Cha̍p-chì Tiah-lio̍k_05
|
雜誌摘錄_05 |
| Bān Chin-chu |
萬真珠 |
|
22. Tōe-kiû
|
22. 地球 |
|
Tōe-kiû ū hun gō͘-ê Iûⁿ, la̍k-ê Chiu, chiū-sī Pak A-bí-lī-ka chiu, Lâm A-bí-lī-ka chiu, A-hui-lī-ka chiu, Ò-tāi-lī-a chiu (sī siāng sòe), A-se-a chiu, Au-lô-pa chiu. A-se-a chiu pí Au-lô-pa chiu gō͘ pē tōa; ū chōe-chōe tōa kok, chhin-chhiūⁿ Lō͘-kok, Chi-ná, Ji̍t-pún, Ìn-tō͘. Lâng-gia̍h chin chōe, koh-iūⁿ ê kháu-im iā sī chōe khoán. Au-lô-pa chiu ū jī-cha̍p gōa kok, ū-ê tōa, ū-ê sòe, peh-sìⁿ chin cha̍t.
|
地球有分5個洋、6個洲，就是北美洲、南美洲、非洲、澳大利亞洲（是上細）、亞細亞洲、歐羅巴洲。亞細亞洲比歐羅巴洲5倍大；有濟濟大國，親像Lō͘ 國、支那、日本、印度。人額真濟，各樣ê 口音也是濟款。歐羅巴洲有20外國，有ê大、有ê細，百姓真cha̍t。 |
|
Tōe-kiû ê peh-sìⁿ hun chòe gō͘ chéng. Ū o͘-sek (phê-hu lóng o͘), chhin-chhiūⁿ Ìn-tō͘ chéng. Iā ū-ê âng, n̂g, pe̍h ê sek, chhin-chhiūⁿ Ìn-tē-an, Chi-ná, Eng-kok.
|
地球ê 百姓分做5種。有烏色（皮膚攏烏），親像印度種。也有ê 紅、黃、白ê 色，親像印地安、支那、英國。 |
|
Tōe-kiû tiong Se-chōng sī tē-it koâiⁿ ê tōe, koâiⁿ kàu 1,5000 chhioh. Thiⁿ-khì ta-sò koh kôaⁿ, bah khoài ta, m̄-bián ēng iâm lâi sīⁿ. Ū chúi-ô͘ tī hia. Peh-sìⁿ hōng Hu̍t-kàu, hê-siūⁿ chin chōe kàu that-lō͘. Ū chi̍t ê siâⁿ 20,0000 gōa ê hê-siūⁿ tiàm tī siâⁿ lāi, pa̍t kàu oh thoân.
|
地球中西藏是第一懸ê 地，懸到15,000尺。天氣礁燥 koh寒，肉快礁，m̄免用鹽來sīⁿ。有水湖tī-hia。百姓奉佛教，和尚真濟到that路。有一個城20萬外個和尚tiàm tī 城內，別教oh傳。 |
|
Hô-lân-se kok chiū sī tē-it kē ê tōe, pí hái chám-jiân khah kē, só͘-í ū chō hái-chhiûⁿ, hō͘ hái-chúi bōe im-tio̍h. Thiⁿ-khì tâm-sip, peh-sìⁿ chheng-khì-siùⁿ, gâu chòe seng-lí, koh gâu khûn-khiām.
|
荷蘭西國就是第一低ê 地，比海chám然較低，所以有造海牆，hō͘海水bōe淹著。天氣tâm溼，百姓清氣相，gâu做生理，koh gâu勤儉。 |
|
Tē it koâiⁿ ê soaⁿ chiū-sī Ìn-tō͘ kok ê hi-má-lia̍p-soaⁿ. Chit ê soaⁿ kūn tī Se-chōng, koâiⁿ 3,0000 chhioh, pí Sin-ko-san ū nn̄g pē koâiⁿ khah ke, lâng khòaⁿ liáu ná tú thiⁿ.
|
第一懸ê 山就是印度國ê 喜馬拉山。這個山近tī 西藏，懸3萬尺，比新高山 有2倍懸較加，人看了若抵天。 |
|
Tē it khoah ê khòng-iá tī A-hui-lī-ka: tang kàu sai pêng 3000 Eng-lí, lâm kàu pak pêng 1200 Eng-lí. Pí Eng-kok 20 pē khah tōa, sī tē it joa̍h ê só͘-chāi. Nā ū thàu hong, soa pe chiū móa khong-tiong; chhù, lâng, cheng-siⁿ lóng hō͘ i khàm bô--khì.
|
第一闊ê 曠野tī 非洲：東到西爿3,000英里，南到北爿1,200英里。比英國20倍較大，是第一熱ê所在。若有 thàu風，沙飛就滿空中；厝、人、精牲攏hō͘伊蓋無--去。 |
|
Tē it tōa ê chúi-chhiâng tī ka-ná-tāi ê tang lâm pêng, khoah 1900 chhioh, koâiⁿ 160 chhioh.
|
第一大ê水chhiâng tī加拿大 ê東南爿，闊1,900尺，懸160尺。 |
|
Tē it tn̂g ê hô tī Lâm A-bí-lī-ka, khoah 96 Eng-lí, tn̂g 4000 Eng-lí. Pak A-bí-lī-ka-ê kap tī Ai-ki̍p ê Nî-lô-hô sī chha-put-to pîⁿ tōa.
