Lūn Tek-kok
|
論德國 |
| Phian-chip-sek |
編輯室 |
|
Tek-kok lâng ê chó͘ tùi chin chá ū tòa tī Au-lô-pa-chiu ê pak pêng. Nn̄g chheng gōa nî chêng, in iáu-bē ū tit- tio̍h khai-hòa, siông-siông kap Lô-má kok sio-thâi. Āu-lâi ū soan kàu-su khì pò-iông tō-lí tī in tiong-kan, in chiū chiām-chiām ná sìn, kàu āu-lâi khah chōe ū hōng Ki-tok-kàu chòe in ê chong kàu. Tit-tio̍h tō-lí liáu-āu in chiū chiām-chiām ná khai-hòa. Ti Tek-kok Iâ-so͘-kàu (Protestanch), pí Lô-má kàu ê lâng ū khah chōe. Lō͘-tek Má-teng (Martin Luther) kái-chèng chong-kàu sī tī Tek-kok, só͘-í tùi hit-tia̍p lo̍h lâi Tek-kok ê kàu-hōe khah bô hâng-ho̍k tī Lô-má ê kàu-ông.
|
德國人 ê 祖tùi 真早有tòa tī 歐羅巴洲ê 北爿。2 千外年前，in iáu-bē有得著開化，常常kap羅馬國相thâi。後--來有宣教師去播揚道理 tī in 中間，in 就漸漸那信，到後--來較濟有奉基督教做 in ê 宗教。得著道理了後 in 就漸漸那開化。Tī 德國耶穌教 （Protestanch），比羅馬教ê 人有較濟。路德馬丁（Martin Luther）改正宗教是 tī 德國，所以 tùi hit-tia̍p 落--來，德國 ê 教會較無降服tī 羅馬 ê 教王。 |
|
Tek-kok ha̍p chòe chi̍t kok sī bô lōa- kú, kúi-nā cha̍p nî chêng nā-tiāⁿ. Khah chá ū pun chòe kúi-nā kok. Chiah ê kok ê tiong-kan ū chi̍t kok khah kiông, chiū-sī Pho͘-lō͘-se-a (Prussia). Tùi chin chá Pho͘-lō-se-a ê lâng chin ài sio-thâi. Chú-āu 1864 Pho͘-lō͘-se-a ū kap Tan- kok sio-thâi, ū thâi-iâⁿ Tan-kok sòa chiàm nn̄g séng. Chú-āu 1866 nî Pho͘- lō͘-se-a ū kap Ò-kok sio-thâi. La̍k lé- -pài ê kú ū khah-iâⁿ Ò-kok kàu Ò-kok bô-la̍t, liâm-piⁿ tio̍h hâng-ho̍k. Chú-āu 1870 Pho͘-lō͘-se-a ū chhē ki-hōe kap Hoat-kok sio-thâi. Thâi-iâⁿ chiū ū chiàm Hoat-kok ê tē nn̄g séng. Pho͘- lō͘-se-a hiah-n̍i̍h kiông, chiū tâng chéng lūi ê kok chin kiaⁿ, put-tek-í tio̍h kap Pho͘-lō͘-se-a liân-ha̍p chòe Tek-kok ê tè- kok, kéng Pho͘-lō͘-se-a ông chòe liân-ha̍p tè kok ê hông-tè. Tùi hit-tia̍p khí Tek- kok tōa heng-khí. Siông-siông chún-pī pa̍t ji̍t beh koh sio-thâi, ǹg-bāng Au- ló-pa chiu chiah ê kok lóng ōe hâng- ho̍k tī i. Kúi-nā pái hiám-hiám koh- chài kap Hoat-kok sio-thâi, nā-sī Hoat- kok bô ài chiū kam-goān niū i.
