô tōe-tāng chiū sǹg sī sí ê hé-soaⁿ. Sió Lū-sòng ê hái-sū sī pí Sit-la̍t khah tōa, tōe khah pûi, lâng-gia̍h pí Sit-la̍t ū khah chió, thiⁿ-khì chha-put- to. Pún-tōe ê lâng ū chin chōe chōe chéng, ōe bô saⁿ-tâng, in ê khoán kap Bû-lâ-iû lâng chha-put-to, chīn gâu chǹg chúi, in ōe lia̍h chin-chu. Chiah ê pún-tōe lâng sī chīn pîn-tōaⁿ, nā ū thang chia̍h chiū bô siūⁿ chòe kang.
|
小呂宋是tī咱ê中國海kap太平洋ê中間，有真濟海嶼相倚，攏屬tī小呂宋。Chiah ê 海嶼有chhōe 著tī 1571年。Tī in 中間有山常常出hun,這號叫做火山，tī 1645 年有chhèng出1擺真siong重，有死300外人，koh tī 1863年亦有1擺火山發，亦盡siong重，亦tī 1880有koh 1擺發，亦真thang驚。地動是對火山chhèng ê 因端，火山所chhèng--出來ê物，是堅硬親像石頭，這號無甚mi̍h路用，著過成百年久到伊hu,就變做土，這號土thang講第一肥ê物，所以tī呂宋ê海嶼有所在是真肥，是對這號物。火山亦會死，若過百外年久無出hun,無地動就算是死ê火山。小呂宋ê海嶼是比Sit-la̍t較大，地較肥，人額比Sit-la̍t有較少，天氣差不多。本地ê人有真濟濟種，話無相同，in ê 款kap Bû-lâ-iû 人差不多，盡gâu鑽水，in會掠真珠。Chiah ê本地人是盡貧憚，若有thang食就無想做工。 |
|
Tī 1898 nî chêng sī sio̍k Se-pan-gâ koán, hit sî lóng sī Thian-chú kàu, pún- tōe lâng chīn sìn pa-lé. Ti hit sî Tn̂g-lâng khah chōe, in-ūi bô kìm lâng lâi chit ê só͘-chāi. Tī chit ê tōe chīn pûi, ū chhut thn̂g, tōe, iâ, ko-pi, chhâ, í-ki̍p pa̍t hāng.
|
Tī 1898年前是屬西班牙管，hit時攏是天主教，本地人盡信pa-lé。Tī hit 時唐人較濟，因為無禁人來這個所在。Tī 這個地盡肥，有出糖、茶、椰、咖啡、柴以及別項。 |
|
Tī 1898 nî Bí-kok kap Se-pan-gâ saⁿ-thâi, tùi hit sî Lū-sòng chiū sio̍k Hoe-kî koán, tùi hit tia̍p kàu taⁿ Tn̂g-lâng tī chia chiū khah chió, hiān-sî chha-put-to ū sì gō͘ bān lâng nā-tiāⁿ; in-ūi Bí-kok ê hoat-tō͘ m̄ chún Tn̂g-lâng ê chòe kang ê lâi chia. Tùi Bí-kok koán chia, chiū ū Iâ-so͘ kàu lâi thoân tī chit ê hái-sū.