|
第一長ê 河tī南美，闊96英里，長4,000英里。北美ê 佮tī埃及ê 尼羅河是差不多平大。 |
|
Kiaⁿ-siâⁿ Eng-kok ê Lûn-tun siâⁿ sī tē it tōa, koh tē jī-ê sī Tek-kok, tē saⁿ sī Hoat-kok. Tiong-kok ê Kńg-tang siâⁿ ū khah chōe lâng-gia̍h. Tiong-kok kap Ji̍t-pún ê kiaⁿ-siâⁿ iā sī chin tōa.
|
京城英國ê 倫敦城是第一大，koh第二--ê是德國，第三是法國。中國ê 廣東城有較濟人額。中國佮日本ê 京城也是真大。 |
|
Ná-ui kok ê soaⁿ siāng chōe choan-choan seh, nā iûⁿ chiâⁿ chúi chiū lâu tio̍h chin hiông. Iā ū chúi-chhiâng koâiⁿ ū 200 chhioh, ô͘ chin chhim. Tī hia chi̍t nî tiong nn̄g lé-pái sio-sòa ū chhut-ji̍t bô mî-sî. Chōe-chōe lâng ū khì khòaⁿ.
|
挪威國ê山上濟專專雪，若溶成水就流著真雄。也有水chhiâng懸有200尺，湖真深。Tī-hia 一年中兩禮拜相續有出日無暝時。濟濟人有去看。 |
|
23. Chhiū-ba̍k
|
23. 樹木 |
|
Tī Tiong-kok chōe-chōe séng chhiū-ba̍k khah chió, só͘-í peh-sìⁿ chin kan-khó͘. Khah chá phah-sǹg kiám-chhái ū, in-ūi lâng chhò lo̍h-lâi bô koh-chai chèng, chiū chiām-chiām khah chió, tì-kàu chin chōe ūi taⁿ bô lah ! N̂g-hô ê pîⁿ-iûⁿ, chin tōa chin khoah, chóng-sī lóng bô chhiū-ba̍k. Nā-sī thàu hong N̂g-hô ê chúi hoat éng ná chhin-chhiūⁿ hái ê tōa éng chi̍t-poaⁿ-iūⁿ. Nā lo̍h hō͘ ê sî, á-sī soaⁿ-*n̍i̍h ê seh iûⁿ lâu lo̍h-lâi chin hiông. N̂g-hô chió pun-chhe, tì-kàu pang lâng ê chhân-hn̂g, chhù-the̍h, peh-sìⁿ sòa hō͘ chúi lâu-*khì, ta̍k nî só͘ liáu ê chîⁿ sǹg bōe liáu. Siat-sú tī hit ê hô-piⁿ nā khì chèng chhiū, chiū bōe án-ni, in-ūi chhiū-ba̍k ōe suh chúi-khì chin chōe. Koh ōe-pó-hō͘ thó͘-tōe bōe pang hām. Láu-liān ê sian-siⁿ teh kóng, nā kok-ka chhut bēng-lēng kah peh-sìⁿ lâi chèng chhiū, bô lōa-kú kok-lāi kúi-nā séng ōe tit-tio̍h tōa lī-ek.
|
Tī中國濟濟省樹木較少，所以百姓真艱苦。較早扑算kiám-chhái有，因為人剉落來無koh再種，就漸漸較少，致到真濟位今無lah！黃河ê平洋，真大真闊，總是攏無樹木。若是thàu風黃河ê水發湧若親像海ê大湧一般樣。若落雨ê時，抑是山--n̍i̍h ê雪溶流落來真雄。黃河少分叉，致到崩人ê田園、厝宅，百姓續hō͘水流--去，逐年所了ê 錢算bōe了。設使tī hit個河邊若去種樹，就bōe án-ni，因為樹木會suh 水氣真濟，koh會保護土地 bōe崩陷。老練ê先生 teh講，若國家出命令kah 百姓來種樹，無偌久國內幾若省會得著大利益。 |
|
Ū kok chhin-chhiūⁿ A-lat-pek sī chin khoah ê tōe, chóng-sī lóng sī soa-bô͘, in-ūi bô chúi-khì tì-kàu bô chhiū bô hoat-chháu, só͘-í chin ta-sò, ji̍t thâu iām, tì-kàu soa ke̍k sio, lâng tùi hia kè chin kan-khó͘ kàu ke̍k.
|
有國親像阿拉伯是真闊ê 地，總是攏是沙漠，因為水氣致到無樹無發草，所以真礁燥，日頭炎，致到沙極燒，人tùi hia過真艱苦到極。 |
|
Ū só͘-chāi in-ūi bô chhiū-ba̍k kú-kú lóng bô lo̍h hō͘, ū-sî chi̍t nî kú chí-ū chi̍t pái lo̍h nā-tiāⁿ, iā ū só͘-chāi tio̍h thèng-hāu saⁿ nî kú chiah ū lo̍h. Soa-tōe bô thang khui chíⁿ, iā bô khut-á-chúi, sì-kòe ta khok-khok, kan-khó͘ kàu bōe kóng-tit. Chit hō ê tōa khiàm m̄ sī chhut tùi pa̍t mi̍h ê in-toaⁿ, lóng sī in-ūi bô chhiū-ba̍k ê goân-in.
