Cha̍p-hāng koán-kiàn_04
|
十項管見_04 |
| Chhòa Pôe-hóe |
蔡培火 |
|
Tē-sì hāng
|
第四項 |
|
Lūn Hàn-jîn te̍k-iú ê sèng-chit
|
論漢人特有 ê 性質 |
|
1. Lán sī sím-mi̍h khoán lâng?
|
1. 咱是甚物款人？ |
|
Kó͘-chá chāi Se-iūⁿ ū chi̍t ê tōa gâu-lâng kà-sī lâng kóng , 『Lâng tio̍h ài chai-iáⁿ i ka-tī .』Chit kú-ōe sī kóng , lâng chāi sè-kan beh hó-hó kòe chi̍t-sì-lâng chiū tio̍h ài lêng-cheng , ū tì-hūi, cheng-thong sū-lí , ia̍h tē-it tāi-seng tio̍h chai-iáⁿ ka-tī . Si̍t-chāi chai-iáⁿ ka-tī sī chai-iáⁿ bān-hāng ê khí-thâu. M̄-kú chek-tâi ê ē-kha hoán-tńg sī khah àm; lâng ê ba̍k-chiu bē thang ti̍t-chia̍p khòaⁿ-tio̍h i ê bīn. Chhin-chhiūⁿ án-ni , lâng beh chai-iáⁿ ka-tī sī siáⁿ-khoán , m̄-sī iông-īⁿ ê tāi-chì . Sui-jiân sī kan-kè, chóng-sī m̄-chai sī tek-khak bē iōng tit ? Khóng-chú ê tōa ha̍k-seng Cheng-chú ū kóng , 『Góa chi̍t-ji̍t ê tiong-kan saⁿ-pái hoán-séng ka-tī ê só͘-chò.』Lán nā ài chai lán ka-tī , chóng tio̍h put-sî chhin-chhiūⁿ Cheng-chú hoán-séng ka-tī ê só͘-chò só͘-siūⁿ . M̄-nā án-ni , iáu-kú tio̍h put-sî sé-chheng lán ê hīⁿ -khang, hi-sim thiaⁿ lâng phoe-phêng lán. Kóng lán hó , á-sī kóng lán pháiⁿ , lán eng-kai hó-hó kā i khioh lâi chò chham-khó.
|
古早在西洋有一個大gâu 人教示人講：「人著ài 知影伊家己。」這句話是講，人在世間beh 好好過一世人就著ài 冷靜，有智慧，精通事理，亦第一第先著知影家己。實在知影家己是知影萬項ê 起頭。M̄-kú 燭台ê 下腳反轉是較暗；人ê 目珠 bē-thang 直接看著伊ê 面。親像án-ni，人beh 知影家己是啥款，m̄是容易ê 事誌。雖然是間隔，總是m̄知是的確bē 用--tit？孔子ê 大學生曾子有講：「我一日ê中間3擺反省家己ê 所做。」咱若ài 知咱家己，總著不時親像曾子反省家己ê 所做所想。M̄-nā án-ni，iáu-kú 著不時洗清咱ê 耳空，虛心聽人批評咱。講咱好，抑是講咱歹，咱應該好好kā 伊拾來做參考。 |
|
Nā-sī kok-lâng ū si̍t-sim khì án-ni chò , ka-tī ê chò lâng sī sím-mi̍h khoán, ka-tī ê phín-keh sī koân á-sī kē, chiū chiām-chiām ē bêng-pe̍k, sè-kan ê lō͘ iā chiū chiām-chiām kiâⁿ liáu khah ē chiàⁿ.
|
若是各人有實心去án-ni 做，家己ê做人是甚物款，家己ê 品格是懸抑是低，就漸漸會明白，世間ê 路也就漸漸行了較會正。 |
|
Góa tī-chia só͘ ài kap tāi-ke gián-kiù ê m̄-sī beh kóng góa sī sím-mi̍h khoán lâng , á-sī lí sī sím-mi̍h khoán lâng . Che sī kò-jîn sī toaⁿ-sin lâng ê tāi-chì. Kò-jîn ê tāi-chì chiū tio̍h kò-jîn ka-tī khì gián-kiù, chiàu téng-bīn bó͘ kóng ê hoat-tō͘ khì hoán-séng chiah tio̍h , chiah ē khak-chhiat.
|
我tī-chia 所ài 佮逐家研究--ê m̄是beh講我是甚物款人，抑是你是甚物款人。Che 是個人是單身人ê 事誌。個人 ê 事誌就著個人家己去研究，照頂面所講ê 法度去反省才著，才會確切。 |
|
Tī-chia só͘ ài gī-lūn ê sī 『Lán sī sím-mi̍h khoán lâng ?』Sī chiong lán Pún-tó-lâng saⁿ-pah la̍k-cha̍p bān hiaⁿ-tī kiōng-thong só͘-ū ê sèng-chit, ài lâi saⁿ-kap gián-kiù hō͘ bêng-pe̍k.
|
Tī-chia 所ài 議論ê 是「咱是甚物款人？」是將咱本島人360 萬兄弟共通所有ê 性質，ài 來相佮研究hō͘ 明白。 |
|
Lán saⁿ-pah la̍k-cha̍p bān hiaⁿ-tī chí-mōe sī saⁿ-kap cho͘-chit chi̍t ê siā-hōe , saⁿ-kap siú chi̍t khoán ê hong-sio̍k si̍p-koàn, saⁿ-kap kóng siāng khoán ê ōe , saⁿ-kap sè-hē le̍k-sú , saⁿ-kap hiat-thóng , saⁿ-kap chó͘-sian. Chóng-kóng , lán sī siāng chéng-cho̍k, sī siāng bîn-cho̍k lah! Lán ê bîn-cho̍k chiū-sī kiò-chò Hàn-bîn-cho̍k. Só͘-í thang chai , kóng 『Lán sī sím-mi̍h khoán lâng ?』chiū-sī ài bêng-pe̍k lán ê bîn-cho̍k ê sèng-chit . Bîn-cho̍k ê sèng-chit kiò-chò 『B în-cho̍k-sèng .』Beh bêng-pe̍k lán ê bîn-cho̍k-sèng , chiū tio̍h siông-sè sím-chhat lán hiaⁿ-tī chí-mōe hiān-chāi ê siā-hōe seng-hoa̍t sī chí sím-mi̍h neh? Chiū-sī chí lán chāi ka-tēng só͘ chò sī sím-mi̍h khoán , tí hiuⁿ-lí chèng-lâng ê tiong-kan só͘-chò sī sím-mi̍h khoán , koh-chài tùi sè-kài bān-pang bān-kok, tùi thong thiⁿ-kha ûe só͘-chò só͘-siūⁿ sī cháiⁿ-iūⁿ ? Chiah- -ê sī hō͘ lán thang chai lán hiān-chāi ê siā-hōe seng-hoa̍t ê si̍t-chè hong-biān.
|
咱360萬兄弟姊妹是相佮組織一個社會，相佮守一款ê 風俗習慣，相佮講像款ê 話，相佮世系歷史，相佮血統，相佮祖先。總講，咱是像種族，是像民族--lah！咱ê 民族就是叫做漢民族。所以thang 知，講：「咱是甚物款人？」就是ài 明白咱ê 民族ê 性質。民族ê 性質叫做「民族性」。Beh 明白咱ê 民族性，就著詳細審察咱兄弟姊妹現在佮過去ê 社會生活。咱現在ê 社會生活是指甚物--neh？就是指咱在家庭所做是甚物款，tī 鄉里眾人ê 中間所做是甚物款，亦咱tùi 國家所做是甚物款，koh 再tùi 世界萬邦萬國，tùi 通天腳下所做所想是怎樣？Chiah--ê 是hō͘ 咱thang 知咱現在ê 社會生活ê 實際方面。 |
|
Chóng-sī iáu-kú chi̍t hong-biān lán tio̍h ài chai, chiū -sī khòaⁿ lán só͘ siú ê chong-kàu , lán só͘ kèng-pài ê sī sím-mi̍h , lán tùi gē-su̍t ū sím-mi̍h hèng-bī ; chiū-sī khòaⁿ lán só͘ ài khòaⁿ ê hì, só͘ ài thiaⁿ ê im-ga̍k, só͘ ài sióng-goán ê su-ōe tiau-khek sī sím-mi̍h chéng-lūi . Koh-chài khòaⁿ lán só͘ ài chò ê sī-bûn siáu-soat sī sím-mi̍h iūⁿ. Koan-hē chong-kàu gē-su̍t chit khoán chiū-sī su-sióng hong-hiān ê tāi-chì. Chóng kóng , ài chai lán hiān-chāi ê siā-hōe seng-hoa̍t sī siáⁿ-khoán , lán chiū tio̍h chiàu téng-bīn só͘-kóng tùi lán hiān-chai só͘-ū kiōng-thong si̍t-chì hong-biān kap su-sióng hong-biān ê seng-hoa̍t chú-sè khe-khó. Nā-sī iōng chiah kàu-kang gián-kiù , chiū tek-khak ē thang bêng-pe̍k lán ê bîn-cho̍k-sèng. Chóng-sī che sī kan-ta tùi lán hiān-sî ê seng-hoa̍t teh-kóng nā-tiāⁿ , kiám-chhái ū tek-khak bē thàu-thiat. Só͘-í tio̍h ài koh khàm-chiok kòe-khí ê le̍k-sú chiah thò-tòng, lán kòe-khì ê le̍k-sú sī kap Tn̂g-soaⁿ Tiong-kok ê lâng kiōng-thong; só͘-í lâng nā ài chai lán kòe-khì ê seng-hoa̍t sī cháiⁿ-iūⁿ , chû-jiân tio̍h tha̍k Tiong-kok ê le̍k-sú .
