Cha̍p-hāng koán-kiàn_09
|
十項管見_09 |
| Chhòa Pôe-hóe |
蔡培火 |
|
Tē-káu hāng
|
第九項 |
|
Lūn Kiān-khong
|
論健康 |
|
1. Kiān-choân ê Cheng-sîn tiàm tī Kiān-choân ê Seng-khu
|
1. 健全ê 精神tiàm tī 健全ê 身軀 |
|
『Kiān-choân ê Cheng-sîn tiàm tī Kiān-choân ê Seng-khu』(Mens sana in corpore sano). Chit kù sī Se-iûⁿ ê kek-giân, sī bián-lē lâng tio̍h gâu hùn-liān chiàu-kò͘ seng-khu hō͘ i ióng, ê chhut-miâ ê ōe. Se-iûⁿ ê lâng kò-kò to sī kah-ná chhin-chhiūⁿ chiong chit kù-ōe khek tī in ê náu-kin-lāi, in ta̍k lâng put-lūn ta-po͘, cha-bó͘, tōa-lâng gín-ná, lóng sī hui-siông gâu hùn-liān seng-khu. Só͘-í in ê lâng m̄-nā seng-khu ê kin-bah sī chhin-chhiūⁿ thi̍h phah- -ê, in ê cheng-sîn kò-kò to sī oa̍h-thiàu-thiàu.
|
「健全ê 精神tiàm tī 健全ê 身軀」（ Mens sana in corpore sano）這句是西洋ê 格言，是勉勵人tio̍h gâu訓練照顧身軀hō͘ 伊勇ê 出名ê 話。西洋人個個都是kah-ná 親像將這句話刻tī in ê 腦筋內，in 逐人不論查甫查某、大人囡仔，攏是非常gâu 訓練身軀。所以in ê 人m̄-nā 身軀ê 筋肉是親像鐵扑--ê,in ê精神個個都是活跳跳。 |
|
Lán ê lâng m̄-chai sī ūi-tio̍h sím-mi̍h iân-kò͘, kok-lâng ê seng-khu to sī bē-hiáu-tit chiàu-kò͘- -ê khah-chē, tì-kàu thé-chit hui-siông lám, cheng-sîn lóng bô kàu-gia̍h. Phó͘-thong nā chia̍h kàu gō͘-cha̍p chòe , chiū giám-jiân ū chi̍t ê lāu-lâng khoán. Se-iûⁿ lâng tùi gō͘-cha̍p hòe khí, tú-chiah sī beh tōa-tōa chò tāi-chì; in hit-tia̍p ê cheng-sîn chha-put-to sī kap lán jī-saⁿ-cha̍p hòe ê lâng tâng chi̍t-iūⁿ, kui seng-khu móa-móa to sī chòng-liân ê khì-khài.
|
咱ê 人m̄知是為著甚物緣故，各人ê 身軀都是bē曉tit照顧--ê 較濟，致到體質非常lám,精神攏無夠額。普通若食到50 歲，就儼然有1個老人款。西洋人tùi 50歲起，抵才是beh 大大做事誌；in hit-tia̍p ê 精神差不多是佮咱2 、30 歲ê 人同一樣，歸身軀滿滿都是壯年ê 氣慨。 |
|
Ū lâng kóng Tang-iûⁿ kap Se-iûⁿ ê bûn-bêng kok-kok ū te̍k-sek, bô tek-khak Se-iûⁿ ū khah-iâⁿ. Góa siūⁿ lióng-pêng ê bûn-bêng kok ū te̍k-sek, che khiok sī si̍t-chāi; chóng-sī kóng Tang-iûⁿ ê bûn-bêng bē khah-su Se-iûⁿ, che kiaⁿ chò kóng-liáu siuⁿ chū-khoa. Koh-khah àn-chóaⁿ siūⁿ , góa to m̄-káⁿ kóng Tang-iûⁿ ê bûn-bêng bē khah-su. Lâng kóng, Tang-iûⁿ ê bûn-bêng sī chāi tī cheng-sîn; Se-iûⁿ sī chāi bu̍t-chit. Án unî sī ū-iáⁿ ; chóng-sī m̄-thang tùi án-ni chiū lia̍h-chò Se-iûⁿ ê cheng-sîn bûn-bêng sī khah-su Tang-iûⁿ- -ê. Nā-sī chi̍t-tiám tú chi̍t-tiám lâi phēng, Tang-iûⁿ ê cheng-sîn bûn-bêng , lāi-té pí Se-iûⁿ- -ê khah chhut-sek iā sī u; m̄-kú nā tùi tāi-thé khòaⁿ, thang kóng m̄-nā Se-iûⁿ ê bu̍t-chit bûn-bêng ū khah-iâⁿ Tang-iûⁿ, cheng-sîn bûn-bêng ia̍h sī pí lán khah chhut-tioh.
|
有人講東洋佮西洋ê 文明各各有特色，無的確西洋有較贏。我想兩爿ê 文明各有特色，che 卻是實在；總是講東洋ê 文明bē較輸西洋，che 驚做講傷自誇。Koh 較án-chóaⁿ想，我都m̄敢講東洋ê 文明bē 較輸。人講「東洋ê 文明是在tī 精神；西洋是在物質。」Án-ni是有影！總是m̄-thang tùi án-ni就掠做西洋ê 精神無文明，抑是講西洋ê 精神文明是較輸東洋--ê。若是1 點抵1 點來並，東洋ê 精神文明，內底比西洋--ê 較出色也是有；m̄-kú 若tùi 大體看，thang 講m̄-nā 西洋ê 物質文明有較贏東洋，精神文明亦是比咱較出--tioh。 |
|
Chóng-kóng , Se-iûⁿ bûn-bêng sī khah chek-ke̍k, lán Tang-iûⁿ bûn-bêng sī khah siau-ke̍k. Se-iûⁿ- -ê sī khah hiòng-chiâu khah oa̍h-tāng; lán- -ê , sī khah siú, khah tîm-chēng, khah thè-pī, khah iu-ut ê khoán. Phì-lūn kóng: Chāi lán sī kóng, 『Kā-ti só͘ m̄-ài- -ê m̄-thang hō͘ pa̍t-lâng, án-ni chiū-sī ū jîn-ài.』Chāi Se-iûⁿ chiū m̄-sī án-ni, In kóng, 『Tio̍h chiong ka-tī só͘ ài- -ê, hoaⁿ-hí hō͘ lâng, chiah sī ū jîn-ài.』
|
總講，西洋文明是較積極，咱東洋文明是較消極。西洋--ê是較向前、較活動；咱ê,是較守、較沈靜、較退避、較憂鬱ê 款。譬論講：在咱是講「家己所m̄愛--ê m̄-thang hō͘ 別人，án-ni就是有仁愛。」在西洋就m̄是án-ni。In 講「Tio̍h將家己所愛--ê,歡喜hō͘ --人，才是有仁愛。」 |
|
Kīn-kīn tùi chit kù-ōe chiū ē thang chai-iáⁿ Se-iûⁿ ê cheng-sîn khah chek-ke̍k, khah thiat-té. Chhiáⁿ jîn-chin siūⁿ-khòaⁿ leh, lán só͘ m̄-ài- -ê bo̍h-tit the̍h hō͘ lâng sī khah-khoài, chiong lán só͘ ài- -ê the̍h hō͘ lâng, si̍t-chāi sī khah-oh. Koh-chài chiong lán só͘ m̄-ài- -ê bô the̍h hō͘ lâng; tùi hit ê lâng kóng sī bô ūi-tio̍h án-ni ke-thiⁿ sím-mi̍h hòe, sī pêng-siông ê tāi-chì. M̄-kú nā chiàu lán só͘ ài-ê the̍h hō͘ i, hit ê lâng ūi-tio̍h án-ni ke-thiⁿ lī-ek sī khah chē.
|
僅僅tùi 這句話就會thang 知影西洋ê 精神較積極、較徹底。請認真想看--leh，咱所m̄愛--ê 莫得提 hō͘--人是較快；將咱所愛--ê 提 hō͘ --人，實在是較難。Koh 再將咱所m̄愛--ê 無提 hō͘--人；tùi hit個人講是無為著án-ni加添甚物貨，是平常ê 事誌。M̄-kú 若照咱所愛--ê 提 hō͘-- 伊，hit個人為著án-ni加添利益是較濟。 |
|
Se-iûⁿ ê chong-kàu (Ki-tok-kàu ) kà lâng kóng, Lâng ê seng-khu sī sèng-lêng ê pó-tiān, só͘-í tùi seng-khu lāi só͘ hoat-chhut it-chhè ê kám-kak, nā siū sèng-lêng ê chí-tō , tio̍h lóng hō͘ i oa̍h-tāng chiah hó. Tang-iûⁿ ê chong-kàu( Pu̍t-kàu) kà lâng kóng, sè-kan bān -sū sī khang-khang. Chiū-sī lâng seng-khu kiat-kio̍k iā sī bô; nā chiong bô-ê khòaⁿ chò ū, chiū-sī chip-bê, só͘-í tùi seng-khu só͘ hoat it-chhe ê kám-kak, tio̍h kā i kìm-chè hō͘ i siau-bô- -khì. Tùi án-ni sìn Pu̍t-kàu ê lâng ū-ê bô chhōa bó͘, ū-ê kìm bô khùn, bô chia̍h-pn̄g, kóng ia̍h ū káu-jî kú kan-ta tiām-tiām chē khòaⁿ-piah, iā ū-ê chē teng-chhn̂g, kia̍h chǹg-á chha̍k seng-khu, hō͘ pa̍t khoán ê liām-thâu bē hoat-seⁿ, hō͘ jio̍k-thé ē thang khah kín bô- -khì, thang sêng Pu̍t. Lia̍t-ūi , chhiáⁿ siūⁿ-khòaⁿ, chit ⁿ7 khoán chong-kàu, sī Tang Sai nn̄g-pêng cheng-sîn bûn-bêng ê tōa te̍k-sek. Chiàu án-ni pí-kàu khòaⁿ, Tang-iûⁿ Pu̍t-kàu só͘ kóng kiám m̄-sī hui-siông siau-ke̍k mah?
|
西洋ê 宗教（基督教）教人講「人ê 身軀是聖靈ê 寶典」，所以tùi身軀內所發出一切ê 感覺，若受聖靈ê 指導，tio̍h攏hō͘ 伊活動才好。東洋ê 宗教（佛教）教人講「世間萬事是空空，就是人身軀結局也是無；若將無ê 看做有，就是執迷。」所以tùi 身軀所發一切ê 感覺，tish kā 伊禁制hō͘ 伊消無--去。Tùi án-ni信佛教ê 人有ê 無娶某，有ê禁無睏，無食飯，講亦有9 年久kan-ta 恬恬坐看壁，也有ê 坐釘床，舉鑽仔 chha̍k 身軀，hō͘ 別款ê 念頭bē 發生，hō͘ 肉體會thang 較緊無--去，thang 成佛。列位，請想看，這兩款宗教，是東西兩爿精神文明ê 大特色。照án-ni比較看，東洋佛教所講敢m̄是非常消極--mah？ |
|
Koh-chài Se-iûⁿ lâng tùi thiⁿ-tē-kan bān-hāng-mi̍h lóng sī bô kiaⁿ-hiâⁿ ; in lóng káⁿ óa-kīn kā i gián-kiú kàu chin, kā i the̍h-lâi chò lâng ê lō͘-ēng. Lán Tang-iûⁿ lâng chiū m̄-káⁿ; tāi-khài ê mi̍h to sī m̄-káⁿ khì bong- -i. Phí-lūn kóng, lán Tang-iûⁿ lâng kia̍h-hiuⁿ teh pài ê lûi-kong sin-nà; Se- iûⁿ lâng in lóng bô kap i sè-jī, kā i chhōa- -lâi, chiū kiò i chò gû thoa-chhia, chò teng chiò-lō͘. In Se-iûⁿ lâng chāi chit tē-bīn-chiūⁿ bô chi̍t tah in m̄-káⁿ kàu; lán ê lâng sī kan-ta chéng-kah lâu tn̂g-tn̂g, tiàm chhù-lāi kiâⁿ-lâi kiâⁿ-khì, siàu chng-á thit-thô kòe-ji̍t.
|
Koh 再西洋人對天地間萬項物攏是無驚惶；in 攏敢倚近kā 伊研究到真，kā 伊提來做人ê 路用。咱東洋人就m̄敢；大概ê 物都是m̄敢去摸--伊。譬論講，咱東洋人舉香teh 拜ê 雷公si̍h-nà;西洋人in 攏無佮伊細膩，kā 伊chhōa--來，就叫伊做牛拖車，做燈照路。In 西洋人在這地面上無1搭in m̄敢到；咱ê人是kan-ta 指甲留長長，tiàm 厝內行來行去，數磚á,thit-thô 過日。 |
|
Lūn kin-á-ji̍t ê Tang-iûⁿ lâng su Se-iûⁿ lâng ê tiám sī chin-chē lah. Lán Tang-iûⁿ lâng ê chì-khì siū chin siau-tîm, chin bô oa̍h-tāng. Lán lóng chin khoài lāu, chin khoài sí. Che lóng sī tùi lán ê sin-thé chin loán-jio̍k, tì-kàu cheng-sîn bô chhiong-chiok. Só͘-í sū-sū to sī m̄-káⁿ hiòng-chêng chò, lóng sī thè-pō͘ siú ān-tiāⁿ. 『Kiān-choân ê cheng-sin sī tiàm tī kiān-choân ê seng-khu.』
|
論今仔日ê 東洋人輸西洋人ê 點是真濟--lah。咱東洋人ê 志氣是真消沈、真無活動。咱攏真快老、真快死。Che攏是對咱ê 身體真軟弱，致到精神無充足。所以事事都是m̄敢向前做，攏是退步守nā-tiāⁿ。「健全ê 精神是tiàm tī 健全ê 身軀。」 |
|
Lia̍t-ūi , chhiáⁿ lán ê ba̍k-chiū thí-khui khòaⁿ , lán ê lâng ū chiâⁿ chi̍t ê lâng-khoán- -ê, ū kúi lâng? Khah-chē kiám m̄-sī bīn-sek ko͘-tâ, phôe-bah siau-sán, ún-ku, chhiⁿ-mê, pái-kha- -ê móa-móa sī mah? Tùi chit khoán thé-keh bô kiông-chóng ê cheng-sîn thang hoat-hiān, si̍t-chāi sī eng-kai.
|
列位，請咱ê 目珠thí 開看，咱ê 人有成一個人款--ê,有幾人？較濟敢m̄是面色枯tâ、皮肉消瘦，癮痀、青暝、跛腳--ê 滿滿是--mah？對這款體格無強壯ê 精神thang 發現，實在是應該。 |
|
2. Ē thang hō͘ seng-khu ióng-kiāⁿ ê hoat-tō͘
|
2. 會thang hō͘ 身軀勇健 ê 法度 |
|
Lán beh gián-kiù hō͘ seng-khu ē thang kiông-chòng ê hoat-tō͘ ê í-chêng, lán tio̍h seng ē kì-tit chi̍t hāng: chiū-sī lán ài seng-khu ióng, m̄-sī beh ài tn̂g hòe-siū ê ì-sù, sī beh ài lán chīn chò lâng ê pún-hūn, chò hō͘ i thiat-té. Nā m̄-sī án-ni siūⁿ, kóng hō͘ seng-khu ióng, sī choan-choan ūi-tio̍h beh ài tn̂g-hòe-siū ê iân-kò͘, án-ni chiū tōa-tōa ū chhò-gō͘, koh lo̍h-khì só͘ beh kóng ê gī-lūn chiu sòa bē bêng-pe̍k.