|
有所在因為無樹木久久攏無落雨，有時一年久只有一擺落nā-tiāⁿ，也有所在著聽候3年久才有落。沙地無thang開井，也無窟仔水，四界礁khok-khok，艱苦到bōe講著。這號ê大欠m̄是出tùi別物ê因端，攏是因為無樹木 ê原因。 |
|
Nā ū chhiū-ba̍k, tōe ōe tâm-sip, koh pûi. Ngó͘-kok ōe bō͘-sēng, hó siu-sêng.
|
若有樹木，地會tâm溼，koh 肥。五穀會茂盛，好收成。 |
|
Iû-thài kok chá-chêng ū chin chōe chhiū, ū-ê sī chin chhut miâ ê chhiū, siū tio̍h tùi-te̍k chhò lo̍h-lâi bô koh chèng, tì-kàu kok lāi chōe-chōe ūi pìⁿ chòe khòng-iá.
|
猶太國早前有真濟樹，有ê是真出名ê樹，受著對敵剉落來無koh種，致到國內濟濟位變做曠野。 |
|
Ai-ki̍p kok iā ū tōa ê khòng-iá, khah chōe sī soa-tōe, in-ūi khiàm hō͘ chúi bô chhiū-ba̍k.
|
埃及國也有大ê 曠野，較濟是沙地，因為欠雨水無樹木。 |
|
Chóng lâi kóng, Tâi-oân kap Phîⁿ-ô͘ saⁿ pí. Tâi-oân ê chhiū-ba̍k khah chhiong-sēng, tùi án-ni thó͘-tōe khah pûi, ngó͘-kok nî-nî hó siu. Phîⁿ-ô͘ lóng bô chhiū-ba̍k, nā khí hong chin thàu, tì-kàu ngó͘-kok phah hāi, m̄ nā bô hó siu-sêng, ta̍uh-ta̍uh sit-siu, che lóng sī in-ūi bô chèng-chhiū ê in-toaⁿ. Taⁿ siat-sú ū só͘-chāi chhiū-ba̍k siuⁿ chōe, ū só͘-chāi siuⁿ chió, iā ū só͘-chāi lóng bô, ài kéng tó chi̍t só͘-chāi chòe khah hó ? Si̍t-chāi tio̍h kéng ū chhiū-ba̍k ê só͘-chāi khah hó.
|
總來講，台灣佮澎湖相比。台灣ê 樹木較昌盛，tùi án-ni土地較肥，五穀年年好收。澎湖攏無樹木，若起風真thàu,致到五穀扑害，m̄-nā無好收成，ta̍uh-ta̍uh失收，che攏是因為無種樹ê 因端。今設使有所在樹木傷濟，有所在傷少，也有所在攏無，ài揀佗一所在做較好？實在著揀有樹木ê 所在較好。 |
|
24. Ōe-seng kap Chhù
|
24. 衛生佮厝 |
|
Ōe-seng ū kúi-nā khoán, chiông-tiong lâi kóng-khí chhù iah2 put-chí tōa iàu-kín ê só͘-chāi. Chhù sī lâng khiā-khí ê só͘-chāi, nā bô tú-hó chiū lâng tiàm hit ê chhù, sin-thé siông-siông bōe pêng-an.
|
衛生有幾若款，從中來講起厝也不止大要緊ê 所在。厝是人企起ê 所在，若無抵好就人tiàm hit個厝，身體常常bōe平安。 |
|
Tiong-kok lâng ê chhù khah chōe thang-á kap mn̂g chin sòe, koh ji̍t-sî ji̍t-kng chiò bōe tio̍h, mî-sî mn̂g-hō͘ koh koaiⁿ-ba̍t, chiū liân chi̍t tiám-á khong-khì iā bōe tit thang liû-thong. Hit ê khong-khì ê tiong-kan ū kúi-nā hāng tī-teh, chiū-sī ū sng-sò͘,chí-sò͘ kap thàn-khì, saⁿ hāng ê tiong-kan sng-sò͘ kap chí-sò͘ sī tē-it chōe. Chit nn̄g chióng sī bô hêng-sek, bô bī-sò͘ ê khì. Tōe-bīn ta̍k hāng ê tōng-bu̍t á-sī si̍t-bu̍t, nā bô óa-khò chit ê khì chiū bô oa̍h-miā. Só͘-í lâng tio̍h siông-siông pó͘-khip sin-sian ê khong-khì ji̍p kàu hì ê só͘-chāi, chiū lâng ōe chín-khí cheng-sîn.