|
總是iáu-kú 一方面咱著ài 知，就是看咱所守ê 宗教，咱所敬拜ê 是甚物？咱tùi 藝術有甚物興味：就是看咱所愛看ê 戲、所愛聽ê 音樂、所愛賞玩ê 書畫彫刻是甚物種類？Koh 再看咱所愛讀、愛做ê 詩文小說是甚物樣？關係宗教藝術這款就是思想方面ê 事誌。總講，ài 知咱現在ê 社會生活是啥款，咱就著照頂面所tùi 咱現在所有共通實際方面佮思想方面ê 生活仔細稽考。若是用chiah 夠工研究，就的確會thang 明白咱ê 民族性。總是che 是kan-ta tùi 咱現時ê 生活teh 講nā-tiāⁿ，kiam-chhai 有的確bē 透徹。所以著ài koh 勘足過去ê 歷史才妥當。咱過去ê 歷史是佮唐山中國ê 人共通；所以人若ài 知咱過去ê 生活是怎樣，就自然著讀中國ê 歷史。 |
|
Í-siōng só͘ kóng ê iàu-tiám sī kóng lán hiaⁿ-tī chí-mōe ài lán ê seng-hoa̍t khah hiòng-siōng, lán chiū tio̍h bêng-bêng chai-iáⁿ lán ka-tī , chiū-sī kóng lán tio̍h bêng-pe̍k lán ê bîn-cho̍k-sèng. Ia̍h ài chai lán ê bîn-cho̍k-sèng , tio̍h ài gián-kiù lán hiān-chāi siā-hōe seng-hoa̍t ê si̍t-chè kap su-sióng , iū koh-chài tio̍h khàm-chiok kòe-khì ê sū-chek. Só͘-í iā tio̍h tha̍k Tiong-kok ê le̍k-sú. Góa kóng chiah-ê sī kan-ta thê-bêng ài lán hiaⁿ -tī chí-mōe bêng-pe̍k lán ê bîn-cho̍k-sèng sī chin iàu-kín ,ia̍h sòa kóng beh chai-iáⁿ ê hoat-tō͘ . Lán tī chia nā beh chiàu só͘ kóng ê hoat-tō͘ lo̍h-khì gián-kiù , chit-pún chheh ê chóa iā sī siá bē liáu , lán chia iā bô hiah chē ê kang-hu. Só͘-í siông-sè ê tāi-chì tán-hāu pa̍t ê ki-hōe. Góa tī-chia kan-ta chiong góa só͘ gián-kiù ê kiat-kó. khah tōa iàu-kín ê , kán-kán kóng hō͘ tāi-ke chò chham-khó.
|
以上所講ê 要點是講咱兄弟姊妹愛咱ê 生活較向上，咱就著明明知影咱家己，就是講咱著明白咱ê 民族性。亦ài 知咱ê 民族性，著ài 研究咱現在社會生活ê 實際佮思想，又koh 再著勘足過ê 事蹟。所以也著讀中國ê 歷史。我講chiah--ê 是kan-ta 提明ài 咱兄弟姊妹明白咱 ê 民族性是真要緊，亦續講beh 知影ê 法度。咱tī-chia 若beh 照所講ê 法度落去研究，這本冊ê 紙也是寫bē 了，咱chia 也無hiah 濟ê 工夫。所以詳細ê 事誌等候別ê 機會。我tī-chia kan-ta 將我所研究ê 結好，較大要緊 ê,簡簡講hō͘ 逐家做參考。 |
|
2. Ài hô-pêng
|
2. 愛和平 |
|
Lán ê bîn-cho̍k-sèng ê tē-it te̍k-sek, góa káⁿ kóng sī ài hō-pêng . Sím-mi̍h sī hô-pêng neh? Chiū-sī chiàu Khóng-chú só͘ kóng , 『Lán só͘ ài khiā ê só͘-chāi tio̍h hō͘ pa̍t-lâng khiā , lán só͘ ài kàu ê só͘-chāi iā tio̍h hō͘ pa̍t-lâng kàu .』Hoān-sū kap pa̍t-lâng kong-ke , m̄-káⁿ ka-tī su-khia pà-chiàm , khòaⁿ sù-hái-lāi ê lâng chò hiaⁿ-tī chí-mōe khoán-thāi. Lán chit khoán ê sim-sèng sī chū chin-chá chiū ióng-sêng lâi- -ê. Tāi-ke só͘ chai, lán ê chó͘-sian sī tiàm Tiong-kok. Tiong-kok ê thó͘-tē sī hui-siông ê khoah-tōa , ū lán Tâi-oân ê chha-put-to 282 pōe tōa, iā ū Ji̍t-pún Lōe-tē ê 26 pōe khah ke. Tiong-kok ê jîn-kháu tāi-io̍k ū sì-ek, tú chha-put-to sī lán Tâi-oân ê 110 pōe, ia̍h sī ji̍t-pún tè-kok ê chhit-pōe chē.
|
咱ê 民族性ê 第一特色，我敢講是愛和平。甚物是和平--neh？就是照孔子所講：「咱所愛企ê 所在著hō͘ 別人企，咱所愛ê 所在也著hō͘ 別人到。」凡事佮別人公家，m̄敢家己私khia霸佔，看四海內ê 人做兄弟姊妹款待。咱這款ê 心性是自真早就養成來--ê。逐家所知，咱ê 祖先是tiàm中國。中國ê 土地是非常ê 闊大，有咱台灣ê 差不多282倍大，亦有日本內地ê 26倍較加。中國ê 人口大約有4億，抵差不多是咱台灣ê 110倍，亦是日本帝國ê 7倍濟。 |
|
Lán tùi án-ni chiū thang chai Tiong-kok ê siā-hōe chū kó͘-chá chiū-sī chin hok-cha̍p . Chāi chit khoán siā-hōe , koaⁿ-hú ê iok-sok sī oh-tit chiu-chì. Pháiⁿ-lâng iū chin-chē só͘-chāi thang thiu-thè, sū-sū beh kè-kàu , tek-khak sī bô chi̍t-ji̍t ê pêng-chēng. Só͘-í chū-jiân lâng-lâng ka-tī siú pún-hūn , chun-tiōng pa̍t-lâng ê tē-ūi , ha̍p khùi-la̍t sio chiàu-kò͘ . Khóng-chú ê kà-sī ū kóng , 『Hô-pêng sī chòe tē-it kùi-tiōng, chū kó͘-chá chiū-sī khòaⁿ chit khoán tō-tek chò siōng hó , put-lūn tōa sè hāng sū lóng chiàu án-ni khì chò.』Lí khòaⁿ , lán ê lâng hoān tāi-chì put-chí siú-kí an-hūn ; nā kóng pháiⁿ , ē iōng-tit kóng sī khah bô chì-khì , chóng-sī nā khah jīn-chin khòaⁿ , chiū thang chai che sī chhut tùi ài hô-pêng ê sèng-chit lâi.
|
咱tùi án-ni 就thang 知中國ê 社會自古早就是真複雜。在這款社會，官府ê 約束是難得周至。歹人又真濟所在thang 抽退，事事beh 計較，的確是無一日ê 平靜。所以自然人人家己守本份，尊重別人ê 地位，合氣力相照顧。孔子ê 教示有講，「和平是最第一貴重，自古早就是看這款道德做上好，不論大細項事攏照án-ni 去做。」你看，咱ê 人凡事誌不止守己安份；若講歹，會用tit講是較無志氣，總是若較認真看，就thang 知che 是出tùi 愛和平ê 性質來。 |
|
Chiông-lâi chāi Tiong-kok siông-siông ū sio-thâi jiáu-loān, chha̍t-bé iā chin-chē chhiúⁿ-kiap lâng , che sī sū-si̍t . M̄-kú tio̍h khòaⁿ-chin , só͘-ū sio-thâi lóng sī chò koaⁿ-lâng ê iá-sim-ka , chió-chió bô lōa-chē lâng , sī kan-ta hiah ê lâng teh loān , kap choân-thé ê peh-sèⁿ sī lóng bô koan-hē . Só͘-ū chhì-chhì ê chha̍t-bé iā-sī in-ūi ji̍t-si̍t bô kàu-gia̍h só͘ pek. Che í-gōa tōa pō͘-hūn ê lâng lóng sī khîn-bián chò kang , m̄-káⁿ siuⁿ kòe-thâu phiⁿ-khàm lâng . Goân-lâi Hàn-cho̍k sī tiōng-būn bô tiōng-bú , kap lâng cheng-piàⁿ ê tāi-chì , sī pek- -tio̍h ê sî chiah khéng chò.
