Sin Bûn-bêng Kū tō-tek
|
新文明 舊道德 |
| M T seng |
M. T. 生 |
|
Tang-iûⁿ ê tō-tek tōa pō͘-hūn sī engKh7ong-chú, Bēng-chú ê lûn-lí ha̍k-soat chò ki-chhó͘; ngó͘-lûn, ngó͘-siông chò sūn-sū phiau-chún. Kun-sîn ê tiong-kan ū kun-sîn ê tō-tek; pē-kiáⁿ ū pē-kiáⁿ ê tō-tek; hiaⁿ-tī, ang-bó͘, pêng-iú lóng ū it-tēng ê lûn-lí. Kî-thaⁿ kò-jîn thoân-thé siā-hōe ēng chin-chē khoán ê tō-lí kàu-hùn. Chóng kóng, jîn, gī,lé, tì, sìn chò tē it iàu-kín ê kin-pún tō-tek, lâi teh kà-sī it-poaⁿ ê bîn-chiòng. Che sī Tang-iûⁿ chāi-lâi ê tō-tek put-chí khó-chhú ê só͘-chāi.
|
東洋ê道德大部份是用孔子、孟子ê倫理學說做基礎，五倫、五常做順序標準，君臣ê中間有君臣ê道德，父子有父子ê道德，兄弟、翁某、朋友攏有一定ê倫理，其他個人團體社會用真濟款ê道理教訓；總講仁、義、禮、智，信做第一要緊ê根本道 德，來teh 教示一般ê民眾。這是東洋在內 ê道德不止可取ê所在。 |
|
Se-iûⁿ ū sím-mi̍h chāi-lâi ê tō-tek, bô siông-sè chai-iáⁿ. Chóng-sī Se-iûⁿ khah chē sī chong-kàu kok, ēng chong-kàu ek5a-sī chò tō-tek phiau-chún. Chhin-chhiūⁿ saⁿ-thiàⁿ, bô lūn ngó͘-lûn, thoân-thé, siā-hōe á-sī tùi kò-jîn, tāi-ke chunsâⁿ-thiàⁿ chò tō-tek. Chiàu án-ni khòaⁿ, Tang-iûⁿ ê tō-tek khah hok-cha̍p, Se-iûⁿ--ê khah kán-tan; chóng-sī kiat-kio̍k i ê lis2? saⁿ-tâng. Thiàⁿ m̄ bián hun-piat téng-kip, thiàⁿ pa̍t lâng chhin-chhiūⁿ lán ka-kī, che sī Tang-iûⁿ, Se-iûⁿ kiōng-thong ê só͘-chāi, sè-kan lâng pit-iàu ê tō-tek.
|
西洋有甚物在內ê道德，無詳細知影，總是西洋較濟是宗教國，用宗教ê教示做道德標準，親像相疼，無論五倫、團體、社會抑是對個人、大家存相疼做道德。照án-ni看，東洋ê道德較複雜，西洋-- ê較簡單，總是結局伊ê理是相同，疼m̄免分別等級，疼別人親像咱家己，這是東洋、西洋共通ê所在，世間人必要ê道德。 |
|
Kīn-lâi bûn-bêng ná hoat-ta̍t, kho-ha̍k ti̍t-ti̍t chìn-pō͘, tō-tek chit hong-bīn ná soe-pāi, lûn-lí jîn-tō chiām-chiām thè-pō͘, tō-tek kap bu̍t-chit bûn-bêng bōe ē pêⁿ-pêⁿ hiòng siōng, tō-tek tò-thè tūi-lo̍h, gâu ê lâng chò chhut khah chē pháiⁿ tāi-chì, bûn-bêng ê chò khah ū tōa-sū, gōng ê iā chiàu i ê le̍k-liōng chò m̄ tio̍h pháiⁿ só͘-kiâⁿ, in-ūi náu-le̍k put-chiok chò liáu khah m̄ sêng-mi̍h. Lí khòaⁿ, tùi chhòng-chō sè-kan í-lâi, lán só͘ m̄ bat thiaⁿ-tio̍h tōa chiàn-cheng ê tiong-sim-tiám sī tī Au-chiu ê bûn-bêng-kok, hiah ê bûn-bêng-kok sī sè-kài ê it-téng kok, i ê kok-bîn sī jîn-lūi tiong tē it liû ê, chheng-ho͘ chò siōng-téng-jîn, tōa bûn-bêng ê lâng, chò chhut phoa thian-hong iá-bân ê tōa kì-lio̍k. Khó kiàn bûn-bêng kap tē-tek bô pêⁿ kiâⁿ, sī hoán pí-lē ê chèng-kù, ná bûn-bêng ê jú ok-to̍k.
