Cha̍p-chì Tiah-lio̍k_02
|
雜誌摘錄_02 |
| Bān Chin-chu |
萬真珠 |
|
7. Kiù-seng chûn
|
7. 救生船 |
|
Tn̂g lâng nā bē tit-tio̍h tō-lí, chiū pài bo̍k-chú lâi siàu-liām in ê sí-chó͘. Se-kok khah chōe sī chhòng sím-mi̍h lī-ek peh-sìⁿ-ê, lâi chòe kì-liām; kiám-chhái khí i-seng-koán, o̍h-tn̂g, lé-pài-tńg, ióng-ló-īⁿ.
|
Tn̂g人若bōe得著道理，就拜 bo̍k-chú來數念 in ê始祖。西國較濟是創甚物利益百姓--ê,來做紀念；kiám-chhái起醫生館、學堂、禮拜堂、養老院。 |
|
Ū-ê tiàm tī hái-kîⁿ, chiū chhut gûn chō chi̍t chiah kiù-seng chûn thang kì-liām in e chhin-lâng. Hái-kîⁿ ê siâⁿ kap tōa ê hiuⁿ-lí lóng ū kiù-seng chûn, iā khí chi̍t keng chhù khǹg chûn. Nî-nî ū kì sin-bûn-pò hō͘ lâng chai ta̍k chiah ū kiù kúi ê lâng ê sìⁿ-miā, ū kúi cha̍p-ê, kúi pah-ê ,kúi chheng-ê, bô tiāⁿ tio̍h.
|
有ê tiàm tī海墘，就出銀造一隻救生船thang記念 in ê親人。海墘ê城佮大ê鄉里攏有救生船，也起一間厝囥船。年年有記新聞報hō͘人知逐隻有救幾個人ê生命，有幾十個、幾百個、幾千個，無定著。 |
|
Iân-hái ê só͘-chāi lóng ū siat lâng, ná hái-koan mî ji̍t tio̍h sûn, iàu-kín ta̍k mî tio̍h kiâⁿ iân-hái ê lō͘, khòaⁿ ta̍k hāng hó-sè á-bô. Pún siat ê sî sī beh lia̍h cháu sè ê lâng, hiān-kim iû-goân tio̍h sûn. Tng kau-chiàn hit sî in chin-chiàⁿ bô êng, taⁿ sui-bóng pêng-chēng, ta̍k àm bó͘ hiuⁿ-lí ê cha-sè ê lâng tio̍h kiâⁿ kúi phò͘-lō͘, kàu tú-tio̍h pa̍t hiuⁿ-lí ê cha-sè ê lâng; nn̄g lâng ū jī tio̍h tùi-ōaⁿ chòe pîn-kù in ū saⁿ-kìⁿ, jiân-āu oa̍t tńg-lâi kàu pún só͘-chāi.
|
沿海ê所在攏有設人，若海關暝日著巡，要緊逐暝著行沿海ê路，看逐項好勢抑無。本設ê時是beh掠走稅 ê人，現今猶原著巡。當交戰hit時in真正無閒，今雖罔平靜，逐暗某鄉里ê 查稅ê人著行幾舖路，到抵著別鄉里ê查稅ê人；兩人有字著對換做憑據in有相見，然後越轉來到本所在。 |
|
Siat-sú nā khí tōa hong éng, chiah ê cha-sè ê lâng tio̍h siông-sè khòaⁿ hái-bīn, kiaⁿ-liáu ū sím-mi̍h chûn tú-tio̍h gûi-hiám. Na-sī ū, in chiū pò kò kiù-seng chûn ê lâng. Kiám-chhái chûn nā kha̍p-tio̍h chio̍h-thâu, á-sī pī hong chhe, á-sī phòa-lāu, á-sī tú-tio̍h pa̍t hāng ê gûi-hiám, in chiū pàng hō-phàu pò lâng chai. Khah siông sī mî-sî; kiám-chhái hiuⁿ-lí ê lâng tāng-bîn khùn, hut-jiân-kan ū thiaⁿ-kìⁿ hō-phàu ê siaⁿ, kò chûn ê lâng chiū kín-kín khí-lâi chhēng saⁿ, cháu khì thoa kiù-seng chûn pàng lo̍h hái.
|
設使若起大風湧，chiah-ê 查稅ê人著詳細看海面，驚了有甚物船抵著危險。若是有，in就報告救生船ê 人。Kiám-chhái船若kha̍p著石頭，抑是被風吹，抑是破漏，抑是抵著別項ê危險，in 就放號炮報人知。較常是暝時；kiám-chhái 鄉里ê人重眠睏，忽然間有聽見號炮ê聲，kò船ê人就緊緊起來穿衫，走去拖救生船放落海。 |
|
Ū-sî pún hiuⁿ ê thó-hî lâng tú-tio̍h gûi hiám, tio̍h kò kiù-seng chûn khì kiù in. Chóng-sī éng-sî thoa chûn, kò-chûn-*ê chiū sī hiah ê thó-hî lâng. In nā tī hái-bīn siū-khó͘ chiū beh cháiⁿ-iūⁿ? Khah béng ê lâng chiūⁿ chûn, kia̍h chiúⁿ, sū lông, kang, siong, hū-jîn-lâng,gín-nā lóng hô-hia̍p thoa chûn pàng lo̍h hái.