|
德國合做1國是無偌久，幾若10年前 nā-tiāⁿ。較早有分做幾若國。Chiah ê 國ê 中間有1 國較強，就是 Pho͘-lō͘-se-a（Prussia）。Tùi 真早 Pho͘-lō-se-a ê 人真愛相thâi。主後 1864 Pho͘-lō͘-se-a 有kap Tan國相thâi ，有thâi 贏 Tan國煞佔2省。主後 1866 年 Pho͘-lō͘-se-a 有kap奧國相thâi。6禮拜ê 久有較贏奧國，到奧國無力，liâm-piⁿ 著降服。主後1870 Pho͘-lō͘-se-a 有 chhē 機會kap法國相thâi 。Thâi 贏就有佔法國 ê 地2省。Pho͘-lō͘-se-a hiah-n̍i̍h強，就tâng 眾類 ê 國真驚，不得已著kapPho͘-lō͘-se-a 聯合做德國 ê 帝國，揀 Pho͘-lō͘-se-a 王做聯合帝國 ê 皇帝。Tùi hit-tia̍p 起德國大興起。常常準備別日beh koh 相thâi,向望歐羅巴洲chiah ê 國攏會降服tī 伊。幾若擺險險koh再kap法國相thâi ，若是法國無愛，就甘願讓伊。 |
|
Chú-āu 1878 Tek-kok ū kap Ò-kok, Í-tāi-lī kok tông-bêng. Tùi án-ni Hoat- kok kap Ngô͘-lô-su put-an kiaⁿ-liáu tông-bêng ê kok chhē ki-hōe kap in sio-thâi. Āu-lâi Ngô͘-lô-su kap Hoat- kok ài tî-hông tùi-te̍k, chiū sòa tông- bêng. Tek-kok chit pái sio-thâi sī in- ūi kap Ò-kok tông-bêng. Ò-kok ài chiàm Sek-hui-a ê tōe ū kap Sek-hui-a sio-thâi. Ngô͘-lô-su ài pó-hō͘ Sek-hui-a ū iau-kiû Ò-kok, kiò i m̄ thang kāng Sek-hui-a. Ò-kok m̄ chún só͘ kiû chiū Ngô͘-lô-su ū tōng-oân kun-peng. Tek- kok khòaⁿ Ngô͘-lô-su ū tōng-oân kun- peng chiū liâm-piⁿ soan-chiàn, bô thèng-hāu khòaⁿ Ngô͘-lô-su tiāⁿ-tio̍h beh kap Ò-kok sio-thâi á-bô. Án-ni thang chai Tek-kok hiah-n̍i̍h kín soan- chiàn, sī in-ūi tùi khí-thâu ū khǹg ài sio-thâi ê sim, só͘-í liōng-chá pī-pān, tiâu-kang beh sio-thâi. Nā m̄ sī án-ni i cháiⁿ-iūⁿ hiah-n̍i̍h kín soan-chiàn ? Tek-kok kóng i teh sio-thâi sī in-ūi Ngô͘-lô-su beh kong-kek Ò-kok. M̄-kú Ò-kok kap Ngô͘-lô-su iáu teh chham- siông ê sî Tek-kok ū tāi-seng khí chhiú sio-thâi. Tek-kok í-keng ū soan-chiàn nn̄g ji̍t ê kú, Ò-kok chiah soan-chiàn. Siat-sú Tek-kok bô hiah-n̍i̍h kín soan- chiàn, chiū kiám-chhái Ò-kok kap Ngô͘-lô-su hit-tia̍p ōe chham-siông hó- sè kàu lóng m̄ bián sio-thâi.
|
主後1878 德國有kap奧國、意大利國同盟。Tùi án-ni 法國kap俄羅斯不安，驚了同盟ê 國chhē 機會kapin相thâi。後--來俄羅斯kap法國ài 持防 對敵，就續同盟。德國這擺相thâi 是因為kap奧國同盟。奧國ài佔Sek-hui-a ê 地有kap Sek-hui-a相thâi。俄羅斯ài 保護Sek-hui-a，有要求奧國，叫伊m̄ thang kāng Sek-hui-a。奧國 m̄ 准所求，就俄羅斯有動員軍兵。德國看俄羅斯有動員軍兵，就liâm-piⁿ 宣戰，無聽候看俄羅斯定著beh kap奧國相thâi 抑無。Án-ni thang 知德國hiah-n̍i̍h 緊宣戰，是因為tùi 起頭有囥ài相thâi ê 心，所以量早備辦，刁工beh 相thâi。若m̄ 是án-ni伊怎樣hiah-n̍i̍h 緊宣戰？德國講伊teh 相thâi 是因為俄羅斯beh 攻擊奧國。M̄-kú奧國kap俄羅斯iáu teh 參詳ê 時德國有代先起手相thâi。德國已經有宣戰2日ê 久，奧國才宣戰。設使德國無hiah-n̍i̍h 緊宣戰，就kiám-chhái 奧國kap俄羅斯會參詳好勢到攏 m̄ 免相thâi。 |