|
中國人ê厝較濟窗仔佮門真細，koh日時日光照 bōe著，暝時門戶koh關密，就連一點仔空氣也bōe得 thang流通。Hit個空氣ê 中間有幾若項tī--teh，就是有sng-sò͘,chí-sò͘佮thàn氣，3項ê中間sng-sò͘佮chí-sò͘是第一濟。這2種是無形式、無味素ê 氣。地面逐項ê 動物抑是植物，若無倚靠這ê 氣就無活命。所以人著常常補吸新鮮ê 空氣入到肺ê 所在，就人會振起精神。 |
|
Hit ê thàn-khì sī ū to̍k, nā ū hó ê khong-khì, thàn-khì chiū khah chió, sng-sò͘ chiū khah chōe. Lâng só͘ chhoán chhut-ê ū hit ê thàn-khì pí khong-khì tiong-kan ê thàn-khì khah chōe, só͘-í lâng nā tī ba̍t-ba̍t ê só͘-chāi bô kú hit ê thàn-khì chiū móa-móa lâng chiū bōe oa̍h.
|
Hit個thàn氣是有毒，若有好ê 空氣，thàn氣就較少，sng-sò͘就較濟。人所喘出--ê 有hit 個thàn氣比空氣中間ê thàn氣較濟，所以人若tī 密密ê 所在無久hit個thàn氣就滿滿人就bōe活。 |
|
M̄-nā lâng tio̍h ēng hit ê khong-khì, chiū hit ê teng á-sī chek ōe to̍h iû-goân sī hit ê khong-khì hō͘ i to̍h. Án-ni nā-sī chi̍t keng chhù ê lāi-bīn chi̍t pha teng chiū-sī chhin-chhiūⁿ ke saⁿ sì ê lâng. Sì gō͘ ki la̍h-chek sī chhin-chhiūⁿ ke chi̍t ê lâng teh tàu chia̍h hit ê sng-sò͘.
|
M̄-nā人著用hit個空氣，就hit個燈抑是燭會著猶原是hit個空氣hō͘伊to̍h。Án-ni若是一間厝ê 內面一pha燈就是親像加3、4個人。4、5支蠟燭是親像加一個人teh鬥食hit個sng-sò͘。 |
|
Nā-sī chhù-lāi o͘-àm, khong-khì bōe liû-hêng chiū kôaⁿ-jia̍t chèng á-sī hì-pīⁿ chióng-chióng ê pīⁿ ê thâng chiū chin gâu hoat-siⁿ. Phì-jū nā the̍h hì-pīⁿ ê thâng khǹg tī ji̍t-kng ê só͘-chāi hit ê thâng chiū liâm-piⁿ sí.
|
若是厝內烏暗，空氣bōe 流行就寒熱症抑是肺病種種ê 病ê 蟲就真gâu 發生。譬如若提肺病ê蟲囥tī日光ê 所在hit個蟲就 liâm-piⁿ死。 |
|
Lâng nā-sī ài khah ū ōe-seng chiū tio̍h tùi chhù lâi siu-chéng, tāi-seng tio̍h chhòng thang-á khah tōa-ê, hō͘ khong-khì liû-thong, kap ji̍t-kng ōe chiò ji̍p-lâi. Phah-sǹg Tâi-oân lâng ê hoe-thang kap thoah-thang sī put-chí hó, chóng-sī kôaⁿ-thiⁿ lâng ài koaiⁿ in-ūi sī kiaⁿ kôaⁿ. Taⁿ beh cháiⁿ-iūⁿ chhòng hō͘ i bōe kôaⁿ ? Tio̍h tùi lāi-bīn chhòng chi̍t tè pang tùi thang-á ûi chhu-chhu khí-lâi, hō͘ kôaⁿ-khì tùi thang-á khí chiah bōe kôaⁿ, chóng-sī khong-khì ōe liû-thong. In-ūi lâng só͘ chhoán-chhut ê khong-khì sī khah khin, só͘-í óa thian-lô-pán ê ē-kha tio̍h chhòng chi̍t ê hoe-thang á-sī thoah-thang hō͘ pháiⁿ ê khong-khì ōe chhut-khì.
|
人若是ài較有衛生就著 tùi厝內修整，第先著創窗仔較大ê,hō͘空氣流通，佮日光會照入來。扑算台灣人ê 花窗佮拖窗是不止好，總是寒天人ài關因為是驚寒。今 beh怎樣創hō͘伊bōe寒？著tùi內面創一塊枋tùi窗仔圍chhu-chhu起來，hō͘寒氣tùi 窗仔起才bōe寒，總是空氣會流通。因為人所喘出ê空氣是較輕，所以倚天羅板ê下腳著創一塊花窗抑是thoah窗hō͘ 歹ê 空氣會出去。 |
|
Chhù-lāi thô͘-kha kap chhù-piⁿ ê kau-á nā siông-siông tâm chiū ōe siⁿ báng, á-sī ta̍k hāng ê to̍k-thâng ōe hāi lâng chin chōe. Só͘-í nā-sī ài thô͘-kha bōe sip tio̍h pho͘-chng á-sī boah iûⁿ-he, nā-sī beh koh khí sin-ê tio̍h ta̍h tē-pán lī thô͘ nn̄g saⁿ chhioh, hō͘ sip-khì bōe khí-lâi chiū lâng ê seng-khu ōe ióng.