|
咱beh 研究hō͘ 身軀會thang 強壯ê 法度ê 以前，咱著先會記tit 1項：就是咱ài 身軀勇，m̄是beh ài長歲壽ê 意思，是beh ài 咱盡做人ê 本份，做hō͘ 伊徹底。若m̄是án-ni想，講hō͘ 身軀勇，是專專為著beh ài 長歲壽ê 緣故，án-ni就大大有錯誤，koh 落去所beh 講ê 議論就煞bē 明白。 |
|
Chhiáⁿ siūⁿ-khòaⁿ , chia ū chi̍t ki to. To, m̄-sī beh pâi khòaⁿ-hóng. To, sī beh chhiat mi̍h. To, nā ē thang chhiat jú-chē khoán, koh jú-chē ê mi̍h, sī jú hó. To, kan-ta sok tī to-siù, sui-jiân sī khǹg ū kúi-nā chheng nî ê kú, kiat-kio̍k ū sím-mi̍h ì-gī? To, tio̍h chhiat mi̍h, chhiat jú-chē jú-hó . Só͘-í to, tē-it iàu-kín tio̍h ū kǹg; tē-jī , tio̍h ài lāi. To , beh ài ū kǹg tio̍h ài ēng hóe pû, ēng thûi liān, ēng chúi gàn, oa̍h beh hō͘ i lāi chiū tio̍h siah, tio̍h bôa. Nā-sī án-ni, hit ki to tiāⁿ-tio̍h ē khah khoài liáu; ia̍h kiaⁿ khoài liáu, chiong to bô siah bô bôa, kan-ta siu khì khǹg, kiù-kèng sī chiâⁿ-sím-mi̍h? Chit ê ì-gī nā ū bêng, beh hō͘ seng-khu ē ióng-chòng ê hoat-tō͘ chiū khah khoài chheng-chhó.
|
請想看，chia有一支刀。刀，m̄是beh排看況。刀，是beh 切物。刀，若會thang 切愈濟款，koh 愈濟ê 物，是愈好。刀，kan-ta 束tī刀siù,雖然是囥有幾若千年ê 久，結局有甚物意義？刀，著切物，切愈濟愈好。所以刀，第1 要緊著有鋼；第2，著ài 利。刀，beh ài有鋼著ài 用火pû、用鎚煉、用水gàn,亦beh hō͘ 伊利就著削、著磨。若是án-ni，hit支刀定著會較快了；亦驚快了，將刀無削、無磨，kan-ta 收去囥，究竟是成甚物？這個意義若有明，beh hō͘ 身軀ē 勇壯 ê 法度就較快清楚。 |
|
A. Hioh-khùn kap chò-kang
|
A. 歇睏佮做工 |
|
Hioh-khùn kap chò-kang, chún-chat hō͘ tú-hó, beh hō͘ seng-khu ióng, hit hāng sī chòe iàu-kín. Lán pêng-siông ê lâng put-chí khîn-bián, lóng sī ē-hiáu siūⁿ chò-kang, bē-hiáu siūⁿ hiok-khùn. Se-iûⁿ ū chi̍t kù sio̍k-gú kóng, 『Bô hioh-khùn lóng chò-kang, khiáu-khiáu gín-ná to ē pìⁿ gōng-lâng.』Lán it-poaⁿ ê lâng chiàu-khòaⁿ khah-chē sī chò-kang kòe-thâu, siau-sán ti̍t-ti̍t beh ta-khì- -ê sī chin-chē. Ia̍h chi̍t pêng ū gia̍p-sán ū tē-ūi ê lâng, put-chí m̄-ài tín-tāng, choan-choan sī hioh-khùn. In ê hioh-khùn thang kóng sī chin ke̍k-toan ê chò-hoat, i ê kha-chhiú chha-put-to kui-sì-lâng lóng m̄-bat hō͘ i tín-tāng; i ê mn̂g-kńg-khang, tû-khì phòa-pêⁿ hoat-jia̍t á-sī la̍k-goe̍h thiⁿ í-gōa, thang kóng sī lóng m̄-bat ū lâu-kōaⁿ chhut-lâi. Só͘-í khah-chē sī kap pêng-siông lâng siāng-khoán, iû-goân sī chi̍t têng-phôe nê chi̍t ki kut, nn̄g ki kha chài chi̍t ê seng-khu to sòa beh bē chāi. Lán ê lâng thang kóng sī ke̍k-toan kàu-ke̍k , chò-kang- -ê ti̍t-ti̍t chò kàu sí, ia̍h hioh-khùn- -ê bī it-ti̍t khùn kàu khùi-si tn̄g. Che sī i ê kéng-gū kiò i án-ni ia̍h sī ū; chóng-sī tōa ê lí-iû sī bē-hiáu chò-kang kap hioh-khùn ê ì-gī
|
歇睏佮做工，chún節hō͘ 抵好，beh hō͘ 身軀勇，這項是最要緊。咱平常ê 人不止勤勉，攏是會曉想做工，bē 曉想歇睏。西洋有一句俗語講「無歇睏攏做工，巧巧囡仔都會變憨人。」咱一般ê 人照看較濟是做工過頭，消瘦直直beh礁去--ê 是真濟。亦1 爿有業產有地位ê 人，不止m̄愛振動，專專是歇睏。In ê 歇睏thang 講是真極端ê 做法，伊ê 腳手差不多歸世人攏m̄-bat hō͘ 伊振動；伊ê 毛管孔，除去破病發熱抑是六 月天以外，thang 講是攏m̄-bat 流汗--出來。所以較濟是佮平常人像款，猶原是1 層皮nê 1 支骨，2 支腳載一個身軀都煞beh bē-chāi。咱ê人thang 講是極端到極，做工--ê 直直做到死，亦歇睏--ê bī一直睏到氣絲斷。Che 是伊ê 境遇叫伊án-ni亦是有；總是大ê 理由是bē 曉做工佮歇睏ê 意義。 |
|
Tang kha-chhiú, bē iōng-tit kóng sī teh chò-kang; tiām-tiām chē, ia̍h bē iōng-tit kóng sī teh hioh-khùn. Chò-kang kap hioh-khùn ê hun-piat, khòaⁿ sī ūi-tio̍h tāi-chì teh chò tāi-chì, á-sī ūi-tio̍h sim-ài teh chò tāi-chì. Ūi -tio̍h tāi-chì teh chò tāi-chì sī chhut tī bô-tâ-ôa, sī ū kám-kak kan-khó͘. Ūi -tio̍h sim ài chò tāi-chì, sī chhut tī sim-koaⁿ ka-tī boeh, só͘-í ū an-ùi. The̍h iû-piān ê lâng teh cháu-lō͘, cháu sio-lia̍h ê lâng ia̍h sī teh cháu-lō͘; sui-jiân sī pêⁿ-pêⁿ teh cháu-pō͘, the̍h iû-piān- -ê sī teh chò-kang, cháu sio-lia̍h ê lâng sī teh hioh-khùn. Seng-lí lâng ūi-tio̍h seng-lí phóng chhùi-ē-táu tī-teh-siūⁿ, kap kiâⁿ-kî ê lâng ūi-tio̍h kî-jí lián chhùi-chhiu tī-teh siūⁿ, pêⁿ-pêⁿ to sī tī-teh siūⁿ; chóng-sī chi̍t-ê sī teh chò-kang, chi̍t-ê sī teh hioh-khùn. Chò-kang sī bô-tâ-ôa, sī bián-kióng chò, sī ûi-pōe sim-koaⁿ ê só͘ ài, só͘-í tōa-tōa ū sún-hāi seng-khu ê khong-kiān. Hioh-khùn sī chhut tī sim só͘ ài, ū an-ùi, só͘-í tùi seng-khu ê kiān-khong ū lī-ek. Chò-kang sī siū tāi-chì só͘ peh tī-teh chò, tāi-chì nā bōe-liáu, kang chiū bē thang soah.
|
動腳手，bē用tit講是teh 做工；恬恬坐，亦bē 用tit講是teh 歇睏。做工佮歇睏ê 分別，看是為著事誌teh做事誌，抑是為著心愛teh 做事誌。為著事誌teh 做事誌是出tī無tâ-ôa,是有感覺艱苦。為著心愛做事誌，是出tī 心肝家己beh，所以有安慰。提郵便ê 人teh 走路，走相掠ê 人亦是teh 走路；雖然是平平teh 走路，提郵便--ê 是teh 做工，走相掠ê 人是teh 歇睏。生理人為著生理捧嘴下斗tī-teh 想，佮行棋ê 人為著棋子撚嘴鬚tī-teh 想，平平都是tī-teh 想；總是一個是teh 做工，一個是teh 歇睏。做工是無tâ-ôa,是勉強做，是違背心肝ê 所愛，所以大大有損害身軀ê 康健。歇睏是出tī 心所愛，有安慰，所以tùi 身軀ê 健康有利益。做工是受事誌所迫tī-teh 做，事誌若bē 了，工就bē-thang 煞。 |
|
Só͘-í lô-tōng siuⁿ kòe-thâu , tì-kàu hāi seng-khu. Hioh-khùn sī chhut-chāi sim chú-ì, ài chò chiū lâi chò, ài hioh chiū ē thang hioh, chún-chat ē tù-hó; só͘-í tùi seng-khu ū lū-ek. Koh-chài chò-kang sī khah ài choan-chú tī chi̍t hāng, siūⁿ tāi-chì- -ê tio̍h put-sî choan-choan tī-teh siūⁿ,chhut-lâi- -ê, chhut-kàu la̍t chīn, to tio̍h ài koh chhut, iōng chhiú- -ê tio̍h put-sî iōng chhiú, iōng kha- -ê put-sî tio̍h iōng kha, tī gōa-bīn- -ê tio̍h hō͘ ji̍t-thâu pha̍k kàu beh ta- -khì, tī lāi-bīn- -ê tio̍h ìm kàu beh n̂g-sng.
|
所以勞動傷過頭，致到害身軀。歇睏是出在心主意，ài 做就來做，ài 歇就會thang 歇，chún節會抵好；所以對身軀有利益。Koh 再做工是較ài 專主tī 1項，想事誌--ê 著不時專專tī teh 想；出力--ê,出到力盡，都著ài koh 出；用手--ê 著不時用手；用腳--ê 不時著用腳；tī 外面--ê 著hō͘ 日頭曝到beh 礁--去；tī 內面--ê 蔭到beh 黃酸。 |
|
Chóng-kóng chò-kang sī iōng seng-khe ê chi̍t-pō͘, tì-kàu choân-thé bē tiâu-hô, pìⁿ-chiâⁿ chi̍t chéng phòa-siùⁿ ê khoán-sit. Hioh-khùn ē thang chiàu lán seng-khu ê khoat-khiàm, tiau-hô hō͘ hó-sè, só͘-í seng-khu ē khong-kiān , ē ná cheng-ka.
|
總講做工是用身軀ê 1部，致到全體bē 調和，變成這種破相ê 款式。歇睏會thang 照咱身軀ê 缺欠，調和hō͘ 好勢，所以身軀會康健，會ná 增加。 |
|
Lán tī-chia kóng hioh-khùn , bián kóng m̄-sī kan-ta tó teh khùn ê ì-sù. Chóng-kóng, chhut tī sim-koaⁿ ê só͘ ài lâi chò chiū-sī hioh-khùn. Seng-khu ià-siān, sim-koaⁿ siūⁿ ài khùn, ia̍h chiū tó- -lo̍h-khì khùn, án-ni chiū-sī hioh-khùn; che sī an-chēng ê hioh-khùn. Seng-khu ià-siān , sim-koaⁿ siūⁿ ài tín-tāng , ia̍h chiū chhut-khì gōa-bīn kiâⁿ-cháu , á-sī phah-kiû, peh-soaⁿ, che sī kiò-chò ūn-tōng ê hioh-khùn. Phó͘-thong , lán ê lâng nā kóng hioh-khùn, chiū-sī chí an-chēng ê ì-sù, lóng bô ūn-tōng ê ì-sù tī hit ni̍h.
|
咱tī-chia 講歇睏，免講m̄是kan-ta 倒teh 睏ê 意思。總講，出tī 心 肝ê 所愛來做就是歇睏--lah！身軀厭siān,心肝想ài 睏，亦就倒落去睏，án-ni就是歇睏；che 是安靜ê 歇睏。身軀厭siān,心肝想ài 振動，亦就出去外面行走，抑是扑球、peh山，che 是叫做運動ê 歇睏。普通，咱ê 人若講歇睏，就是指安靜ê 意思，攏無運動ê 意思tī hit--ni̍h。 |
|
Chit kù ūn-tōng ê ōe sī kīn-lâi chiah khah ū ēng, khah-chá lóng hán-tit thiaⁿ-kìⁿ. Che sī chèng-bêng láng tùi ūn-tōng bô chhù-bī, bô koan-sim. Chiông-lâi khòaⁿ ūn-tōng sī chò chi̍t chèng m̄ chèng-keng ê tāi-chì, gín-ná chò ng ko̍k-ke bi̍h sio-chhōe, á-sī tioh kòe-hûn, chha̍t ûi-kun , che-to lóng sī chi̍t chéng ê ūn-tōng. It-poaⁿ ê lâng khòaⁿ che kóng sī gín-ná teh sńg teh chok-gia̍t, lia̍h-chò m̄ eng-kai ê tāi-chì; tōa-lâng choa̍t-tùi m̄-bat chò, iā m̄-khéng hō͘ gín-ná khì chò.
|
這句運動ê 話是近來才較有用，較早攏罕tit聽--見。Che是證明咱對運動無趣味、無關心。從來看運動是做1 種m̄正經ê 事誌。囡仔做ng 咯雞bi̍h相chhōe,抑是tioh過hûn、賊圍軍，che都攏是1 種ê 運動。一般ê 人看che 講是囡仔teh sńg the作孽，掠做m̄應該ê 事誌；大人絕對m̄-bat 做，也m̄肯hō͘ 囡仔去做。 |
|
Kàu chia, lán í-keng ē thang bêng-pe̍k lán ê lâng sin-thé loán-jio̍k ê lí-iû. Lán ê lâng thang kóng sī ū lô-tōng, bô ūn-tōng. Lô-tōng , chiàu téng-bīn só͘ kóng ū hāi seng-khu sī khah-chē; beh hō͘ seng-khu ióng, ài ūn-tōng chiah ē iōng-tit. Sui-jiân kóng lán m̄-sī bô hioh-khùn, lán sī kan-ta ū an-chēng ê hioh-khùn nā-tiāⁿ. An-chēng ,khiok sī iàu-kín; chóng-sī nā kan-ta an-chēng, sī hō͘ lâng ê kin-bah jú bô khùi-la̍t, hō͘ lâng ê cheng-sîn jú siáu-tîm, jú nńg-chiáⁿ.
|
到chia，咱已經會thang 明白咱ê 人身體軟弱ê 理由。咱ê 人thang 講是有勞動，無運動。勞動，照頂面所講有害身軀是較濟；beh hō͘ 身軀用，ài 運動才會用--tit。雖然講咱m̄是無歇睏，咱是kan-ta有安靜ê 歇睏--nā-tiāⁿ。安靜，卻是要緊；總是若kan-ta 安靜，是hō͘ 人ê 筋肉愈無氣力，hō͘ 人ê 精神愈消沈，愈軟chiáⁿ。 |
|
Tāi-ke chèng hiaⁿ-tī chí-mōe! Lán siū chin kú pháiⁿ si̍p-koàn ê chek-pè chin chhim, hō͘ lán seng- khu loán-jio̍k , í-keng kàu ke̍k-khám, lán ê cheng-sîn siau-tîm í-keng kàu tī ke̍k-thâu. Chò lâng eng-kai siū-tio̍h ê hok-khì, lán si̍t-chāi pàng-sak chin-chiàⁿ chē, chha-put-to bô tàng thang sǹg-khí. Che lóng sī tùi lán bē-hiáu chò-kang kap hioh-khùn ê ì-gī. bē-hiáu ūn-tōng ê iàu-kín só͘ tì- -ê . Lán tio̍h chhiat-chhiat kín-kín séng-gō͘, kan-ta chò-kang bô hioh-khùn , kàu-bóe sī ē bô kang chò. Ia̍h koh-chài nā-sī kan-ta an-chēng bô ūn-tōng, kàu-bóe tio̍h ài pìⁿ-chiâⁿ nńg-kha nńg-chhiú ê siān-lâng-á!
