Su-bûn kap Ōe-seng
|
斯文合衛生 |
| Keh Chúi-lêng |
郭水龍 |
|
Sî-sè piàn-chhian, bûn-hòa ji̍t-ji̍t chìn-pō͘; Tâi-oân ê jîn-chêng hong-sio̍k, tō-lō͘, chhī-khu, kap jī-cha̍p nî chêng tōa koh-iūⁿ. Kî-tiong tōa chin-pō͘ chiū-sī su-bûn kap ōe-seng. Peh-sìⁿsiū bûn-bêng ê kàu-hòa ná kàu, bûn-bêng ê tē-ūi chiū ōe-seng ná bat, ia̍h chèng-hú ōe-seng chin giâm-tiōng. Taⁿ hó-táⁿ ēng chit-ê tāi-lio̍k lâi gī-lūn.
|
時勢變遷，文化日日進步，台灣ê人情風俗、道路、市區，合20年前大各樣。其中大進步就是斯文合衛生；百姓受文明ê教化那到，文明ê地位就衛生愈bat，亦政府衛生真嚴重。今好膽用這個大略來議論。 |
|
Lūn su-bûn ū lāi-gōa ê hun-piat; lais7? ha̍k-būn, gōa sī gōa-koan. Kū-chheng ê sî-tāi chiong Hàn-ha̍k ê jû-chiá kiò chòe su-bûn, hiān-sî chiū bōe-kham--tit kóng, chhiáⁿ chiong ha̍k-būn hē-teh,bián-lūn, lâi lūn gōa-koan ê su-bûn.
|
論斯文有內外ê分別；內是學問，外是外觀。舊清ê時代將漢學ê儒者叫做斯文，現時就bē堪--得講，且將學問下teh，免論，來論外觀ê斯文。 |
|
1.Giân-gú sè-kài-tiong sī Tâi-oanl5ang ê chho͘-chhùi pháiⁿ ōe thang chhui chòe tē-it pháiⁿ. Tī kóng ōe ê sî, hoaⁿ-híe sî, siū-khì ê sî, kháu-thâu-gú lóng sī pháiⁿ-ōe; tâm-lūn ê sî tōa-siaⁿ soan-jióng; bô thèng-hāu pa̍t lâng kóng-liauchíu chìn-chêng kóng, che sī pháiⁿ si̍p-koàn bô su-bûn. Pó-lô kóng, sèng-tô͘ bok5ong kan-îm phû-phiò hì-hiauh ê ōe sī ha̍p-gî. (I-hut-só͘ 5 : 4, Má-khó 7 : 15).
|
1.言語世界中是台灣人ê粗嘴歹話thang推做第一歹。Tī講話ê時，歡喜ê時，受氣ê時，口頭語攏是歹話；談論ê時大聲喧嚷；無聽候別人講了就進前講，這是歹習慣無斯文。保羅講，聖徒無講姦淫浮漂戲hiauh ê話是合宜（以弗所5：4，馬可7：15）。 |
|
2.I-koan che sī gōa-koan ê iàu-kín. Lâng kóng, "Sian kèng i-koan, hō͘ kengj3in." Chhēng-saⁿ tio̍h ū phòe-ha̍p sin-hūn chu-keh, châi-sán. M̄-thang chhengk7au hō͘ lâng khòaⁿ gōng-ngia̍h. Ū chi̍t khoán chhin-chhái chhēng, nā-sī chián-hoat lâi kóng, saⁿ-khò͘ chhin-chhái kó͘-bu̍t-chiong bóe lâi chhēng, bô ha̍p-sin. Ū-ê iûⁿ-ho̍k hù-sio̍k-phín kòa m̄-tio̍h, e-li̍h, kha-hú-suh kòa kàu chin o͘ iáu tehēng. Ū-ê bô ut, bô chheng-khì, khì pa̍t lâng tau, ia̍h sī tī chèng-lâng etiông-kan ián-soat, i-chiûⁿ chhin-chhái, sit-lé bô su-bûn.