|
厝內塗腳佮厝邊ê 溝仔若常常tâm就會生báng,抑是逐項ê 毒蟲會害人真濟。所以若是ài 塗腳bōe溼著舖磚抑是抹洋灰，若是beh koh 起新--ê著ta̍h地板離塗2、3 尺，hō͘ 溼氣bōe起來就人 ê身軀會勇。 |
|
25. Sin O-liân ê Má-ka-le̍k
|
25. 新O-liân ê Má-ka-le̍k |
|
Lín nā khì Bí-chiu ê Ha̍p-chiòng-kok, tùi O-liân séng keng-kè khòaⁿ in súi ê O-liân siâⁿ, chiū ún-tàng ū lâng ōe chhōa lín lo̍h khì kàu siâⁿ-lāi ê kó͘-chhī. Tī-hia iáu ū gûn-hâng, tiàm, kap lú-koán, iā tī sì-kak thâu ū chio̍h-siōng ōe pò lí khòaⁿ. Chit ê siōng sī chi̍t ê hū-jîn lâng chē tī kē-kē ê kau-í, ēng chhiú lám chi̍t ê gín-ná the óa i ê sin-khu. Tī ē-tóe boeh kì tām-po̍h chit lâng ê siⁿ-sêng kap lâi-le̍k.
|
Lín若去美洲ê 合眾國，tùi O-liân省經過看 in súi ê O-liân城，就穩當有人會chhōa lín落去到城內ê古市。Tī-hia iáu有銀行、店佮旅館，也tī 四角頭有石像會報你看。這個像是一個婦人人坐tī 低低ê 交椅，用手攬一個囡仔 the倚伊ê身軀。Tī下底beh記淡薄這人ê 生成佮來歷。 |
|
Chit ê hū-jîn lâng bô thang hó khòaⁿ, kha chhēng kāu-kāu chho͘-ióng ê ôe, sò͘-sò͘ ê i-chiû, moa sòe tiâu ê keng-thâu kun, thâu-khak ū tì chi̍t téng ná hong-bō ê khoán, hêng-thé óe-óe pûi-pûi, bīn sì-pang hō͘-tiōng, chóng-sī khòaⁿ i ê ba̍k-chiu chin un-jiû ê khoán-sit.
|
這個婦人人無thang好看，腳穿kāu-kāu粗勇ê 鞋，素素ê 衣裳，moa細條ê 肩頭巾，頭殼有戴一頂若風帽 ê款，形体矮矮肥肥，面四方厚重，總是看伊ê 目珠真溫柔ê 款式。 |
|
Taⁿ lūn chit ê siōng ū chin ki-īⁿ ê sū. Che sī Bí-kok chhòng lâi kèng-liām hū-jîn lâng ê thâu chit-ê. Liân Au chiu kì-liām hū-jîn lâng ê chio̍h-pi, to chin chió, khiok ū chi̍t pòaⁿ-ê sī miâ-siaⁿ ê Lú-ông á-sī chhēng súi saⁿ ê kong-chú. Chóng-sī tī Sin O-liân chit ê siōng lóng m̄ sī án-ni.
|
今論這個像有真奇異ê事。Che是美國創來敬念婦人人ê 頭一個。連歐洲紀念婦人人ê 石碑，to真少，卻有一半個是名聲ê 女王抑是穿súi衫ê 公主。總是tī 新O-liân 這個像攏m̄是án-ni。 |
|
I ê miâ kiò chòe Má-ka-le̍k. Sòe-hàn ê sî i ê pē-bú chiū sí, ū hō͘ nn̄g ê sàn-hiong jîn-ài ê siàu-liân lâng chhī. Kàu tōa hàn chhut kè siⁿ chi̍t ê gín-ná. Chóng-sī bô lōa-kú i ê tiōng-hu sí, kiáⁿ iā sòa sí-khì, ko͘-toaⁿ chhun i ka-kī. I sui-jiân sàn-hiong m̄ kú chin ióng-kiāⁿ gâu chòe kang.
|
伊ê 名叫做Má-ka-le̍k。細漢ê 時伊ê 父母就死，有hō͘兩個散hiong仁愛ê 少年人飼。到大漢出嫁生一個囡仔。總是無偌久伊ê 丈夫死，子也續去，孤單偆伊家己。伊雖然散hiong m̄-kú真勇健gâu做工。 |
|
Tùi thiⁿ-kng kàu ē-hng thàu-ji̍t tī soe8 saⁿ-á tiàm ut saⁿ. Ta̍k ji̍t chòe kang ê sî tùi thang-á khòaⁿ-kìⁿ keh-piah ko͘-jî īⁿ ê ko͘-jî teh chòe kang thit-thô͘. Put-hēng siâⁿ-lāi khí un-ek, lâng sí chin chōe, tì-kàu ko͘-jî it-hoat chòe. Ko͘-jî īⁿ bô hoat-tit thang siu-iông chiàu-kò͘. Tng hit-sî O-liân siâⁿ ê peh-sìⁿ si̍t-chāi ū khiàm chit hō hó sim ê pêng-iú lâi pang-chān. Lí ún-tàng m̄ káⁿ phah-sǹg tiàm tī sóe saⁿ-á tiàm chòe kang sàn-hiong ê hū-jîn lâng ōe pang-chān in, chóng-sī Má-ka-le̍k kó-jiân ōe. I liâm-piⁿ khì chhē hiah ê koán ko͘-jî īⁿ ê chí-bē kā in kóng, i beh thòe in chòe kang, koh chiong i ê kang-chîⁿ tām-po̍h beh pang-chān in. I chhut-la̍t chòe kang, tùi i ê kang-chîⁿ lia̍p-chek tām-po̍h, chiong chiah-ê khì bóe nn̄g chiah gû-bú kap chi̍t tiuⁿ chhia. Tùi hit-tia̍p i ta̍k chá-khí chài gû-leng khì bōe, sòa tùi lú-koán á-sī hó-gia̍h lâng ê chhù thó mī-pau tòa tò-lâi hō͘ ko͘-jî īⁿ iau ê gín-ná chia̍h. Kúi-nā pái tī ke̍k oh kè ê sî, chiū-sī ko͘-jî só͘ ū-ê kan-ta sī chiah-ê nā-tiāⁿ. Ko͘-jî īⁿ ta̍k lé-pài tit-tio̍h Má-ka-le̍k só͘ kià ê chîⁿ. Kè bô kúi nî āu ū siu-lí chám-jiân khah tōa keng, khah chiâⁿ mi̍h.