|
有時本鄉ê討魚人抵著危險，著kò救生船去救in。總是往時拖船，kò船--ê 就是hiah-ê討魚人。In若tī海面受苦就beh怎樣？較猛ê人上船，kia̍h槳，士、農、工、商、婦人人、囡仔攏和協拖船放落海。 |
|
Kiù-seng chûn sī pèng tōa chiah, ōe chē tit kúi cha̍p lâng. M̄ thang siuⁿ tōa tì-kàu bōe ji̍p oe̍h ê só͘-chāi. Chûn-téng ū khang khak, ē-tóe chhòng khah tāng, án-ni siat-sú chûn nā tú-tio̍h hong-éng chhe tò-péng, chúi bōe ji̍p i pak-lāi, chûn ka-kī ōe koh péng chiàⁿ-bīn khí-lâi, bōe chhin-chhiūⁿ pêng-siông ê chûn tò-péng lâu tī chúi-bīn.
|
救生船是pèng大隻，會坐得幾十人。M̄-thang傷大致到bōe入隘ê所在。船頂有空殼，下底創較重，án-ni設使船若抵著風湧吹倒péng,水bōe入伊腹內，船家己會koh péng正面起來，bōe 親像平常ê船倒péng 留tī水面。 |
|
Chûn nā tò-péng, lâng kiám bōe tîm-lo̍h hái mah? Bōe; kò kiù-seng chûn-ê ta̍k lâng ū chhēng chhó ê saⁿ, chiū ōe phû tī chúi-bīn; koh ū chhó-khoân thang hiat hō͘ poa̍h-lo̍h hái ê lâng khîⁿ, bián tì-kàu lâng tîm sí.
|
船若倒péng,人kiám bōe沈落海mah？Bōe;kò救生船ê 逐人有穿chhó ê衫，就會浮tī水面；koh有chhó khoân thang hiat hō͘跋落海ê人khîⁿ，免致到人沈死。 |
|
Ū-sî chûn tī tōa gûi-hiám ê só͘-chāi, kiù-seng chûn bōe óa chûn-piⁿ, in chiū pàng chhèng-ki-chìⁿ, pa̍k soh-á. Siat-sú nā ōe tiâu tī chûn-soh, beh tîm-lo̍h-khì ê lâng chiū khan soh-á lâi, kiù-seng chûn ê lâng sòa pa̍k tōa tiâu soh, in ná khan kàu ū tōa tiâu soh, tùi kiù-seng chûn kàu gûi-hiám ê chûn. In chiū tioh-ân, chhòng khì-khū ná phê-tháng-*n̍i̍h, ē-tóe ū nn̄g ê khang hō͘ kha thóng chhut. lâng chiū chē hit lāi bīn hō͘ in tioh kàu kiù-seng chûn; chin-chiàⁿ gâu siat-hoat lâi kiù lâng ê sìⁿ-miā.
|
有時船tī大危險ê所在，救生船bōe倚船邊，in就放銃支箭，縛索仔。設使若會tiâu tī船索，beh沈落去ê 人就牽索仔來，救生船 ê人續縛大條索，in若牽到有大條索，tùi救生船到危險ê船。In就tioh-ân,創器具若皮桶--n̍i̍h,下底有兩個空hō͘腳thóng出。人就坐hit內面hō͘ in tioh到救生船；真正gâu設法來救人ê生命。 |
|
Chûn nā kha̍p tio̍h chio̍h kūn tī soaⁿ *n̍i̍h, ū-sî bián kiù-seng chûn lâng tiàm hōaⁿ-*n̍i̍h ēng chhèng-ki-chìⁿ lâi kiù in.
|
船若kha̍p著石近tī山--n̍i̍h,有時免救生船人tiàm 岸--n̍i̍h用銃支箭來救in。 |
|
8. Teng-thah
|
8. 燈塔 |
|
Lâng nā sái chûn tī tōa hái, ū hong éng ê gûi-hiám; kau-chiàn ê sî iā ū tùi-te̍k ê gûi-hiám. Chóng-sī kiâⁿ kūn hái-kîⁿ iā ū koh khah gûi-hiám, in-ūi khah siông ū tōa tè chio̍h, tōa hong éng khí ê sî, chûn ōe siū hong sak, kha̍p-tio̍h chio̍h-pôaⁿ, tì-kàu phah-pháiⁿ, lâng kap só͘ chài ê mi̍h lóng ōe tîm-lo̍h-khì. Án-ni tī hái-kîⁿ á-sī tī hái-sū tiong lóng ū khí chōe-chōe teng-thah, mî-sî thang chiò kng, hō͘ kiâⁿ chûn ê lâng bat lō͘, bián-tit kha̍p-tio̍h chio̍h-pôaⁿ.
|
人若駛船tī大海，有風湧 ê危險；交戰ê時也有對敵 ê危險。總是行近海墘也有koh較危險，因為較常有大塊石，大風湧起ê時，船會受風sak，kha̍p著石磐，致到扑歹，人佮所載ê 物攏會沈落去。Án-ni tī海墘抑是tī海嶼中攏有起濟濟燈塔，暝時thang照光，hō͘ 行船ê人bat路，免得kha̍p 著石磐。 |
|
Teng sī chin tōa ki, lī kúi-nā phò͘-lō͘, iā ōe khòaⁿ-kì hit ê kng, ū hō ê teng ōe gô, chi̍t bīn àm, chi̍t bīn kng, ū-ê pòaⁿ hun kng, pòaⁿ hun àm, ū-ê ēng ū sek ê chhang-kńg, kiám-chhái nn̄g-ê pe̍h, chi̍t-ê âng, chai-iáⁿ ê lâng chiū ōe hun-piat sī sio̍k tah-lo̍h chi̍t chō teng-thah.