|
逐家眾兄弟姊妹！咱受真久歹習慣ê 積弊真深，hō͘ 咱身軀軟弱，已經到極坎，咱ê 精神消沈已經到tī 極頭。做人應該受著ê 福氣，咱實在放sak 真正濟，差不多無當thang算起。Che攏是tùi 咱bē 曉做工佮歇睏ê 意義，bē 曉運動ê 要緊所致--ê。咱著切切緊緊省悟，kan-ta 做工無歇睏，到尾是會無工做。亦koh 再若是kan-ta 安靜無運動，到尾著ài 變成軟腳軟手ê siān人仔！ |
|
M̄-ài ūn-tōng, sī Tang-iûⁿ lâng kiōng-thong ê sèng-chit. Chit cha̍p-gōa nî í-lâi, siū Se-iûⁿ ê hong-khì tōa kám-hòa, ūn-tōng ê chhù-bī í-keng chi̍t-nî chi̍t-nî tióng. Chāi ha̍k-hāu ta̍k-ji̍t to ū kà ūn-tōng ê hoat-tō͘, múi-nî ū siat chióng-chióng ê ūn-tōng-hōe teh kó͘-bú. M̄-nā ta̍k kok tiàm tī i ê kok-lāi ka-tī teh chióng-lē; kok tù kok ê tiong-kan iā ū siat-hōe teh kó͘-chhui.
|
M̄ 愛運動，是東洋人共通ê 性質。這10外年以來，受西洋ê 風氣大感化，運動ê 趣味已經1 年1 年長。在學校逐日都有教運動ê 法度，每年有設種種ê 運動會teh 鼓舞。M̄-nā 逐國tiàm tī 伊ê 國內家己teh 獎勵，國抵國ê 中間也有設會teh 鼓吹。 |
|
Chāi lán Tang-iûⁿ, Ji̍t-pún , Tiong-kok, Hui-lī-pin chit saⁿ kok chū sì, gō͘ nî chêng ū siat chi̍t ê hōe, kiò-chò 『Ke̍k-tang O͘ ulîn-phek.』Nn̄g nî chiàu-lûn tī chi̍t kok khui chi̍t pái. Thong sè-kài bān-kok iā ū sio-kap siat chi̍t ê Sè-tài O͘-lin-phek ê hōe,káⁿ-sī múi sì-nî khui chi̍t pái. Kin-nî (1924) sī tiàm Hoat-kok ê Tè-to͘ Pa-lí khui, chit pái sǹg-sī tē-peh pái. Tī téng-goe̍h (4 goe̍h 27 ji̍t) tùi lán kok-lāi iā ū kéng jī-cha̍p-gōa lâng phài khì hù hit ê hōe, tio̍h chē gō͘-cha̍p ji̍t ê chûn chiah ē kàu-ūi. Chhin-chhiūⁿ án-ni , chit khoán ê hōe, só͘ khai ê chîⁿ kap só͘ iōng ê sim-sîn, si̍t-chāi sī m̄-sī sió-khóa. Ū-tang-sî m̄ tú-hó tī hit tiong-kan ū lâng tio̍h-siong, ū lâng liáu sèⁿ-miā- -ê iā sī bô hi-hán.
|
在咱東洋，日本、中國、菲律賓這3 國自4、5年前有設一個會，叫做「極東奧林匹克」。兩年照輪 tī 1國開1 擺。通世界萬國也有相佮設1個世界奧林匹克ê 會，敢是每4 年開1 擺。今年（1924）是tiàm 法國ê 帝都巴黎開，這擺算是第8 擺。Tī 頂月（4月27日）tùi 咱國內也有揀20外人派去赴hit-ê 會，著坐4、5 0日ê 船才會到位。親像án-ni，這款ê 會，所開ê 錢佮所用ê 心神，實在是m̄是小可。有tang 時m̄抵好tī hit中間有人著傷，有人了生命--ê 也是無稀罕。 |
|
Láu-si̍t, chit khoán ê tāi-chì hō͘ lán ê lâng tek-khak sī chò bē-tit-thang kàu; chóng-sī ūi-tio̍h án-ni , kó͘-bú hō͘ thong sè-kài ê lâng , lóng-chóng chai-iáⁿ ūn-tōng ê iàu-kín, lóng-chóng tùi ūn-tōng ū chhù-bī; lâng-lâng lóng khì chò, Tùi án-ni, thong sè-kai ê lâng sin-thé kap cheng-sîn chiū chiām-chiām ē khah ióng-chòng.
|
老實，這款ê 事誌hō͘ 咱ê 人的確是做bē-tit thang 到；總是為著án-ni，鼓舞hō͘ 通世界ê 人，攏總知影運動ê 要緊，攏總對運動有趣味；人人攏去做。Tùi án-ni，通世界ê 人身體佮精神就漸漸會較勇壯。 |
|
Se-iûⁿ lâng tùi chit khoán ūn-tōng ê chhù-bī, si̍t-chāi sī hui-siông. In tī chhù-lāi ū chhù-lâi ê ūn-tōng , tī gōa-bīn ū gōa-bīn ê ūn-tōng ; tī soaⁿ-inh, ū soaⁿ-ni̍h- -ê ; tī chhù-ni̍h, ū chhù-ni̍h- -ê; ū-ê chi̍t lâng chò- -ê, iā ū chē-chē lâng chò-hóe chò- -ê; ū chheng-chheng pah-pah khoán. Kan-ta ūi-tio̍h chit hāng ūn-tōng , in ta̍k-nî só͘ khai ê chîⁿ m̄-chai ū lōa-chē?
|
西洋人對這款運動ê 趣味，實在是非常。In tī 厝內有厝內ê 運動，tī 外面有外面ê 運動；tī 山--ni̍h，有山--ni̍h--ê;tī 水--ni̍h，有水--ni̍h--ê;有ê 1人做--ê,也有濟濟人做夥做--ê;有千千百百款。Kan-ta 為著1項運動，in 逐年所開ê 錢m̄知有偌濟？ |
|
Ūi -tio̍h ka-tī beh ūn-tōng bián-kóng ài iōng chîⁿ, chiū-sī bah khòaⁿ lâng ūn-tōng iā m̄-sī sui-piān ē sái-tit. Thiaⁿ-kìⁿ kóng tī ku-chûn-nî chai Bí-kok Niú-iok-chhī, sè-kài chòe chhut-miâ ê kûn-tò͘-ka tī-hia pí-ián, chi̍p-óa lâi khòaⁿ ê lâng ū cha̍p-bān lâng , che it-téng ūi ê ji̍p-tiûⁿ -liāu chi̍t-pah kho͘. Tùi hit ê thâu-chhiú sai-hū án-ni chi̍t-pái ê siā-lé, kóng sī la̍k -cha̍p -bān kho͘ gîn, che si̍t-chāi sī hō͘ lán só͘ bē-hiáu siūⁿ , hó͘ lán thiaⁿ-liáu ē tio̍h-kiaⁿ.
|
為著家己beh 運動免講ài 用錢，就是beh 看人運動也m̄是隨便會使--tit。聽見講tī 舊chûn年在美國紐約市，世界最出名ê 拳鬥家tī-hia 比演，集倚來看ê 人有10 萬人，坐一等位ê 入場料1 百箍。Tùi hit-ê 頭手師傅án-ni 1 擺ê 謝禮，講是60萬箍銀，che 實在是hō͘ 咱所bē 曉想，hō͘ 咱聽了會著驚。 |
|
Koh-chài ū khòaⁿ-tio̍h chêng tī lán Tâi-oân chò Chóng-bū-tiúⁿ-koaⁿ Hā-chhoan Hông Sian-siⁿ ê chheh ū siá, kóng i tī cha̍p-nî chêng ū chhâ Eng-kok lâng pêng-kin chi̍t lâng chi̍t-nî kan-ta ūi-tio̍h ūn-tōng, tio̍h khai jī-cha̍p-kho͘ gîn; ia̍h in choân kok chóng-kiōng tio̍h khai káu-ek chi̍t-chheng- bān gîn. Che sī cha̍p-gōa nî chêng ê tāi-chì; hiān-sî bián kóng , sī koh-khah chē. Káu-ek chi̍t-chheng-bān gîn kiám m̄-sī chin-chē mah? Lán Tâi-oân Chóng-tok-hú hiān-sî chi̍t-nî ê hùi-iōng sī chiong-kīn chi̍t-ek gîn. Cha̍p-nî chêng Eng-kok chit-nî só͘ iōng ê ūn-tōng hùi, hō͘ lán hiān-sî Tâi-oân ê koaⁿ-hú ē thang khai káu-nî kú lah! Lí khòaⁿ , thang kiaⁿ á m̄-thang kiaⁿ?
|
Koh再有看著前tī 咱台灣做總務長官下村弘先生ê 冊有寫，講伊tī 10年前有查英國人平均1人1年kan-ta為著運動，著開20箍銀；亦in全國總共著開9億1千萬銀。Che是10外年前ê 事誌；現時免講，是koh較濟。9億1千萬銀敢 m̄是真濟--mah？咱台灣總督府現時1年費用是將近1億銀。10年前英國1年所用ê 運動費，hō͘ 咱現時台灣ê 官府會thang 開9年久--lah！你看，thang驚抑m̄-thang驚？ |
|
Ah! Se-iûⁿ-lâng pí lán khah ióng ū pah-pōe, pí lán khah gâu ū chheng-pōe; si̍t-chāi m̄-sī ngó͘-jiân ê tāi-chì. Goān lán tùi ūn-tōng tio̍h koh chi̍t-hoan ê iōng-sim. Si̍t-chāi 『Bô hioh-khùn lóng chò-kang, khiáu-khiáu gín-na to tio̍h pìⁿ gōng-lâng. 』Chhiáⁿ put-sî chò-kang ê tông-pau tio̍h ài ē kì-tit. Koh-chài Lô-má-lâng ū kóng , 『Kiān-khong tī mn̂g-gōa .』Só͘-í góa hó-táⁿ chhiáⁿ ūi-tio̍h put-sî kan-ta an-chēng hioh-khùn , tì-kàu phòa-pēⁿ teh kan-khó͘ ê tông-pau , chhiáⁿ lín sìn Lô-má-lâng chit kù ōe, sî-sî chhut-khì mn̂g-kháu-gōa kiâⁿ-kiâⁿ cháu-cháu khòaⁿ, kiān-khong ióng-kiāⁿ teh-khak tī-hia tán-hāu lín!
|
Ah！西洋人比咱較勇有百倍，比咱較gâu 有千倍；實在m̄是偶然ê 事誌。願咱對運動著koh 1番ê 用心。實在「無歇睏攏做工，巧巧囡仔都著變憨人。」請不時做工ê 同胞著ài 會記--tit。Koh 再羅馬人有講，「健康tī 門外」。所以我好膽請為著不時kan-ta 安靜歇睏，致到破病teh 艱苦ê 同胞，請lín信羅馬人這句話，時時出去門口外行行走走--看，健康勇健的確tī-hia等候--lín! |
|
B. I, Si̍t , Chū
|
B. 衣、食、住 |
|
I-chiûⁿ , chia̍h-mi̍h kap chū-ki, chit saⁿ-hāng sī lâng beh pó-chhî sèⁿ-miā só͘ pit-iàu- -ê. Chóng-sī lâng ūi-tio̍h chit saⁿ-hāng tian-tò sún-sit sèⁿ-miā- -ê iā-sī ū. M̄-nā sī ū nā-tiāⁿ; chiàu chi̍t-chāi khòaⁿ, lán ê lâng ūi-tio̍h tùi chit saⁿ hāng 『I, Si̍t , Chū ,』an-pâi liáu ū m̄ tú-hó, chhek-té só͘ eng-kai hióng-siū ê hòe-siū sī chin-chē.
|
衣裳、食物佮住居，這3 項是人beh 保持生命所必要--ê。總是人為著這3項顛倒損失生命--ê 也是有。M̄-nā 是有nā-tiāⁿ；照實在看，咱ê 人為著對這3 項「衣，食，住」安排了有m̄抵好，chhek短所應該享受ê 歲壽是真濟。 |
|
(1) I-chiûⁿ ê lō͘-ēng , tē-it sī beh tiau-chiat kôaⁿ-joa̍h, kāu-po̍h chhēng ē tú-hó, sī hui-siông iàu-kín. Chē-chē lâng kóng saⁿ-á-khò͘ chhēng po̍h khah ài kám-tio̍h hong, chhēng kāu chiū khah bē. Bô tek-khak tú-tú sī án-ni. Khiok m̄-sī kóng kāu-po̍h lóng bô koan-hē; chóng-sī chòe ū koan-hē sī chāi thé-chit ê kiông-jio̍k, put-chāi saⁿ-á-khò͘ ê hun-liōng. Lâng ê kám-kak ē hùn-liān-tit, ē koàn-sì, phôe-hu tùi án-ni chiū piàn-chiâⁿ bē kham-tit léng, sio-khóa kôaⁿ to tio̍h chhēng chin kāu.
|
（1）衣裳ê 路用，第一是beh調節寒熱，厚薄穿會抵好，是非常要緊。濟濟人講衫仔褲穿薄較ài 感著風，穿厚就較bē。無的確抵抵是án-ni。卻m̄是講厚薄攏無關係；總是最有關係是在體質ê 強弱，不在衫仔褲ê份量。人ê 感覺會訓練--得，會慣勢。常常穿厚ê人到尾煞慣勢，皮膚tùi án-ni就變成bē堪tit冷，小可寒都著穿真厚。 |
|
M̄-kú nā-sī tùi khí-thâu chiū chú-ì chhēng khah po̍h , kàu bóe koàn-sì, sui-jiân sī chin kôaⁿ, iā sī m̄-bián chhēng siuⁿ kāu. Góa ê chhin-lâng , pêng-iú ê tiong-kan, chò i-seng ê lâng put-chí nn̄g saⁿ lâng, góa siông-siông khì in ê só͘-chāi, khòaⁿ-kìⁿ chin-chē tōa-lâng phō i ê gín-ná beh hō͘ sian-siⁿkhòaⁿ. Hiān-hiān sī la̍k-goe̍h thiⁿ chin joa̍h, iā kā i ê gín-ná chhēng kúi-nā niá saⁿ koh tha̍h hiû, thâu-khak kā i tì bō-am. Sian-siⁿ beh kā i chín-chhat, chi̍t-ē kā i thǹg-saⁿ khòaⁿ, khó-lîn hit ê gín-ná hō͘ m̄-bat chêng-lí ê tōa-lâng , kā i hip kàu chi̍t seng-khu choan-choan kōaⁿ, chhàu-kōaⁿ-sng ê hiàn chha-put-to beh kek-tó lâng.