|
Tī 1898年美國kap西班牙相thâi,對hit時呂宋就屬花旗管，對hit tia̍p 到今唐人tī chia 就較少，現時差不多有4、5萬人nā-tiāⁿ；因為美國ê法度m̄ 准唐人ê做工ê來chia。對美國管chia,就有耶穌教來傳tī 這個海嶼。 |
|
Tē káu khò Ìn-tō͘ kok ê kò͘-sū
|
第九課 印度國ê故事 |
|
Tī Ín-tō͘ kok ū chi̍t lâng chhut-khì tī chhiū-nâ kiâⁿ-iû, hut-jiân khòaⁿ-kìⁿ chi̍t ê oa̍h-tauh, lāi-bīn ū chi̍t chiah oa̍h ê hó͘. Hó͘ khòaⁿ-kìⁿ lâng keng-kè, chhiat kiû tháu-pàng, kóng, “Lí nā khéng kiâⁿ chit ê tōa hó sū, hō͘ góa tit-tio̍h chū-chú, chiū kong-lô, tek-hēng, bô hān-liōng.” Chit ê lâng tiû-tû bē koat-toàn, beh pàng i, á-sī m̄ pàng i, chit sî oh-tit tiāⁿ-tio̍h āu-lâi in- ūi hó͘ khó͘-kiû chài-saⁿ, chiū khui oa̍h- tauh ê mn̂g lâi pàng i chhut. Hó͘ chi̍t ē tit-tio̍h pàng, liâm-piⁿ ài chiong lâng thun chia̍h. Lâng kóng, “Góa án-ni hó khoán-thāi lí, lí kéng-jiân ēng che pò góa.” Hó͘ kóng, “Lí hó khoán-thāi góa si̍t-chāi ū lé, chóng-sī siù ê pún-sèng ài thun chia̍h lâng, che sī thiⁿ-tōe chū-jiân ê lí, lí kiám m̄ chai mah?” Nn̄g pêng tú-á saⁿ-chiⁿ piān-lūn ê sî, ū chi̍t chiah iá-káu tùi hia kè-khì, lâng kap hó͘ chiū siong-liông chhiáⁿ i phòaⁿ-toàn. Tùi án-ni lâng kóng lâng ê ōe, hó͘ kóng hó͘ ê ōe,iá-káu kóng, “Nn̄g pêng só͘ kóng góa í-keng chai hit ê tāi-lio̍k, nā-sī siông-sè ê chêng-hêng góa si̍t-chāi m̄ chai, nā âi góa liāu- lí hun-hô bô chha-chhok, tio̍h tāi-seng chai Hó͘-hiaⁿ khí-thâu cháiⁿ-iūⁿ ji̍p oa̍h- tauh, oa̍h-tauh mn̂g cháiⁿ-iūⁿ ōe khui,” chiū kā hó͘ kóng, “Chhiáⁿ lí koh ji̍p-khì lâi chhì-khòaⁿ hit ê chêng-hêng cháiⁿ-iūⁿ, chiah thang phòaⁿ-toàn.” Hó͘ liâm-piⁿ ún, koh ji̍p-khì, í-keng ji̍p-khì, iá-káu liâm- piⁿ koaiⁿ oa̍h-tauh ê mn̂g, oa̍t thâu kā hit ê lâng kóng, “Lí si̍t-chāi bóng-tóng, beh ēng gī khoán-thāi chit hō pháiⁿ siù ah, si̍t-chāi thang kî-koài! Taⁿ thang kín khì, ia̍h bo̍h-tit bōe kì-tit góa kiù sìⁿ-miā ê un.”
|
Tī 印度國有1人出去tī樹林行遊，忽然看見1個活tauh,內面有1隻活ê虎。虎看見人經過，切求tháu放，講：「你若肯行這個大好事，hō͘我得著自主，就功勞、德行無限量。」這個人躊躇bē決斷，beh放伊抑是m̄放伊，這時oh tit定著，後來因為虎苦求再三，就開活tauh ê門來放伊出。虎一下得著放，liâm-piⁿ ài將人吞食。人講：「我án-ni 好款待--你，你竟然用這報我。」虎講：「你好款待我實在有禮，總--是獸ê本性ài吞食人，這是天地自然ê理，你kiám m̄ 知--mah?」兩爿tú仔相爭辯論ê時，有1隻野狗對hia過去，人kap虎就商量請伊判斷。對án-ni人講人ê話，虎講虎ê話，野狗講：「兩爿所講，我已經知hit個大略，若是詳細ê情形我實在m̄知，若ài我料理分毫無差錯，著代先知影虎兄起頭怎樣入活tauh,活tauh門怎樣會開。」就kā虎講：「請你koh入--去，來試看hit 個情形怎樣，才thang 判斷。」虎liâm-piⁿ 允，koh入去，已經入去，野狗liâm-piⁿ關活tauh ê門，越頭kā hit個人講：「你實在懞懂，beh用義來款待這 號歹獸--ah,實在thang奇怪！今thang緊去，亦莫tit bē 記tit我救性命ê恩。」 |
|
Khòaⁿ chit ê kò͘-sū, kà-sī lán sòe-kiáⁿ nā tú-tio̍h pháiⁿ lâng ài lán kiâⁿ só͘ m̄ eng-kai kiâⁿ ê tāi-chì, chhiat-chhiat bo̍h- tit kap i kóng-ōe, tio̍h lī-khui lâi siám-pī; kiám-chhái lán ê su-io̍k ài ín-iú lán hoān- chōe tio̍h kìm-chí, m̄ thang hòng-chhiòng, kiaⁿ-liáu hō͘ lán tú-tio̍h gûi-hiám, tì-kàu seng-khu lêng-hûn lóng sit-lo̍h.