|
燈是真大支，離幾若舖路，也會看見hit個光，有號ê燈會遨，一面暗，一面光，有ê半分光，半分暗，有ê用有色ê chhang管，kiám-chhái兩個白，一個紅，知影ê人就會分別是屬佗落一座燈塔。 |
|
Chá-sî ta̍k ê teng-thah ū lâng teh kò͘. In ji̍t-sî tio̍h siu-lí teng hó-sè; kàu sî tio̍h tiám teng, thong-mí tiuⁿ-tî, kiaⁿ-liáu teng nā sit-khì, chûn *n̍i̍h ê lâng ōe chin gûi-hiám. Kūn-lâi ū siat sin ê hoat-tō͘; iā tī kúi-nā só͘-chāi m̄ bián-lâng teh kò͘ teng, sī ēng tiān ê la̍t. Tú-tú ji̍t lo̍h ê sî, teng-thah hut-jiân hoat kng, ti̍t-ti̍t gô kàu thiⁿ kng, chin-chiàⁿ sim-sek. Thiⁿ-kng chhia thêng, teng chiū sit-khì. Kiám-chhái chi̍t ge̍h-ji̍t chi̍t pái,á-sī koh khah kú, lâng khì sûn khòaⁿ ū hó-sè á-bô.
|
早時逐個燈塔有人teh顧。In日時著修理燈好勢；到時著點燈，通暝張持，驚了燈若熄去，船--n̍i̍h ê人會真危險。近來有設新ê法度；也tī幾若所在m̄免人teh顧燈，是用電ê力。抵抵日落ê 時，燈塔忽然發光，直直遨到天光，真正心適。天光車停，燈就熄去。Kiám-chhái 一月日一擺，抑是koh較久，人去巡看有好勢抑無。 |
|
9. Chhiū-ba̍k ê Lī-ek
|
9. 樹木ê利益 |
|
Chhiū-ba̍k bōe kóng-tit sī sēng ê mi̍h, in-ūi ū só͘-chāi sēng, ū só͘-chāi lóng bô. Nā bô sēng, lâng chiū chai in ê tōa khiàm-kheh; nā chhiong-chiok chiū chai Siōng-tè ê tōa siúⁿ-sù. Khah m̄ chiâⁿ chhiū chiū chhò khí-lâi hiâⁿ-hé, i ê lō͘-ēng iā m̄ sī sió-khóa. Khah chiâⁿmi̍h-ê chiū chhú chhâi-liāu thang khí chhù, chō chûn, chō kiô, kiàn siat hōe-siā; ū-ê ha̍p tī chō í-toh, ke-lāi ê khì-khū. Iā ū-ê hoat chin súi, chin hó-khòaⁿ, koh chin ta̍t-chîⁿ; ū-ê chin phang, keng-kè chōe-chōe nî lóng bô sit-lo̍h i ê bī. Án-ni khòaⁿ chhiū ê lō͘-ēng sǹg bōe-liáu. Ìn-tō͘, A-lat-pek, Iû-thài-kok téng ū chhut chit hō phang, koh ta̍t-chîⁿ ê chhiū-ba̍k.
|
樹木bōe講得是盛ê物，因為有所在盛，有所在攏無。若無盛，人就知 in ê大欠缺；若充足就知上帝ê大賞賜。較m̄成樹就剉起來hiâⁿ火，伊ê路用也m̄是小可。較成物--ê就取材料thang起厝、造船、造橋、建設會社；有ê合tī造椅桌、家內ê器具。也有ê發真 súi,真好看，koh真值錢；有 ê真芳，經過濟濟年攏無失落伊ê味。Án-ni看樹ê路用算bōe了。印度、阿拉伯、猶太國等有出這號芳，koh 值錢ê樹木。 |
|
Lūn chhiū-nâ Ngô͘-kok, Bí-kok, A-hui-Lī-ka ū chin tōa-ê, lāi-tiong hiah ê chhiū ka-kī lak chí, ka-kī chhut, hoat kàu chin tōa châng, lóng m̄ bián lâng kò͘. Bat khòaⁿ-tio̍h tô͘ kóng, ū chi̍t châng chhiū tio̍h 20 lâng khan lâi ûi i ê chhiū thâu, chiah ōe thang lám kè, khó-kiàn sī chám-jiân tōa. Chóng-sī tōa châng chhiū bô tek-khak lóng ū tōa lō͘-ēng, chhin-chhiūⁿ óa Ka-gī A-lí-san soaⁿ ū hoat chin tōa châng, m̄-kú ū-ê lāi-bīn nōa khì. Iā m̄-sī lóng-chóng bô lō͘-ēng, ū-ê thang chō chóa, chòe pò͘, chòe chhèng-io̍h, í-ki̍p pa̍t mi̍h ê lō͘-ēng, m̄-bián chi̍t sut-á phah-sńg. Hit hō nā teh chhò sī chin gûi-hiám, ài hāi-tio̍h chhò-chhiū lâng ê sìⁿ-miā. Hit hō tōa ê chhiū-nâ chin ām, iā chin o͘-àm, ū sai, ū hó͘, pà, chhâi-lông kap chin chōe khoán ê iá-siù í-ki̍p to̍k-chôa.
