Khó-chiàn jî-hō͘ Khó-hô
|
可戰而後可和 |
| Phian-chip-sek |
編輯室 |
|
“Tio̍h ē kham-tit kap lâng sio-thâi chiah ē kham-tit kap lâng kóng hô.” Chit kù sêng-gú ū ha̍p tī Sêng-pò sin- bûn chêng-ji̍t só͘ chhut ê lūn. Taⁿ chiong hit-ê tāi-ì kì tī ē-té:--
|
「著會堪得佮人相 thâi才會堪得佮人講和。」這句成語有合 tī 晨報新聞前日所出的論。今將hit個事誌記 tī 下底： |
|
Eng-kok ê Cháiⁿ-siòng Chò-tī--sī tòa tī So͘-kiat-lân ê Ài-teng-pó siâⁿ ián-soat kóng, Kīn-lâi ū put-chí oh ê tōa būn- tê nn̄g hāng : -- (1) Ngô͘-lô bô tiuⁿ-tî sit-lo̍h sio-thâi ê khùi-la̍t, tì-kàu tāi- kio̍k sún-hāi. (2) Tek-kok ê bô-ān-chè ê chiâm-chúi-théng-chiàn chó͘-tòng sù- thong pat-ta̍t kiâⁿ chûn ê gia̍p.
|
英國 ê 宰相佐治是 tòa tī蘇格蘭 ê 愛登堡城演說講：「近來有不只oh ê 大問題 2 項：－（1）俄羅無張持失落相 thâi ê 氣力，致到大局損害。（2）德國ê無限制 ê 潛水艇戰阻擋四通八達行船 ê 業。」 |
|
Lūn Ngô͘-kok tì-kàu loán-jio̍k. Cháiⁿ- siòng kóng, Tek-kok tùi Tang chiàn-sòaⁿ tiàu kàu Sai chiàn-sòaⁿ ê kun-tūi chē koh ióng-béng. Lán ê kok oh tit-tio̍h Bí-kok ê pang-chō͘. Chāi kok só͘ tiàu-- lâi ê peng, hān-tiāⁿ ū Tek-kok tùi Ngô͘- kok ê chiàn-sòaⁿ tiàu kàu kun-tūi gō͘ hūn ê chi̍t hūn, só͘-í hiān-chāi Sai-pêng ê chiàn-sòaⁿ sī tē-it gûi-hiám ê tē-ūi.
|
論俄國致到軟弱。宰相講：「德國對東戰線調到西戰線 ê 軍隊濟koh 勇猛。咱 ê 國oh得著美國 ê 幫助。在國所調來 ê 兵，限定有德國對俄國 ê 戰線調到軍隊 5 份 ê 1 份，所以現在西爿ê 戰線是第一 危險 ê 地位。」 |
|
Chit-ê tāi-chì, chhin-chhiūⁿ Heng- teng-pó kap Úi-ní-sùn (chiū-sī Tek-kok ê goân-sòe kap Bí-kok ê tāi-thóng-léng) tòa tī ūn-tōng-tiûⁿ sài-hōe ê sio-siāng. Chi̍t-ê tùi Ngô͘-kok tiàu tāi-kun lâi kong-kek lán Hia̍p-iok-kok; chi̍t-ê tùi Bí-kok tiàu tāi-kun lâi pang-chō͘ lán Hia̍p-iok-kok. Chi̍t-ê kong, chi̍t-ê chō͘, sím-mi̍h lâng khah-kín chiū-sī hit-ê seng-iâⁿ, sím-mi̍h lâng tāi-seng chiū hit- ê khah ū lī-ek. Tek-kok tē-jī pái kong- kek ê sî teh-beh kàu. Chit pái ê kong- kek tek-khak pí chêng koh khah tōa sio-thâi. Chóng-sī iâⁿ-su ê éng-hióng sī ū le̍k-sú í-lâi tōa ê tāi-chì, sè-kài ê bûn- hòa iá-bân tùi chit-ê ū hun-piat; lán kok ê chûn-bông iā sī chit-ê koan-hē. Só͘-í chím-má ê chêng-hêng sè-bīn, sī sui-lâng só͘ tē-it eng-kai chù-ì ê ji̍t. Sui-jiân bē-tit bián chit-ê gûi-hiám, chóng-sī lán Eng-kok, Hoat-kok, Bí- kok kap Ì-kok Sai chiàn-sòaⁿ ê kun-tūi lóng-chóng liân-lo̍k tâng-ì. Bô-lūn Tek- kok àn-cháiⁿ-iūⁿ béng-ióng kong-kek, góa chhim-sìn lán iáu-kú tú i ē tiâu. Thèng-hāu kúi goe̍h-ji̍t āu Bí-kok ê tāi- peng lóng kàu, chiū chhú kong-phah ê koân-le̍k, tek-khak ē iâⁿ.