|
Tùi天光到e-昏透日tī 洗衫仔店熨衫。逐日做工ê 時 tùi窗仔看見隔壁孤兒院ê 孤兒teh做工thit-thô͘。不幸城內起瘟疫，人死真濟，致到孤兒一發濟。孤兒院無法得thang收容照顧。當hit時O-liân城ê 百姓實在有欠這號好心ê 朋友來幫贊。你穩當m̄敢扑算tiàm tī洗衫仔店做工散hiong ê婦人人會幫贊in，總是Má-ka-le̍k果然會。伊liâm-piⁿ去chhē hiah-ê管孤兒院ê 姊妹kā in 講，伊beh替 in做工，koh將伊ê 工錢淡薄beh幫贊in。伊出力做工，tùi伊ê 工錢粒積淡薄，將chiah-ê去買兩隻牛母佮一張車。Tùi hit-tia̍p伊逐早起載牛乳去賣，續tùi旅館抑是好額人ê 厝討麵包帶倒來hō͘孤兒院枵ê 囡仔食。幾若擺tī極難過 ê時，就是孤兒所有--ê kan-ta是chiah-ê nā-tiāⁿ。孤兒院逐禮拜得著 Má-ka-le̍k所寄ê 錢。過無幾年後有修理chám然較大間，較成物。 |
|
Má-ka-le̍k sī chin gâu chòe seng-lí. iā chin khûn-khiām, sui-jiân hiàn hiah chōe chîⁿ, i iáu-kú ū chhun, ū koh bóe khah chōe gû thàn khah chōe, ēng hiah ê chîⁿ koh khí chi̍t keng chhù, thang chiap-la̍p sòe-hàn ê ko͘-jî eⁿ-á. Āu-lâi Má-ka-le̍k chiū khui chi̍t khám piáⁿ tiàm, taⁿ bô lu̍t gû-leng lâi bōe, chiū-sī bōe piáⁿ, ēng chhia chài piáⁿ chhin-chhiūⁿ chêng chài gû-leng, iû-goân chiap-sòa kià chîⁿ sàng ko͘-jî īⁿ.
|
Má-ka-le̍k是真gâu做生理。也真勤儉，雖然獻hiah濟錢，伊iáu-kú有偆，有koh買較濟牛趁較濟，用hiah-ê錢koh起一間厝，thang接納細漢ê 孤兒嬰仔。後來Má-ka-le̍k 就開一khám餅店，今無lu̍t 牛乳來賣，就是賣餅，用牛車載餅親像前載牛乳，猶原接續寄錢送孤兒院。 |
|
Āu-lâi tú-tio̍h kok lāi jiáu-loān, tōa kau-chiàn. Hit-sî sī tōa kan-khó͘ pīⁿ-thiàⁿ kiaⁿ-hiâⁿ ê sî-chūn, Má-ka-le̍k iû-goân bô thêng, ta̍k ji̍t chài i ê piáⁿ khì bōe, iā tī i só͘ thàn-ê, ū kàu-gia̍h thang siông-siông hō͘ ko͘-jî ê gín-ná kap iau-gō ê peng thang ēng. Sui-jiân án-ni i ū chám-jiân chhun-chîⁿ, kàu kau-chiàn soah ê sî i khí chi̍t keng cheng-khì chè-piáⁿ kang-só͘. Tùi hit-tia̍p siâⁿ-n̍i̍h ê chèng lâng lóng bat i. Thong siâⁿ ê gín-ná thiàⁿ i, seng-lí lâng tōa o-ló i, sàn-hiong ê peh-sìⁿ lóng lâi siū i ê khó͘-khǹg bián-lē. I siông-siông chē tī i ê tiàm kháu, chhēng pah-éng saⁿ,keng-thâu moa chi̍t tiâu kun, ēng ū lī-ek hó ê ōe tùi ta̍k lâng kóng, lóng bô hun hó-gia̍h á-sī sàn-hiong.