|
論樹林，俄國、美國、非洲有真大--ê,內中hiah-ê樹家己落子，家己出，發到真大欉，攏m̄免人顧。Bat 看著圖講，有一欉樹著20人牽來圍伊ê樹頭，才會thang lám--過，可見是chám 然大。總是大欉樹無的確攏有大路用，親像倚嘉義阿里山山有發真大欉，m̄-kú有ê內面爛去。也m̄是攏總無路用，有ê thang造紙、做布、做銃藥，以及別物ê路用，m̄免一屑仔扑損。Hit號若teh剉是真危險，ài害著剉樹人ê生命。Hit號大ê樹林真ām,也真烏暗，有獅、有虎、豹、豺狼佮真濟款ê野獸以及毒蛇。 |
|
Ké-chí chhiū ū chin chōe khoán. Ta̍k kok lóng ū in ê ké-chí, iā lóng ōe iúⁿ-chhī lâng ê seng-khu. Koh chhiū ōe ìm-ńg, hō͘ lâng khah bōe joa̍h, kiâⁿ lō͘ ê lâng chiū chai i ê tōa lī-ek. Kai-chài hiān-sî po͘-thâu ê tōa lō͘ lóng ū chai-chèng, hō͘ chhut-gōa lâng chhut-ji̍p chin lī-piān. Chhiū-nâ chin chōe nā lo̍h-hō͘ chiū ōe hō͘ thiⁿ-khì khah liâng, lâng chiū khah sóng-khoài. Tī Ngô͘-kok khah ū bō͘-sēng ê chhiū-nâ.
|
果子樹有真濟款。逐國攏有 in ê果子，也攏會養飼人ê身軀。Koh樹會蔭影，hō͘人較bōe熱，行路ê人就知伊ê大利益。佳哉現時埠頭ê大路攏有栽種，hō͘ 出外人出入真利便。樹林真濟若落雨就會hō͘ 天氣較涼，人就較爽快。Tī俄國較有茂盛ê 樹林。 |
|
Ū chhiū bô kiat ké-chí, chóng-sī ū pa̍t mi̍h hō͘ lâng tit-tio̍h chin chōe chîⁿ. Chhin-chhiūⁿ Tâi-oân soaⁿ-lāi ê chiuⁿ-ló só͘ bōe chhut, siu-ji̍p ê chîⁿ m̄-sī sió-khóa, bô khah su kiat ké-chí ê chhiū. Koh chin chōe lâng ū kang thang chòe. Teh kek chiuⁿ-ló ê sî, ū lâng tio̍h chhò-chhiū hiâⁿ hé, iā ū-ê tio̍h khì thóaⁿ ló-phí, koh ū-ê tio̍h kek chiuⁿ-ló kap iû. Chiuⁿ-ló chin chōe hāng hó ēng, ōe chòe io̍h, boah seng-khu, iā thang tû-khì chiù-thâng, chián-á,bián-tit i-chiûⁿ siū sún-hāi.
|
有樹無結果子，總是有別物hō͘人得著真濟錢。親像台灣山內ê樟腦所賣出，收入ê 錢m̄是小可，無較輸結果子ê樹。Koh 真濟人有工thang做。Teh 激樟腦ê時，有人著剉樹hiâⁿ火，也有ê著去thóaⁿ 腦phí,koh 有ê著激樟腦佮油。樟腦真濟項好用，會做藥，抹身軀，也thang除去蛀蟲、chián仔，免得衣裳受損害。 |
|
Ū chi̍t khoán chheng-liân chhiū thang tit-tio̍h siong-chiat iû, chhin-chhiūⁿ chiuⁿ-ló chi̍t-iūⁿ. Iā ū chhiū-leng chhiū chin ta̍t-chîⁿ. Khah-chá pún-tōe lâng khòaⁿ i ê chiap pe̍h-pe̍h lâu chhut, bô tek-ì in-ūi hit ê chiap ài liâm tī in ê seng-khu. Kàu khah ōe hiáu ê lâng khòaⁿ, khioh chiap lâi chú, iā chai i ê tōa lō͘-ēng. A-hui-lī-ka ū chhut chin chōe chhiū-leng chhiū; lâng khah chai i ê hoat-ta̍t, chiū í-keng chèng tī chōe-chōe kok.
|
有一款千年樹thang 得著松節油，親像樟腦一樣。也有樹乳樹真值錢。較早本地人看伊ê汁白白流出，無tek-ì因為hit個汁ài黏tī in ê身軀。到較會曉ê人看，拾汁來煮，也知伊ê大路用。非洲有出真濟樹乳樹；人較知伊ê發達，就已經種tī濟濟國。 |
|
Koh chi̍t khoán chhiū, i ê phê ōe chòe chhó chhin-chhiūⁿ po-lê kan ê that, chóng-sī iā ōe ēng-tit chòe kiù-miā chûn, í-ki̍p chōe-chōe hāng ê khì-khū.
|
Koh一款樹，伊ê皮會做chhó,親像玻璃矸ê塞，總是也會用得做救命船，以及濟濟項ê器具。 |
|
Tī Ka-ná-tāi ū chhiū thang chè-chō thn̂g, hit hō thn̂g chú liáu chin tēng ōe khǹg-tit chōe-chōe nî, iáu chin hó chia̍h. Án-ni khòaⁿ chhiū-ba̍k ê lō͘-ēng m̄-sī sió-khóa.
|
Tī加拿大有樹thang製造糖，hit號糖煮了真tēng會囥得濟濟年，iáu真好食。Án-ni看樹木ê路用m̄是小可。 |
|
10. Ai-ki̍p
|
10. 埃及 |
|
I
|
I |
|
Tng Kū-iok ê sî-tāi Hi-pek-lâi cho̍k kap saⁿ ê tè-kok put-chí ū kan-sia̍p, ū-sî lī-ek ū-sî sún-hāi, chiū-sī Pa-pí-lûn, A-su̍t kap Ai-ki̍p, kî-tiong lūn in ê seng-hoa̍t kap chong-kàu, tē-it iàu-kín sī Ai-ki̍p. Tú-tio̍h ki-hng hit sî in ê chó͘-kong lo̍h-khì Ai-ki̍p; tī Ai-ki̍p Iok-sek kap Mô͘-se í-ki̍p in ê peh-sèⁿ siū kàu-liān sòa chiām-sî hō͘ in pó-hō͘.