|
這個事誌，親像興登堡佮偉爾遜（就是德國ê 元帥佮美國 ê 大統領）tòa tī 運動場賽會 ê 相像。一 個對俄國調大軍來攻擊咱協約國；一個對美國調大軍來幫助咱協約國。一 個攻，一 個助，甚物人較緊就是hit 個先嬴，甚物人大先就hit 個較有利益。德國第2 擺攻擊 ê 時 teh-beh 到。這擺 ê 攻擊的確比前 koh 較大相 thâi 。總是贏輸 ê 影響是有歷史以來大 ê 事誌，世界 ê 文化野蠻對這個有分別；咱國 ê 存亡也是這個關係。所以 chím 仔 ê 情形勢面，是隨人所第一應該注意 ê 日。雖然bē得免這個危險，總是咱英國、法國、美國佮意國西戰線 ê 軍隊攏總聯絡同意。無論德國按怎樣猛勇攻擊，我深信咱 iáu-kú 抵伊會tiâu。聽候幾月日後美國 ê 大兵攏到，就取攻扑 ê權力，的確會嬴。 |
|
Lūn Eng-kok chûn-lō͘ ê sū-gia̍p. Cháiⁿ-siòng kóng, Eng-kok chûn-lō͘ ê sū-gia̍p sī ná-chún Hia̍p-iok-kok ê nâ- âu, chit táu-kú-á hō͘ lâng thâi-koah, sui-jiân bô chiap-tīn sio-thâi iā sī su. Kū-nî ê tiong-kan chiâm-chúi-théng- chiàn ê éng-hióng chám-jiân tōa, kàu chím-má kèng-jiân ē-tit chè-ap i, lán ê hái-kun mê-ji̍t tû-bia̍t chiâm-chúi- théng, put-chí chīn-la̍t. Nā-sī ná-kú chiū lán kong-phah chiâm-chúi-théng ê hāu-kó tek-khak ná tōa. Kàu kin-á-ji̍t lán só͘ húi ê chiâm-chúi-théng í-keng pôaⁿ-kòe tī Tek-kok só͘ chò͘--ê.
|
論英國船路 ê 事業。宰相講：「英國船路 ê 事業是那準協約國 ê 嚨喉，這 táu 久仔 hō͘ 人 thâi 割，雖然無接陣相 thâi 也是輸。」 舊年 ê 中間潛水艇戰 ê 影響嶄然大，到chím 仔竟然會得制壓伊，咱 ê 海軍暝日除滅潛水艇，不止盡力。若是那久就咱攻扑潛水艇 ê 效果的確那大。到今仔日咱所毀 ê 潛水艇已經盤過 tī 德國所做 ê。 |
|
Koh-chài Hia̍p-iok-kok chè-chō ê siong-chûn, ji̍t-ji̍t ná-chē. Kin-nî só͘ chò ê tūn-sò͘, í-keng pí kū-nî têng-pōe. Mê-nî tek-khak pí kin-nî gō͘-pōe chē. Bí-kok ê chō siong-chûn pí Eng-kok khah kín. Thiaⁿ-kìⁿ in ê Chûn-chèng- pō͘ Chóng-tiúⁿ teh kóng, í-āu Bí-kok ê siong-chûn, ta̍k-ji̍t chō hó ê chē-chió, chhé-ûn tek-khak ta̍k-ji̍t ē tit-tio̍h chi̍t bān tūn chi̍t chiah ê siong-chûn. Koh- chài Ji̍t-pún kok chō-chûn iā chám-jiân chē. Iū-koh tiong-li̍p-kok, chhin-chhiūⁿ Ná-ui iā mê-ji̍t keng-êng lâi chè-chō. Tùi án-ni khòaⁿ, chiâm-chúi-théng- chiàn sui-jiân bē-ē khòaⁿ i chò choân- jiân sit-pāi, kàu bóe tī sè-kài ê chiàn- cheng Hia̍p-iok-kok ē iâⁿ; bē-ē hō͘ chit- ê chiâm-chúi-théng-chiàn só͘ chó͘-tòng.