|
2.衣冠這是外觀ê要緊。人講：「先敬衣冠，後敬人。」穿衫著有配合身份資格、財產，m̄ thang穿到hō͘人看憨ngia̍h。有一款chhin-chhái穿，若是剪法來講，衫褲chhin-chhái姑不chiong買來穿，無合身。有ê洋服附屬品掛m̄著，e-li̍h、kha-hú-suh掛到真烏iáu teh用。有ê無熨，無清氣，去別人兜，亦是tī眾人ê中間演說，衣裳chhin-chhái,失禮無斯文。 |
|
Koh chi̍t khoán chhēng siuⁿ kòe-thaûi-chiûⁿ chhó͘-chhó͘, tiong-téng lâng chhēng siōng-téng saⁿ ê táⁿ-pān bô ha̍p sin-hūn, choân ke-gia̍p hē tī sin-khu, so͘j2…p put-kiong só͘-chhut, chhut-mn̂g ná koaⁿ-ka, gia̍p-hō͘, che sī chng-chòe, bōe kóng sī su-bûn.
|
Koh一款穿傷過頭衣裳楚楚，中等人穿上等衫ê打扮無合身份，全家業下tī身軀，所入不供所出，出門若官家、業戶，這是粧做，bō講是斯文。 |
|
Koh chi̍t khoán chhēng saⁿ tio̍h tek-tiong, pò͘ bián chin ta̍t-chîⁿ, iàu-kintíoh chiàu sî-chè chòe ha̍h-sin, ta̍k hang tio̍h chheng-khì, tio̍h chhēng khah sò͘,che chiū-sī chiàu su-bûn.
|
Koh一款穿衫著得中，布免真值錢，要緊著照時際做合身，逐項著清氣，著穿較素，這就是照斯文。 |
|
3.Lé-sò͘. Tùi koaⁿ-hú tùi sī-tōa tùi pêng-iú m̄-thang bô-lé. chóng-sī lé-sò͘ ia̍h m̄-thang siuⁿ chōe. "Lé-to pit-chà."chū-chhēng siuⁿ pi-bî hō͘ lâng khòaⁿ chòe hā-téng, chheng pa̍t lâng siuⁿ koâiⁿ pīⁿ-chòe thiám-bī . Só͘-í lé-sò͘ tio̍h tek-tiong, kéng hiān-sî Tâi-oân só͘ ēng tú-hó ê lé-sò͘ lâi ēng, he̍k-sī seh-siā thìm-thâu, só͘ ū ta̍k hāng ê lé.
|
3.禮數。對官府、對序大、對朋友m̄ thang無禮，總是禮數亦m̄ thang 傷濟，「禮多必詐」；自稱傷卑微hō͘人看做下等味，稱別人傷懸，變做諂媚。所以禮數著得中，揀現時台灣所用抵好ê禮數來用，或是說謝thìm頭，所有逐項ê禮。 |
|
Ōe-seng sī chiàu-kò͘ hō͘ lâng ōe ióng-kiāⁿ, iàu-kín ta̍k hāng tio̍h chheng-khì,chheng-khì sī êng-kng, lâ-sâm sī kiàn-siàu.
|
衛生是照顧hō͘人會勇健，要緊逐項著清氣，清氣是榮光，lâ-sâm是見笑。 |
|
1.Sin-thé tio̍h sióng sóe, chiah khah bōe phòa-pīⁿ. Lāi-saⁿ tio̍h siông ōaⁿ,thâu-mn̂g m̄-thang boah-iû, nā ēng ngī ê thâu-mn̂g-bín, siông bín, thâu-mn̂g chiū nńg.
|
1.身體著常洗，才較bōe破病，內衫著常換，頭毛m̄ thang抹油，若用硬ê頭毛抿，常抿，頭毛就軟。 |
|
2. Khùn sī ōe-seng ê tōa iàu-kín. Lâng pòaⁿ-sè chòe kang pòaⁿ-sè tio̍h khùn. Khùn chhiong-chiok lâng chiū khah ióng-kiāⁿ, sim hoaⁿ-hí, gâu tha̍k-chheh, cheng-sîn pá-chiok. Khùn bô kàu-gia̍h bîn, chiū khah ōe phòa-pīⁿ ê khoán, sim bô pêng-an. Tio̍h khùn jōa-kú kì tī ē-tóe :--
|
2.睏是衛生ê大要緊。人半世做工半世著睏，睏充足人就較勇健，心歡喜，gâu讀冊，精神飽足。睏無夠額眠，就較會破病ê款，心無平安。著睏偌久記tī下底：－ |
|
Gín-ná 4 hè tio̍h khùn 12 tiám cheng.