|
當舊約ê時代希伯來族佮3個帝國不止有干涉，有時利益有時損害，就是巴比倫、亞述佮埃及，其中論 in ê生活佮宗教，第一要緊是埃及。抵著飢荒hit時in ê祖公落去埃及；tī埃及約瑟佮摩西以及 in ê百姓受kàu-liān續暫時hō͘ in 保護。 |
|
Tī āu-tāi Ai-ki̍p ta̍uh-ta̍uh teh chhap I-sek-lia̍t ê sū, khah siông bô lī-ek. Ū-sî chòe tùi-te̍k, ū-sî kóe-chòe pêng-iú, kî-si̍t beh tí-tng A-su̍t, chiū-sī tang-pak ū koân-sè ê kok. A-su̍t ê jîn-sîn Lia̍p-sa-ki kóng, "Lí óa-khò Ai-ki̍p mah? Kiám m̄ chai i sī chhin-chhiūⁿ í-keng chi̍h8 ê lō͘-tek, lâng **hōaⁿ i, tek-khak chhì-chha̍k i ê chhiú" (2 Ông. 18 : 2). Chit ê ōe sī tùi-te̍k kóng-ê, iáu-kú sī si̍t, Ai-ki̍p khah siông sī bōe khò-tit.
|
Tī後代埃及ta̍uh-ta̍uh teh chhap 以色列ê事，較常無利益。有時做對敵，有時改做朋友，其實 beh抵tng亞述，就是東北有權勢ê國。亞述ê人神Lia̍p-sa-ki講：「你倚靠埃及mah？敢m̄知伊是親像已經折ê蘆竹，人hōaⁿ伊，的確刺chha̍k伊ê 手。」（2王18：20）。這個話是對敵講--ê,iáu-kú是實，埃及較常是bōe靠得。 |
|
Tōa-sòe. Ai-ki̍p ê thó͘ tōe kap Ka-lâm--ê tōa koh-iūⁿ. Ka-lâm sī soaⁿ-tōe, Ai-ki̍p sī pîⁿ-iûⁿ. Ka-lâm chōe-chōe só͘-chāi sán-sán, Ai-ki̍p hui-siông pûi. Ka-lâm sòe, Ai-ki̍p chin tn̂g chóng-sī oe̍h-oe̍h, tùi lâm kàu pak Nî-lô hô oa̍t-lâi oa̍t-khì tī tiong-ng.
|
大細。埃及ê土地佮迦南--ê大各樣。迦南是山地，埃及是平洋。迦南濟濟所在瘦瘦，埃及非常肥。迦南細，埃及真長總是隘隘，tùi南到北尼羅河oa̍t來oa̍t去tī中央。 |
|
Ai-ki̍p ê khì-hāu siāng hó. Ū-sî tī hô-piⁿ ōe joa̍h, chóng-sī khong-khì siông-siông chin chheng. Hán-tit lo̍h hō͘.
|
埃及ê氣候上好。有時tī河邊會熱，總是空氣常常真清。罕得落雨。 |
|
Nî-lô hô. Ai-ki̍p kok kî-si̍t sī tùi Nî-lô hô chiah ū. Nî-lô hô ū nn̄g ê goân-thâu, tī lâm-sì kap tī tang-lâm-sì kài hn̄g ê koâiⁿ soaⁿ. Tī-hia chhun-thiⁿ sî lo̍h tōa hō͘, koh ū iûⁿ soaⁿ téng ê seh, tùi án-ni Nî-lô hô chiū tiòng tōa chúi. Kàu 6 ge̍h kan ū tiòng chúi tī Ai-ki̍p ê kiaⁿ-siâⁿ(Cairo); kàu hit sî hô ê siang pêng-piⁿ móa-sì-kòe sī chúi, tì-kàu chin chōe hiuⁿ-siā ná hái-sū. Só͘ chhiâng-lo̍h-lâi ê hó thô͘ chiū chē-tóe, kàu chúi thè hiah ê hn̂g lóng ū chi̍t iân ê pûi-thô͘ tī téng-bīn, ta̍k nî sī án-ni. Ū-sî chi̍t nî kan ū siu la̍k tang. Chiàu án-ni khòaⁿ Ai-ki̍p ū hiah chōe ngó͘-kok, lóng sī ūi-tio̍h Nî-lô hô só͘ chhiâng-lo̍h-lâi ê hó thô͘. Nā m̄ sī chit tiâu hô chiū Ai-ki̍p ōe chòe khòng iá chhin-chhiūⁿ A-lat-pek hit khoán.
|
尼羅河。埃及國其實是tùi尼羅河才有。尼羅河有兩個源頭，tī南勢佮tī東南勢kài遠ê懸山。Tī-hia春天時落大雨，koh有溶山頂ê雪，tùi án-ni尼羅河就漲大水。到6月間有漲水tī埃及ê京城（Cairo）；到hit 時河ê雙爿邊滿四界是水，致到真濟鄉社若海嶼。所 chhiâng落來ê好塗就chē底，到水退hiah-ê園攏有一iân ê肥塗tī頂面，逐年是án-ni。有時一年間有收6冬。照án-ni看埃及有hiah濟五穀，攏是為著尼羅河所chhiâng落來ê好塗。若m̄是這條河就埃及會做曠野親像阿拉伯hit 款。 |
|
Sèng-chheh ta̍uh-ta̍uh kì Ai-ki̍p ê pûi. Sī in-ūi án-ni Ngá-kok ê kiáⁿ khì hia. Tī Chhòng-sè-kì iā ū kóng tī Só͘-to-má hia "thó͘-tōe lóng-chóng lūn-te̍k, chhin-chhiūⁿ Tâ-hô-hoa ê hn̂g thang kap Ai-ki̍p saⁿ pí-phēng." Í-sek-lia̍t peh-sèⁿ tī khòng-iá iā siàu-liām Ai-ki̍p ê chhài-soe chin chhiong-sēng.