|
從來在中國常常有相thâi 擾亂，賊馬也真濟搶劫人，che 是事實。M̄-kú 著看真，所有相thâi 攏是做官人ê 野心家，少少無偌濟人，是kan-ta hiah-e 人teh 亂，佮全體ê 百姓是攏無關係。所有刺刺ê 賊馬也是因為日食無夠額所迫。Che 以外大部分ê 人攏是勤勉做工，m̄敢傷過頭偏khàm--人。原來漢族是重文無重武，佮人爭拚ê 事誌，是迫--著ê 時才肯做。 |
|
Hàn-bîn-cho̍k tùi pa̍t chéng-cho̍k iā-sī chin tiōng hô-pêng . Che khòaⁿ Hàn-cho̍k kok sî-tāi ê su-sióng chiū bêng-pe̍k. In chòe soah-bóe ê lí-sióng m̄-sī siūⁿ ài koán-hat thiⁿ-kha-ē ê lí-sióng . In sī chú-chhiòng 『Tāi-tông 』-- hi-bōng thong thiⁿ-kha-ē kàu-bóe lóng sio-siāng , tāi-ke lóng phah chò chi̍t-hóe. Bián kóng lâng kì-jiân tio̍h cho͘-chit kok-ka kòe-ji̍t, tek-khak ài ū thâu-lâng , ài ū chú-koân-chiá. Hàn-cho̍k sī ài hô-pêng ài tāi-tông , só͘-í in hoaⁿ-hí kap pa̍t-chéng ê lâng ha̍p chò kok-ka; iā ū-sî in káⁿ chò-thâu, ū-sî iā káⁿ hû lâng chò-thâu bô kiàn-siàu. Tiong-kok hiān-sî ū hiah-chē lâng , m̄-chai ha̍p kúi-cha̍p chéng-cho̍k tī-teh.
|
漢民族tùi 別種族也是真重和平。Che 看漢族各時代ê 思想就明白。In 最煞尾ê 理想m̄是想ài 管轄通天腳下。In 是主倡「大同」：希望通天腳下到尾攏相像，逐家攏扑做一夥。免講人既然著組織國家過日，的確ài 有頭人，ài 有主權者。漢族是愛和平、愛大同，所以in 歡喜佮別種ê 人合做國家；也有時in 敢做頭，有時也敢扶人做頭無見笑。中國現時有hiah 濟人，m̄知合幾十種族tī--teh。 |
|
Koh-chài Tiong-kok chū kó͘-chá chiū ài gâu koh ū tek-hēng ê lâng chò kok-ka ê chú-koân-chiá; só͘-í lí khòaⁿ, siōng kó͘-chá Giâu-tè niū-ūi hō͘ Sùn-tè , Sùn-tè koh niū-ūi hō͘ Ú-tè ; to lóng sī ūi-tio̍h chun-tiōng hó tek-hēng . Kàu Sòng-tiâu bóe, Goân-tiâu ê hông-tè chiū téng khí-lâi chú-koân chiâⁿ-pah-nî kú. Lūn Goân-tiâu ê hông-tè sī Bông-kó͘ lâng , kap Hàn-jîn kok-iūⁿ chéng; chóng-sī i ū khùi-la̍t thang hō͘ peh-sèⁿ pêng-an , móa thiⁿ-kha-ē ê lâng iā chiū lóng kam-goān hû i chò-thâu.
|
Koh再中國自古早就ài gâu koh有德行ê 人做國家ê 主權者；所以你看，上古早堯帝讓位hō͘ 舜帝，舜帝koh 讓位hō͘ 禹帝；都攏是為著尊重好德行。到商朝紂王無道，百姓就離開伊，歡迎武王掌權。到宋朝尾，元朝ê 皇帝就頂--起來主權誠百年久。論元朝ê 皇帝是蒙古人，佮漢人各樣種；總--是伊有氣力thang hō͘ 百姓平安，滿天腳下ê 人也就攏甘願扶伊做頭。 |
|
Iū-koh Chheng-tiâu ê hông-tè iā m̄-sī Hàn-bîn-cho̍k ê lâng , sī Boán-chiu-cho̍k ; Hàn-bîn-cho̍k to iā kèng-jiân hû i , chheng『Hông .』chheng 『Tè 』kàu chha-put-to saⁿ-pah-nî kú. Hō͘-lâi in-ūi Chheng-tiâu só͘ pān ê chèng-tī m̄ hó , choân kok-bîn tùi án-ni sit-liáu ǹg-bāng, chiong hông-tè ke-bô , ōaⁿ -chò Tiong-hoa Bîn-kok. Tiong-hoa Bîn-kok khai-kok kàu-taⁿ í-keng ū cha̍p-sì nî.In ê kok-kî sī gō͘ -sek ê pò͘ chò-chiâⁿ- -ê.chit-ki kî chiū-sī piáu-bêng Tiong-hoa Bîn-kok sī gō͘ -chéng-cho̍k ê lâng,pêⁿ-pêⁿ ha̍p-la̍t cho͘ -chit - -ê. Góa káⁿ kóng,chit ki kî chin thang piáu-bêng Hàn -cho̍k hô-pêng ê sim-sèng.Lí khòaⁿ,chāi hiān-sî ê Tiong-kok,Hàn-cho̍k sī chiàm chòe chē lâng,chòe ū sè-le̍k;chóng-sī in bô ká-chià án-ni pâi-thek pa̍t-cho̍k ,iáu-kú sī hoaⁿ-hí kap pa̍t-cho̍k siāng -khoán,chiàm chi̍t-tè pêⁿ-tn̂g pêⁿ-tōa ê pò͘-liâu ha̍p-chò chi̍t ki ê kok-kî.Tùi án-ni,iā chiū chiok-gia̍h thang chai Hàn-cho̍k ài hô-pêng sī kàu tó-lo̍h mah?
|
又koh 清朝的皇帝也m̄是漢民族ê 人，是滿州族；漢民族都也竟然扶伊，稱「皇」、稱「帝」，到差不多300年久。後來因為清朝所辦的政治m̄好，全國民tùi án-ni失了向望，將皇帝廢無，換做中華民國。中華民國開國到今已經有14年。In ê 國旗是五色ê 布做成--ê。這支旗就是表明中華民國是五種族ê 人，平平合力組織--ê。我敢講，這支旗真thang 表明漢族和平ê 心性。你看，在現時ê 中國，漢族是佔最濟人，最有勢力；總是in 無假藉án-ni 排斥別族，iáu-kú 是歡喜佮別族像款，佔一塊平長平大ê 布條合做一支國旗。Tùi án-ni，也就足額thang 知漢族愛和平是到佗落--mah？ |
|
M̄ -kú tio̍h koh siūⁿ chi̍t-tiám.Hàn-cho̍k ê ài hô-pêng sī chìn-pō͘-tek- -ê á-sī thè-siú-tek- -ê? Chiáu-khòaⁿ sī thè -siú-tek- -ê hô-pêng khah tōa-bīn.Cháiⁿ-iūⁿ kóng sī thè-siú-tek- -ê neh? In-ūi in só͘ chò ê lóng ū khǹg chi̍t ê 『ka-tī 』tī-teh.Put-kò sī nā ū hó,hoaⁿ-hí kap lâng pun;ka-tī hó ,iā khéng hō͘ pa̍t-lâng hó hit khoán ê hô-pêng nā-tiāⁿ. Kiù-kèng chit khoán ê hô-pêng sī in-ūi ài kò͘ ka-tī,hō͘ lán ē-tit- thang pêng-ún khí-kiàn,só͘-í m̄-káⁿ chò pháiⁿ hō͘ pa̍t-lâng bē kham-tit,tì-kàu lâi phòa -hāi lán ê pêng-an,ia̍h nā ū hó iā khéng pun pa̍t-lâng;sī kiaⁿ nā bô án-ni chò,hō͘ lâng seⁿ-khí oàn-tò͘ kap lán chok-koài chiū m̄-hó. Chit khoán ê hô-pêng sī ka-tī ū hó chiah chò ē kàu - -ê,ka-tī nā m̄-hó chiū bē kiâⁿ- -tit.Nā-sī chìn-pō͘-tek ê hô-pêng chiū m̄-sī án-ni.Tio̍h m̄-thang the̍h ka-tī chò phiau-chún,ūi-tio̍h siā-hōe kok-ka ê hô-pêng;sui-jiân sī pàng-sak lán ê hó,á-sī pàng-sak lán ê sèⁿ-miā,iā sī khéng khì chò;chit khoán chiah sī chìn-pō͘-tek ê hô-pêng.