|
後來抵著國內擾亂，大交戰。Hit時是大艱苦病痛驚惶ê 時陣，Má-ka-le̍k猶原無停，逐日載伊ê 餅去賣，也tī 伊所趁--ê,有夠額thang常常hō͘孤兒ê 囡仔佮枵餓ê 兵 thang用。雖然án-ni伊有chám然偆錢，到交戰煞ê時伊起一間cheng-khì製餅工所。Tùi hit-tia̍p城--n̍i̍h ê眾人攏 bat伊。通城ê囡仔疼伊，生理人大o-ló伊，散hiong ê百姓攏來受伊ê 苦勸勉勵。伊常常坐tī 伊ê 店口，穿pah-éng衫，肩頭moa一條巾，用有利益好ê 話tùi逐人講，攏無分好額抑是散hiong。 |
|
Koh bô lōa-kú Má-ka-le̍k kè-sin khì. Beh tha̍k i ê ûi-bēng ê sî, lâng chai i sui-jiân ū hiàn hiah chōe, i iáu ū chek-chū chin chōe chîⁿ, beh chiong só͘ lâu ê chîⁿ it-chīn sàng siâⁿ lāi kúi-nā keng ê ko͘-jî īⁿ. Ta̍k keng ū tit-tio̍h tām-po̍h, bô lūn sī pe̍h bīn lâng ê gín-ná á-sī o͘-bīn, Iû-thài lâng, Thian-chú kàu á-sī Kui-chèng kàu, lóng bô hun-piat, in-ūi Má-ka-le̍k siông-siông kóng in lóng pîⁿ-pîⁿ sī ko͘-jî.
|
Koh無偌久Má-ka-le̍k過身去。Beh讀伊ê 遺命ê 時，人知伊雖然有獻hiah濟，伊iáu有積聚真濟錢，beh將所留ê 錢一盡送城內幾若間ê 孤兒院。逐間有得著淡薄，無論是白面人ê 囡仔抑是烏面、猶太人；天主教抑是歸正教，攏無分別，因為Má-ka-le̍k常常講in攏平平是孤兒。 |
|
TaⁿMá-ka-le̍k in-ūi lóng m̄ bat tha̍k chheh siá jī, só͘-í tī i tì-sek ê ûi-bēng, bô kì miâ, sī kì chi̍t ê si̍p-jī-kè chòe hō.
|
今Má-ka-le̍k因為攏m̄-bat讀冊寫字，所以tī伊智識ê 遺命，無記名，是記一個十字架做號。 |
|
Sin O-liân siâⁿ ê peh-sìⁿ chai Má-ka-le̍k sí liáu, tāi-ke kóng, Lán m̄ thang bōe kì-tit, i sī bô lāu-bú ê lâng ê lāu-bú, bô pêng-iú-*ê ê pêng-iú. I ê tì-hūi sī pí ū ha̍k-būn só͘ ōe kà-lâng ê khah-iâⁿ. Só͘-í khiā chio̍h-siōng tú-tú chhin-chhiūⁿ i pêng-sò͘ chē tī tiàm kháu, á-sī sak i ê chhia ê khoán-sit. Taⁿ kin-á-ji̍t iáu-kú tī-teh thang kì-liām Sin O-liân pêng-sî Má-ka-le̍k ê tōa jîn-ài kap tōa khùi-la̍t.
|
Sin O-liân城ê 百姓知Má-ka-le̍k死了，大家講：「咱m̄-thang bōe 記得，伊是無老母ê人ê老母，無朋友--ê ê朋友。伊ê 智慧是比有學問所會教人ê較贏。」所以企石像抵抵親像伊平素坐tī店口，抑是sak伊ê 車ê 款式。今今仔日iáu-kú tī--teh thang紀念Sin O-liân平時 Má-ka-le̍k ê大仁愛佮大氣力。 |
|
26. Ji̍t-si̍t
|
26. 日食 |
|
Sin-khu ū kun, kut, bah, ta̍k ji̍t tio̍h iúⁿ-chhī. Ū hāng ha̍p tī hui̍h, ū hāng ha̍p tī kut, ū hāng ha̍p tī bah, iā ū hāng ha̍p tī kun. Sin-khu sī Siōng-tè só͘ chhòng-ê, ji̍t-si̍t iā sī Siōng-tè só͘ siúⁿ-sù-ê, ha̍p tī sin-khu ê lō͘-ēng. Sèng-chheh kóng, I ta̍k hāng ài lán lâng hióng-siū. Ū lâng kóng nā kan-ta chia̍h chhài sin-khu ōe khah lám, chóng-sī bô tek-khak, in-ūi chèng lâng só͘ khiàm bô saⁿ-tâng, nā khòaⁿ Sèng-chheh chiū chai Siōng-tè tāi-seng ēng chhài-soe kó-bu̍t, iúⁿ-chhī lâng, āu-lâi chiah sù bah. Sio̍k-gú kóng, “Chia̍h hî, chia̍h bah, iā tio̍h chhài kah”.