|
聖冊ta̍uh-ta̍uh記埃及ê肥。是因為án-ni雅各ê子去hia。Tī 創世記也有講tī所多瑪hia「土地攏總潤澤，親像耶和華ê園thang佮埃及相比並。」以色列百姓tī曠野也數念埃及ê菜蔬真充盛。 |
|
Pó-lô khì I-tāi-lī ê sî, ū tah "A-le̍k-san-tāi ê chûn" (Hēng. 27:6). A-le̍k-san-tāi sī tī Ai-ki̍p ê pak-sì, tùi hia siong-chûn chài ngó͘-kok kàu Lô-má.
|
保羅去義大利ê時，有搭「亞歷山大 ê船」（行27:6）。亞歷山大是tī埃及ê北勢，tùi hia商船載五穀到羅馬。 |
|
Choh hn̂g ê hoat-tō͘ : Sui-jiân tit-tio̍h hô ê lī-ek, iáu-kú Ai-ki̍p lâng bōe ēng-tit pîn-tōaⁿ. Tio̍h khui chùn-kau khan chúi kàu in ê hn̂g. Ū ēng tiàu-o kap chúi-chhia; ū chi̍t khoán ê chhia lio̍h-á chhin-chhiūⁿ Tâi-oân A-kâu thiaⁿ hit hō chúi-lâ-giâ. Chóng-sī tio̍h ēng gû ê la̍t kap lâng ê kang, in-ūi tōe-bīn hiah-*n̍i̍h pîⁿ chùn-kau ê chúi bōe-ōe ka-kī lâu.
|
做園ê法度：雖然得著河ê利益，iáu-kú埃及人bōe用得貧憚。著開圳溝牽水到 in ê園。有用tiàu-o佮水車；有一款ê車略仔親像台灣A-kâu廳 hit號水lâ-giâ。總是著用牛ê力佮人 ê工，因為地面hiah--n̍i̍h平圳溝ê水bōe會家己流。 |
|
Chûn-chiah. Tī Nî-lô hô ū chûn-chiah chin chōe, teh ūn niû kap chài lâng-kheh. In ê chûn chōe-chōe sī ēng lô͘-úi chòe-*ê, chhin-chhiūⁿ Í-sài-a 18 : 2 só͘ kóng: "Kó͘-si̍t chhe sù-chiá, ēng lô͘-úi chòe chûn, tiàm chúi-bīn phû, tùi hô-*n̍i̍h lâi." Mô͘-se ê lāu-bú iā ēng lô͘-úi chō siuⁿ-á khǹg eⁿ-á.
|
船隻。Tī尼羅河有船隻真濟，teh運糧佮載人客。In ê船濟濟是用蘆葦做--ê,親像以賽亞18：2所講：「古實差使者，用蘆葦做船，tiàm水面浮，tùi河--ni̍h來。」摩西ê老母也用蘆葦造箱仔囥嬰仔。 |
|
Kàu-hōe. Tī sù-tô͘ liáu-āu bô kúi nî, tō-lí tī Ai-ki̍p ū thoân khui-khoah. Khó-sioh āu-lâi kàu-hōe hō͘ sè-kan tîⁿ-pòaⁿ, chiū peh-sìⁿ khah chōe hō͘ Mô͘-hám-be̍k-tek khah iâⁿ, sòa pìⁿ chòe Hôe-hôe-kàu; án-ni chheng-gōa nî kú sio̍k hit ê kàu. Chóng-sī goân-pún ê kàu-hōe hiān-kim iû-goân tī-teh; m̄ kú khah bô chiàu Sèng-keng ê tō-lí, só͘-í bô sím-mi̍h la̍t.
|
教會。Tī使徒了後無幾年，道理tī埃及有傳開闊。可惜後來教會hō͘世間纏絆，就百姓較濟hō͘穆罕默德較贏，續做回回教；án-ni千外年久屬hit個教。總是原本ê教會現今猶原tī-teh；m̄-kú較無照聖經ê道理，所以無甚物力。 |
|
Ai-ki̍p chit sî teh heng, chèng-sū khah hó, lâng-gia̍h khah chōe. Koh sī tú tī A-hui-lī-ka, A-se-a kap Āu-chiu sio-chiap ê só͘-chāi. só͘-í chin lāu-jia̍t. Ǹg-bāng tī hia ê soan-kàu-su só͘ chòe ê kang tit-tio̍h Chú tōa si-un, thang chiâⁿ sian-ti só͘ kì: "Iá-hô-hoa tek-khak kàu-hùn Ai-ki̍p lâng hō͘ in bat I... Hiah ê Ai-ki̍p lâng Iâ-hô-hoa khí-thâu kàng chai-ē: lō͘-bé kiù in. Ai-ki̍p lâng sī Góa kéng-soán--ê " (Sài. 19:21,22,25).
