Ōe-seng kap Chhù
|
衛生佮厝 |
| Lô Khiân-ek |
羅乾益 |
|
Ōe-seng ū kúi-nā khoán, chiông- tiong lâi kóng-khí chhù ia̍h ū put-chí tōa iàu-kín ê só͘-chāi. Chhù sī lâng khiā-khí ê só͘-chāi, nā bô tú-hó chiū lâng tiàm hit ê chhù, sin-thé siông- siông bōe pêng-an.
|
衛生有幾若款，從中來講起厝亦有不止大要緊ê所在。厝是人企起ê所在，若無抵好就人tiàm hit個厝，身體常常bōe平安。 |
|
Pún-tōe lâng ê chhù khah chōe thang-á kap mn̂g chin sòe, koh ji̍t-sî ji̍t- kng chiò bōe tio̍h, mî-sî mn̂g-hō͘ koh koaiⁿ-ba̍t, chiū liân chi̍t tiám-á khong- khì iā bōe tit thang liû-thong. Hit ê khong-khì ê tiong-kan ū kúi-nā hāng tī-teh, chiū-sī ū sng-sò͘ kap chí-sò͘ kap thàn-khì, saⁿ hāng ê tiong-kan sng-sò͘ kap chí-sò͘ sī tē-it chōe. Chit nn̄g chióng sī bô hêng-sek, bô bī-sò͘ ê khì. Tōe-bīn ta̍k-hāng ê tōng-bu̍t á-sī se̍k- bu̍t, nā bô óa-khò chit ê khì chiū bô oa̍h-miā. Só͘-í lâng tio̍h siông-siông pó͘-khip sin-sian ê khong-khì ji̍p kàu hì ê só͘-chāi, chiū lâng ōe chín-khí cheng-sîn.
|
本地人ê厝較濟窗仔佮門真細，koh日時日光照bōe著，暝--時門戶koh關密，就連一點仔空氣也bōe得流通。Hit 個空氣ê中間有幾若項tī--teh，就是酸素 佮chí-sò͘ 佮炭氣，三項ê中間酸素佮chí-sò͘是第一濟。這兩種是無形式，無味素ê氣。地面逐項ê動物抑是植 物若無倚靠這個氣就無活命。所以人著常常補吸新鮮ê空氣入到肺ê所在，就人會振起精神。 |
|
Hit-ê thàn-khì sī ū to̍k, nā ū hó ê khong-khì, thàn-khì chiū khah chió, sng-sò͘ chiū khah chōe. Lâng só͘ chhoán chhut-ê ū hit ê thàn-khì pí khong-khì tiong-kan ê thàn-khì khah chōe, só͘-í lâng nā tī ba̍t-ba̍t ê só͘-chāi bô kú hit ê thàn-khì chiū móa-móa, lâng chiū bōe oa̍h.
|
Hit個炭氣是有毒，若有好ê空氣，炭氣就較少，酸素就較濟。人所喘出ê有hit個炭氣比空氣中間ê炭氣較濟，所以人若tī 密密ê所在無久hit個炭氣就滿滿，人就bōe活。 |
|
M̄-nā lâng tio̍h ēng hit ê khong-khì, chiū hit ê teng á-sī chek ōe to̍h iû-goân sī hit ê khong-khì hō͘ i to̍h. Án-ni nā-sī chi̍t keng chhù ê lāi-bīn chi̍t pha teng chiū-sī chhin-chhiūⁿ ke saⁿ sì ê lâng. Sì gō͘ ki la̍h-chek sī chhin-chhiūⁿ ke chi̍t ê lâng teh tàu chia̍h hit ê sng-sò͘.
|
M̄ -nā人著用hit個空氣，就hit個燈抑是燭會猶原是hit個空氣hō͘ 伊著。Án-ni若是一間厝ê內面一葩燈就是親像加3、4個人。4、5枝蠟燭是親像加一個人teh鬥食hit個酸素。 |
|
Nā-sī chhù-lāi o͘-àm, khong-khì bōe liû-hêng chiū kôaⁿ-jia̍t chèng, á-sī hì-pīⁿ chióng-chióng ê pīⁿ ê thâng chiū chin gâu hoat-siⁿ. Phì-jū nā the̍h hì-pīⁿ ê thâng khǹg tī ji̍t-kng ê só͘-chāi hit ê thâng chiū liâm-piⁿ sí.
|
若是厝內烏暗，空氣bōe流行就寒熱症，抑是肺病種種ê病ê 虫就真gâu發生。譬喻若提肺病ê虫囥tī 日光ê所在hit個虫就liâm-piⁿ 死。 |
|
Lâng nā-sī ài khah ū ōe-seng chiū tio̍h tùi chhù lâi siu-chéng, tāi-seng tio̍h chhòng thang-á khah tōa-ê, hō͘ khong-khì liû-thong, kap ji̍t-kng ōe chiò ji̍p-lâi. Phah-sǹg Tâi-oân lâng ê hoe-thang kap thoah-thang sī put-chí hó, chóng-sī kôaⁿ-thiⁿ lâng ài koaiⁿ in- ūi sī kiaⁿ kôaⁿ. Taⁿ beh cháiⁿ-iūⁿ chhòng hō i bōe kôaⁿ? Tio̍h tùi lāi-bīn chhòng chi̍t tè pang tùi thang-á ûi chhu-chhu khí-lâi, hō͘ kôaⁿ-khì tùi thang-á khí chiah bōe kôaⁿ, chóng-sī khong-khì ōe liû-thong. In-ūi lâng só͘ chhoán-chhut ê khong-khì sī khah khin, só͘-í óa thian- lô-pán ê ē-kha tio̍h chhòng chi̍t ê hoe- thang á-sī thoah-thang hō͘ pháiⁿ ê khong-khì ōe chhut-khì.
|
人若是愛較有衛生就著對厝來修整，第先著創窗仔較大ê,hō͘空氣流通，佮日光會照入來。扑算台灣人ê花窗佮拖窗是不止好，總--是寒天人愛關因為是驚寒。今beh怎樣創hō͘ 伊bōe寒？著對內面創一塊枋對窗仔圍趨趨起來，hō͘ 寒氣對窗仔起才bōe寒，總--是空氣會流通。因為人所喘出ê空氣是較輕，所以倚天羅板ê下腳著創一個花窗抑是拖窗hō͘ 歹ê空氣會出去。 |
|
Chhù-lāi ê thô͘-kha kap chhù-piⁿ ê kau-á nā siông-siông tâm chiū ōe siⁿ báng, á-sī ta̍k hāng ê to̍k-thâng ōe hāi lâng chin chōe. Só͘-í nā-sī ài thô͘-kha bōe sip tio̍h pho͘-chng á-sī boah iûⁿ-he, nā-sī beh koh khí sin-ê tio̍h ta̍h tē-pán lī thô͘ nn̄g saⁿ chhioh, hō͘ sip-khì bōe khí lâi chiū lâng ê seng-khu ōe ióng.
|
厝內塗腳佮厝邊ê溝仔若常常tâm就會生蠓仔，抑是逐項毒虫會害人真濟。所以若是愛塗腳bōe濕著鋪磚抑是抹洋灰，若是 beh koh起新ê 著貼地板離塗兩、三尺，hō͘ 濕氣bōe起--來就人ê身軀會勇。 |
|
(Tâi-oân Kàu-hōe-pò tē 403 koàn, 1918 nî 10 ge̍h)
|
(台灣教會報第403卷，1918年10月) |