|
近來文化那發達，科學直直進步，道德這方面那衰頹，倫理人道漸漸退步，道德佮物質文明bōe會平平向上，道德倒退墮落，gâu ê人做出較濟歹事誌，文明ê做較有大事，憨ê也照伊ê力量做m̄著歹所行，因為腦力不足做了較m̄成物。你看，對創造世間以來，咱所m̄ bat聽著大戰爭ê中心點是tī歐洲ê文明國，hiah ê文明國是世界ê一等國，伊ê國民是人類中第一流ê，稱呼做上等人，大文明ê人，做出破天荒野蠻ê大記錄。可見文明佮道德無平行，是反比例ê證據，那文明ê愈惡毒。 |
|
Gâu ê lâng gâu thiàⁿ lâng, bûn-bêng ê lâng ū hó tek-hēng gâu kiâⁿ tō-tek, eng-kai tio̍h án-ni chiah sī ha̍p-lí. Chóng-sī hiān-kim ê sè-tāi m̄ sī án-ni,gâu lâng gâu saⁿ-tò͘, bûn-bêng-ê gausâⁿ thâi, ū lêng-le̍k thang èng-iōng kho-ha̍k, chò chhut lī-hāi thâi lâng ê ke-si. Kiông-ê ap-pek jio̍k-ê, tōa-ê khi-hus7e--ê, gōng-ê tio̍h siū gâu-ê ê lêng-jio̍k,thún-ta̍h, khòaⁿ-khin, biáu-sī, chéng-chéng ê bú-bān pō-jio̍k. “Jio̍k-jio̍k kiông si̍t”: Loán-jio̍k-ê ê bah tio̍h hō͘ kiông-béng ê lâng chò si̍t-bu̍t. Tùi chit kù ê hêng-iông-sû thang chai sè-kan lânge liông-sim hiú-nōa, bô ēng tō-tek the saⁿ khoán-thāi, lóng sī ēng sè-le̍k the tùi-chiap. “Jio̍k-jio̍k kiông-si̍t”, tú-tú sī kin-á-ji̍t jîn-lūi ê chōng-hóng.
|
Gâu ê人gâu疼人，文明ê人有好德行gâu行道德，應該著án-ni才是合理，總是現今ê世代m̄是án-ni，gâu人gâu相妒，文明ê gâu相thâi,有能力thang應用科學，做出厲害thâi人ê家私，強ê壓迫弱--ê,大ê欺負細--ê,憨ê著受gâu ê人凌辱、thún踏、看輕、藐視，種種ê侮慢暴辱，“弱肉強食”：軟弱ê肉著hō͘強猛ê人做食物。對這句ê形容詞thang知世間人ê良心朽爛，無用道德teh 相款待，攏是用勢力teh 對接，“弱肉強食”扺扺是今仔日人類ê狀況。 |
|
Jī-cha̍p gōa nî chêng Tâi-oân ê bûn-hòa thêng-tō͘ chin kē, bîn-chiòng ê tì-sek chin chhián, kui Ji̍t-pún tè-kok koán-hat liáu-āu, chéng-tùn kok hong-bīn, kái-liông ōaⁿ-sin, keng-kòe 20 gōa nî ê tiong-kan ū chám-jiân hoat-tián. Tâi-oân lâng tām-po̍h khah khai-hòa,bu̍t-chit-tek chit hong-bīn si̍t-chāi ut7oa chìn-pō͘, chin thang hoaⁿ-hí ê só͘-chāi. Khó-sioh cheng-sîn-kài chit hong-bīn soe-tôe hú-pāi. Bô liâm-thí, bô tō-tek, pāi hong-sio̍k chin-chē téng-hō,sǹg bē-tit chīn. Sìn-si̍t ū tō-tek, pinthiân-liông ê lâng, tōa-pòaⁿ sí teh-behliáu lah, só͘ chhun-ê bô lōa-chē. Siū bûn-bêng ê kàu-io̍k, sòa bē kì-tit chāi-lâi et5o-tek. Tang-iûⁿ lâng iàu-kín ê ngó͘-lûn,ngó͘-siông, chha-put-to teh beh siau-bia̍t.
