Lūn Í-tāi-lī
|
論義大利 |
| Phian-chip-sek |
編輯室 |
|
Í-tāi-lī kok khah chá sī hō chòe Lô-má. Chú Iâ-so͘ chhut-sì ê sî Lô-má kok sǹg sī thiⁿ-kha-ē tē-it tōa tē-it kiông ê kok. Hit-tia̍p Lô-má kok só͘ koán ê tōe chin khoah, tùi sai-pêng ê Se-pan-gâ kàu tang-pêng ê Pho-su-kok. Tē-tiong-hái hái-hōaⁿ ê tōe, he̍k-sī tang sai lâm pak, hit-tia̍p lóng sio̍k Lô-má kok koán. Án-ni thang chai Lô-má kok ê la̍t hit- tia̍p chin tōa.
|
義大利國較早是號做羅馬。主耶穌出世ê時羅馬國算是天腳下第一大第一強ê國。Hit-tia̍p羅馬國所管ê地真闊，tùi西爿ê西班牙到東爿ê波斯國。地中海海岸ê地，或是東西南北，hit-tia̍p攏屬羅馬國管。Án-ni thang 知羅馬國ê力hit-tia̍p真大。 |
|
Chiàu Lô-má ê le̍k-sú-ka ū kì siat Lô-má kok sī tùi chin chá. Chú chêng la̍k chhit pah nî í-keng ū siat kok. Khí- thâu sī kun-chú kok, āu-lâi tī Chú chêng gō͘ pah gōa nî ū kek-bēng piàn-ōaⁿ lâi siat bîn-chú kok. Án-ni thang chai tùi chin chá Lô-má kok ū bîn-koân ê chèng-tī.
|
照羅馬ê歷史家有記設羅馬國是tùi真早。主前6、700年已經有設國。起頭是君主國，後--來tī 主前500外年有革命變換來設民主國。Án-ni thang知tùi真早羅馬國有民權ê政治。 |
|
Chiàu Sù-tô͘ Hēng-toān só͘ kì, Pó-lô ū thoân-kàu tī Lô-má ê kiaⁿ-siâⁿ. Kúi- nā pah nî ê kú kàu-hōe siông-siông hō͘ Lô-má ê koaⁿ khún-tio̍k. Chiàu in kóng, Ki-tok-kàu sī hāi-tio̍h kok-ka; in-ūi Ki-tok-kàu ê lâng m̄ kam-goān pài Lô- má hông-tè ê siōng.
|
照使徒行傳所記，保羅有傳教tī 羅馬ê京城。幾若百年ê久教會常常hō͘羅馬ê官窘逐。照in講，基督教是害著國家；因為基督教ê人m̄ 甘願拜羅馬皇帝ê像。 |
|
Tī Chú āu 324 nî Lô-má ū hōng Ki-tok-kàu chòe kok-ka ê chong-kàu. Tùi hit-tia̍p kàu-hōe chiū bô koh tú-tio̍h khún-tio̍k. Lô-má hōng Ki-tok-kàu chòe kok-ka ê chong-kàu, tòa tī Lô-má kàu-hōe ê kàm-tok chiū khah ū koân, khah ū êng-kng,in-ūi Lô-má siâⁿ sī kok-ka ê kiaⁿ-siâⁿ koh chin lāu-jia̍t. Bô lōa-kú Lô-má kàu-hōe ê kàm-tok kiò pa̍t só͘-chāi ê kàm-tok tio̍h lóng hâng- ho̍k tī i, kóng i sī chiap Pí-tek ê chit, thòe Siōng-tè liāu-lí kàu-hōe. Ná kú i-ê koân ná tōa, só͘-í hiān-kim Lô-má- kàu ê lâng (chiū-sī Thian-chú-kàu ) lóng chheng-ho͘ Lô-má ê kàm-tok chòe kàu- ông, kam-goān hâng-ho̍k tī i.