|
M̄-kú 著koh 想一點。漢族ê 愛和平是進步的--ê 抑是退守的--ê?照看是退守的 ê 和平較大面。怎樣講是退守的--ê neh？因為in 所做ê 攏有囥一個「家己」tī--teh。不過是若有好，歡喜佮人分；家己好，也肯hō͘ 別人好，hit 款ê 和平nā-tiāⁿ。究竟這款ê 和平是因為ài 顧家己，hō͘ 咱會得thang 平穩起見，所以m̄敢做歹hō͘ 別人bē 堪--tit，致到來破壞咱ê 平安，亦若有好也肯分別人；是驚若無án-ni 做，hō͘ 人生起怨妒佮咱作怪就m̄好。這款ê 和平是家己有好才做會到--ê,家己若m̄好就bē 行--tit。若是進步的 ê 和平就m̄是án-ni。著m̄-thang 提家己做標準，為著社會國家ê 和平；雖然是放sak咱ê 好，抑是放sak 咱ê 生命，也是肯去做；這款才是進步的 ê 和平。 |
|
Hàn-bîn-cho̍k kì-jiân sī ài hô-pêng, cháiⁿ-iūⁿ kin-á-ji̍t Tiong-kok ē chiah loān ? Che chiū-sī in-ūi Hàn-cho̍k só͘ ài ê hô-pêng sī thè-siú-tek- -ê ; sī ūi-tio̍h ài kò͘ ka-tī pêng-an khí-kiàn- -ê, m̄-sī chì-pō͘-tek- -ê, m̄-sī ūi-tio̍h ài hō͘ siā-hōe chèng-lâng ū pêng-an só͘ seⁿ-chhut-lâi- -ê. Che sī in-ūi Tiong-kok lâng khah chē lóng bô kàu-io̍k , in ê sim-sîn sit-liáu kng-bêng , kan-ta ū khòaⁿ-kìⁿ chhiáu-kīn ê tāi-chì, bô khòaⁿ-kìⁿ khah chhim, khah hn̄g- -ê ; kan-ta chai ū ka-tī , m̄-chāi ka-tī kap chèng-lâng sī saⁿ-kap chi̍t-tiâu ê sèⁿ-miā ; chí-ū chai-iáⁿ ka-tī ê ka-têng tio̍h kò͘, bô siūⁿ-tio̍h siā-hōe kok-ka sī iáu khah tio̍h ài kò͘. Só͘-í nā kóng chi̍t kù khah kàu-té , Tiong-kok lâng si̍t-chāi ūi-tio̍h i ū hit ê lī-kí-tek ê hô-pêng-sim , hoán tian-tò siū Gōa-kok lâng kheng-bia̍t , kóng i sī nō͘-jio̍k bô hiat-sèng ê lâng. Só͘-í lán ài chai Hàn-bîn-cho̍k ū hô-pêng ê sim sī chin hó , koh-chài che sī in ê cho͘-kong kap le̍k-tāi ê sèng-hiān só͘ liû-thoân ê hó kà-sī . Khó-sioh chit ê sèng-chit ūi-tio̍h in kú-nî bô kàu-io̍k , tì-kàu sit-chin, hiān-sî sòa pìⁿ-chò in ê nō͘-jio̍k-sèng,ia̍h lán hiaⁿ-tī chí-mōe sī kap in siāng chi̍t-tiâu chúi-me̍h lâu chhut-lâi ê lah.
|
漢民族既然是愛和平，怎樣今仔日中國會chiah亂？Che 就是因為漢族所愛ê 和平是退守的--ê;是為著ài 顧家己平安起見--ê,m̄是進步的--ê,m̄是為著ài hō͘ 社會眾人有平安所生出來--ê。Che 是因為中國人較濟攏無教育，in ê 心神失了光明，kan-ta 有看見淺近ê 事誌，無看見較深、較遠--ê;kan-ta 知有家己，m̄知家己佮眾人是相佮一條ê 生命；只有知影家己ê 家庭著顧，無想著社會國家是iáu 較著ài 顧。所以若講一句較到底，中國人所有和平ê 心，因為是hō͘ 顧家己ê 心扑污穢--去，所以中國致到親像今仔日hiah 亂。M̄-nā án-ni，中國人實在為著伊有hit個利己的ê 和平心，反顛倒受外國人輕蔑，講伊是懦弱無血性ê 人。所以咱ài 知漢民族有和平ê 心是真好，koh再che是in ê 祖公佮歷代ê 聖賢所流傳ê 好教示。可惜這個性質為著in 久年無教育，致到失真，現時煞變做in ê 懦弱性，亦咱兄弟姊妹是佮in 像一條水脈流出來--ê lah。 |
|
3. Chun chó͘-sian
|
3. 尊祖先 |
|
Hàn-cho̍k ê bîn-cho̍k-sèng tē-jī ê te̍k-sek sī gâu chun-kèng cho͘-sian. Kok bîn-cho̍k to lóng ū kèng-tiōng cho͘-sian, chóng-sī bô chhin-chhiūⁿ Tàn-cho̍k hit khoán hiah kàu-kak, hiah-n̍i̍h thiat-té .In-ūi Hàn-cho̍k chun-tiōng chó͘-sian ê sim chin chhiat, só͘-í in ê tō-tek sī iōng hàu-hēng chò kin-pún . Só͘-í ū kóng , 『Tiong-gī ê lâng tio̍h tùi ū hàu-hēng ê ka-têng chiah tit ē tio̍h .』Iū- koh kóng ,『Ū-hàu kap ū tōa-sè , che sī chò lâng ê kin-pún.』
|
漢族ê 民族性第2個特色是gâu尊敬祖先。各民族都攏有敬重祖先，總--是無親像漢族hit 款hiah夠角，hiah-n̍i̍h 徹底。因為漢族尊重祖先ê 心真切，所以in ê 道德是用孝行做根本。所以有講：「忠義ê 人著tùi 有孝行ê 家庭才得會著。」又koh 講：「有孝佮有大細，che 是做人ê 根本。」 |
|
Hàn-cho̍k chun-tiōng chó͘-sian ê hêng-ûi si̍t-chāi sī sè-kài só͘ bô thang pí- -ê . Chiàu Khóng-chú só͘ kóng 『Oa̍h tī sè-kan ê sî tio̍h chiàu lé-sò͘ ho̍k-sāi- -i; sí-khì ê sî tio̍h chiàu lé-sò͘ an-chòng- -i ; an-chòng liáu-āu tio̍h kú-kú chè-hiàn- -ê.』Thang kóng chi̍t ê lâng nā ū thoân hō͘-sû , i ê hō͘-sû séng-oán tio̍h ē kì-tit tio̍h hàu-kèng- -i, só͘-í thang chai Hàn-bîn-cho̍k ūi-tio̍h in ê chó͘-sian í-keng ū hui-siông chē ê tāi-chì thang chò.
|
漢族尊重祖先ê 行為實在是世界所無thang 比--ê。照孔子所講「活tī 世間ê 時著照禮數服事伊；死去ê 時著照禮數安葬伊；安葬了後著久久祭獻--ê。」Thang 講一個人若有傳後嗣，伊ê 後嗣永遠著會記得著孝敬--伊，所以thang 知漢民族為著in ê 祖先已經有非常濟ê 事誌thang 做。 |
|
Chó͘-sian oa̍h ê sî Hàn-cho̍k ê lâng àn-chóaⁿ -iūⁿ kèng-tiōng i? Chó͘-sian oa̍h ê sî chò kiáⁿ-sun ê lâng m̄-káⁿ hun-khui, che khiok iā-sī ūi-tio̍h kap lâng cheng-piàⁿ ê sî , thang tit-tio̍h khah-chē kha-chhiú khah an-ún; chóng-sī khah-tōa ê lí-iû sī ūi-tio̍h ài hōng-sêng sī-tōa-lâng hō͘ i ū thé-biān . Lán ū chi̍t-kù sio̍k-gú kóng ,『Ióng-jî thāi-ló;』sī kóng chhī-kiáⁿ sī ūi-tio̍h beh hōng-sêng nî-lāu. Tùi án-ni Hàn-jîn ê ka-cho̍k chiâⁿ-chò chin tōa , chha-put-to bô pí-phēng. Ia̍h hit ê ka-cho̍k sī siāng-lāu- -ê chò tiong-sim , oán-jiân chhin-chhiūⁿ chi̍t-kok ê hông-tè, it-chhè ê tāi-chì lóng hit ê sī-tōa-lâng chú-ì.
|
祖先活ê 時漢族ê 人án怎樣敬重--伊？祖先活ê 時做子孫ê 人m̄敢分開，che卻也是為著佮人爭拚ê 時，thang 得著較濟腳手，較安穩；總是較大ê 理由是為著ài 奉承序大人hō͘ 伊有體面。咱有一句俗語講：「養兒待老」是講飼子是為著beh 奉承年老。Tùi án-ni 漢人ê 家族成做真大，世界差不多無比並。亦hit個家族是上老--ê 做中心，宛然親像一國ê 皇帝，一切ê 事誌攏hit 個序大人主意。 |
|
Sī-tōa-lâng sí-liáu tùi i sī iōng sím-mi̍h lé-sò͘ neh? Tùi lāu-pē lāu-bú chiū tio̍h siú saⁿ-nî ê sng-hà.Chit saⁿ-nî ê tiong-kan, só͘ tio̍h chò ê lé-lek sī chin-chiàⁿ chē, chin-chiàⁿ îⁿ-tîⁿ ; thang chai ūi-tio̍h án-ni , tio̍h ài chin-chē ê sim-sîn kap phòa-hùi. Koh-chài beh chò sī sī-tōa-lâng ê hong-súi, iū-sī tōa-tōa hùi-khì. Tâi-oân kin-á-ji̍t sui-sī ū khah kái, khah-chē tùi hong-súi ê koan-liām iáu-kú sī chin chhim. ii8 tio̍h chi̍t ê hong-súi khai sì, gō͘ bān gîn ê lâng ;chāi góa ê pêng-iú ê tiong-kan to iáu ū . Nā lūn kó͘-chá ūi-tio̍h hong-súi seⁿ-chhut jîn-bēng ê tāi-chì , he sī bô hi-hán. chāi Tiong-kok ê kin-á-ji̍t kiám m̄-sī kóng in-ūi hong-súi ê chó͘-tòng, tōa-lō͘ á-sī hóe-chhia-lō͘ lóng bē thang chiàu ì-sù khai-siat mah?