|
Koh 再協約國製造 ê 商船，日日那濟。今年所做 ê 頓數，已經比舊年重倍。明年的確比今年 5 倍濟。美國 ê 造商船比英國較緊。 聽見 in ê 船政部總長 teh 講，以後美國 ê商船，逐日造好 ê 濟少，chhé-ûn 的確逐日會得著1萬頓1隻 ê 商船。 Koh 再日本國造船也嶄然濟。又 koh 中立國，親像娜威也暝日經營來製造。對 án-ni 看，潛水艇戰雖然 bē會看伊作全然失敗，到尾 tī 世界 ê 戰爭協約國會嬴；bē會 hō͘ 這個潛水艇戰所阻擋。 |
|
Lūn siong-gia̍p chúi-siú. Cháiⁿ- siòng put-chí o-ló i ê ióng-béng, kóng, Chia̍p-chia̍p khòaⁿ-kìⁿ phah-tîm-chûn ê chúi-siú kúi-nā mê-ji̍t tòa tī kiù-seng- chûn ê tiong-kan, sèⁿ-miā chāi chi̍t táu- kú-á, chhin-chhiūⁿ chi̍t hio̍h chhiū-hio̍h phiau-liû tī hái-bīn; kàu ē-tit chiūⁿ soaⁿ, liâm-piⁿ khóng-khài thiàu-ji̍p chûn- tiong iû-goân chīn i ê gī-bū. Lán Eng- kok ê chúi-siú ê cheng-sîn chiah--n̍i̍h kian-kò͘, chhin-chhiūⁿ Si teh kóng, “Chiòng-chì sêng-sêng” (ì-sù sī chèng- lâng ê siāng-sim ài-kok chiân-chò siâⁿ lâi pó-hō͘, éng-oán bē pāi-hoāi).
|
論商業水手。宰相不止 o-ló 伊 ê勇猛，講：「捷捷看見扑沈船 ê水手幾若暝日tòa tī 救生船 ê 中間，性命在一 táu 久仔，親像 1 葉樹葉漂流 tī 海面；到會得上山，liâm-piⁿ 慷慨跳入船中猶原盡伊 ê 義務。 咱英國 ê 水手 ê 精神 chiah-ni̍h 堅固，親像詩 teh 講：「眾志成城」（意思是眾人 ê siāng 心愛國成作城來保護，永遠 bē 敗壞）。 |
|
(Tāi-ke thiaⁿ-kìⁿ Cháiⁿ-siòng kóng chiah-ê ōe, hoaⁿ-hí tah chhiú).
|
（大家聽見宰相講 chiah-ê 話，歡喜 tah 手）。 |
|
Lūn cho͘-chit hô-kio̍k. Cháiⁿ-siòng kóng, chit pái sio-thâi choân-pō͘ chhám- khok, kóng oh-tit liâu. Siat-sú chèng- hú bān-it ē-tit káng-hô, góa bô-m̄ chīn chit-ê sim-koaⁿ khùi-la̍t lâi chàn-sêng. Lán kok-n̍i̍h ê tiong-kan ta̍k-ê ài hô m̄- ài chiàn, in-ūi sī ūi-tio̍h jîn-tō ê khí- kiàn, chiah-ê lâng sui-jiân chai chit-ê hô sī hó, chóng-sī m̄-chai chit-ē sûi- piān lâi chò, chiū hó ê tāi-chì ē seⁿ- chhut m̄-hó ê sū.
|
論組織和局。宰相講：「這擺相 thâi 全部慘酷，講oh得了。」設使政府萬一會得講和，我無 m̄盡這個心肝氣力來贊成。咱國 ni̍h ê 中間逐個愛和 m̄愛戰，因為是為著人道 ê 起見，chiah-ê 人雖然知這個和是好，總是 m̄ 知這下隨便來作，就好 ê 事誌會生出 m̄ 好 ê 事。 |
|
Ū nn̄g hāng put-chí gûi-hiám tī chit- n̍i̍h. (1) Tek-kok ê jîn-bîn khòaⁿ-kìⁿ lán kok-n̍i̍h ê Sin-bûn-pò, chai chiah-ê lâng ài hô ê ōe, tek-khak in ta̍k-ê chiū kóng, Eng-kok ê jîn-bîn kìⁿ-tio̍h sio-thâi tio̍h-kiaⁿ lâu ba̍k-sái; taⁿ, Eng-kok ê sè- bīn káⁿ ē chhin-chhiūⁿ Ngô͘-kok su goán.