|
囝仔4歲著睏12點鐘。 |
|
Gín-ná 7 hè tio̍h khùn 11 tiám cheng.
|
囝仔7歲著睏11點鐘。 |
|
Gín-ná 8-9 hè tio̍h khùn 10 tiám-pòaⁿ cheng.
|
囝仔8－9歲著睏10點半鐘。 |
|
Gín-ná 10-11 hè tio̍h khùn 10 tiám cheng.
|
囝仔10－11歲著睏10點鐘。 |
|
Gín-ná 12 hè tio̍h khùn 9 tiám cheng.
|
囝仔12歲著睏9點鐘。 |
|
Tōa lâng tio̍h khùn 8 tiám cheng. Khùn ê sî m̄-thang ēng phōe khàm-bīn chiah ōe siū hó khong-khì, chím-thâu m̄ tahng ēng siuⁿ koân, thâu-khak nā khah koân heng-khám, hui̍h khah lân-tit thàu-kàu thâu-náu. Kīn-lâi khah ài ēng mn̂g ê chím-thâu, iā-ū lâng toān-liān bô ēng chím-thâu. Só͘-í khùn m̄ thang m̄ kín-sīn.
|
大人著睏8點鐘。睏ê時m̄ thang用被蓋面才會受好空氣，枕頭m̄ thang用傷懸，頭殼若較懸胸坎，血較難得透到頭腦。近來較愛用毛ê枕頭，亦有人鍛練無用枕頭。所以睏m̄ thang m̄謹慎。 |
|
3.Lim-chia̍h ta̍k-hāng mi̍h tio̍h ū chheng-khì chiah thang chia̍h. Chiàu hiān-sî teh khe-khó ū chin chōe khoán ê pīⁿ tùi chia̍h lâi thoàn-jiám, só͘-í tio̍h sóe chheng-khì, chú-se̍k tio̍h khàm, hî-lūi bah-lūi kè-lâu bô chhiⁿ m̄-thang chia̍h.
|
3.Lim食逐項物著有清氣才thang食。照現時teh稽考有真濟款ê病對食來傳染，所以著洗清氣，煮熟著蓋，魚類肉類kè-lâu無鮮m̄ thang食。 |
|
4.khiā-khí ê só͘-chāi thiaⁿ-tn̂g tio̍h siông-siông chheng-kiat, chhù-téng thô͘-kha tio̍h sàu-tû, ta̍k-hāng tio̍h chhéng chhit, í-toh tio̍h sóe tio̍h chhéng; pâng-keng chhn̂g-ē tio̍h chheng-khì. Phē-chhio̍h tio̍h siông pha̍k, tio̍h hō͘ khong-khì ji̍t-kng oek7au, chiū bô pháiⁿ-bī, ia̍h ōe siau-to̍k. chúi-kau tio̍h thong-liû m̄-thang chek-tì. Piān-só͘ tio̍h siông piàⁿ chheng-khì, chhī cheng-siⁿ ê só͘-chāi tio̍h lī khah hn̄g, iàu-kín tio̍h bô gāi ōe-seng. Taⁿ lūn ōe-seng ê sū Ki-tok-kàu ê tio̍h khah-iâⁿ sè-sio̍k lâng. Ū khòaⁿ-kìⁿ esîn-thé nā bōe hiáu chheng-khì, beh-thài-ōe ēng chheng-khì ê sim-sîn lâi ho̍k-sāi sèng-kiat ê Siōng-tè ? Án-nisu-bûn ōe-seng sī ji̍t-ji̍t iàu-kín.
|
4.企起ê所在廳堂著常常清潔，厝頂土腳著掃除，逐項著chhéng拭，椅桌著洗著chhéng;房間床下著清氣；被蓆著常曝，著hō͘空氣日光會到，就無歹味，亦會消毒。水溝著通流m̄ thang積tì。便所著常拚清氣，飼精牲ê所在著離較遠，要緊著無礙衛生。今論衛生ê事基督教ê著較嬴世俗人，有看見ê身體若bōe曉清氣，behthài會用清氣ê心神來服事聖潔ê上帝？án-ni斯文衛生是日日要緊。 |
|
(Keh Chúi-lêng)
|
（郭水龍） |