|
看這個故事，教示咱細子若tú著歹人ài 咱行所m̄應該行ê代誌，切切莫tit kap伊講話，著離開來閃避；kiám-chhái咱ê私慾ài引誘咱犯罪著禁止，m̄ thang 放縱，驚了hō͘ 咱tú著危險，致到身軀靈魂攏失落。 |
|
Tē cha̍p khò Lūn Pà
|
第十課 論豹 |
|
Pà sī niau ê lūi, siù ê tiong-kan i sī tē it hó-khòaⁿ, i ê phê n̂g-n̂g, ū chōe-chōe chin súi ê o͘-tiám. Pâ sī chhut tī A-se-a kap A-hui-lī-ka, nā-sī Ín-tō͘ kok ê pà sī kiò chòe chhiū-hó͘, in-ūi i ōe peh-chiūⁿ chhiū chhin-chhiuⁿ niau, tùi án-ni ōe lia̍h chhiū-nâ lāi chōe-chōe oa̍h mi̍h lâi chia̍h, che sī sai kap hó͘ só͘ bōe pí-tit. Pà tú tio̍h phah-la̍h ê lâng chiū siám-pī tī chhiū-nâ lāi, bi̍h put-chí ba̍t, chóng-sī la̍h káu tī ām-chháu ê tiong-kan ti̍t-ti̍t chhē, i chiū ko͘-put-chiong tio̍h cháu- chhut, siūⁿ beh peh tī chhiū-téng lâi siám-pī. I tī chhiū-téng káu hāi i bōe tio̍h, chóng-sī pha̍h-la̍h ê lâng ōe ēng chhèng phah i, m̄ káⁿ siuⁿ kūn, kiaⁿ-liáu hō͘ i siong-hāi, tio̍h lī khah hn̄g chiah khui chhèng phah i. Ū-sî liâm-piⁿ phah i tó, chóng-sī nā bô siū tāng siong, iû-goân ōe jiàuⁿ lâng. Ū chōe-chōe phah-la̍h ê lâng hō͘ siū siong ê pà jiàuⁿ-tio̍h, kā-tio̍h. Pà sī ài chia̍h koe, chhin-chhiūⁿ hô͘-lî, mî-sí i lâi koe-tiâu piⁿ kā koe khì chia̍h.
|
豹是貓ê類，獸ê中間伊是第一好看，伊ê皮黃黃，有濟濟真súi ê烏點。豹是出tī亞細亞kap阿非利加，若是印度國ê豹是叫做樹虎，因為伊會peh上樹親像貓，對án-ni 會掠樹林內濟濟活物來食，這是獅kap虎所bē比tit。豹tú著扑獵ê人就閃避tī樹林內，bi̍h不止密，總--是獵狗tī ām草 ê中間直直chhōe,伊就姑不chiong著走出，想beh peh tī 樹頂來閃避。伊tī樹頂狗害伊bē著，總是扑獵ê人會用銃扑伊，m̄敢siuⁿ近，驚了hō͘ 伊傷害，就離較遠才開銃扑伊。有時liâm-piⁿ扑伊倒，總--是若無受重傷，猶原會抓--人。有濟濟扑獵ê人hō͘ 受傷ê豹抓--著、咬著。豹是ài食雞，親像狐狸，暝--時伊來雞tiâu邊咬雞去食。 |
|
Ū lâng bat chhī pà kàu put-chí koai, put-chí hó-khòaⁿ, pà-á sī chin súi, saⁿ-kap thit-thô chhin-chhiūⁿ sòe-chiah ê niau.
|
有人bat飼豹到不止乖、不止好看，豹仔是真súi,相kap thit-thô親像細隻ê貓。 |