|
有 2 項不止危險 tī 這--ni̍h 。（1） 德國 ê 人民看見咱國 ni̍h ê 新聞報，知 chiah-ê人愛和 ê 話，的確 in 逐個就講：「英國 ê 人民見著相 thâi 著驚流目屎；今，英國 ê 勢面敢會親像俄國輸阮。」 |
|
Án-ne-seⁿ chiah ê lâng kóaⁿ-kíⁿ ài beh kóng hô, hoán-tńg ē thó sio-thâi, phì-lūn Sòng-kok ê lâng ài beh pang- chān ng-á tōa kā i poe̍h-khí--lâi, kiám m̄-sī chhin-chhiūⁿ án-ne mah ? (2) Lán kok-ni̍h in-ūi sio-thâi lâi lī-khui pē-bó hiaⁿ-tī bó͘-kiáⁿ, bē-tit thang chò-hóe chū-chi̍p ê lâng í-keng ū chheng-chheng bān-bān, he, m̄-ài sio-thâi ê sim-koaⁿ tek-khak put-chí chhiat. Chi̍t táu-kú-á thiaⁿ-kìⁿ chit hō ōe, to him-bō͘ chit ê hô-kio̍k ū iân-kò͘, góa tek-khak kap pān kok-ka chiàn-sū ê lâng siông-liông chàn-sêng.
|
Án-ni-siⁿ chiah-ê 人趕緊愛 beh 講和，反轉會討相 thâi ，比論宋國 ê 人愛 beh 幫贊秧仔大 kā 伊拔起來，敢 m̄ 是親像 án-ni mah？（2）咱國--ni̍h 因為相 thâi 來離開父母兄弟某囝，bē 得 thang 作夥聚集 ê 人已經有千千萬萬，he，m̄ 愛相 thâi ê 心肝的確不止慼。 1 táu 久仔聽見這號話，都欣慕這個和局有緣故，我的確佮辦國家戰事 ê 人商量贊成。 |
|
Chiah-ê ài hô-pêng ê lâng kóng-ōe sûi-jiân tio̍h, kî-si̍t hāu-kó sī ke-thiⁿ tùi-te̍k ê ui-hong, sòa bia̍t-bô lán chū- kí ê chì-khì. Bē-ē kóng-hô ê sî-chūn, m̄-thang kap lâng kóng-hô, khòaⁿ-chím- má Ngô͘-kok to ē chai lah ! Nā hô-kio̍k kàu hō͘ lán ē phah-sǹg--tit, lán tek- khak beh chīn hit ê khùi-la̍t lâi chò Peh-sèⁿ ê só͘-ài chiah ài, peh-sèⁿ só͘ m̄- ài chiah m̄-ài, to sī chèng-tī ê iàu-kín.
|
Chiah-ê 愛和平 ê 人講話雖然著，其實效果是會加添對敵 ê 威風，續滅無咱自己 ê 志氣。 Bē 會講和 ê 時陣，m̄-thang 佮人講和，看 chím仔俄國就會知--lah ！若和局到 hō͘ 咱會扑算得，咱的確 beh 盡彼個氣力來做。百姓 ê 所愛才愛，百姓所 m̄愛才 m̄ 愛，都是政治 ê 要緊。 |
|
Phí-jîn ê le̍k-sú ta̍k-lâng lóng chai Chhù-lāi sàn-hiong, bô sè-le̍k, só͘-í kin-á- ji̍t ē-tit tng cháiⁿ-siòng ê chit-hūn, lóng sī chiah-ê tông-pâu ê kí-chiàn. Siat- sú chi̍t ji̍t bē thang hō͘ jîn-bîn sìn-iōng, to sī góa lī-khui chek-jīm ê ji̍t-chí.
|
鄙人 ê 歷史逐人攏知。厝內散 hiong，無勢力，所以今仔日會得當宰相 ê 職份，攏是 chiah-ê 同袍 ê 舉薦。 設使一日bē thang hō͘ 人民信用，就是我離開責任 ê 日子。 |
|
Haiⁿ ah! Sio-thâi keng-kè sì-nî, iâⁿ-su ê ki-koan pek-kàu ba̍k-chiu-chêng, lín chiah ê chú-tē tòa-tī chiàn-tiûⁿ hiàn-chhut tōa kong-lô, góa bat tit óa-khò in lâi an-ún-khùn; to̍k-to̍k ǹg-bāng in kian-jím kàu thâi-iâⁿ tò-lâi ê ji̍t, to bô jōa-kú lah! Hit-sî tek-khak ū chi̍t-khoán ê sin sè-kài, thài-pêng ê khoán-sit.
|
Hāiⁿ--ah ！ 相 thâi 經過 4 年，贏輸 ê 機關迫到目珠前，lín chiah ê 子弟 tòa-tī 戰場獻出大功勞，我會得倚靠 in 來安穩睏；獨獨向望 in 堅忍到 thâi 贏倒來 ê日，都無偌久--lah！ Hit時的確有一款 ê 新世界，太平 ê 款式。 |
|
(Tâi-oân Kàu-hōe-pò tē 402 koàn, 1918 nî 9 ge̍h)
|
(台灣教會報第402卷，1918年9月) |