|
M̄-kú 若是tùi 起頭就注意穿較薄，到尾慣勢，雖然是真寒，也是m̄免穿傷厚。我ê 親人、朋友ê 中間，做醫生ê 人不止2、3人，我常常去in ê 所在，看見真濟大人抱伊ê 囡仔beh hō͘ 先生看。現現是六月天真熱，也kā 伊ê 囡仔穿幾若領衫koh疊裘，頭殼kā 伊戴帽掩。先生beh kā 伊診察，1下kā 伊褪衫看，可憐hit個囡仔hō͘ m̄-bat 情理ê 大人，kā 伊hip到1 身軀專專汗，臭汗酸ê hiàn差不多beh 擊倒人。 |
|
Lâng ū nn̄g-chéng ê chhoán-khùi, chi̍t chéng sī tùi phīⁿ-khang kap chhùi , koh chi̍t chéng sī tùi mn̂g-kńg-khang. Chhin-chhiūⁿ chiah joa̍h ê sî, kā gín-ná pau kàu hit khoán, che kiat-kio̍k sī chiong hiah ê mn̂g-kńg-khang lóng kā i sat-ba̍t, m̄ hō͘ i chhoán-khùi, gín-ná m̄-bián kám-tio̍h hong, í-keng tio̍h ài phòa-pēⁿ chiah ū ha̍p chêng-lí. I-chiūⁿ ê lō͘-iōng, bián kóng chi̍t-pō͘ sī beh pó-chhî tùi lâng ê lé-sò͘, iā chi̍t-pō͘ sī beh hó-khòaⁿ chng-súi; chóng-sī chòe tōa ê lō͘-iōng sī beh pang-chān phôe-hu tiau-chiat thiⁿ-khì ê kôaⁿ-joa̍h. Chhiáⁿ tio̍h koh ē kì-tit chi̍t-hāng:khì-hāu léng ê sî chū-jiân tio̍h ài chhēng khah kāu; chóng-sī nā tùi pêng-sî chú-ì, ē thang chhēng jú-po̍h sī jú-hó, hō͘ seng-khu ē jú-ióng. Gín-ná joa̍h-thiⁿ teh khùn ê sî, kan-ta kā i pau pak-tó , kha-chhiú heng-khám hō͘ i liâng sī bô iàu-kín.
|
人有2 種ê 喘氣，1 種是tùi 鼻孔佮嘴，koh 1 種是tùi 毛管孔。親像chiah 熱ê 時，kā囡仔包到hit款，che 結局是將hiah個毛管孔攏kā 伊塞密，m̄-hō͘ 伊喘氣，囡仔m̄免感著風，已經著ài 破病才有合情理。衣裳ê 路用，免講1部是beh 保持對人ê 禮數，也1部是beh 好看、妝 súi;總是最大ê 路用是beh 幫贊皮膚調節天氣ê 寒熱。請著koh 會記得1項： 氣候冷ê 時自然著ài 穿較厚；總是若tùi 平時注意，會thang 穿愈薄是愈好，hō͘ 身軀會愈勇。囡仔熱天teh 睏ê 時，kan-ta kā 伊包腹肚，腳手胸坎hō͘ 伊涼是無要緊。 |
|
Ē thang kóng iā sī chi̍t chéng ê saⁿ-á-khò͘. Lán ê hiaⁿ-tī kha thǹg chhiah-chhiah ê lâng chin-chiàⁿ chē, chi̍t hāng sī chin thang kiàn-siàu, chin thang hoân-ló. Án-ni m̄-nā sī iá-chōng pháiⁿ-khòaⁿ,ūi-tio̍h án-ni kha-kut seⁿ lia̍p-á kan-khó͘ ê lâng sī chin-chē. Kīn-lâi hiong-chhoan ê chí-mōe liû-kha liáu, che sī tōa-tōa thang hoaⁿ-hí; chóng-sī sòa o̍h ta-po͘-lâng thǹg chhiah-kha, chit hāng chin-chiàⁿ ài chhiáⁿ tāi-ke siūⁿ! Taⁿ m̄-chai beh àn-chóaⁿ lâi kái-kiù?
|
鞋，thang 講也是一種ê衫仔褲。咱ê 兄弟腳褪赤赤ê 人真正濟，1項是真thang見笑，真thang 煩惱。Án-ni m̄-nā 是野狀歹看，為著án-ni腳骨生粒仔艱苦ê 人是真濟。近來鄉村ê 姊妹留liû 腳了，che 是大大thang 歡喜；總是煞學查甫人褪赤腳，這項真正ài 請逐家想！今m̄知beh án-chóaⁿ來解救？ |
|
(2)Chia̍h mi̍h ê tāi-chì, lán ài koan-sim ê tiám ū chin-chē. Lán ê lâng put-lūn chia̍h á-sī lim, lóng tio̍h kòe chú, kòe hiâⁿ , kòe kún chiah khéng chia̍h, chit hāng sī chin hó ê hoat-tō͘. In-ūi mi̍h-ni̍h siông-siông ū tiâu chin iù-sè ê thâng kiò-chò sè-khún, lâng ê phòa-pēⁿ tùi chiap-tio̍h chit hāng lâi- -ê sī chin-chē. Nā chi̍t pái kā i kòe chú kòe-khì, i chiū sûi-sî sí- -khì, chia̍h-liáu chiū bô iàu-kín.
|
（2）食物ê 事誌，咱ài 關心ê 點有真濟。咱ê 人不論食抑是lim，攏著過煮、過hiâⁿ、過滾才肯食，這項是真好ê 法度。因為物--ni̍h 常常有tiâu 真幼細ê 蟲叫做細菌，人ê 破病tùi 接著這項來--ê 是真濟。若1 擺kā 伊過煮--過去，伊就隨時死--去，食了就無要緊。 |
|
Chóng-sī lán tùi chit hāng chia̍h, chòe m̄-hó ê si̍p-koàn chiū-sī ài loān-loān chia̍h, lóng bô chiàu sî-chūn. Chiàu i-seng ê gián-kiù kóng, lâng tùi chhùi-lâi chia̍h mi̍h ji̍p pak, tio̍h keng-kòe jī-cha̍p-saⁿ tiám-cheng chiah ē pàng chhut-lâi. Chia̍h-mi̍h thun lo̍h-khì ūi ê lâi-té (ūi, phó͘-thong kiò-chò tō͘ ) tio̍h keng-kòe chi̍t tiám-cheng chiah choán ji̍p khì sió-tn̂g, tio̍h chhit tiám-cheng kú hiah ê mi̍h chiah ē thong-kòe sió-tn̂g ê só͘-chāi. Thong-kòe sió-tn̂g í-āu choán ji̍p-khì tōa-tn̂g lāi; tī-hia ū cha̍p-gō͘ tiám-cheng kú, jiân-āu chiah ē siau chhut-lâi gōa-bīn.
|
總是咱對這項食，最m̄好ê 習慣就是ài 亂亂食，攏無照時陣。照醫生ê 研究講，人tùi 嘴內食物入腹，著經過23點鐘才會放--出來。食物吞落去胃ê 內底（胃，普通叫做肚）著經過1點鐘才轉入去小腸，著7點鐘久hiah-e 物才會通過小腸ê 所在。通過小腸以後轉入去大腸內；tī-hia有1 5點鐘久，然後才會消出來外面。 |
|
Tī téng-chat ū kóng, Chò-kang kap hioh-khùn tio̍h ài chún-chat ē tú-hó; tī-chia chit hāng iā sī iàu-kín. Chia̍h-mi̍h ji̍p-khì pak-tó͘-lāi, pak-lāi ê ki-koan chiū-sī ūi, sió-tn̂g, tōa-tn̂g, í-gōa, koaⁿ, io-chí, ūi-tio̍h beh hō͘ hiah ê chia̍h-mi̍h ē thang siau chò seng-khu ê lō͘-ēng, lóng tio̍h ài chò kang; nā-sī bô hioh-khùn , kàu chi̍t sî la̍t chhut chīn, ia̍h chiū tó-lo̍h- -khì, ia̍h chiū hoat phòa-pēⁿ. Se-iûⁿ ū chi̍t kù sio̍k-gú kóng, 『Tn̂g chhài ē chò té sèⁿ-miā.』Lán iā ū chi̍t kù kóng, 『Tiùⁿ ti pûi, tiùⁿ káu sán, tiùⁿ lâng n̂g-sng-thán. 』Bô mi̍h thang chia̍h gō-sí ê lâng si̍t-chāi sī chin-chē; chóng-sī hō͘ mi̍h tiùⁿ-sí ê lâng ta̍k ji̍t m̄-chai ū lōa-chē? Koh-chài chò chi̍t pái chia̍h siuⁿ chē tiùⁿ-sí- -ê ê thang kóng sī bô, só͘ ū hō͘ mi̍h tiùⁿ-sí- -ê lóng sī tùi tī bô siú sî-kan, chhùi put-sî tāng, chi̍t chhùi chia̍h kòe chi̍t chhùi- -ê khah chē. Iau-kúi chiū-sī gō-khúi ê chhiok-hō, chhiáⁿ ū thang chia̍h ê lâng tio̍h sió-sim!
|
Tī 頂節講，做工佮歇睏著ài chún節會抵好；tī-chia 這項也是要緊。食物入去腹肚內，腹肚內ê 機關就是胃、小腸、大腸；以外，肝、腰子，為著beh hō͘ hiah-e 食物會thang 消做身軀ê 路用，攏著ài 做工；若是無歇睏，到一時力出盡，亦就倒--落--去，亦就發破病。西洋有一句俗語講「長菜會做短生命。」咱也有一句講「脹豬肥，脹狗瘦，脹人黃酸疸。」無物thang 食餓死ê 人實在是真濟；總是hō͘ 物脹死ê 人逐日m̄知有偌濟？Koh 再做1擺食傷濟脹死--ê 會thang 講是無，所有hō͘物脹死--ê 攏是tùi tī 無守時間，嘴不時動，1 嘴食過1 嘴--ê 較濟。枵鬼就是餓鬼ê 綽號，請有thang食ê 人著小心！ |
|
Chhùi put-sî tāng ê lâng, m̄-nā ē chhek-té hòe-siū, iáu-kú hō͘ thâu-náu hūn-tūn bē hiáu siūⁿ tāi-chì. Tāi-ke ka-tī chhì-giām khòaⁿ , tāi-khài pak khin, sim chiū khin, pak-tó͘ nā pá ba̍k-chiū chiū bah ài-khùn. Só͘-í khah bô chho͘-tāng siông-siông iōng thâu-náu ê lâng, kīn-lâi hiâm chi̍t ji̍t chia̍h saⁿ-tǹg siuⁿ kòe chē, só͘-í chi̍t ji̍t chhek chia̍h nn̄g tǹg ê ū chin-chē. Û lâng chhek chá-khí tǹg bô chia̍h, ū lâng chhek ē-tàu tǹg. Chit khoán lâng góa chai-ê put-chí chē.
|
嘴不時動ê 人，m̄-nā 會chhek 短歲壽，iáu-kú hō͘ 頭腦渾沌bē 曉想事誌。逐家家己試驗看，大概腹輕，心就輕，腹肚若飽目珠就beh ài 睏。所以較無粗重常常用頭腦ê 人，近來嫌1日食3頓傷過濟，所以1 日chhek 食2 頓--ê 有真濟。有人chhek早起頓無食，有人chhek下晝頓，這款人我知--ê 不止濟。 |
|
Góa ka-tī chū-gō͘. La̍k nî chêng tī Tang-kiaⁿ ê sî khí, chiū kan-ta chia̍h tiong-tàu tǹg kap àm-tǹg, chá-khí tǹg sī chha-put-to bô chia̍h, kan-ta lim chiâⁿ óaⁿ ám-môe chiū soah. Góa keng-giām liáu kám-kam put-chí hó. Só͘-í chhiáⁿ ūi-tio̍h sàn-hiong ê iân-kò͘ chia̍h nn̄g tǹg ê lia̍t-ūi m̄-bián siong-sim, ū thang chia̍h ê lâng iā teh o̍h lín ê hó bô͘-iūⁿ. Chia̍h-mi̍h ū-sî chi̍t pòaⁿ-pái chia̍h hō͘ i chin chiok pá, hō͘ pak-tó͘ lāi khah lāu-jia̍t iā-sī hó; chóng-sī pêng-sò͘-sî chia̍h kàu peh-hun káu-hun khah hó. Nā-sī án-ni m̄ hān-tiāⁿ pak-tó khah khòaⁿ oa̍h, só͘-chia̍h- -ê lo̍h khì liáu ê mi̍h ê hó bī, ia̍h beh kú-kú tē-teh phang.
|
我家己自悟。6年前tī 東京ê 時起，就kan-ta 食中晝頓佮暗頓，早起頓是差不多無食，kan-ta lim chiâⁿ 碗ám糜就煞。我經驗了感覺不止好。所以請為著散hiong ê 緣故食2 頓ê 列位m̄免傷心，有thang 食ê 人也teh 學lín ê 好模樣。食物有時1半擺食hō͘ 伊真足飽，hō͘ 腹肚內較鬧熱也是好；總是平素時食到8分、9分íau較好。若是án-ni m̄限定腹肚較快活，所食--ê 落去了ê 物ê 好味，亦beh 久久tī-teh芳。 |
|
Koan-hē chia̍h-mi̍h tio̍h koh siūⁿ chi̍t hāng; chia̍h-mi̍h ji̍p chhùi-lāi tio̍h jīn-chin pō͘ hō͘ iù, lo̍h khì pak-tó͘ chiah khoài-siau. Tùi án-ni chiū thang chai-iáⁿ chhùi-khí sī chin tio̍h chiàu-kò͘. Lán ê lâng ê chhùi-khí chin khoài chiù, khoài lak. Che lóng sī tùi bē-hiáu chiàu-kò͘ só͘ tì- -ê. Chhùi, nā bô ta̍k ji̍t sé, só͘ chia̍h ê mi̍h ē tiâu tī khí-hōaⁿ, chhùi-khí tùi án-ni chiū khoài lak. M̄-nā án-ni; chhùi-lāi ê bī si̍t-chāi sī bô hó, chhùi nā thí-khui iā-sī bô ngá-khì.
|
關係食物著koh 想1 項：食物入嘴內著認真哺hō͘ 幼，落去腹肚才快消。Tùi án-in就thang 知影嘴齒是真著照顧。咱ê 人ê 嘴齒真快蛀、快落。Che 攏是tùi bē 曉照顧所致--ê。照看m̄-bat 洗嘴ê 人是真濟。嘴，若無逐日洗，所食ê 物會tiâu tī 齒岸。嘴齒tùi án-ni就快落。M̄-nā án-ni；嘴內ê 味實在是無好，嘴若thí 開也是無雅氣。 |
|
Kīn-lâi tāi-ke chiām-chiām ū bêng-pe̍k chit hāng, ta̍k chá-khí sé bîn ê sî sòa sé chhùi. Sé chhùi ê sî tāi-khài sī iōng khí-bín kap khí-hún. Khí-bín sī tek-khak ài; khí-hún sī m̄-bián tek-thak, kan-ta iōng khah iù ê iâm chiū chiok-gia̍h. Iâm , ū khì to̍k-khì ê la̍t. Koh-chài ta̍k tǹg chia̍h-pá āu tio̍h ài iōng chúi sóa-kháu, chiong tiâu tī chhùi-khí hiah ê mi̍h sé hō͘ i lī, chiah hó. Chit hāng tek-khak tio̍h si̍t-hêng, beh hō͘ chhùi-khí ióng, chit hāng sī chin ū kong-hāu. Beh khùn ê sî nā-sî ū koh sóa chit pái chhùi, sī iáu khah téng-chin. Nā-sī kóng lāu-lâng ū chhùi-khí sī ē pō͘-sí kiáⁿ-sun, che sī chit chéng ê bê-sìn, sī chin put-kīn jîn-chêng ê ōe.