|
20外年前台灣ê文化程度真低，民眾ê智識真淺，歸日本帝國管轄了後，整頓各方面，改良換新，經過20外年ê中間有chám然發展，台灣人淡薄較開化，物質的這方面實在有大進步，真thang歡喜ê所在。可惜精神界這方面衰頹腐敗，無廉恥，無道德，敗風俗真濟等號，算bē得盡，信實有道德，憑天良ê人，大半死teh-beh 了啦，所剩ê無偌濟。受文明ê教育，續bē記得在內ê道德，東洋人要緊ê五倫、五常，差不多teh-beh 消滅。 |
|
Hu-hū ê tiong-kan ū sò͘-siōng ê būn-tê; ang m̄-ti̍hN8 bó͘,bó͘ m̄-ti̍hN ang. Pē-kiáⁿ, bó-kiⁿ iā ū sò͘-siōng būn-tê : kè-kàu châi-sán, che sī éng pái hán-tit ū-ê, kin-á-ji̍t sī pêng-siông ê sū. Sian-siⁿ ha̍k-seng ê tiong-kan, su-tē-ê ōe khiokiáu tī-teh, chóng-sī su-tē ê tō-tek long phah-bô lô-khì. Kî-û nā beh chi̍t-hāng chi̍t-hāng kí-lē lâi kóng, kóng hē-tit liáu. Lâi khòaⁿ chòe-kīn siā-hōe ê kéng-hóng, siàu-liân ê lâm-lú, tāi-ke ài chò-hóe kau-pôe, kóng sī bûn-bêng ê khì-khài; thong-phoe bi̍t-hōe, chū-iû kiat-hun, kóng sī tio̍h o̍h se-hoat chiah sī ha̍p sî-sè ê lâng. Ài o̍h gōa-phôe ê bûn-bêng, phah-hoāi siā-hōe ê tia̍t-sū, thái-thó sī bûn-bêng ?
|
夫婦ê中間有訴訟ê問題：翁m̄-ti̍hN8某，某m̄-ti̍hN8翁；父子，某子也有訴訟ê問題：計較財產，這是永擺罕得有ê,今仔日是平常ê事；先生學生ê中間，私底ê話卻猶tī teh ，總是私底ê道德攏扑無路去，其餘若beh 一項一項舉例來講，講bē得了，來看最近社會ê景況，少年ê男女，大家愛做伙交陪，講是文明ê氣概，通批密會，自由結婚，講是著學西法才是合時勢ê人，愛學外皮ê文明，扑壞社會ê秩序，thái-thó是文明？ |
|
Lī-iân ê sū-kiāⁿ, chi̍t ji̍t chi̍t ji̍t chē; su-seng-jî ê siàu-gia̍h, nî-nî ti̍t-ti̍t ke; siā-hōe ê chhàu-nōa ê pîn-kù. Chiú-koán, chhiong-liâu, chùi-jîn, puiâu-kheh bô lūn sím-mi̍h só͘-chāi to chin chhiong-sēng. Hi-hoa îm-loān ê pháiⁿ hong-sio̍k, iâⁿ-kòe kó͘-chá ê Só͘-to-má.
|
離緣ê事件，一日一日濟，私生兒ê數額，年年直直加，社會ê臭爛憑據，酒館、娼寮、醉人、嫖客無論甚物所在都真昌盛，虛華淫亂ê歹風俗，嬴過古早ê 所多瑪。 |
|
O͘-ho͘ ! Sì chheng gōa nî ê Chi-ná tè-kok só͘ thoân-lâi ê hó tō-tek, khó-chhú ê hong-sio̍k, chāi Tâi-oân lân-tit pó-chûn, bô lōa-kú tehbeh bô-khì lah. Chin khó-siong. Bûn-bêng ê pè-hāi,bûn-hòa ê sán-chhut-bu̍t, bô chong-kausù-sióng, bô tō-tek kám-liām, chí kiaⁿsī hoat-lu̍t chè-chhâi. Che sī hiān-chāi tiong-kip í-siōng bîn-chiòng ê sim-lí. Hiān-chāi Tâi-oân ê sin-chiá siáⁿ-khoán ? Hó-táⁿ kóng, iû-goân siū-tio̍h siā-hōe ê pháiⁿ-khoán thoân-jiám. Chong-kàu-sim léng-léng, tō-tek kám-liām hi-po̍h; kàu-hōe ê lāi-iông, kò-jîn ê pì-bi̍t, lōa-n̍i̍h chē bē sái-tit hoat-piáu.
|
嗚呼！4000外年ê支那帝國所傳來ê好道德，可取ê風俗，在台灣難得保存，無偌久teh-beh 無去啦，真可惜。文明ê敗害，文化ê產出物，無宗教思想，無道德感念，只驚是法律制裁。這是現在中級以上民眾ê心理。現在台灣ê信者啥款？好膽講，猶原受著社會ê歹款傳染，宗教心冷冷，道德感念稀薄，教會ê內容，個人ê祕密，偌n̍i̍h 濟bē使得發表。 |
|
(Tâi-oân-kàu-hōe-pò tē 435 koàn, 1921 nî 6 goe̍h)
|
(台灣教會報第435卷，1921年6月) |