|
序大人死了子孫對伊是用甚物禮數--neh？對老父老母就著守3年 ê 喪孝。這3年ê 中間，所著做ê 禮式是真正濟，真濟ê 心神佮破費。Koh 再beh 做序大人ê 風水，又是大大費氣。台灣今仔日雖是有較改，較濟對風水ê 觀念iáu-kú 是真深。為著一個風水開4、5萬銀ê 人；在我ê 朋友ê 中間都iáu有。若論古早為著風水生出人命ê 事誌，he是無稀罕。在中國ê 今仔日敢 m̄是講因為風水ê 阻擋，大路抑是火車路攏bē-thang 照意思開設--mah？ |
|
M̄ -nā án-ni , Hàn-cho̍k kèng-tiōng chó͘-sian ê sim, tī chó͘-sian sí-liáu chin-kú ê í-āu, iā-sī bô bē kì-tit. Khóng-chú iā ū kóng , 『Nā ē hō͘ ta̍k-lâng ē-hiáu kín-sīn sī-tōa-lâng ê bóe-ji̍t , koh-chài siàu-liām sī-tōa-lâng sòa kàu chin-kú chin-hn̄g, tùi án-ni peh-sèⁿ ê tek-hēng chiū ē chiâⁿ chin hō͘-tiōng.』 Só͘-í kok-lâng tī chhù-lāi ū siat kong-má-kham, á-sī ke-sîn-pâi ; khah tōa ê ka-cho̍k chiū khí sû-tn̂g , múi-nî chiàu sî-chūn kui-cho̍k ê lâng pī-pān lé-mi̍h chè-hiân.
|
M̄-nā án-ni，漢族敬重祖先ê 心，tī 祖先死了真久ê 以後，也是無bē 記--tit。孔子也有講，「若會hō͘ 逐人會曉謹慎序大人ê 尾日，koh 再數念序大人續到真久真遠，tùi án-ni 百姓ê 德行就會誠真、厚重。」所以各人tī 厝內有設公媽龕，抑是家神牌；較大ê 家族就起嗣堂，每年照時陣歸族ê 人備辦禮物祭獻（hiàn)。 |
|
Ūi -tio̍h chó͘-kong ê kī-sîn, Hàn-cho̍k ê lâng kàu-taⁿ só͘ hùi ê sim-sîn hùi-iōng m̄-chai ū lōa-chē ? Ài ē thang kú-tn̂g che-hiàn chó͘-sian, chū-jiân tio̍h ài ū hō͘-sû sī chòe iàu-kín; só͘-í lán kóng put-hàu ū saⁿ-khoán , chiông-tiong bô kiáⁿ sī chòe-tōa . Tùi án-ni sòa kóng , bó͘ nā bô thèng hó lī-iân , á-sī koh chhōa nn̄g-ê , saⁿ-ê, to sī khòaⁿ chò seng-kai. Hū-jîn-lâng tùi án-ni siū chin tōa ê pháiⁿ khoán-thāi.
|
為著祖公ê 忌辰，漢族ê 人到今所費ê 心神、費用m̄知有偌濟？Ài會thang 久長祭獻祖先，自然著ài有後嗣是最要緊；所以咱講不孝有3款，從中無子是最大。Tùi án-ni 續講，某若無生聽 好離緣，抑是koh 娶2個、3個，都是看做應該。婦人人tùi án-ni 受真大ê 歹款待。 |
|
Chiàu-khòaⁿ Hàn-cho̍k ê lâng kah lán sī choan-choan ūi-tio̍h beh ho̍k-sāi chó͘-sian tī teh-oa̍h ê khoán. kèng-tiōng chó͘-sian ê sim si̍t-chāi sī jîn-chêng ê eng-kai, sī hó ê tāi-chì. In-ūi kèng-tiōng chó͘-sian ê liām-thâu hoat-ta̍t kàu chit khoán. Hàn-jîn put-chí tì-tiōng jîn-chêng gī-lí, pò in liām-kiū ê sim sī chin oa̍h-tāng . Só͘-í nā kóng hó , Hàn-jîn sī put-chí tun-hō͘ phoh-si̍t; nā kóng pháiⁿ , sī put-chí khah siú-kiū kò͘-chip. sè-kài phoe-phēng Hàn-bîn-cho̍k sī pó-siú ê bîn-cho̍k , che nā-sī ū-iáⁿ , hit ê goân-in chiū-sī tī-chia.
|
照看漢族ê 人佮咱是專專為著beh 服事祖先tī-teh 活ê 款。敬重祖先ê 心實在是人情ê 應該，是好ê 事誌。因為敬重祖先ê 念頭發達到這款，漢人不止致重人情義理，報in 念舊ê 心是真活動。所以若講好，漢人是不止敦厚樸實；若講歹，是不止較守舊固執。世界批評漢民族是保守ê 民族，che 若是有影，hit 個原因就是tī-chia。 |
|
Jîn-chêng khah tun-hō͘ khah ū chong-tiōng ê khì-khài . Che sī Hàn-cho̍k úi-tāi ê sèng-chit, chóng-sī hoān-sū siuⁿ kòe-thâu to lóng sī m̄-hó, lâng siuⁿ kòe-thâu siú-kiū chiū pìⁿ-chiâⁿ goân-kò͘ bē chìn-pō͘ , bē-hiáu kái-kek , kàu-bóe siā-hōe lóng-chóng sí-sí bô oa̍h-khì, it-khài ê si̍p-koàn hong-sio̍k to lóng chhiūⁿ-phú seⁿ-ko͘ , hō͘ āu-tāi ê kiáⁿ-sun lóng pìⁿ-chiâⁿ liáu-bóe-kiáⁿ . Liáu-bóe-kiáⁿ sī kan-ta ē-hiáu hióng-siū chó͘-kong ê gia̍p-sán, tiàm chó͘-kóng ê phòa-chhù, chhēng chó͘-kong ê phòa-saⁿ, tì chó͘-kong ê phòa-bō nā-tiāⁿ; kiù-kèng sī lóng bô pa̍t tiâu-lō͘ thang kiâⁿ . Lí khòaⁿ , hiaⁿ-tī chí-mōe , lán chhiáⁿ saⁿ-kap khòaⁿ, chhiáⁿ khòaⁿ lán siā-hōe ê bān-hāng . Lán ê io̍h-tiàm só͘ pâi- -ê lóng sī 『Chun kó͘-hoat chè- -ê,』 sī sîn-lông ê sî-tāi só͘ hoat-kiàn ê kū hng-thâu. Pa̍t-lâng í-keng kiò lûi-kong teh kā in thoa-chhia, kiò si̍h-nà kā in chhōa-lō͘ ; m̄-kú lán ê hiaⁿ-tī chí-mōe kiám m̄-sī iáu-kú chhiú-n̍i̍h kia̍h-hiuⁿ , chhùi teh kî-tó , kiû in ê khoàn-bián pó-pì ! Lán só͘ ū ê chheh chiū-sī kan-ta hit kúi-pún láu-láu-láu ê 『Sù-su , ngó͘-keng.』Lán hit kúi-tè phòa pêⁿ-pang ê téng-bīn , put-sî to sī kúi-ê bông-thâu kài-bīn ê phòa-pò͘-pan, teh chò Koan Hu-chú chiàn Ut-tī-kiong ê chhut-thâu lah! Hiaⁿ-tī chí-mōe , lán tio̍h jīn-chin. Lán ē-hiáu iōng lán ê khiân-sêng hàu-kèng lán ê chó͘-sian sī-tōa-lâng , che sī chin hó ê sèng-chit. M̄-kú nā gō͘-káu Khóng-chú hit kù ōe kóng , 『Saⁿ-nî nā bô káu-piàn lāu-pē ê só͘ kiâⁿ só͘ chò , chiū ē thang chheng-chò sī ū-hàu.』Nā-sī sí-pán kó͘-chip chit kù-ōe ê siaⁿ-bóe , bô beh koh siūⁿ pa̍t-khoán ê piàn-khiàu, lán káⁿ m̄-chai kàu jin-á-ji̍t ê lo̍k-phek!
|
人情較敦厚較有莊重ê 氣慨。Che 是漢族偉大ê 性質。總--是凡事傷過頭都攏是m̄好，人傷過頭守舊就變成頑固bē 進步，bē 曉改革，到尾社會攏總死死無活氣，一概ê 習慣風俗都攏上phú生菇，hō͘ 後代ê 子孫攏變成了尾子。了尾子是kan-ta 會曉享受祖公ê 業產，tiàm 祖公ê 破厝，穿祖公ê 破衫，戴祖公ê 破帽nā-tiāⁿ；究竟是攏無別條路thang 行。你看，兄弟姊妹，咱請相佮看，請看咱社會ê 萬項。咱ê 藥店所排--ê 攏是「尊古法製」--ê,是神農ê 時代所發見ê 舊方頭。別人已經叫雷公teh kā in拖車，叫si̍h-nà kā in chhōa路；m̄-kú 咱ê 兄弟姊妹敢 m̄是iáu-kú 手--n̍i̍h 舉香、嘴teh 祈禱，求in ê 勸勉保庇！咱所有ê 冊就是kan-ta hit幾本老老老ê「四書五經」。咱hit幾塊破棚枋ê 頂面，不時都是幾個蒙頭蓋面ê 破布板，teh做官夫子戰尉遲恭 ê 齣頭--lah！兄弟姊妹，咱著認真。咱會曉用咱ê 虔誠孝敬咱ê 祖先序大人，che 是真好ê 性質。M̄-kú 若誤解孔子hit 句話講：「三年若無改變老父ê 所行所做，就會thang稱做是有孝。」若是死板固執這句話ê 聲尾，無beh koh想別款ê 變巧，咱敢m̄止到今仔日ê 落魄！ |
|
4. Gâu jím-nāi
|
4. Gâu 忍耐 |
|
Hàn-cho̍k ê siā-hōe chiàu téng-bīn só͘ kóng ê khoán sī chin hok-cha̍p , in ê ka-têng iā-sī chin-chē lâng chò-hóe khiā-khí ; tùi án-ni lâng kap lâng ê koan-hē sī chin îⁿ-tîⁿ . Tī chit ê tiong-kan kok lâng to lóng ū kok lâng ê sèng-phiah, só͘-í ge̍k-ì ê tāi-chì tek-khak sī pí sūn-ì ê khah-chē, nā-sī ta̍k lâng beh thàn chū-kí ê ì-sù, tek-khak tāi-ke tio̍h chi̍t-lâng hun chi̍t-tah. Chóng-sī che sī in só͘ chò bē kàu ê tāi-chì. Tī kú-kú ê tiong-kan siū chin-chē ê chhì-liān , chū-jiân jī-jiân hoat-kiàn chi̍t-tiâu kái-kiù ê lō͘ , chiū-sī jím-nāi thun-lún ê lō͘ lah. Ū chi̍t kù sio̍k-gú kóng , 『Ū chi̍t-pah pái thun-jún ê ka-lāi, tek-khak ū chin tōa ê hô-hó 』Si̍t-chāi Hàn-cho̍k ê lâng jím-nāi ê sèng-chit sī chin kian-kò͘.