|
近來逐家漸漸有明白1 項，逐早起洗面ê 時續洗嘴。洗嘴ê 時大概是用齒bín 佮齒粉。齒bín是的確ài;齒粉是m̄免的確，kan-ta用較幼ê 鹽就足額。鹽，有去毒氣ê 力。Koh再逐頓食飽後著ài用水漱口，將tiâu tī 嘴齒hiah-e 物洗hō͘ 伊離，才好。這項的確著實行，beh hō͘ 嘴齒勇，這項是真有功效。Beh 睏ê 時若是有koh漱1擺嘴，是猶較頂真。若是講老人有嘴齒是會哺死子孫，che 是1 種ê 迷信，是真不近人情ê 話。 |
|
Lán ê chia̍h-mi̍h ê chú-hoat kap chāi hiān-sî choân sè-kài pa̍t-lâng phēng, si̍t-chāi sī bē su- -lâng. Chóng-sī góa khòaⁿ hó-chia̍h, sī hó-chia̍h, m̄-chai ē khah bô ōe-seng á-bē? Góa siūⁿ, kiaⁿ-liáu ē khah oh siau-hòa, in-ūi lán iōng iû siuⁿ kóe chē, koh-chài mi̍h siông-siông chú-liáu siuⁿ kòe-thâu, tì-kàu oh-tit siau. Chhin-chhiūⁿ ló͘-nn̄g khiok sī chin hó-chia̍h; m̄-kú sī chin bē siau. Lán chiông-lâi chia̍h-pn̄g, ia̍h sī chin m̄-tio̍h hoat-tō͘, lán lóng-sī chia̍h hô͘- -ê, kan-ta the̍h hiah ê bí-phoh khí-lâi chia̍h, bí-chhóe lóng tī ám-lāi, chiong hiah ê chu-ióng ê ám-chiah the̍h khì chhī ti, chiuⁿ-saⁿ; si̍t-chāi sī chin m̄-tio̍h. Ia̍h lán Tâi-oân kóe-chí chhut chīn-chē, tāi-ke m̄-chai sī ūi- tio̍h sím-mi̍h in-toaⁿ, lóng chin hán-tit chia̍h; che ia̍h-sī chin khó-sioh. Kòe-chí m̄-nā ū hâm chin-chē ê chu-ióng-hun tī-teh, chia̍h liáu iā put-chí ē pang-chān pa̍t-hāng mi̍h siau-hòa.
|
咱ê 食物ê 煮法佮在現時全世界別人並，實在是bē 輸--人。總是我看好食是好食，m̄知會較無衛生抑bē?我想，驚了會較難消化。因為咱用油傷過濟，koh 再物常常煮了傷過頭，致到難得消。親像滷卵卻是真好食；m̄-kú 是真bē 消。咱從來食飯，亦是真m̄著法度，咱攏是食hô͘--ê,kan-ta 提 hiah-e米粕起來食，米髓攏tī ám內，將hiah-e滋養ê ám才提去飼豬、漿衫；實在是真m̄著。亦咱台灣果子出真濟，逐家m̄知是為著甚物因端，攏真罕tit食；che亦是真可惜。果子m̄-nā有含真濟ê 滋養分tī--teh，食了也不止會幫贊別項物消化。 |
|
Chū-ki ē thang kóng iā sī chi̍t chéng ê saⁿ-á-khò͘, sī kui ka-cho̍k ê lâng kong-ke tī-teh chhēng- -ê. Só͘-í tī téng-chām lūn i chiūⁿ ê só͘-chāi só͘ kóng ê ōe, tī-chia ē iōng-tit koh kóng. I-chiûⁿ sī beh chò chún-chat kôaⁿ-joa̍h ê lō͘-ēng , chū-ki iā sī án-ni. I-chiûⁿ sī beh chān lâng ê bí-koan, hō͘ lâng hó-khòaⁿ; chū-ki iā-sī ū chi̍t hāng ê lō͘-ēng. Koh-chài i-chiûⁿ sī mi̍h, chū-ki mā-sī tâng chi̍t-iūⁿ. I-chiûⁿ sī kan-ta ū chit saⁿ-khoán ê lō͘-ēng; chóng-sī chū-ki m̄-nā sī án-ni, iā beh hông-pī chha̍t-á ê thau-the̍h. Lán ê chhù chē-chē ài khí hiòng sai, che si̍t-chai sī siuⁿ pek-joa̍h, put-chí m̄-hó. Put-kò iā tio̍h khòaⁿ só͘-chāi, khiok bē iōng-tit it-khài lūn.
|
住居會thang 講也是1 種ê 衫仔褲，是歸家族ê 人公家tī-teh穿--ê。所以tī 頂chām 論衣裳ê 所在所講ê 話，tī-chia 會用tit koh 講。衣裳是beh 做chún節寒熱ê 路用，住居也是án-ni。衣裳是beh 贊人ê 美觀，hō͘ 人好看；住居也是有1 項ê 路用。Koh 再衣裳是人對人ê 禮數來講，的確著ài ê 物，住居mā 是1樣。衣裳是kan-ta有這3 款ê 路用；總是住居m̄-nā 是án-ni，也beh 防備賊仔ê 偷提。咱ê厝濟濟愛起向西，che 實在是傷迫熱，不止m̄好。不過也著看所在，卻bē用tit一概論。 |
|
M̄-kú nā-sī chiàu chiông-lâi thok tē-lí-su an lô-keⁿ chiah tēng hong-hiòng, hit khoán sī chin chhò-gō͘. Beh khí-chhù ê sî tē-it iàu-kín tio̍h kéng ta-sang ê só͘-chāi, tio̍h khòaⁿ sì-ûi ê só͘-chāi chiah tēng hong-hiòng, ài hō͘ ji̍t chiò ē tio̍h, hong thong ē kàu, só͘-í thang-á tio̍h khui khah chē khah tōa- -ê. Chhù ê chiu-ûi nā-sī ū tē-tiûⁿ thang chai chhiū-ba̍k hoe-chháu sī chin hó, in-ūi chhiū-ba̍k ê hio̍h ē sé chheng lâng tùi phīⁿ-khang teh suh ê khong-khì.
|
M̄-kū 若是照從來託地理師安羅經才定方向，hit款是真錯誤。Beh 起厝ê 時第1要緊著揀礁鬆ê 所在，著看4圍ê 所在才定方向，ài hō͘ 日照會著、風通會到，所以窗仔著開較濟、較大--ê。厝ê 周圍若是有地場thang 栽樹木花草是真好，因為樹木ê 葉會洗清人tùi 鼻孔teh suh ê 空氣。 |
|
Chhù-lāi ê mi̍h-kiāⁿ nā-sī ē jú chió jú hó. Lán ê chhù-lāi siông-siông ū bô lō͘-ēng ê mi̍h tìn kàu móa-móa, si̍t-chāi sī chin tìn-tè, chin bô hó-khòaⁿ. Só͘-hùi kiaⁿ-liáu siuⁿ tāng chò bē kàu; nā beh m̄-sī chhù-lāi lóng-chóng pho͘ tē-pán, ta̍k ji̍t iōng chúi jiû sé hō͘ i chheng-khì, tī gōa-bīn só͘ chhēng ê hia, ê, ba̍k-kia̍h lóng mài-tit chhēng khí-lâi téng-bīn, án-ni chhù-lāi chiū ē chin chheng-khì , tōa-sè tek-khak ē khah chió pēⁿ-thiàⁿ. Chiong chit pō͘ ūi-tio̍h pēⁿ-thiàⁿ ê io̍h-chîⁿ, kap kiám chò kang ê sún-sit, phah-sǹg chiū í-keng chiok-gia̍h, ē-thang chò chéng-tùn chhù-lāi ê hùi-iōng. Koh chi̍t hāng: chhù-téng ê kak-á bo̍h-tit pho͘ khui-khui, hō͘ thô͘-soa ē thang she lo̍h-lâi, nā lóng ēng pang pho͘ hō͘ ba̍t chiu chin ha̍p lí-sióng, chhin-chhiūⁿ Lōe-tē-lâng kap Gōa-kok- lâng ê chhù, kòa hit khoán thian-pông; nā-sī tùi lán ê chhù ê khí-hoat kóng, góa siūⁿ sī bô pit-iàu.
|
厝內ê 物件若是會愈少愈好。咱ê厝內常常有無路用ê 物tìn 到滿滿，實在是真tìn-tè,真無好看。所費驚了傷重做bē 到；若beh m̄是，厝內攏總舖地板，逐日用水揉洗hō͘ 伊清氣，tī 外面所穿ê 靴、鞋、木屐攏mài tit穿起來頂面，án-ni厝內就會真清氣，大細的確會較少病痛。將這部為著病痛ê 藥錢，佮減做工ê 損失，扑算就已經足額，會thang 做整頓厝內ê 費用。Koh 1項：厝頂ê 角仔莫得舖開開，hō͘ 塗砂會thang seh-- 落來，若攏用枋舖hō͘ 密就真合理想。親像內地人佮外國人ê 厝，掛hit款天蓬；若是tùi 咱ê 厝ê 起法講，我想是無必要。 |
|
Lán ū ài tiàm chhù-lāi chhi cheng-seⁿ sī si̍p-koàn. Hiān-sî ke-chhī khiok khah bô, chāi chng-siā sī chen-chē lâng ū chhī. Lūn chhī cheng-seⁿ sī chi̍t hāng tōa sū-gia̍p, sī chin iàu-kín; chóng-sī tio̍h m̄-thang ài beh hō͘ cheng-seⁿ pûi, tì-kàu hō͘ lâng sán chiah ē iōng-tit. Nā-sī tī chhù ê tiâⁿ-thâu tiâⁿ-bóe, lēng-gōa siat chi̍t só͘-chāi chhī sī chin hó, m̄-kú chiàu só͘ khòaⁿ-kìⁿ , sī pàng kap lâng teh lām ê khah tōa pō͘-hūn. In-ūi án-ni tiâⁿ-ni̍h ê thô͘-kha to bián-kóng, chiū-sī thiâⁿ-ni̍h lāi-bīn iā sī put-sî ū ke, ah, á-sī ti, iûⁿ tī-teh lām, chám-jiân bô chheng-khì.
|
咱有ài tiàm 厝內飼精牲ê 習慣。現時街市卻較無，在庄社是真濟人有飼。論飼cheng牲是一項大事業，是真要緊；總是著m̄-thang ài beh hō͘ 精牲肥，致到hō͘人瘦才會用--tit。若是tī 厝ê 埕頭埕尾，另外設1 所在飼是真好，m̄-kú 照所看見，是放佮人the濫--ê 較大部分。因為án-ni埕--n̍i̍h ê塗腳都免講，就是廳--n̍i̍h 內面也是不時有雞、鴨，抑是豬、羊 tī-teh濫，嶄然無清氣。 |
|
Ia̍h chng-siā lāi ê lō͘-ni̍h, chit-tah hit-tah khah chē lóng sī ū m̄-hó ê bī thang kek-tó lâng. Hit hō m̄-hó ê bī , chiū-sī ū to̍k-khì ê chèng-kù, he put-chí ē hāi lâng ê seng-khu, ē hō͘ lâng khoài phòa-pēⁿ. Lán to bô kā i chhì-giām khòaⁿ, chāi hit só͘-chāi in-ūi chhī cheng-seⁿ só͘ thàn ê chîⁿ-gîn, m̄-chai ū kàu thiah io̍h á-bô?
|
亦庄社內ê 路--n̍i̍h,這搭hit搭較濟攏是有m̄好ê 味thang 擊倒人。Hit號m̄好ê 味，就是有毒氣ê 證據，he不止會害人ê 身軀，會hō͘ 人快破病。咱都無kā 伊試驗看，在hit所在因為飼精牲所趁ê 錢銀，m̄知有夠拆藥仔--無？ |
|
Góa nā ji̍p-khì chng-siā ê sî, tiāⁿ-tiāⁿ to sī siūⁿ kóng , chng-gōa ê chhân-iûⁿ nā phì-lūn chò ke̍k-lo̍k ê Thian-kok, chng-lāi chiū-sī kan-khó͘ ê Te-ge̍k. In-ūi chhân-iûⁿ kui phiàn lóng sī chheⁿ-leng-leng, chhân-thâu chhân-bóe ū oa̍h-thiàu-thiàu ê chúi teh lâu; tùi tī chhân ub5in chhoe- -lâi ê hong iū liâng, iū phang, tiū-á -bóe hō͘ hong chhoe tàm- -leh, gia̍h- -leh; chi̍t chōng chhin-chhiūⁿ le̍k ê chúi tek ek.
|
我若入去庄社ê 時，定定都是想講，庄外 ê 田洋若譬論做極樂 ê 天國，庄內就是艱苦ê 地獄。因為田洋歸遍攏是青leng-leng，田頭田尾有活跳跳ê 水teh 流；tùi tī 田面吹--來ê 風又涼、又芳，稻仔尾hō͘ 風吹tàm--leh，舉--leh；1 狀親像綠ê 水teh 溢。 |
|
Bô tiuⁿ-tî, tùi bīn-chêng ê chháu-á-lāi, ū lán só͘ bē hiáu-tit ê thâng-thōa chhoe-chhiùⁿ gêng-chiap lán; thêng-chēng , chi̍t-ē thiaⁿ- -khòaⁿ, m̄-chai tī tó chi̍t kek, tùi koân-koân ê só͘-chāi ū pòaⁿ-thiⁿ-á ê siaⁿ sè-sè tī-teh hiáng. Thêng-kha kia̍h-thâu chi̍t-ē khòaⁿ, hn̄g-hn̄g ê soaⁿ ti̍t-ti̍t kàu beh tú-thiⁿ; chāi-chāi kah-ná chhin-chhiūⁿ tī-teh khùn. Ah! Súi ah! chū-chāi ah! khoài-lo̍k ah! lán ê chhân-iûⁿ ê hó kéng-tì!
|
無張持，tùi 面前ê 草仔內，有咱所bē 曉--tit ê 蟲豸吹唱迎接咱；停靜，一下聽--看，m̄知tī 佗 1 角，tùi 懸懸 ê 所在有半天仔ê 聲細細tī-teh 響。停腳舉頭一--下--看，遠遠ê 山直直到beh 抵天；在在kah-ná親像tī-teh 睏。Ah！Súi--ah！自在--ah！快樂--ah！咱ê 田洋ê 好景致！ |
|
M̄-kú nā ji̍p-kàu lán ê chng-siā lâi, thâu chiū ài hîn, ba̍k chiū ài hoe. Só͘ ū khòaⁿ-kìⁿ- -ê , chiū-sī tek-chhì ê phòa lî-pa, jû kàⁿ-kàⁿ ê chháu-tui, ti teh kō-e̍k ê chhàu-chúi-khut, thô͘-pùn-tui, chiùⁿ-lo̍k-lo̍k ê ti-tiâu. Ke, káu ê siaⁿ loān-chhau-chhau, hū-jîn-lâng háu-hoah ê siaⁿ hō͘ lâng chhàng mn̂g-kńg. Ba̍k-chiu só͘ ū khòaⁿ-kìⁿ lóng sī hong-hòe, hī-khang só͘ ū thiaⁿ-kìⁿ , to sī lô-chô; tōa-lâng chheⁿ-gīn-gīn , kan-ta ūi-tio̍h saⁿ-tǹg chia̍h, thoa-bôa m̄-káⁿ sió-khóa thêng, gín-ná bô lâng thang koán-kò͘, kap ke, káu siāng tī thô͘-kha teh pê teh háu. Ah! Chit khoán ê kêng-hóng , beh kā phì-jū chò sím-mi̍h? Sui-sī tē-ge̍k , iā káⁿ mā sī chit ê iūⁿ!