|
埃及這時teh興，政事較好，人額較濟。Koh是抵tī 非洲，亞細亞佮歐洲相接 ê所在。所以真鬧熱。向望tī hia個宣教師所做ê工得著主大施恩，thang成先知所記：「耶和華的確教訓埃及人 hō͘ in bat伊…Hiah-ê埃及人耶和華起頭降災厄；路尾救in。埃及人是我揀選--ê」（賽 19：21，22，25） |
|
II
|
II |
|
Si-phian 78 : 12, "Chá tī Ai-ki̍p kok So-an ê tōe-hng, Siōng-tè kiâⁿ sîn-jiah". Chit ê kó͘-chá ê So-an siâⁿ hiān-sî thang pí-phēng sí ê siâⁿ, chhin-chhiūⁿ bōng ku̍t khí-lâi. Kú-kú ū lâng khì Ai-ki̍p kap Pa-pí-lûn ài khòaⁿ Sèng-chheh só͘ kì hiah ê siâⁿ, chóng-sī chhē bô. Kî-si̍t hiah ê kok tú-tio̍h chin chōe kan-khó͘ saⁿ-thâi, chiū hiah ê siâⁿ ū-ê bô lâng tòa. Só͘-í khòng-iá ê soa lâi iám i, chi̍t tāi kè chi̍t tāi, tì-kàu bô--khì, bô lâu chong-chek, chí-ū chi̍t ê soa-tui. Kàu chêng sè-kí ū lâng chai-iáⁿ chit ê tāi-chì, chiū tôe chîⁿ siat " Ai-ki̍p Thàm-giām-thoân" beh lâi hian hiah ê tâi-teh ê siâⁿ.
|
詩篇78：12「早tī埃及國 So-an ê地方，上帝行神蹟」。這個古早ê So-an城現時thang 比並死ê城，親像墓掘起來。久久有人去埃及佮巴比倫ài看聖冊所記hiah-ê城，總是chhē無。其實hiah-ê國抵著真濟艱苦相thâi,就hiah-ê城有ê無人tòa。所以曠野ê沙來掩伊，一代過一代，致到無--去，無留蹤跡，只有一個沙堆。到前世紀有人知影這個代誌，就tôe錢設「埃及探驗團」beh來掀hiah-ê埋teh ê城。 |
|
Kî-tiong 30 gōa nî chêng ū chi̍t ê Eng-kok lâng kap kúi-nā ê tâng-phōaⁿ khì tī Nî-lô hô tiong chi̍t ê soa-tun. Tī hia ū chōe-chōe soa-tui kap thô͘-tui, iā thang khòaⁿ chhin-chhiūⁿ ū phòa chhù ê chong-chek. I-keng kàu hia in ū chhiàⁿ A-lat-pek lâng chòe ku-lí lâi ku̍t. Ku̍t kàu ē-tóe tāi-seng chhē-tio̍h siang lia̍t ê thiāu kap chio̍h-siōng ū hū-jîn lâng ê bīn, sai ê sin-khu, lóng sī tēng-tēng ê o͘ sia̍h-chio̍h phah-*ê. In khòaⁿ án-ni chiū chai chit-ê pún-jiân sī tōa keng biō ê biō-tiâⁿ. Koh ku̍t chiū ū âng chio̍h ê biō, tn̂g 100 tn̄g, iā ū peh-sìⁿ ê chhù. Tī ta̍k hāng mi̍h ê téng-bīn ū khek ông ê miâ Lân-sek tē II (Raamses). Koh lóng sī khoa-kháu ê khoán. Hiah ê kó͘-chek hian liáu, sì-kòe tó-teh bô chhù-sū, iáu-kú ū kàu-gia̍h thang piáu-bêng siâⁿ ê êng-hôa. Koh ū ông ê tōa siōng, koâiⁿ 9 tn̄g, tāng 900 tun, kan-ta ēng chi̍t tè âng-chio̍h chòe-*ê. Taⁿ in só͘ ku̍t khí-lâi ê siâⁿ, chiū-sī Sèng-chheh só͘ kì ê So-an. Phah-sǹg khí hit ê siâⁿ ê kang chōe-chōe sī Í-sek-lia̍t peh-sìⁿ chòe-*ê. Kiám-chhái hiah ê lô͘-châi tī-hia teh tio̍h-bôa chòe kang, siông-siông kia̍h ba̍k khòaⁿ ông ê tōa siōng ná teh koán in, tì-kàu bô thang ǹg-bāng.
|
其中30外年前有一個英國人佮幾若個同伴去tī 尼羅河中一個沙墩。Tī-hia有濟濟沙堆佮土堆，也thang 看親像有破厝ê蹤跡。已經到hia in有倩阿拉伯人做苦力來掘。掘到下底第先chhē著雙列ê柱佮石像有婦人人ê面，獅 ê身軀，攏是tēng-tēng ê烏sia̍h 石扑--ê。In看án-ni就知這個本然是大間廟ê廟埕。Koh掘就有紅石ê廟，長100丈，也有百姓ê厝。Tī逐項物ê頂面有刻王ê名Lân-sek tē II，(Raamses)。Koh攏是誇口 ê款。Hiah-ê古蹟掀了，四界倒teh無次序，iáu-kú有夠額 thang表明城ê榮華。Koh有王ê大像，高9丈，重900 tun，kan-ta用一塊紅石做--ê。今 in所掘起來ê城，就是聖冊所記ê So-an。扑算起hit 個城ê工濟濟是以色列百姓做--ê。Kiám-chhái hiah-ê奴才 tī-hia teh著磨做工，常常舉目看王ê大像若teh 管in，致到無thang向望。 |
|
Lâng án-ni ku̍t hiah ê kó͘-chá mi̍h khí-lâi sī chin sim-sek; nā bô án-ni chòe chiū lóng bô lō͘ thang chai Ai-ki̍p kok ê le̍k-sú. Kî-si̍t Ai-ki̍p sī siāng tē it tōa kok, put-chí bûn-be̍k : thian-bûn, i-ha̍k, lu̍t-hoat ta̍k hāng cheng-kong, koh kang-gē put koán phah chio̍h, khek hoe lóng ōe. Iū-koh sui-jiân pài chin chōe ngó͘-siōng, iáu-kú in chai ū tōa kiam hó ê sîn, koh lio̍h-á ōe hiáu lêng-hûn bōe sí, kap sí-āu ū sím-phòaⁿ hit hō ê tō-lí.