|
漢族ê 社會照頂面所講ê 款是真複雜，in ê 家庭也是真濟人做夥企起；tùi án-ni 人佮人ê 關係是真圓纏。Tī 這個中間各人都攏有各人ê 性癖，所以逆意ê 事誌的確是比順意--ê 較濟，若是逐人beh趁自己ê 意思，的確逐家著一人分一搭。總--是che是in 所做bē 到ê 事誌。Tī 久久ê 中間受真濟ê 試煉，自然而然發見這條解救ê 路，就是忍耐吞忍ê 路--lah。有一句俗語講：「有100擺吞忍ê 家內，的確有真大ê 和好。」實在漢族ê 人忍耐ê 性質是真堅固。 |
|
Jím-nāi ê ì-sù ū nn̄g-khoán. Chi̍t-ê sī chiàu téng-bīn só͘ kóng thun-lún ê ì-sù, ū chin bē kham-tit siū ê tāi-chì , ēng kiông kā i siu- -khí-lâi. Iáu chit ê ì-sù sī gâu tòng-kú , kú-kú bô piàn-ōaⁿ khí-thâu só͘ tiāⁿ-tio̍h ê tāi-chì . Hàn-cho̍k ū chit khoán sèng-chit chiah kian-kó͘; tē-it sī tùi siā-hōe ê koan-hē lâi;tē-jī sī tùi hong-thó͘ ê kám-hòa lâi. Tiong-kok ê tē, pêⁿ-tē chiū-sī pêⁿ-tē , liân-sòa kúi-nā chheng-lí lóng bô piàn-ōaⁿ ; soaⁿ chiū-sī soaⁿ , liân-liân kui tōa phiàn; khì-hāu kôaⁿ tio̍h kôaⁿ chin-kú , joa̍h iā-sī joa̍h chin-kú ; lo̍h-hō͘ khí hong lóng ū it-tēng ê sî-kî; che kiò-chò tāi-lio̍k us5eng hong-thó͘ . Tiàm tī chit tiong-kan put-ti put-kak siū i ê kám-hòa, sèng-chit khah bē kip-só, khah gâu tòng-kú ; kóng hó chiū sī gâu jím-nāi ; kóng pháiⁿ chiū-sī thoa-nōa tî-tūn, bô hiat-khì, bô sîn-keng. Tùi hó ê hong-bīan kóng Hàn-bîn-cho̍k ū chit khoán tōa jím-nāi, kap téng-bīn só͘ kóng ū chin hô-pêng ê sim ; só͘-í lâng put-chí tāi-hong tāi phiàn-phek, ū chi̍t-chéng chhiong-iông put-pek ê khì-khài. M̄-kú nā tùi pháiⁿ ê hong-bīn khòaⁿ ,bē-bián sī chin tì-tūn chin nō͘-sèng, nōa-nōa chhin-chhiūⁿ thô͘; hoān-sū bô-iáu bô-kín ê khoán , kò͘-chip chit khoán lóng piàn-khiàu ; pí-phēng chhin-chhiūⁿ Se-iû-kì ê lāi-bīn só͘-ū hit ê ti-ko-chiaⁿ , iōng i ê ti-ko-chhùi , mî-mî teh giâ hit ê chhàu khī-kóe-soaⁿ chi̍t-iūⁿ.
|
忍耐ê 意思有兩款。一個照頂面所講吞忍ê 意思，有真bē 堪tit受ê 事誌，用強kā 伊收--起來。Iáu 一個意思是gâu 擋久，久久無變換起頭所定著ê 事誌。漢族有這款性質chiah 堅固；第1是tùi 社會ê 關係來；第2是tùi 風土ê 感化來。中國ê 地，平地就是平地，連續幾若千里攏無變換；山就是山，連連歸大遍；氣候寒著寒真久，熱也是熱真久；落雨起風攏有一定ê 時期；che 叫做大陸性ê 風土。Tiàm tī 這中間不知不覺受伊ê 感化，性質較bē 急躁，較gâu擋久；講好就是gâu 忍耐；講歹，就是拖爛遲鈍、無血氣、無神經。Tùi 好ê方面講，漢民族有這款大忍耐，佮頂面所講有真和平ê 心；所以人不止大方大片魄，有一種從容不迫ê 氣慨。M̄-kú 若tùi 歹ê 方面看，bē 免是真遲鈍真懦性，爛爛親像塗；凡事無要無緊ê 款，固執這款攏無變竅；比並親像《西遊記》ê 內面所有hit 個豬哥精，用伊ê 豬哥嘴，暝暝teh 舉hit個臭柿粿山一樣。 |
|
Chò Hàn-bîn-cho̍k ê lâng , chhiáⁿ chhì-siūⁿ- -khòaⁿ,tàu-tí lán chit ê gâu jím-nāi ê sèng-chit sī ǹg tó chi̍t-bīn khah chē? Sī khoan-iông gâu pau-hâm thun-lún , á-sī nō͘-sèng , bô sîn-keng bô kám-kak, lâng kā lán phùi-nōa tī bīn-n̍i̍h iā lia̍h-chò sī kā lán hiù phang-chúi; m̄ hān-tiāⁿ m̄-káⁿ chhit- -khí-lâi , tian-tó tàm-thâu kā lâng she ló͘-la̍t. Koh-chài sī sím-mi̍h ū pá-ak , ū chiat-chhò; chi̍t-pái koat-sim ê tāi-chì kàu sí to bô piàn-ōaⁿ , á-sī goán-bé kò͘-chip siú-kiū bô piàn-khiàu, khit-chia̍h pàng lóng bē-lī , Kiù-kèng sī sio̍k tī tó chi̍t-pêng?
|
做漢民族ê 人，請試想看，到底咱這個gâu 忍耐ê 性質是向佗一面較濟？是寬容gâu 包含吞忍，抑是懦性，無神經、無感覺？人kā 咱phùi瀾tī 面--n̍i̍h 掠做是kā 咱hiù芳水；m̄限定m̄敢拭--起來，顛倒tàm 頭kā 人說勞力。Koh再是心神有把握，有節操；一擺決心ê 事誌到死都無變換，抑是頑迷固執守舊無變竅，乞食碗放攏bē 離。究竟是屬tī 佗一爿？ |
|
5. Tiōng si̍t-chāi
|
5. 重實在 |
|
Lán ê thiaⁿ-thâu siông-siông ū kòa Châi-chú-siū ê tōa-chhak. Hó-gia̍h , chē kiáⁿ-sun, tn̂g-hòe-siū , chit saⁿ-hang nā ē lóng chê-pī , lán ê lâng lia̍h án-ni chò tē-it hó-miā, ū hok-khì . Tāi-khài sī khòaⁿ chit saⁿ-hāng chò chi̍t-sì-lâng siāng tōa ê só͘-tit, thang kóng lán ê lâng ji̍t-ji̍t teh khek-khîn khek-khó͘ , to lóng sī ūi-tio̍h che khah-chē ! He! ū chîⁿ, chē kiáⁿ-sun, tn̂g-hòe-siū , ū chit saⁿ-hāng ê só͘-chāi m̄-chāi kúi lâng bô siūⁿ beh ài khàu ? Tāi-ke to sī khòaⁿ che kap i ê sèⁿ-miā chha-put-to pêⁿ-tāng, sui-jiân sī tit bē tio̍h , iáu-kú chiong he ōe tiàm chhak-á kòa-chiūⁿ piah-téng khòaⁿ, to iā put-chí ē siū an-ūi ê khoán-sit. Ò- -ah! Kàu-gia̍h thang giú lâng ê sim-koaⁿ lah, Châi! Chú! Siū!