|
Chit pái sio-thâi Tek-kok ū hoān-tio̍h bān-kok ê kong-hoat chin chōe hāng. Phì-jū chhin-chhiūⁿ tùi pe-chûn hiat chà-tân tī bô chiàn-cheng ê só͘-chāi hāi-sí peh-sìⁿ. Koh ū ēng chǹg- chúi-chûn phah tîm seng-lí chûn, long bô iàu-kín chûn-lāi ê lâng-kheh, ta-po͘, cha-bó͘ kap gín-ná sit-lo̍h in ê sìⁿ-mia. Koh in khah chá ū iok beh pó-hō͘ Pe̍k-ní-gī ê tiong-li̍p, teh sio-thâi ê sî liâm-piⁿ chiū hoān-tio̍h tiong-li̍p. Koh í-keng chiàm Pe̍k-ní-gī ê tōe liáu-āu, in chiū bô in-toaⁿ thâi-sí Pe̍k-ní-gī kúi-nā pah bô tng-peng ê lâng lâi hō͘ peh-sìⁿ khah kiaⁿ in ū ui-giâm. Tek-kok ia̍h sī ū tāi-seng ēng óa-su-khì ê to̍k ian hāi-sí tùi-te̍k. Ia̍h ū pa̍t hāng Tek-kok só͘ chòe lâi tì-káu hoān-tio̍h khai-hòa ê kok chiàn-cheng ê kui-kí. Nā beh gī-lūn chheng-chhó tio̍h chin kú.
|
這擺相thâi德國有犯著萬國ê 公法真濟項。譬喻親像tùi 飛船hiat 炸彈tī 無戰爭ê 所在害死百姓。Koh 有用鑽水船扑沈生理船，攏無要緊船內ê 人客、查甫、查某kap囡仔失落in ê 生命。Koh in 較早有約beh 保護Pe̍k-ní-gī ê 中立，teh 相thâi ê 時liâm-piⁿ 就犯著中立。Koh已經佔 Pe̍k-ní-gī ê 地了後，in就無因端 thâi死Pe̍k-ní-gī 幾若百無當兵 ê 人，hō͘ 百姓較驚 in 有威嚴。德國亦是有代先用瓦斯氣 ê 毒煙害死對敵。亦有別項德國所做來致到犯著開化 ê 國戰爭 ê 規矩。若 beh 議論清楚著真久。 |
|
Tek-kok ê peh-sìⁿ chit pái sio-thâi sī in-ūi hō͘ in ê bú-koaⁿ phiàn-khì. Koaⁿ ū bōe sin-bûn kóng sio-thâi sī in-ūi Ngô͘-lô-su beh hāi in, chiàm in ê tōe. Kî-si̍t m̄ sī án-ni, sī in-ūi Tek-kok ê koaⁿ ài chiàm pa̍t kok ê tōe, thang hō͘ Tek-kok chòe thiⁿ-kha-ē tē-it kiông ê kok. Hiān-sî Tek-kok ê sin-bûn-chóa teh bōe sin-bûn lóng tio̍h thàn koaⁿ ê ì-sù. Tek-kok ū-sî nā tú-tio̍h thâi-su, kok-lāi ê sin-bûn-pò m̄ káⁿ kóng-bêng, kiaⁿ-liáu koaⁿ pān i ê chōe.
|
德國 ê 百姓這擺相thâi 是因為 hō͘ in ê 武官騙--去。官有賣新聞講相thâi 是因為俄羅斯 beh 害 in，佔 in ê 地。其實 m̄ 是 án-ni，是因為德國ê官 ài 佔別國 ê 地， thang hō͘德國做天腳下第一強ê國。現時德國ê 新聞紙teh 賣新聞攏著趁官ê意思。德國有時若tu著thâi輸，國內 ê 新聞報 m̄ 敢講明，驚了官辦伊 ê 罪。 |
|
Tek-kok ê koaⁿ che kúi cha̍p nî tōa kó͘-bú pī-pān sio-thâi ê sū, ia̍h ū tit-tio̍h kok-lāi chè-chō bú-khì ê hó-gia̍h lâng chin chhut-la̍t chàn-sêng, ǹg-bāng tùi án-ni ōe bōe bú-khì khah chōe lâi khah thàn chîⁿ.