|
M̄-kú 若入到咱ê 庄社來，頭就ài 暈、目就愛花。所有看見--ê,就是竹刺ê 破籬笆、jû kàⁿ-kàⁿ ê 草堆、豬teh kō浴 ê 臭水窟、塗糞堆、醬lo̍k-lo̍k ê 豬tiâu。雞、狗ê 聲亂吵吵，婦人人哮喝ê 聲hō͘ 人chhàng 毛管。目珠所有看--見攏是荒廢，耳孔所有聽--見，都是嘮嘈；大人chheⁿ-gīn-gīn,kan-ta為著3 頓食，拖磨m̄敢小可停，囡仔無人thang 管顧，佮雞、狗像tī 塗腳teh 爬、teh 哮。Ah！這款ê 景況，beh kā 譬喻做甚物？雖是地獄，也敢mā 是這個樣！ |
|
Tāi-ke chiòng-ūi tông-pau! Put-hēng téng-bīn só͘ kóng- -ê, nā kó-jiân sī lán ê chng-siā lâng teh kòe-ji̍t ê hiān-chōng, lán pàng hō͘ i chiàu chit ê sè-bīn khì ē iōng-tit bē? Toàn-toàn bē iōng-tit! Lán tek-khak tio̍h siūⁿ chi̍t hāng kái-kiù ê hoat-tō͘. Chiàu góa ê gû-giân , chit khoán pháiⁿ kéng- gū ê goân-in , tē-it, sī chāi lán kú nî kàu-io̍k bô phó͘-kip; tē-jī, choân-jiân sī tùi pîn-sàn ê iân-kò͘. Pháiⁿ si̍p-koàn kap bô kàu-io̍k , che tio̍h bān-bān lâi kái-kek, pîn-sàn sī khah khoài thang kái-kiù.
|
逐家眾位同胞！不幸頂面所講--ê,若果然是咱ê 庄社人teh 過日ê 現狀，咱放hō͘ 伊照這個勢面--去會用--tit--bē?斷斷bē用--tit！咱的確著想1 項解救ê 法度。照我ê 愚見，這款歹境遇ê 原因，第 1，是在咱久年教育無普及；第 2，全然是tùi 貧散ê 緣故。歹習慣佮無教育，che 著慢慢來改革，貧散是較快thang 解救。 |
|
Lán ê chng-siā lâng sī chin khîn-bián, koh-chài tùi ka-tī chit sin ê hùi-iōng, ia̍h sī chin khiām-phok. Án-ni sī bô pûn-sàn ê lí-iû. M̄-kú chiàu si̍t-chāi, tōa pō͘-hūn sī chin kêng. Che sī in-ūi cháu-lāu ê só͘-chāi hui-siông chē. Cháu-lāu ê lō͘ lín ka-tī chhiáⁿ siūⁿ-khòaⁿ. Tī-chia góa só͘ m̄-ài kóng- -ê ū chin-chē, góa kan-ta kóng kúi-tiâu khah phó͘-thong khah khoài kái-kiù ê tiám.
|
咱ê 庄社人是真勤勉，koh 再對家己1 身ê 費用，亦是真儉樸。Án-ni是無貧散ê 理由。M̄-kú 照實在，大部分是真窮。Che是因為走漏ê 所在非常濟。走漏ê 路lín家己請想看。Tī-chia 我所m̄-ài 講--ê 有真濟，我kan-ta 講幾條較普通、較快解救ê 點。 |
|
Thâu chi̍t hāng: kèng pài sin-bêng ê hoat-tō͘ ū tōa m̄-tio̍h. Kok lâng só͘ sìn ê sîn-bêng tek-khak tio̍h ài kèng-pài chiah eng-kai, che put-lūn tó-lo̍h ê lâng to sī chit-iūⁿ; lán iā tio̍h án-ni chò. M̄-kú kèng-pài ê hong-hoat, lán sī tōa-tōa kap lâng bô sio-siāng. Lán ê lâng ūi-tio̍h sîn-bêng khai bô ì-sù ê chîⁿ sī bô tàng thang khì sǹg. Lán só͘ kèng ê sîn m̄-nā chi̍t sian ,sī pah-pah sian; só͘-í kim-ji̍t ū sím-mi̍h seⁿ, bîn-ji̍t tio̍h chè sím-mi̍h sîn. Chit-goe̍h Má-chó͘ beh koah-hiuⁿ, āu-goe̍h Ông-iâ beh chhut-sûn. Khah-thêng kóng beh phó͘-tō͘ , bô chi̍t tiap-á-kú iū tio̍h ài chò chiò. Koh-chài chi̍t-nî kan só͘ ài chò ê kī-sîn m̄-chai kúi-pái; sǹg, to sǹg put-chīn. Nā lūn-kàu khí biō-ú chng kim-sin, téng-téng só͘-hùi ê chîⁿ, khêng-chin káⁿ ē kiaⁿ- -lâng.
|
頭1 項：敬拜神明ê 法度有大m̄-著。各人所信ê 神明的確著ài 敬拜才應該，che不論佗落ê 人都是1樣；咱也著án-ni做。M̄-kú敬拜ê 方法，咱是大大佮人無相像。咱ê 人為著神明開無意思ê 錢是無當thang 去算。咱所敬ê 神m̄-nā 1 仙，是百百仙；所以今日有甚物生，明日著祭甚物神。這月媽祖beh 割香，後月王爺beh 出巡。較thêng 講beh 普渡，無 1-tiap仔久又著ài 做醮。Koh再一年間所ài 做ê 忌辰m̄知幾擺？算，都算不盡。若論到起廟宇妝金身，等等所費ê 錢，窮真敢會驚--人。 |
|
Hiān-kim kan-ta chāi lán Tâi-oân kóng, chiong-kīn ū nn̄g-chheng lâng múi ji̍t phah-piàⁿ chò kim-chóa bô hù hō͘ lâng sio. Tāi-ke ūi-tio̍h sîn-bêng ê tāi-chì kan-ta loān sio, loān nāu, loān lim, loān chia̍h, ê só͘-hùi, chi̍t nî kok lâng kok kháu-chàu tio̍h ài lōa chē chiah ū kàu? Pa̍t só͘-chāi ê lâng chhin-chhiūⁿ lán pài sîn-pu̍t- -ê sī ū, pài chióng-chióng ê chhó-bo̍k-sîn iā sī ū, chóng-sī bô chi̍t tah ū lán chit khoán ê khai-hùi. Chit khoán ê khai-hùi kiám m̄-sī ē séng-iok-tit mah? Kan-ta saⁿ nî kú, chiong só͘ séng-iok ê chîⁿ kià tiàm gîn-hâng khǹg, chhiáⁿ sng khòaⁿ chi̍t kháu-chàu m̄-chāi chek lōa-chē neh?
|
現今kan-ta 在咱台灣講，將近有2千人每日扑拚做金紙無赴hō͘ 人燒。逐家為著神明ê 事誌kan-ta亂燒、亂鬧、亂lim、亂食ê 所費，1年各人各口灶著ài 偌濟才有夠？別所在ê人親像咱拜神佛--ê 是有，拜種種ê 草木神也是有，總是無1搭有咱這款ê 開費。這款ê 開費敢m̄是會省約得--mah？Kan-ta 3年久，將所省約ê 錢寄tiàm銀行囥，請算看1 口灶m̄知beh 積偌濟neh？ |
|
Ūi -io̍h koàn, hun, song,chè, lán phēng pa̍k-kok ê lâng ke khai ê chîⁿ iā sī hui-siông. Lūn kè-chhōa ê tāi-chì, láu-si̍t sī chò lâng it-seng ê tōa-sū. Ia̍h song-sū chè-sū che khiok iā-sī jîn-chêng ê lé-sò͘, sī chò kiáⁿ-sun ê lâng só͘ m̄-káⁿ ló-chhó ê pún-hūn. M̄-kú nā chiàu hiān-sî ê hong-sio̍k khòaⁿ, si̍t-chāi lóng sī siú hêng-sek khah chē, lóng bô ū sím-mi̍h si̍t-sim. Goân-lâi lâng ê kiàn-bûn jú tióng, sim-khiàu chiū jú khui, chit hō jîn-chêng hong-sio̍k, tek-khak tio̍h kap sî-tāi pêⁿ-pêⁿ kái-ōaⁿ chìn-pō͘ chiah sī.
|
為著慣、婚、喪、祭，咱並別國ê 人加開ê 錢也是非常。論嫁娶ê 事誌，老實是做人一生ê 大事。亦喪事祭祀che 卻也是人情ê 禮數，是做子孫ê 人所m̄敢潦草ê 本份。M̄-kú 若照現時ê 風俗看，實在攏是守形式較濟，攏無有甚物實心。原來人ê 見聞愈長心竅就愈開，這號人情風俗，的確著佮時代平平改換進步才是。 |
|
Chāi-chá lán ê chêng-tāi ê gâu lâng , kiám m̄-sī ū kà lán tio̍h put-sî chò sin-siùⁿ ê lâng mah? Chóng-sī khó-sioh lán tông-pau ê tiong-kan , iáu-kú bē thang hiáu-ngō͘ chū-sin, chia̍h o͘-hun, lim sio0chiú, lóng bē thang lī ê lâng sī chin-chē. Kan-ta chiàu téng-bīn só͘ kóng, ūi-tio̍h ngiâ-sîn, kèng-pu̍t, koàn, hun, song, chè , só͘ ke khai-hùi ê chîⁿ-gia̍h chek-thiok khí-lâi, chiong chiah ê chiū beh ū thang hō͘ lán ê kiáⁿ-jî tha̍k-chheh siu-ióng, hō͘ lán ê chhù-lāi khah ū chéng-lí, tōa-sè khah bē pēⁿ-thiàⁿ, khah ē thang hoaⁿ-hí kòe-ji̍t. Lán chit ê Tâi-oân sī sè-kài tiong hán-tit ū chi̍t ê thian-jiân ê pó-khò͘, lán hiān-hiān tiàm tī chit ê pó-khò͘-lāi, tio̍h kàu chit khoán ê pîn-sàn kan-khó͘, che si̍t-chāi sī chin-chiàⁿ put-ha̍p lí.
|
在早咱ê 前代ê gâu 人，敢m̄是有教咱著不時做新相ê 人--mah？總是可惜咱同胞ê 中間，iáu-kú bē-thang 曉悟自新，食烏薰、lim 燒酒、娶細姨，種種ê 歹習慣，脫攏bē-thang離ê人是真濟。Kan-ta 照頂面所講，為著迎神；敬佛、慣、婚、喪、祭，所加開費 ê 錢額積蓄起來，將chiah-e 就beh 有thang hō͘ 咱ê 子兒讀冊修養，hō͘ 咱ê 厝內較有整理，大細較bē 病痛，較會thang 歡喜過日。咱這個台灣是世界中罕得有一個天然ê 寶庫，咱現現tiàm tī 這個寶庫內，著到這款ê 貧散艱苦，che 實在是真正不合理。 |
|
C. Chheng-kiat.
|
C. 清潔。 |
|
Tùi chit-kù 『Chheng-kiat.』phah-sǹg tāi-ke tek-khak lēng-gōa ū chi̍t chéng koh-iūⁿ khoán ê kám-kak. Thiaⁿ-tio̍h 『Chheng-kiat.』kiám m̄-sī sûi-sî siūⁿ-tio̍h kéng-chhat kap chi̍t chéng kiaⁿ- hiâⁿ ê sim. Chit saⁿ ê liām-thâu chāi lán ê thâu-náu-lāi, kah-ná chhin-chhiūⁿ put-sî saⁿ-chhōa-kiâⁿ ê khoán. Láu-si̍t chiū léng Tâi í-lâi , chāi lán tāi-ke Pún-tó lâng ê tiong-kan, ūi-tio̍h kéng-chhat ê giâm-tok, siū-tio̍h kòe-thâu khek-khui- -ê sī bē chió; chóng-sī nā tùi tāi-kio̍k khòaⁿ, ūi-tio̍h án-ni, chheng-kiat ê tāi-chì ū ke chin tōa chìn-pō͘. Nā chiong kéng-chhat só͘ ū chò kòe-thâu ê tāi-chì, mài-tit khioh lâi kóng, si̍t-chāi chit chân ê chìn-pō͘, thang kóng sī Pún-tó kéng-chhat-kài ê kong-lô. M̄-kú nā koh tùi chi̍t-bīn siūⁿ-khòaⁿ, chiū thang bêng-pe̍k lán ê tông-pau chiông-lâi sī khah bô chheng-kiat, lán tio̍h tùi sim-koaⁿ té ka-tī cha̍p-hun chū-jīn chū-chek, tōa kiàn-siàu chiah tio̍h.
|
Tùi 這句「清潔」，扑算逐家的確另外有1 種各樣款ê 感覺。聽著「清潔」，敢 m̄是隨時想著警察佮1 種驚惶ê 心？這3個念頭在咱ê 頭腦內，kah-ná親像不時相chhōa 行ê 款。老實就領台以來，在咱逐家本島人ê 中間，為著警察ê 嚴督，受著過頭剋虧--ê 是bē 少；總是若tùi 大局看，為著án-ni，清潔ê 事誌有加真大進步。若將警察所有做過頭ê 事誌，mài tit拾來講，實在這層ê 進步，thang 講是本島警察界ê 功勞。M̄-kú 若koh tùi 1 面想看，就thang 明白咱ê 同胞從來是較無清潔，咱著tùi 心肝底家己十分自認自責，大見笑才著。 |
|
Chheng-kiat ū nn̄g-khoán ê ì-gī: Chi̍t khoán chiū-sī sûn-sùi bô hūn-cha̍p, tan-tan chi̍t hāng ê ì-sù. Phì-lūn chin ū thn̂g: lán nā kóng chiah ê thn̂g ū chheng-kiat, ū chheng-khì bô, chiū-sī teh mn̄g kóng khòaⁿ hiah ê thn̂g sī kan-ta thn̂g nā-tiāⁿ, á-sī ū chham pa̍t-mi̍h khoán ê mi̍h tī-teh. Nā-sī bô pa̍t-mi̍h chham-teh, chiū-sī chheng-khì; nā-sī ū pa̍t khoán mi̍h chham-teh, put-lūn sī chham iâm á-sī hún, á-sī thô͘-soa-lia̍p, put-koán sī ē chia̍h-tit, á-sī bē chia̍h-tit ; hiah ê thn̂g chiū-sī bô chheng-khì, chiū-sî lâ-sâm.
|
清潔有2 款ê 意義：1 款，就是純粹無混雜，單單1項ê 意思。譬論chia有糖，咱若講chiah-e 糖有清潔、有清氣--無？就是teh 問講看hiah-e 糖是kan-ta 糖nā-tiāⁿ，抑是有參別物款ê 物tī--teh。若是無別物參--teh，就是清氣；若是有別款物參--teh，不論是參鹽抑是bē 食--tit；hiah-e糖就是無清氣，就是lâ-sâm。 |
|
Koh phì-lūn chi̍t hāng: nā kóng chi̍t niá saⁿ sé-liáu ū chheng-khì, chiū-sī kóng chit niá saⁿ- -ni̍h bô pa̍t hāng mi̍h tiâu-teh, sī kan-ta pò͘-se nā-tiāⁿ; nā-sī kóng lâ-sâm , chiū-sī pò͘-se í-gōa iáu ū pa̍t-hāng mi̍h tiâu-teh, ū thô͘ á-sī ū kōaⁿ tiâu-teh ê ì-sù.