|
Tī 主後324年羅馬有奉基督教做國家ê宗教。Tùi hit-tia̍p教會就無koh tú著窘逐。羅馬奉基督教做國家ê宗教，tòa tī 羅馬教會ê監督就較有權，較有榮光，因為羅馬城是國家ê京城koh真鬧熱。無偌久羅馬教會ê監督叫別所在ê監督著攏降服tī 伊，講伊是接Pí-tek ê職，替上帝料理教會。那久伊ê 權那大，所以現今羅馬教ê人( 就是天主教 ) 攏稱呼羅馬ê監督做教王，甘願降服tī 伊。 |
|
Í-tāi-lī khah chá ū hun chòe kúi-nā kok, koh ū kúi-nā séng hō͘ Lô-má ê kàu-ông koán. In-ūi hit-sî Lô-má kàu- ông m̄-nā koán sim-sin ê sū, i ia̍h ū koán tōe. Āu-lâi, tī Chú āu 19 sè-kì ū kúi-nā ê Í-tāi-lī lâng, put-chí thiàⁿ thàng in ê pún-kok, ū jia̍t-sim kó͘-bú kok-ka liân-ha̍p ê sū, ǹg-bāng Í-tāi-lī chiah ê kok nā lóng liân-ha̍p chòe chi̍t kok, chiū peh-sìⁿ khah khòaⁿ-oa̍h, kok-ka khah ōe heng-khí. Kó͘-bú chit tāi-chì ū saⁿ ê lâng khah ū miâ-siaⁿ, chiū-sī Ka-bú-lí (Cavo͘r ), Má-se-ní (Mazzini ), kap Ka-lí-pa-le̍k-tí (Garbaldi ). Hit-sî Í-tāi-lī ê pak-pêng ū hâng-ho̍k tī Ò-kok koán. Ò-kok chin m̄ kam-goān Í-tāi-lī ê liân-ha̍p, kiaⁿ-liáu pa̍t-ji̍t Í-tāi-lī khah ū la̍t, Ò-kok chiū khah gûi-hiám. M̄- kú Í-tāi-lī ê lâng chin koat-ì beh liân- ha̍p, chiū Ò-kok kap i sio-thâi. Tāi-seng Í-tāi-lī ū khah-su Ò-kok, āu-lâi ū khah-iâⁿ, chiū kok-ka liân-ha̍p ê sū tit- tio̍h sêng-kong, chóng-sī ū kúi-nā séng liân tī Ò-kok ê tōe-kài iáu sio̍k tī Ò-kok koán, Chit-pái Í-tāi-lī kap Ò-kok sio-thâi sī in-ūi ū kā Ò-kok thó chit kúi-nā séng tò-tńg. Ò-kok m̄-kam-goān hêng, só͘-í nn̄g kok ū sio-thâi.
|
義大利較早有分做幾若國，koh有幾若省hō͘ 羅馬ê教王管。因為hit時羅馬教王 m̄-nā管心身ê事，伊亦有管地。後--來，tī 主後19世紀有幾若個義大利人，不止疼痛in ê本國，有熱心鼓舞國家聯合ê事，向望義大利chiah-ê國若攏聯合做一國，就百姓較快活，國家較會興起。鼓舞這代誌有三個人較有名聲，就是Ka-bú-lí (Cavo͘r )，Má-se-ní ( Mazzini )，kap Ka-lí-pa-le̍k-tí ( Garibaldi )。Hit時義大利ê北爿有降服tī奧國管。奧國真m̄ 甘願義大利ê聯合，驚了別日義大利較有力，奧國就較危險。M̄-kú義大利 ê人真決意beh聯合，就奧國kap伊相 thâi 。代先義大利有較輸奧國，後--來有較贏，就國家聯合ê事得著成功，總是有幾若省聯tī 奧國ê地界iáu屬tī 奧國管，這擺義大利kap奧國相thâi是因為有kā奧國討這幾若省tò轉。奧國 m̄ 甘願還，所以兩國有相 thâi 。 |
|
Khah chá Í-tāi-lī ê lâng teh chhut- la̍t ài hō͘ kok-ka liân-ha̍p lâi thoat-lī Ò-kok ê pō͘-gio̍k, Eng-kok lâng put-chí ū chàn-sêng Í-tāi-lī. Tùi hit-tia̍p Í-tāi- lī ê lâng put-sî siàu-liām Eng-kok. Só͘-í chit pái tú-tio̍h tōa chiàn-cheng Í-tāi-lī put-chí chàn-sêng Eng-kok. Chiàu in kóng Ò-kok kap Tek-kok nn̄g kok ê chèng-chhek sī ap-chè pa̍t kok, Eng- kok ê chèng-chhek sī hō͘ pa̍t kok chū- iû, só͘-í Í-tāi-lī tio̍h chàn-sêng Eng-kok.