|
人án-ni掘 hiah-ê古早物起來是真心適；若無án-ni做就攏無路thang知埃及國ê歷史。其實埃及是上第一大國，不止文墨：天文、醫學、律法逐項精光，koh工藝不管扑石、刻花攏會。又koh雖然拜真濟偶像，iáu-kú in 知有大兼好ê神，koh 略仔會曉靈魂bōe死，佮死後有審判hit號ê道理。 |
|
Hiah ê thàm-giām ka m̄ nā chhē-tio̍h tōa chio̍h-siōng, koh ū khioh-tio̍h chin chōe pa̍t mi̍h. Ai-ki̍p lâng sí ê sî, in ê chhin lâng ài chiong in só͘ ēng ê mi̍h tâi kap sin-si saⁿ kāng. Ū tit-tio̍h chi̍t pún gín-ná ê phō͘-á, thang khòaⁿ gín-ná teh o̍h siá kap i ê sian-siⁿ ê kái-chèng. Hiah ê jī pí khek tī chio̍h-siōng hit hō ê jī sī khah chhó. Ū chi̍t pún ê phō͘-á kúi-nā pái kì sím-mi̍h ge̍h sím-mi̍h ji̍t siá, chiū thang chai hit ê ha̍k-seng ta̍k ji̍t tio̍h siá saⁿ bīn.
|
Hiah ê探驗家m̄-nā chhē著大石像，koh有拾著真濟別物。埃及人死ê時，in ê 親人ài將in所用ê物埋佮身屍相共。有得著一本囡仔ê簿仔，thang看囡仔teh 學寫佮伊ê先生ê改正。Hiah-ê字比刻tī石像hit號ê字是較草。有一本ê簿仔幾若擺記甚物月甚物日寫，就thang知hit個學生逐日著寫 3面。 |
|
In ê bûn hō-chòe “siōng-hêng-bûn-jī” in-ūi lóng sī ēng mi̍h ê siōng lâi chòe jī-bú. Goân khí-thâu Hàn-jī iā sī mi̍h ê siōng chiâⁿ-*ê, chóng-sī Hàn-jī chi̍t jī chiū chi̍t kù ōe, nā-sī Ai-ki̍p--ê sī khah chhin-chhiūⁿ ēng jī-bú lâi tàu. Phì-lūn chi̍t chiah eng-chiáu chòe a--jī, **ko͘-n̂g chòe m, chúi chòe n, chôa chòe t, ûn-ûn.
|
In ê文號做「象形文字」因為攏是用物ê像來做字母。原起頭漢字也是物ê 像成--ê,總是漢字一字就一句話，若是埃及--ê是較親像用字母來鬥。譬論一隻鷹鳥做a--字，ko͘-n̂g 做m，水做n，蛇做t，云云。 |
|
Mô͘-se ún-tàng ū o̍h siá hit khoán ê bûn-jī, chhin-chhiūⁿ hit ê ha̍k-seng ê phō͘-á. Koh ū o̍h soàn-su̍t, ga̍k-khì, chòe-si, kiàm-su̍t, phah kiû téng-téng. “Mô͘-se ha̍k-si̍p Ai-ki̍p lâng lóng-chóng ê ha̍k-būn” (Hēng. 7 : 22).
|
摩西穩當有學寫hit款ê 文字，親像hit個學生ê 簿仔。Koh有學算術，樂器，做詩，劍術，扑球等等。「摩西學習埃及人攏總ê 學問」（行7:22）。 |
|
Chêng sè-kí ê lâng khí-thâu teh khòaⁿ hiah ê kó͘-chek káng-kiù chin chōe nî, nā-sī lóng m̄ chai hiah ê kî-koài ê jī ê ì-sù. Āu-lâi hó kai-chài koh khioh-tio̍h chi̍t tè chio̍h, tī hia khek saⁿ khoán ê bûn, kî-tiong chi̍t khoán sī Hi-lī-nî ōe. Taⁿ Hi-lī-nî bûn Au-lô-pa lâng chai-iáⁿ, só͘-í ēng hit-ê lâi pí hiah ê siōng-hêng jī, kàu bé ōe hiáu siōng-hêng-jī sī cháiⁿ-iūⁿ tù, lio̍h-á chhin-chhiūⁿ chhai-bī ê khoán.
|
前世紀ê人起頭teh看 hiah-ê古蹟講究真濟年，但是攏m̄知hiah-ê奇怪ê字ê意思。後來好佳哉koh拾著一塊石，tī-hia刻3款ê 文，其中一款是Hi-lī-nî話。今Hi-lī-nî文歐羅巴人知影，所以用hit個來比hiah-ê象形字，到尾會曉象形字是怎樣 tù,略仔親像猜謎ê款。 |
|
Ū Ai-ki̍p ê thàm-giām-thoân, iā koh ū pa̍t khoán hōe phài lâng khì Ka-lâm tōe, A-su̍t kap Pa-pí-lûn. Tùi án-ni lán chiām-chiām khah ōe chai hiah ê kó͘-chá ê kok kàu-hòa kap hong-sio̍k.
|
有埃及ê探驗團，也koh有別款會派人去迦南地，亞述佮巴比倫。Tùi án-ni咱漸漸較會知hiah-ê古早 ê國教化佮風俗。 |