|
Koh 譬論一項：若講1 領衫洗了有清氣，就是講這領衫--ni̍h無別項物tiâu--teh，是kan-ta 布紗nā-tiāⁿ；若是講lâ-sâm,就是布紗以外iáu有別項物tiâu--teh。有塗抑是有汗，有油垢tiâu--teh ê 意思。 |
|
Chheng-kiat iáu ū chi̍t khoán ê ì-gī. Tē-jī ê ì-gī sī bô to̍k; bô to̍k chiū-sī chheng-kiat. Ū chi̍t ji̍t góa tùi Tâi-tiong chē chhia beh tńg-lâi Tâi-lâm. Ū chi̍t ê saⁿ-cha̍p chó-iū hòe ê hū-jîn-lâng , sin-piⁿ hē chi̍t ê pau-ho̍k, chē tī góa ê tùi-bīn. I ê gín-ná chha-put-to ū sì-hòe , kha-ni̍h chhēng chi̍t siang pò͘-ê, khiā tī í-téng teh kiâⁿ, só͘-í í-téng ìn kàu choan-choan thô͘-soa ê ê-té-jiah. Góa khòaⁿ-kìⁿ i lóng bô lia̍h he chò án-chóaⁿ; jím bē tiâu, khui-chhùi kā i kóng 『Lí ê í-téng í-keng chin lâ-sâm , gín-ná ê ê chhiáⁿ kā i thǹg- -khì-lâi, cháiⁿ-iūⁿ? 』Hū-jîn-lâng thiaⁿ-kìⁿ góa án-ni kóng, i chiū kín-kín chiong i ê chhiú chhit hiah ê thô͘-soa, ia̍h chiah chiong i ê chhiú-kin chhit e ê chhiú, āu-lâi i koh thǹg gín-ná ê ê, chiong hit siang ê-á ê-té hip ê-té, tháu-khui pau-ho̍k chò-hóe pau lo̍h-khì. Góa kā i khòaⁿ, pau-ho̍k lāi ū pau chia̍h-mi̍h tī-teh.
|
清潔iáu有1 款ê 意義。第二個意義是無毒；無毒就是清潔。有一日我tùi 台中坐車beh 轉來台南。有一個30左右歲ê 婦人人，身邊下1個包袱，坐tī 我ê 對面。伊ê 囡仔差不多有4歲，腳--ni̍h 穿1雙布鞋，企tī 椅頂teh 行，所以椅頂印到專專塗沙ê 鞋底跡。我看見伊攏無掠he 做án-chóaⁿ；忍bē tiâu,開嘴kā 伊講：「你ê 椅頂已經真lâ-sâm,囡仔ê 鞋請kā 伊褪--起來，怎樣？」婦人人聽見我án-ni講，伊就緊緊將伊ê 手拭hiah-e 塗沙，亦才將伊ê 手巾拭伊ê 手，後來伊koh 褪囡仔ê 鞋，將hit雙鞋仔鞋底hip 鞋底，tháu 開包袱做夥包--落去。我kā 伊看，包袱內有包食物tī--teh。 |
|
Ah! Góa khòaⁿ-liáu tian-tó siūⁿ chin m̄ kòe-sim: in-ūi góa kóng chi̍t-kù ài i chheng-khì, hoán-tńg hō͘ i chò-chhut chin-chē bô chheng-khì ê tāi-chì. Bān-it hit siang ê nā ū tiáu-to̍k tī-teh, pau-ho̍k- lāi hiah ê chia̍h-mi̍h, chia̍h-liáu nā khí phòa-pēⁿ, ia̍h m̄ chin hāi! Khòaⁿ hit ê hū-jîn-lâng khiok sī bô sím-mi̍h ū tio̍k-lo̍k; chóng-sī chāi lán tōng-pau ê lāi-tè ū khòaⁿ-kìⁿ chit khoán lâng, góa si̍t-chāi chi̍t-sî khah chhám hō͘ lâng kòng saⁿ ê thâu-khak-óaⁿ. Che sī in-ūi i kan-ta ē-hiáu ū chhap-cha̍p ê lâ-sâm, bē-hiáu ū to̍k ê lâ-sâm. I sī siūⁿ kóng, thô͘-soa to í-keng chhit khí-lâi liáu, chhiú-kin āu-lâi sé chiū ē chheng-khì, ia̍h ê to té hip té, thô͘-soa bē bak-tio̍h chia̍h-mi̍h, só͘-í i chiah lia̍h-chò bô iàu-kín. Phah-sǹg i káⁿ sī siūⁿ án-ni. Che sī tùi i bē-hiáu ū to̍k só͘ tì- -ê.
|
Ah！我看了顛倒想真m̄過心：因為我講一句ài 伊清氣，反tńg hō͘ 伊做出真濟無清氣ê 事誌。萬一hit雙鞋若有tiâu毒tī--teh，包袱內hiah-e食物，食了若起破病，亦m̄真害！看hit個婦人人卻是無甚物有tio̍k-lo̍k;總是在咱同胞ê 內底有看見這款人，我實在一時較慘hō͘人3下頭殼碗。Che是因為伊kan-ta會曉有chhap雜ê lâ-sâm,bē 曉有毒ê lâ-sâm。伊是想講，塗沙都已經拭--起來了，手巾後來洗就會清氣，亦鞋都底hip 底，塗沙bē 沐著食物，所以伊才掠做無要緊。扑算伊敢是想án-in。Che 是tùi 伊bē 曉有毒所致--ê。 |
|
Lōe-tē-lâng put-chí ài chheng-khì; tùi in chit ê sèng-chit góa put-chí tōa kám-sim. Chóng-sī góa khì Lōe-tē chhit-nî gōa kú, góa a̍i̍h8 sī bat khòaⁿ-kìⁿ in ê lâng ū bô chheng-khì ê só͘-chāi. Lōe-tē- lâng put-chí ài sé-e̍k, só͘-í kàu tó-ūi to ū e̍k-keng chin chiàⁿ chē. Góa ia̍h sī nn̄g ji̍t saⁿ ji̍t khì e̍k-keng sé chi̍t pài. Chin chhù-bī, e̍k-keng sī beh hō͘ lâng chheng-khì ê só͘-chāi, m̄-kú góa khòaⁿ- kìⁿ Lōe-tē-lâng tiong ū bē-hiáu chheng-khì ê lâng, sī tī-chia khòaⁿ-kìⁿ. Khiok m̄-sī kóng ta̍k ê Lōe-tē-lâng lóng án-ni; chóng-sī góa tiāⁿ-tiāⁿ ū khòaⁿ-kìⁿ khah chho͘-sio̍k ê Lōe-tē-lâng , lo̍h-khì e̍k-thang-lāi sé ê sî, siông-siông ū lâng iōng e̍k-tháng chúi kâm khí-lâi sé chhùi, ia̍h chhùi-lāi hiah ê chúi phùi tiàm tháng-gōa ê lâng ia̍h sī ū; chiū án-ni phùi tiàm tháng-lâi- -ê ia̍h sī ū. Ū tang -sî-á ia̍h bat khòaⁿ-kìⁿ phō gín-ná lo̍h-khì sé, chiong bīn-pò͘ ùn e̍k-tháng chúi kā gín-ná sé-chhùi- -ê iā sī ū. Hit hō e̍k-keng ê e̍k-chúi, sī pah-pah chéng ê lâng sé-liáu- -ê, kèng-jiân ia̍h ūi-tio̍h beh hō͘ chhùi chheng-khì, chiong hit hō chúi lâi sé, khí m̄-sī beh chheng-khì ,tian-tó lah-sap mah?
|
內地人不止愛清潔；對in 這個性質我不止大感心。總是我去內地7 年外久，我亦是bat 看見in ê 人有無清氣ê 所在。內地人不止愛洗浴，所以到佗位都有浴間真正濟。我亦是2日、3日去浴間洗1擺。真趣味，浴間是beh hō͘ 人清氣ê 所在，m̄-kú 我看見內地人中有bē 曉清氣ê 人，是ti-chia 看見。卻m̄是講逐個內地人攏án-ni；總是我定定有看見較粗俗ê 內地人，落去浴桶內洗ê 時，常常有人用浴桶水含起來洗嘴，亦嘴內hiah-e 水phùi tiàm桶外ê 人亦是有；就án-ni phùi tiàm桶內--ê 亦是有。有tang時仔亦bat 看見抱囡仔落去洗，將面布ùn 浴桶水kā 囡仔洗嘴--ê 也是有。Hit號浴間ê 浴水，是百百種ê人洗了--ê,竟然亦為著beh hō͘ 嘴清氣，將hit號水來洗，豈m̄是beh 清氣，顛倒垃圾--mah？ |
|
Chhin-chhiūⁿ chit khoán lâng khiok m̄-sī kóng chin-chē; m̄-kú khah chē ê Lōe-tē-lâng nā lo̍h-khì e̍k-tháng lāi. Chiū hò͘ chúi khí-lâi sé thâu sé bīn, che sī chha-put-to lâng-lâng ū án-ni. Tùi án-ni góa chiū siūⁿ kóng Lōe-tē-lâng ê ài chheng-khì , ia̍h iáu-kú sī chhián-chhián. In-ūi tùi chit hāng ū to̍k ê lâ-sâm, in ia̍h iáu-kú sī bat bô kàu.
|
親像這款人卻m̄是講真濟；m̄-kú 較濟ê 內地人若落去浴桶內，就hò͘ 水起來洗頭洗面，che是差不多人人有án-ni。Tùi án-ni我就想講內地人ê 愛清氣，亦iáu-ku 是淺淺。因為對這項有毒ê lâ-sâm,in 亦iáu-ku是bat 無夠。 |
|
Nā kóng lán ê lâng to sī iáu khah hāi, lán ê hiaⁿ-tī chí-mōe ê tiong-kan , ū to̍k ê lâ-sâm to bián kóng, chiū-sī chhap-cha̍p ê lâ-sâm bē-hiáu ê lâng sī hui-siông chē. Tiong-kok-lâng sī kap lán siāng chó͘-kong, só͘-í chit hāng bô chheng-kiat ê tāi-chì sī kap lán saⁿ-siāng khoán. In-ūi án-ni Tiong-kok-lâng chāi kin-á-ji̍t ê sè-kài siū lâng khòaⁿ khin chin-chē, ia̍h lán ia̍h sī siāng chi̍t iūⁿ.
|
若講咱ê 人都是iáu較害，咱ê 兄弟姊妹ê 中間，有毒ê lâ-sâm 都免講，就是chhap雜ê lâ-sâm bē 曉ê人是非常濟。中國人是佮咱像祖公，所以對這項無清潔ê 事誌是佮咱相像款。因為án-ni中國人在今仔日ê 世界受人看輕真濟，亦咱亦是像一樣。 |
|
Ū to̍k ê lâ-sâm kap chhap-cha̍p ê lâ-sâm , lán ê lâng nn̄g hāng lóng bat bô chin, èng-kai lán ê lâng chha-put-to tio̍h lóng che̍h-chéng chiah tio̍h. Hó kai-chài, lán lóng bô chia̍h chheⁿ-mi̍h , lóng tio̍h kòe-chú kòe-hiâⁿ chiah ū chia̍h u lim; tùi án-ni ū to̍k ê ê lâ-sâm siau bô-khì chin-chē, só͘-í chiah ē thang khah-chió sí-sit. Kóng khah-chió sí-sit sī tùi chêng-lí siūⁿ teh kóng; nā lūn pí pa̍t tah lâng sī ke sí hui-siông chē. Lán ê lâng ūi-tio̍h bē-hiáu lâ- sâm, phēng lâng sī chin té hòe-siū. Sí-lâng chhiáⁿ bo̍h-tit kóng, in-ūi lâ- sâm tì-kàu pái-kha, chheⁿ-mê, bô chhùi-khí, chit khoán lâng chāi lán tiong-kan sī sè-kài it-téng chē. Âi - -ah! Chit khoán cháiⁿ-iūⁿ tùi lâng ū ngá-khì neh?
|
有毒ê lâ-sâm 佮chhap 雜ê lâ-sâm,咱ê 人2 項攏bat 無真，應該咱ê 人差不多著攏絕種才著。好佳哉，咱攏無食生物，攏著過煮、過hiâⁿ 才有食、有lim；對án-ni有毒--ê ê lâ-sâm 消無去真濟，所以才會thang 較少死失。講較少死失是tùi 情理想teh 講；若論比別搭人是加死非常濟。咱ê 人為著bē 曉lâ-sâm,並人是真短歲壽。死人且莫tit講，因為lâ-sâm 致到跛腳、青瞑、無嘴齒，這款人在咱中間是世界1等濟。Âi--ah！這款怎樣對人有雅氣neh？ |
|
Góa khòaⁿ lán khah bô chheng-khì-siùⁿ ê goân-in ū saⁿ-ê:-
|
我看咱較無清氣相ê 原因有3 個： |
|
Thâu-chi̍t-ê sī tùi lán bô ha̍k-būn, m̄-bat ōe-seng.
|
頭1個是tùi 咱無學問，m̄-bat 衛生。 |
|
Tē-jī -ê sī in-ūi hū-jîn-lâng pîn-tōaⁿ bô kut-la̍t.
|
第2個是因為婦人人貧憚無骨力。 |
|
Tē-seⁿ-ê sī in-ūi chúi m̄-hó koh chió.
|
第3個是因為水m̄好koh少。 |
|
Lâng bô ha̍k-būn , put-lūn tùi sím-mi̍h to sī m̄-hó; chóng-sī tùi ōe-seng ê tāi-chì nā-bô ha̍k-būn, sī ti̍t-chiap chek-sî ū m̄-hó thang khòaⁿ-kìⁿ. Lán in-ūi bô ha̍k-būn, só͘-í sím-mi̍h sī chheng-khì , sím-mi̍h sī lâ- sâm, lán bat bē chīn. Ū to̍k sī sím-mi̍h ì-sù lán bē hiáu-tit, tì-kàu tio̍h liáu sèⁿ-miā, tio̍h phòa-siùⁿ, kan-khó͘. To̍k ê lāi-té, phì-lūn chhin-chhiūⁿ sè-khún hit chi̍t chióng, he sī oa̍h ê mi̍h, sī chin sè-bóe ê thâng , sī lâng ba̍k-chiu só͘ bô khòaⁿ-kìⁿ- -ê, ia̍h sī chin-chiàⁿ gâu seⁿ-thòaⁿ. Thiaⁿ-kìⁿ kóng, chit khoán ê to̍k-thâng, á-sī niáu-chhú-chèng, chit khoán ê to̍k-thâng , chi̍t-ji̍t kan-ta chi̍t-bóe ē thang piàn-chò chheng-chheng bān-bān bóe, só͘-í lâng nā hō͘ chit khoán thâng chhim-hoān-tio̍h; m̄-bián chi̍t-ji̍t gōa chiū sí.
|
人無學問，不論對甚物都是m̄好；總是對衛生ê 事誌若無學問，是直接即時有m̄好thang看--見。咱因為無學問，所以甚物是清氣？甚物是lâ-sâm?咱bat bē 盡。有毒是甚物意思咱bē 曉--得，致到著了生命，著破相、艱苦。毒ê 內底，譬論親像細菌hit 1種，he 是活ê 物，是真細尾ê 蟲，是人目珠所無看--見--ê,亦是真正gâu 生湠。聽見講，親像làu 吐症，抑是老鼠症，這款ê 毒蟲，1日kan-ta 1尾會thang 變做千千萬萬尾，所以人若hō͘ 這款蟲侵犯--著；m̄免1日外就死。 |
|
Éng-pái khah-chá, chāi góa chhut-sì ê hiuⁿ-lí (Pak-káng), bat chi̍t-sî niáu-chhú-chèng chin tōa liû-hêng, ū chi̍t ke-kháu gō͘-ê lâng chò chi̍t lé-pài kú sí kàu chhun chi̍t lâng. Che sī in-ūi bô tì-sek; bē-hiáu chit khoán to̍k-thâng ê lī-hāi, bē-hiáu hông-pī , tò͘-lâi tò͘-khì chiah ē án-ni. In-ūi lán bô ha̍k-būn, ūi-tio̍h chit khoán niáu-chhú-chèng, chit khoán to̍k-thâng , oan-óng sí ê lâng m̄-chai ū lōa-chē?