|
較早義大利ê人teh出力愛hō͘ 國家聯合來脫離奧國ê暴虐，英國人不止有贊成義大利。Tùi hit-tia̍p 義大利ê人不時數念英國。所以這擺tu著大戰爭義大利不止贊成英國。照in講奧國kap德國兩國ê政策是壓制別國，英國ê政策是hō͘ 別國自由，所以義大利著贊成英國。 |
|
Í-tāi-lī ê peng ū nn̄g saⁿ pah bān, koh put-chí ióng-kám. I-ê chiàn-chûn ia̍h sǹg bōe chió. Iáu-bē chiàn-cheng ê sî Í-tāi-lī kap Tek-kok Ò-kok tông-bêng. Tek-kok khí-thâu kap Eng-kok sio-thâi ê sî, ū kiò Í-tāi-lī tio̍h lâi kap in nn̄g kok liân-ha̍p chhut-chiàn. Í-tāi- lī m̄-khéng, hiâm Ò-kok Tek-kok bô chêng-lí, koh hiâm Ò-kok kap Sek- hui-a (Sek-ní-pí-a )sio-thâi, sī pōe tông- bêng ê iok. Tùi án-ni ū kā Ò-kok thó sio̍k I-kok chiah-ê séng, koh in-ūi Ò- kok m̄ hêng chiū kap i sio-thâi.
|
義大利 ê兵有兩三百萬，koh不止勇敢。伊ê 戰船亦算bōe少。Iáu-bē戰爭ê時義大利kap德國奧國同盟。德國起頭kap英國相thâi ê時，有叫義大利著來合in兩國聯合出戰。義大利m̄ 肯，嫌奧國德國無情理，koh嫌奧國kap Sek-ní-pí-a相 thâi,是背同盟 ê約。Tùi án-ni有kā奧國討屬義國chiah ê 省，koh因為奧國 m̄ 還就kap伊相 thâi 。 |
|
Í-kok lâng khah chōe sī Lô-má kàu ê lâng (chiū-sī Thian-chú-kàu ), Iâ-so͘-kàu ê lâng khah chió. Lūn chèng-tī Í-tāi- lī sī kun-chú-kok. M̄-kú peh-sìⁿ ū chū- iû koân. Bô chhin-chhiūⁿ Tek-kok Ò- kok kun koân khah tōa, bîn-koân khah chió.
|
義國人較濟是羅馬教ê人(就是天主教)，耶穌教ê人較少。論政治義大利是君主國。M̄-kú百姓有自由權。無親像德國奧國君權較大，民權較少。 |
|
Tùi kúi-nā pah nî chêng Í-tāi-lī ū chin chōe chhut-miâ ōa-kong. In-só͘ ūi ê siōng kàu kin-á-ji̍t iáu tī-teh, hiān-sî put-chí ta̍t-chîⁿ, ū-ê chi̍t-pak kúi-nā cha̍p bān gûn. Koh ū kúi-nā ê chin chhut-miâ ê si-ong. Ū chi̍t-ê miâ hō chòe Tàn-tē (Dante ), sī gō͘ la̍k pah nî chêng ê lâng. I só͘ tù ê chheh hiān-sî iáu tī-teh, hoan-e̍k chin chōe kok ê jī.
|
Tùi幾若百年前義大利有真濟出名畫工。In所畫ê像到今仔日iáu tī--teh，現時不止值錢，有ê 一幅幾若十萬銀。Koh有幾若個真出名ê詩翁。有一個名號做Tàn-tē (Dante)，是5、600年前ê人。伊所著ê冊現時iáu tī--teh，翻譯真濟國ê字。 |
|
(Tâi-oân Kàu-hōe-pò, Tē 370 koàn, 1916 nî 1 ge̍h)
|
(台灣教會報第370卷，1916年1月) |