|
咱ê 廳頭常常有掛財子壽ê大chhak。好額、濟子孫、長歲壽，這3項若會攏齊備，咱ê人掠án-ni 做第一好命，有福氣。大概是看這3項做一世人上大ê 所--得，thang 講咱ê 人日日teh 克勤刻苦，都攏是為著che 較濟！He！有錢、濟子孫、長歲壽，有這3項ê 所在m̄知幾人無想beh ài 到？逐家都是看che佮伊ê 生命差不多平重，雖然是得bē著，iáu-kú 將he畫tiàm chhak仔掛上壁頂看，都也不止會受安慰ê 款式。Ò--ah！夠額thang扭人ê 心肝--lah，財！子！壽！ |
|
Tùi Hàn-bîn-cho̍k ê tiong-kan iáu m̄-bat thiaⁿ-kìⁿ ū chhòng-siat sím-mi̍h chong-kàu. Ū Jû-kàu (Khóng-chú-kàu) , che bē iōng-tit kiò-chò sī chong-kàu; che sī chi̍t-chéng káng tō-tek soat jîn-gī ê kà-sī, chhin-chhiūⁿ ha̍k-hāu ê sian-seⁿ kà-sī ha̍k-seng tio̍h ū hàu, ū jîn-ài, ū lé-só͘ , ū sìn-si̍t ê khoán, lóng sī kà lâng si̍t-si̍t chāi-chāi ê tāi-chì, to sī sè-kan lâng kap lâng chi̍h-chiap ê sū, m̄-bat koan-hē sîn-bêng āu-lâi ê tāi-chì.
|
Tùi 漢民族ê 中間iáu m̄-bat 聽見有創設甚物宗教。有儒教（孔子教），che bē用tit叫做是宗教；che 是一種講道德說仁義ê 教示，親像學校ê 先生教示學生著有孝、有仁愛、有禮數、有信實ê 款，攏是教人實實在在ê 事誌，都是世間人佮人接接ê 事，m̄-bat 關係神明後來ê 事誌。 |
|
Nā-sī chong-kàu tek-khak tio̍h chí-bêng chi̍t-khoán ê sîn-bêng , tio̍h ū keng-tián kì-bêng sîn ê chí-ì á-sī koan-hē sîn ê sū-chek, tio̍h ū it-tēng lé-pài ê gî-sek. Iáu-kú só͘ kà-sī ê tāi-chì khiok m̄-sī lóng bô koan-hē hiān-chāi, chóng -sī lâng sí-liáu ûau ê tāi-chì sī khòaⁿ iáu khah tāng, sī choan-tiōng kóng hit-hō khah bî-biáu khah chhim khah éng-oán ê sū. Só͘-í tùi án-ni khòaⁿ , thang kóng Jû-kàu (Khóng uch5u-kàu) m̄-sī chong-kàu.
|
若是宗教的確著指明一款ê 神明，著有經典記明神ê 旨意抑是關係神ê 事蹟，著有一定禮拜ê 儀式。Iáu-kú 所教示ê 事誌卻m̄是攏無關係現在，總是人死了後ê 事誌是看iáu較重，是專重講hit號較微渺較深較永遠ê 事。所以tùi án-ni 看，thang 講儒教（孔子教）m̄是宗教。 |
|
Ló-chú (Lí-ló-kun) só͘ kóng ê iā-sī chi̍t-chéng ê tiat-ha̍k , bōe iōng-tit kóng sī chong-kàu. Hō͘-lâi ê lâng lia̍h i (Lí-ló-kun) chò Kàu-chú, chhin-chhiūⁿ chit-khoán kiò-chò Tō-kàu . He khí-thâu sī beh gián-kiù chò sian ê hoat-tō͘ , kàu kin-á-ji̍t sòa pìⁿ chò chhin-chhiūⁿ chong-kàu ê khoán-sit. Í-gōa chhin-chhiūⁿ pài Koan-sè-im , Má -chó͘ , Thó͘-tī-kong , á-sī sím-mi̍h Ông-iâ , Hu-jîn-má, che lóng sī chi̍t-chéng chun-kèng eng-hiông gâu lâng ê sim piàn-chiâⁿ- -ê ,kap lán chèng-lâng teh kèng-pài kong-má sī sio-siāng chéng-lūi. Kî-thaⁿ iā ū lâng teh pài tōa-chhiū , tōa chio̍h-thâu , pài ji̍t-thâu pài goe̍h-niû, chhin-chhiūⁿ chit-lūi to bián kóng.
|
老子（李老君）所講--ê 也是一種ê 哲學，bōe 用tit講是宗教。後來ê人掠伊（李老君）做教主，親像這款叫做道教。He起頭是beh 研究做仙ê 法度，到今仔日煞變做親像宗教ê 款式。以外親像拜關帝君、媽祖、土地公抑是甚物王爺、夫人媽，che攏是一種尊敬英雄gâu 人ê 心變成--ê,佮咱眾人teh 敬拜公媽是相像種類。其他也有人teh 拜大樹、大石頭，拜日頭拜月娘，親像這類都免講。 |
|
Chāi Tiong-kok á-sī lán Tâi-oân hiān-sî só͘-ū ê chong-kàu chiū-sī Pu̍t-kàu, Hôe-hôe-kàu, Iâ-so͘-kàu. Chit kúi-chéng m̄-sī Hàn-bîn-cho̍k só͘ chhòng-siat- -ê , lóng sī tùi Gōa-kok thoân-lâi- -ê . Cha̍i̍h-ê chū thoân lâi Tiong-kok í-āu m̄-nā bô khah hoat-ta̍t , tian-tó sī ū khah hūn-loān thè-pō͘ ê khoán-iūⁿ. Hàn-bîn-cho̍k ka-tī bô chhòng-siat chong-kàu . Koh-chài tùi pa̍t-tah thoân- -ê iā bē thang khah hoat-ta̍t, chit-hāng iā chiū chiok-gia̍h thang chèng-bêng Hàn-cho̍k sī tiōng si̍t-chāi , tiōng hiān-sî ba̍k-chiu-chêng ê tāi-chì , bô siūⁿ koan-sim tī chiong-lâi éng-kiú ê kui-kio̍k . Hoān-nā khah hn̄g khah bî-biáu ê chiū khah bô chhù-bī ê khoán-sit. Só͘-í in só͘ hi-bōng- -ê chiū-sī Châi, Chú, Siū . Só͘ kà-sī só͘ gī-lūn ê chiū-sī siu-sin, chê-ka , tī-kok , pêng thian-hā hit-khoán si̍t-si̍t chāi-chāi ê tāi-chì.
|
在中國抑是咱台灣現時所有ê 宗教就是佛教、回回教、耶穌教這幾種m̄是漢民族所創設--ê,攏是tùi 外國傳來--ê。Chiah-e 自傳來中國以後m̄-nā 無較發達，顛倒是有較混亂退步ê 款樣。漢民族家己無創設宗教。Koh再 tùi 別搭傳--ê 也bē-thang 較發達，這項也就足額thang 證明漢族是重實在，重現時目珠前ê 事誌，無想關心tī 將來永久ê 歸局。凡若較遠較微渺--ê 就較無趣味ê 款式。所以in 所希望--ê 就是財、子、壽。所教示所議論--ê 就是修身、齊家、治國、平天下hit 款實實在在ê 事誌。 |
|
Hàn-cho̍k cháiⁿ-iūⁿ chiah hèng tì-tiōng si̍t-chāi neh? Chiàu góa siūⁿ , tē-it sī Tiong-kok ê thó͘-tē thài-tōa , lâng iū-koh sī chin-chē, tì-kàu bān-sū chin ho̍k -cha̍p , chin khoài hun-loān. In-ūi án-ni, hō͘ lâng m̄-káⁿ siūⁿ khah hn̄g ê tāi-chì, chu-jiân sī khah tiōng ba̍k-chiu-chêng . Chhin-chhiūⁿ sio̍k-gú só͘ kóng , 『Khóng-chú-kong m̄-káⁿ siu lâng ê keh-mê-thiap,』hoān-sū to ài hiān-tú-hiān , si̍t-tù-si̍t.
|
漢族怎樣才興致重實在--neh？照我想，第1是中國ê 土地太大，人又koh 是真濟，致到萬事真複雜，真快混亂。因為án-ni，hō͘ 人m̄敢想較遠ê 事誌，自然是較重目珠前。親像俗語所講：「孔子公m̄敢收人ê 隔暝帖」。凡事都ài 現抵現、實抵實。 |
|
Tē-jī hāng hō͘ Hàn-cho̍k khah hàuⁿ si̍t-chāi ê goân-in, chiū-sī ka-cho̍k chè-tō͘; chit ê ka-cho̍k chè-tō͘ ê iû-lâi sī tùi kèng-chó͘ liām-kiū ê su-sióng chhut. Lán ê ka-cho̍k chè-tō͘ ê tiong-sim-tiám sī chāi chè-hiàn chó͘-sian. Tùi án-ni, chū-jiân hêng-tōng chiū khah bōe chū-iû , khah siú-kiū, chó͘-kong á-sī chin-chêng ê lâng só͘ kóng só͘ siat- -ê chiū khah m̄-káⁿ giâu-gî m̄-káⁿ kái-ōaⁿ; hō͘ lâng bô chiu-chhú ê sim-koaⁿ , bô mō͘-hiám ê sèng-chit, kiù-kèng iā-sī kan-ta kiû pó hiān-sî ê pêng-an,m̄-káⁿ koh siūⁿ beh thiam chiong ul5ai ê hok-siū .