|
德國 ê 官 che 幾10年大鼓舞備辦相thâi ê 事，亦有得著國內製造武器 ê 好額人真出力贊成，向望tùi án-ni 會賣武器較濟來較趁錢。 |
|
Tek-kok ê peh-sìⁿ chit pái hō͘ in ê koaⁿphiàn lâi tì-kàu kok-lāi ê siàu-liân lâng hiah chōe sí, si̍t-chāi chin khó-lîn. Hiān-kim Tek-kok ê sí-siong kap hō͘ lâng lia̍h-ê ū saⁿ sì pah bān. Siat-sú koh sio-thâi chi̍t nî ê kú kiám-chhái tio̍h têng-pē chōe. Tek-kok ê peh-sìⁿ ū- ê chin gâu, koh ū-ê chin m̄ kam-goān chiàn-cheng ê sū, ài kap pa̍t kok ê lâng hô-hó. Khó-lîn ah ! kui kok ê peh-sìⁿ hō͘ in ê koaⁿ phiàn lâi tì-kàu kok-ka tú-tio̍h tōa ê sún-hoāi. In nā bô khah kín chhíⁿ-ngō͘, chiū kiaⁿ-liáu kok-ka hāi- tio̍h kàu oh-tit koh beng-khí. In-ūi liân-ha̍p-kok ê ì-sù chin koat-toàn beh phah Tek-kok kàu kam-goān hêng só͘ chiàm ê tōe. Kàu chit-tia̍p Tek-kok lí- lì-á ū khah-iâⁿ ê sè-bīn, m̄-kú tùi chit- tia̍p khí i ōe chiām-chiām ná kan-khó͘. In ê hái-kháu hō͘ Eng-kok ê hái-kun lóng hong-só, koh in ê chiàn-chûn kap seng-lí chûn kiaⁿ lóng m̄-káⁿ chhut-lâi. Tùi án-ni chiū bô thang tùi pa̍t kok chài kun-peng ê niû-chháu kap peh-sìⁿ só͘ khiàm ê mi̍h. Só͘-í tī Tek-kok, Ò-kok hiān-sî ta̍k hāng só͘ ēng ê mi̍h ū ti̍t-ti̍t khí-kè. M̄-nā án-ni nā-tiāⁿ, Tek- kok, Ò-kok ê peng kap peng só͘ ēng ê mi̍h ū chiām-chiām ná kiám-chió. Liân- ha̍p-kok ê peng kap peng só͘ ēng mi̍h ū chiām-chiām ná ke-thiⁿ. Só͘-í chiàu hiān-sî ê sè-bīn Tek-kok oh-tit iâⁿ, nā- sī chiàu chiong-lâi ê chhui-lí phah-sǹg ún-tàng ōe su.
|
德國 ê 百姓這擺 hō͘ in ê官騙--來，致到國內 ê 少年人 hiah 濟死，實在真可憐。現今德國 ê 死傷kap hō͘人掠 ê 有3、4 百萬。設使koh 相 thâi一年 ê 久 kiám-chhái著重倍濟。德國 ê 百姓有ê 真 gâu, koh 有 ê 真 m̄ 甘願戰爭 ê 事，ài kap別國 ê 人和好。可憐--ah！歸國 ê 百姓hō͘ in ê 官騙--來，致到國家tu著大 ê 損壞。In 若無較緊醒悟，就驚了國家害著到oh得 koh興起。因為聯合國 ê 意思真決斷beh扑德國到甘願還所佔 ê 地。到這tia̍p 德國 lí-lì-á 有較贏 ê 勢面， m̄-kú tùi 這tia̍p 起伊會漸漸那艱苦。In ê 海口 hō͘ 英國 ê 海軍攏封鎖，koh in ê 戰船kap生理船驚攏 m̄ 敢出來。Tùi án-ni 就無 thang tùi 別國載軍兵 ê 糧草kap百姓所欠 ê 物。所以tī 德國、奧國現時逐項所用 ê 物有直直起價。M̄-nā án-ni nā-tiāⁿ，德國、奧國 ê 兵kap兵所用ê物有漸漸那減少。聯合國 ê 兵kap兵所用物有漸漸那加添。所以照現時 ê 勢面德國oh-tit贏，若是照將來 ê 推理扑算穩當會輸。 |
|
(Tâi-oân Kàu-hōe-pò tē 371 koàn, 1916 nî 2 ge̍h)
|
(台灣教會報第371卷，1916年2月) |