|
往擺較早，在我出世ê 鄉里（北港），bat一時老鼠症真大流行，有一家口5 個人做一禮拜久死到偆1人。Che 是因為無智識；bē 曉這款毒蟲ê 厲害，bē 曉防備，tò͘來tò͘去才會án-ni。因為咱無學問，為著這款老鼠症、這款毒蟲，冤枉死ê 人m̄知有偌濟？ |
|
Lâng nā bô ha̍k-būn , m̄-nā chheng-kiat ê hoat-tō͘ bē-hiáu , tio̍h ài siū khek-khui, koh-chài bô ha̍k-būn ê lâng keng-chè tek-khak m̄-hó, sui-jiân sī ē-hiáu beh chheng-khì, in-ūi bô chîⁿ, khùi-la̍t chò bē kàu-ê, ia̍h sī hui-siông chē. Tùi chit tiám kóng, góa ia̍h tōa-tōa hi-bōng lán iông-pau chèng-lâng, tio̍h ài khòaⁿ ha̍k-būn khah-tāng leh. Ha̍k-būn sī lâng beh kòe chi̍t-sì-lâng ê tō͘-chûn. Lán ê chí-mōe chha-put-to sī lóng-chóng bô tha̍k-chheh, tùi chit chân góa si̍t-chāi sī hui-siông thòng-sim chhim-chhim teh hoân-ló!
|
人若無學問，m̄-nā 清潔ê 法度bē 曉，著ài 受剋虧，koh 再無學問ê 人經濟的確m̄好，雖然是會曉beh清氣，因為無錢、氣力做bē 到--ê,亦是非常濟。對這點講，我亦大大希望咱同胞眾人，著ài 看學問較重--leh。學問是人beh 過1 世人ê 渡船。咱ê 姊妹差不多是攏總無讀冊，對這層我實在是非常痛心深深teh 煩惱！ |
|
Lán ē khah bô chheng-kiat , tē-jī ê goân-in, góa kóng sī in-ūi hū-jîn-lâng ê lán-tō. Lán ê hū-jîn-lâng chiàu phó͘-thong khòaⁿ sī chin thoa-bôa, put-sî kan-ta chò-kang lóng bô hioh-khùn. Nā án-ni, cháiⁿ-iūⁿ góa kóng lán ê hū-jîn-lâng lán-tō? Góa m̄-sī kóng lán ê hū-jîn-lâng bān-hāng lóng lán-tō; góa sī kan-ta kóng lán ê hū-jîn-lâng tùi hit hāng chheng-kiat ê tāi-chì, sī put-chí lán-to; sī kan-ta tùi chheng-kiat ê tāi-chì tī-teh kóng. Chheng-kiat ê tāi-chì, tāi-khài lóng sī khah ài chho͘-tāng, ia̍h lán ê hū-jîn-lâng lóng sī ū pa̍k-kha, só͘-í kiâⁿ-cháu khah bē chū-iû, bē thang peh-koân lo̍h-ke, in-ūi bô ūn-tōng kan-ta chē teh ut, tì-kàu sin-thé lám, kin-kut bô la̍t thang tín-tāng/ Tùi án-ni piàⁿ-sàu chiū khah ló-chhó, jú lâ- sâm chiū jú koàn-sì, ia̍h koàn-sì chiū sòa piàn chū-jiân. Bó͘ lâ- sâm , ang ia̍h chiū bô hoat-tō͘, tio̍h sòa lah-sap chham lo̍h-khì, ia̍h só͘ seⁿ- -chhut lâi ê gín-ná to bián kóng. Kàu-bóe sòa hoat-bêng chi̍t chéng lâ- sâm ê chin-lí, Lâ- sâm ê lâng kóng, 『Chia̍h thô͘ khah tōa bô͘ ;』『Chia̍h thâng gâu chò-lâng ;』『O͘-sek ê saⁿ-á-khò͘ khah bē lâ- sâm;』『Sè-e̍k ài kám-tio̍h hong-siâ;』『Thǹg chhiah-kha chôa m̄-káⁿ kā 』 (kóng īn-ūi Siōng-tè ukông sī chhiah-kha). Che lóng sī lán ê Lâ- sâm-lâng te̍k-piat chè-chō ê chin-lí, sī pa̍t tah só͘ bô-ê! Kīn-lâi hū-jîn-lâng ê pa̍k-kha sī chiām-chiām liû beh liáu, sin-thé ia̍h chiām-chiām khah ióng, kha chū-iû; chóng-sī chit khoán thong thiⁿ-kha-ē só͘ bô-ê lâ- sâm chin-lí, m̄-chai tī-sî chiah ē siau-bia̍t khì?
|
咱會較無清潔，第2個原因，我講是因為婦人人ê 懶惰。咱ê 婦人人照普通看是真拖磨，不時kan-ta 做工攏無歇睏。若án-ni，怎樣我講咱ê 婦人人懶惰？我m̄是講咱ê 婦人人萬項攏懶惰？我是kan-ta 講咱ê 婦人人對這項清潔ê 事誌，是不止懶惰；是kan-ta對清潔ê 事誌tī-teh 講。清潔ê 事誌，大概攏是較ài 粗重，亦咱ê 婦人人攏是有縛腳，所以行走較bē 自由，bē-thang peh懸落低。因為無運動kan-ta坐teh ut，致到身體lám,筋骨無力thang振動。Tùi án-ni拚掃就較潦草，愈lâ-sâm 就愈慣勢，亦慣勢就續變自然。某lâ-sâm,翁亦就無法度，著續垃圾參--落去，亦所生--出來ê 囡仔都免講。到尾續發明1 種lâ-sâm ê 真理。Lâ-sâm ê 人講「食塗較大模」、「食蟲gâu 做人」、「烏色ê 衫仔褲較bē lâ-sâm」、「洗浴ài 感著風邪」、「褪赤腳蛇m̄敢咬」（講因為上帝公是赤腳）。Che攏是咱ê lâ-sâm人特別製造ê 真理，是別搭所無--ê!近來婦人人ê 縛腳是漸漸liû beh 了，身體亦漸漸較勇、較自由；總是這款通天腳下所無--ê lâ-sàm 真理，m̄知tī 時才會消滅--去？ |
|
Tē-saⁿ ê goân-in, góa kóng sī in-ūi chúi chió. Chit tiâu khiok m̄-sī kin-pún ê goân-in, sī pang-chān lán lâ- sâm chi̍t-ê ti̍t-chiap ê tōng-ki nā-tiāⁿ. Chāi lán Tâi-oân chiông-lâi beh tit hó ê chúi sī chin kan-kè . Tāi-khài khe-chúi lóng sī bô sím-mi̍h chheng, chéⁿ-chúi ê chit, iū sī bô thang hó-ê khah chē. Chi̍t pêng bô thian-jiân ê hó-chúi, koh chi̍t pêng lán iû bô tì-sek, bô káng-kiù bah hō͘ chúi hó ê hoat-tō͘. In-ūi chúi pháiⁿ, hō͘ lâng seⁿ-chhut bē-hiáu lâ- sâm sī sím-mi̍h- -ê, sī chin-chē. Chúi ê chheng, lô, chi̍t-chāi sī tōa-tōa ū koan-hē lâng ê chheng-khì kap lah-sap. Lōe-tē lâng khah ài chheng-khì-siùⁿ. Góa khòaⁿ Lōe-tē ta̍k tah ê khe-chúi , chéⁿ-chúi to sī chin chheng , siū che ê kám-hòa to sī bē chió.
|
第3個原因，我講是因為水少。這條卻m̄是根本ê 原因，是幫贊咱 lâ-sâm 1個直接ê 動機--nā-tiāⁿ。在咱台灣從來beh得好ê 水是真艱計。大概溪水攏是無甚物清，井水ê 質，又是無thang好--ê 較濟。1爿無天然ê 好水，koh 1 爿咱又無智識，無講究beh hō͘水好ê 法度。因為水歹，hō͘ 人生出bē 曉lâ-sâm 是甚物--ê,是真濟。水ê 清、濁，實在是大大有關係人ê 清氣佮垃圾。內地人較愛清氣相。我看內地逐搭ê 溪水、井水都是真清，受che ê 感化都是bē 少。 |
|
Iū koh-chài lán ê hū-jîn-lâng lóng khah bē chho͘-tāng, só͘-í beh taⁿ-chúi chhiūⁿ-chúi chiū khah oh-tit, pō͘-pō͘ ti̍h ta-po͘-lâng , á-sī tio̍h chhiáⁿ lâng taⁿ. Tùi án-ni , chū-jiân chiū khah ài pó-sioh chúi, ài chin khiām-iōng. Sio̍k-gú sòa ū chit hō ōe kóng,『Gâu iōng chúi ê lâng, āu-chhut-sì tio̍h chò niau.』chèng-lâng tùi chúi ê koan-liām sī chit khoán, só͘-í lán ê lâng hán-tit sé seng-khu; ū-sî kan-ta chhit nā-tiāⁿ, bīn-tháng-chúi pí kau-á-chúi khah lô, ia̍h m̄-sī hán-hán-tit.
|
又koh 再咱ê 婦人人攏較bē 粗重，所以beh 擔水上水就較難--得，步步著查甫人，抑是著倩人擔。Tùi án-ni，自然就較ài 保惜水，ài 真儉用。俗語續有這號話講「Gâu 用水ê 人，後出世著做貓。」眾人對水ê 觀念是這款，所以咱ê人罕得洗身軀；有時kan-ta拭--nā-tāiⁿ，面桶水比溝仔水較濁，亦m̄是罕罕--tit。 |
|
Ah! Góa kóng kàu chiah ia̍h m̄-kam koh-chài kóng, ia̍h góa ia̍h sī bô ióng-khì thang koh kóng. Thiaⁿ-kìⁿ koán chúi-tō ê lâng kóng, chi̍t ê lâng chi̍t ji̍t iōng gō͘-tái pòaⁿ ê chúi sī eng-kai. Taⁿ lán chi̍t ji̍t m̄-chai iōng tōa-chē? Chheng-kiat sī kap sin-thé ê ióng-lám chòe thâu it-téng ū koan-hē. Bān-hāng ê chheng-kiat sī tùi ta̍k-lâng ê thâu-náu seng-khu chò khí-thâu. Beh hō͘ thâu-náu chheng-kiat, chiū tio̍h ū ha̍k-būn, ū kàu-io̍k; beh hō͘ sin-thé chheng-kiat, chiū tio̍h sé seng-khu.
|
Ah！我講到chia 亦m̄甘koh再講，亦我亦是無勇氣thang koh講。聽見管水道ê 人講，一個人1日若是用5斗半ê 水是應該。今咱1日m̄知用偌濟？清潔是佮身體ê 勇、lám 最頭1等有關係。萬項ê 清潔是對逐人ê 頭腦身軀做起頭。Beh hō͘ 頭腦清潔，就著有學問、有教育；beh hō͘ 身體清潔，就著洗身軀。 |
|
Ài lán hiaⁿ-tī chí-mōe ū kàu-io̍k , hó ê ha̍k-būn kóaⁿ-kín siat khah chē, sī chin chhiat-iàu; chóng-sī beh kiù hiān-sî ê kín-kip, góa kóng tio̍h chì-kip phó͘-kip Lô-má-jī. Nā m̄-sī phó͘-kip Lô-má-jī, hiān-sî chāi lán Tâi-oân , chéng-lâng tùi kàu-io̍k ê khoeh-khiàm , si̍t-chāi bô lō͘ thang pó͘-chiok. Ia̍h nā beh hō͘ chèng-lâng ē thang khah chheng-kiat , tek-khak tio̍h ē thang hō͘ tāi-ke kok lâng seng-khu khah chheng-khì.
|
Ài 咱兄弟姊妹有教育，好ê 學校趕緊設較濟，是真切要；總是beh 救現時ê 緊急，我講著至急普及羅馬字。若m̄是普及羅馬字，現時在咱台灣，眾人對教育ê 缺欠，實在無路thang 補足。亦若beh hō͘ 眾人會thang 較清潔，的確著會thang hō͘ 逐家各人身軀較清氣。 |
|
Tùi án-ni siūⁿ, góa chū cha̍p-saⁿ, sì nî chêng chiū ū chú-tiuⁿ, kok ke-chhī chng-siā lóng tio̍h siat-li̍p kong-kiōng ê e̍k-tiûⁿ. Góa tī Bêng-tī sì-cha̍p-saⁿ nî ê sî, hit-chūn tú tī A-kong-tiàm ( Kong-san) Kong-ha̍k-hāu teh kà-chheh, iā bat chut chi̍t phiⁿ lūn-bûn tī Tâi-oân Kàu-io̍k-hōe ê cha̍p-chì, thê-chhiòng chāi kok kong-ha̍k-hāu tio̍h siat-tì e̍k-keng hō͘ ha̍k-seng sé. Chit nn̄g, saⁿ nî lâi ,lán Pún-tó-lāi khah-tōa ke-chhī ê só͘-chāi, í-keng ū siat kong-kiōng e̍k-tiûⁿ chin-chē tah, Chóng-sī hit khoán- -ê sī kah-ná chhin-chhiūⁿ beh hō͘ siàu-liân lâng joa̍h thiⁿ thang sé-liâng ūn-tōng ê khoán. Góa só͘ ài siat ê kong-kiōng e̍k-tiûⁿ kap che bô sio-siāng. Chúi tio̍h iōng sio- -ê, ia̍h tio̍h siat ū thang hō͘ hū-jîn-lâng sé ê só͘-chāi, tio̍h siat khah-chē tah, chi̍t pái ji̍p-e̍k ê hùi-iōng tio̍h siu chen séng; khí-thâu nā ē bô chîⁿ sī khah-hó. Nā-sī án-ni chióng-lē, góa sìn m̄-bián kúi-nî kú , tāi-ke ê ōe-seng tek-khak ē chin tōa chìn-pō͘. Sui-jiân sī án-ni kóng , che tio̍h ū chin jia̍t-sim ê lâng tī-teh chiáng-koân chiah chò ē kàu; hit khoán lâng m̄-chāi tī to̍h-lo̍h? Lán sī bē tán-hāu- -tit
|
Tùi án-ni想，我自13、4 年前就有主張，各街市庄社攏著設立公共ê 浴場。我tī 明治43 年ê 時，hit陣抵tī 阿公店（岡山）公學校teh 教冊，也bat 出一篇論文tī 台灣教育會ê 雜誌，提倡在各公學校著設置浴間hō͘ 學生洗。這2、3 年來，咱本島內較大街市ê 所在，已經有設公共浴場真濟搭。總是hit款--ê 是kah-ná親像beh hō͘ 少年人熱天thang 洗涼運動ê 款。我所ài 設ê 公共浴場佮che 無相像。水著用燒--ê,亦著設有thang hō͘ 婦人人洗ê 所在，著設較濟搭，1 擺入浴ê 費用著收真省；起頭若會無錢是較好。若是án-in獎勵，我信m̄免幾年久，逐家ê 衛生的確會真大進步。雖然是án-in講，che 著有真熱心ê 人tī-teh 掌權才做會到；hit款人m̄知tī佗落？咱是bē 等候--tit。 |
|
Lia̍t-ūi hiaⁿ-tī chí-mōe! Góa só͘ kóng-ê nā-sī ū ha̍p tāi-ke ê ì-sù, che sī lán kok-lâng ka-tī ê tāi-chì, chhiáⁿ tāi-ke khah khiām pa̍t hāng ê hùi-iōng, kóaⁿ-kín ka-tī kè-ek khì chìn-hêng , cháiⁿ-iūⁿ?
|
列位兄弟姊妹！我所講--ê 若是有合逐家ê 意思，che 是咱各人家己ê 事誌，請逐家較儉別項ê 費用，趕緊家己計劃去進行，怎樣？ |