|
第2項hō͘ 漢族較hàuⁿ 實在ê 原因，就是家族制度，這個家族制度ê 由來是tùi 敬祖念舊ê 思想--出。咱ê 家族制度ê 中心點是在祭獻祖先。Tùi án-ni，自然行動就較bē 自由，較守舊。祖公抑是進前ê 人所講所設--ê 就較m̄敢蟯疑、m̄敢改換；hō͘ 人無進取ê 心肝、無冒險ê 性質，究竟也是kan-ta求保現時ê 平安，m̄敢koh想beh 添將來 ê 福壽。 |
|
Lán in-ūi tiōng si̍t-chāi kòe-thâu , tì-kàu ha̍k-būn chit hong-bīn m̄-nā bô hoat-ta̍t ,sòa thè-pō͘ chin chē ; ia̍h ji̍t-ji̍t ê seng-hoa̍t sòa chin bô chhù-bī. Phì-lūn tùi chia̍h mi̍h kóng, lán ê lâng khah tiōng hó-chia̍h koh sio̍k,lóng khah bô tì-tiōng hó-khòaⁿ ngá-khì. Lí khòaⁿ , lán ê lâng teh bé-bē lóng sī choan tiōng hit hāng mi̍h ê chē-chió hó-pháiⁿ , lóng khah bô tiōng hit hāng mi̍h ê khòaⁿ-thâu. Pêⁿ-pêⁿ bé chi̍t ê gîn ê piáⁿ lâi kóng; nā-sī Lōe-tē-lâng á-sī Gōa-kok-lâng , in chiū chiong hit ê gîn pheⁿ chit-kak á-sī kúi chiam-chîⁿ chò a̍p-á pau chóa ê hùi-iōng , pau hō͘ i hó-khòaⁿ , bē bak lâ-sâm, in khah hoaⁿ-hí, m̄-kú lán ê lâng chiū m̄-sī án-ni. Bé chi̍t ê gîn, hit ê gîn chiū lóng tio̍h iōng tī piáⁿ- -n̍i̍h, piáⁿ nā ē ke chi̍t-tè sī ke chi̍t-tè hó, pau-phôe lóng bô kò͘, kah-ha̍h iā-sī hó, sin-bûn-chóa iā-sī hó; ū thang pau the̍h kàu chhù , bōe phah-ka-la̍uh chiū hó liáu-liáu . Bān-sū to ū chit khoán ê kheng-hiòng.
|
咱因為重實在過頭，致到學問這方面m̄-nā 無發達，sòa退步真濟；亦日日ê 生活煞真無趣味。譬論tùi 食物講，咱ê人較重好食koh sio̍k,攏較無致重好看雅氣。你看，咱ê 人teh 買賣攏是專重hit 項物ê 濟少好歹，攏較無重hit 項物ê 看頭。平平買1 個銀ê 餅來講；若是內地人抑是外國人，in 就將hit 個銀pheⁿ 一角抑是幾占 錢做盒仔包紙ê 費用，包hō͘ 伊好看，bē 沐 lâ-sâm,in 較歡喜。M̄-kú 咱ê 人就m̄是án-ni。買一個銀，hit 個銀就攏著用tī 餅--n̍i̍h,餅若會加一塊是加一塊好，包皮攏無顧，kah-ha̍h也是好、新聞紙也是好；有thang 包提到厝，bōe 扑ka落就好了了。萬事都有這款ê 傾向。 |
|
Thang kóng tùi chhù-bī chit hong-bīn ê koan-liām , lán ê lâng si̍t-chāi chin bô hoat-ta̍t, su pat-lâng si̍t-chāi sī chin-chē. Chóng-sī che lóng sī tùi lán tì-tiōng si̍t-chāi kòe-thâu só͘ tì lâi- -ê. Góa káⁿ toàn, lán ê hiaⁿ-tī chí-mōe ê tōa pēⁿ-kin sī tī chit-tiám . Hàn-cho̍k chāi kin-á-ji̍t ê sè-kài chiòng bîn-cho̍k ê tiong-kan bē thang khiā tī khah koân ê tē-ūi, tùi lâng thâu-khak kia̍h lóng bē khí , che kui-ē sī tùi chit ê phòa-pēⁿ só͘ tài- -lâi khah chē.
|
Thang 講tùi 趣味這方面ê 觀念，咱ê 人實在真無發達，輸別人實在是真濟。總--是che 攏是tùi 咱致重實在過頭所致來--ê。我敢斷，咱ê 兄弟姊妹ê 大病根是tī 這點。漢族在今仔日ê 世界眾民族ê 中間bē-thang 企tī 較懸 ê 地位，對人頭殼舉攏bē 起，che 歸ē是tùi 這個破病所帶--來較濟。 |
|
Hiaⁿ-tī chí-mōe ! lán thiaⁿ-thâu hit pak Châi,Chú,Siū si̍t-chāi m̄-sī kàu hiah súi ê mi̍h lah. Goān tāi-ke kín-kín pah- -lo̍h-lâi, ia̍h chhiáⁿ tāi-ke cheng-sîn tōa kak-ngō͘ , thâu kia̍h khah koân, ba̍k-chiu khòaⁿ khah hn̄g. Ba̍k-chiu-chêng si̍t-chāi ê tāi-chì bián kóng lán tio̍h khòaⁿ-tāng , chóng-sī chhiáⁿ m̄-thang ūi-tio̍h ba̍k-chêng kín-á-ji̍t ê tāi-chì sòa bē kì-tit bín-á-chài ê kè-bô͘.
|
兄弟姊妹！咱廳頭hit 幅財、子、壽實在m̄是到hiah súi ê 物--lah。願逐家緊緊剝--落來！亦請逐家精神大覺悟，頭舉較懸、目珠看較遠。目珠前實在ê 事誌免講咱著看重，總是請m̄-thang為著目前今仔日ê 事誌煞bē記得明仔再ê 計謀。 |
|
Lán ū chi̍t kù chhiò-khoe ê ōe kóng, 『Lū Tông-pin, kò͘-chhui bô kò͘-sin.』Góa put-chí hoân-ló lán tông-pau ê tiong-kan ū chin-chē Lū Tông-pin ê tô͘-tē , phah-sǹg lán nā m̄ kín-kín hôe-thâu ké-pìⁿ,káⁿ ē hō͘ i tō͘-khí hái-gōa chò sán-sian, bē-thang tiàm tī chit ê sè-kài bûn-bêng ê siā-hōe kap lâng pêⁿ-chē pêⁿ-khiā lah! Hiaⁿ-tī chí-mōe ! tiōng si̍t-chāi sī hó, chóng-sī m̄-thang tiōng kòe-thâu,nā tiōng kòe-thâu, kàu-bóe si̍t-chāi sī ē pìⁿ-chiâⁿ chò khang-khang.
|
咱有一句笑詼ê 話講：「呂洞賓，顧嘴無顧身。」我不止煩惱咱同胞ê 中間有真濟呂洞賓ê 徒弟，扑算咱若m̄緊緊回頭改變，敢會hō͘ 伊渡去海外做sán仙，bē-thang tiàm tī這個世界文明ê 社會佮人平坐平企--lah！兄弟姊妹！重實在是好，總--是m̄-thang 重過頭，若重過頭，到尾實在是會變成做空空。 |
|
Góa chit-tia̍p teh siá chit-phiⁿ-bûn , ū tú-tio̍h chi̍t-chân chhù-bī ê tāi-chì. Góa ê lāu-bú kin-nî 69 hòe, chit-tia̍p i tī thang-á-gōa teh ak kiok-hoe. Góa pàng-lo̍h pit óa-khì khòaⁿ, kiok-hoe í-keng phah chin-chē m̂ tī-teh. Góa chhun-chhiú chiong hiah ê m̄-chiâⁿ-mi̍h ê hoe-m̂ beh kā i liàm tàn-ta̍k, thang hō͘ hoe khui-liáu hó sè-bīn , ia̍h ē khah tōa-lúi . Lāu-tōa-lâng chiong góa ê chhiú kā góa lia̍h-teh kóng, 「Âi- -iô !Bô chhái lâng ê mi̍h , m̄-thang lah. 」Lia̍t-ūi , i sī góa ê sī-tōa-lâng , chóng- sī góa sìn i chit ê sim-su káⁿ ē iōng-tit tāi-piáu lán ê hiaⁿ-tī chí-mōe- -ê . Lán tī chèng-hoe ê tiong-kan iáu-kú kàu tī chit ê khoán , kan-ta khòaⁿ-kìⁿ hoe-m̂ chē lúi chiū hoaⁿ-hí, kā i liàm khí- -lâi chiū m̄-kam, án-ni kiat-kio̍k sī bô hó hoe thang khòaⁿ lah!
|
我這tia̍p teh 寫這篇文，有抵著一層趣味ê 事誌。我ê 老母今年六十九歲，這tia̍p 伊tī 窗仔外teh ak 菊花。我放落筆倚去看，菊花已經扑真濟m̂ tī--teh。我伸手將hiah-e m̄成物ê 花m̂ beh kā 捻tàn-sak，thang hō͘ 花開了好勢面，亦會較大蕊。老大人將我ê 手kā 我掠--teh 講: 「Âi--iô!無采人ê 物，m̄-thang --lah。」列位，伊是我ê 序大人，總--是我信伊這個心思敢會用tit代表咱ê 兄弟姊妹--ê。咱tī 種花ê 中間iáu-kú 到tī 這個款，kan-ta 看見花m̄濟蕊就歡喜，kā 伊捻起--來就m̄甘，án-ni 結局是無好花thang看--lah！ |