|
身軀有筋、骨、肉，逐日著養飼。有項合tī血，有項合 tī骨，有項合tī肉，也有項合tī 筋。身軀是上帝所創--ê,日食也是上帝所賞賜--ê,合tī 身軀ê 路用。聖冊講：「伊逐項ài 咱人享受。」有人講若kan-ta食菜身軀會較lám,總是無的確，因為眾人所欠無相同，若看聖冊就知上帝第先用菜蔬果物，養飼人，後來才賜肉。俗語講「食魚、食肉，也著菜kah」。 |
|
Nā kóng ta̍k tǹg tio̍h tiāⁿ-tio̍h chia̍h sím-mi̍h sī bô thang it-tēng, in-ūi kok kok thó͘-tōe só͘ hoat-siⁿ ê mi̍h bô sio-siāng, in-ūi thiⁿ-khì put tông. Ū kok ēng be̍h, ū kok ēng bí, ū kok ēng pa̍t mi̍h. Siāng chi̍t kok iā bô sio-siāng, ū khiā ke-chhī kap tòa chháu-tōe ê cheng-chha, hù-kùi pîn-chiān ê bô saⁿ-tâng. Put-lūn chia̍h sím-mi̍h nā ū thang chòe lâng sin-thé tiong ê lī-ek lóng sī hó.
|
若講逐頓著定著食甚物是無thang一定，因為各國土地所發生ê 物無相像，因為天氣不同。有國用麥，有國用米，有國用別物。像一國也無相像，有企街市佮tòa草地ê增差，富貴貧賤--ê無相同。不論食甚物若有thang做人身体中ê 利益攏是好。 |
|
Chiàu I-seng ka teh soat-bêng kóng só͘ chia̍h ê mi̍h nā ōaⁿ lâi ōaⁿ khì, khah ū thang lī-ek sin-khu. Bí, be̍h, tāi-á, sek-á m̄ thang cheng siuⁿ pe̍h, nā siông-siông chia̍h pe̍h-bí ài khí nńg-kha pīⁿ. Lâng ta̍k ji̍t iàu-kín tio̍h chia̍h chhài-soe, á-sī han-chú, put-chí ū lī-ek sin-khu. Gû, iûⁿ, ti, koe, ah, lo̍k téng-lūi, lóng sī óa-khò chháu-chhài, bí-chhek chòe in ê ji̍t-si̍t, lâng chia̍h in ê bah ū chu-ióng-liāu chin chōe thang iúⁿ-chhī sin-khu, choân-tài ê pah-thé put-chí ha̍p-gî.
|
照醫生家teh說明講所食ê 物若換來換去，較有thang利益身軀。米、麥、tāi仔、黍仔m̄-thang舂傷白，若常常食白米ài 起軟腳病。人逐日要緊著食菜蔬，抑是番藷，不止有利益身軀。牛、羊、豬、雞、鴨、鹿等類，攏是倚靠草菜，米chhek做 in ê日食，人食 in ê肉有滋養料真濟thang養飼身軀，全tài ê 百体不止合宜。 |
|
Ū cheng-siⁿ ê bah khah oh siau-hòa, chhin-chhiūⁿ ti-bah, m̄ nā oh siau-hòa, iā tī bah-lāi ū bî-thâng. Só͘-í tio̍h kûn kàu chin thiám, in-ūi ti-bah thâng chin oh sí, nā bô sí, lâng chia̍h liáu chiū ōe tì-pīⁿ. Hî sī chin hó ê mi̍h-phè, bô khah su bah. Ū khoán ê hî khah chōe iû, ū khoán hî-bah khah pe̍h, chia̍h liáu ū-ê thang iúⁿ-chhī náu-kun kap sin-thé tiong ê kun. Nā ēng hî-kut khòng thng iā sī iúⁿ-chhī kun.
|
有精牲ê肉較oh消化，親像豬肉，m̄-nā oh消化，也 tī 肉內有微蟲。所以著kûn到真thiám,因為豬肉蟲真oh死，若無死，人食了就會致病。魚是真好ê 物配，無較輸肉。有款ê魚較濟油，有款魚肉較白，食了有ê thang養飼腦筋佮身体中ê 筋。若用魚骨khòng湯也是養飼筋。 |
|
Tī kôaⁿ tōe ê só͘-chāi só͘ chhut ê cheng-siⁿ kap hî ū chin chōe iû, lâng khiā-khí tī hia tio̍h khiàm-kheh iû khah chōe, in-ūi iû ōe hō͘ sin-khu sio-lō, nā bô chia̍h iû bōe thang tí-tng hit khoán ê tōa kôaⁿ. Che sī Siōng-tè ê tōa siúⁿ-sù, hō͘ sè-kan lâng kap cheng-siⁿ thang hióng-siū só͘ ha̍p-gî ê mi̍h. Koh ōe chhòng chin chōe khoán hō͘ lâng chiàu só͘ kah-ì-ê lûn-liû lâi chia̍h, bián-tit ēng kàu ià-siān. Só͘-í iáu-bē chia̍h mi̍h ê tāi-seng eng-kai tio̍h kám-siā Siōng-tè ê tōa un-tián, gâu siúⁿ-sù sè-kan kàu án-ni.
|
Tī寒地ê 所在所出ê 精牲佮魚有真濟油，人企起tī-hia著欠缺油較濟，因為油會hō͘身軀燒lō,若無食油bōe-thang抵擋hit 款ê 大寒。Che是上帝ê大賞賜，hō͘世間人佮精牲 thang享受所合宜ê 物。Koh會創真濟款hō͘人照所kah意ê 輪流來食，免得用到厭siān。所以iáu-bōe食物ê 第先應該著感謝上帝ê大恩典，gâu賞賜世間到án-ni。 |
