Cha̍p-hāng koán-kiàn_03
|
十項管見_03 |
| Chhòa Pôe-hóe |
蔡培火 |
|
Tē Saⁿ Hāng
|
第三項 |
|
Lūn Siā-Hōe Seng-Oa̍h ê Ì -Gī
|
論社會生活 ê 意義 |
|
1.Kò-jîn kap siā-hōe
|
1. 個人佮社會 |
|
Kò-jîn chiū-sī toaⁿ-sin lâng ê ì-sù.nn̄g ê í-siōng ê toaⁿ-sin lâng chò-hóe khiā-khí ê sî chiū sêng chi̍t ê siā-hōe.Só͘-í thang chai siā-hōe ū chióng-chióng;ka-têng,chong-cho̍k,hiuⁿ-lí,ke-chhī,kok-ka to lóng sī chi̍t-chéng ê siā-hōe.Koh kóng chi̍t kù khah-bêng,siā-hōe chiū-sī nn̄g-ê í-chiūⁿ ê lâng,ūi-tio̍h chit ê bo̍k-tek chò-hóe kiat-ha̍p ê thoân-thé.Chit-kù 『Ūi-tio̍h chi̍t ê bo̍k-tek,』chit kù put-chí tio̍h ài jīn-chin;nā bô bo̍k-tek,sui-jiân ū nn̄g-ê í-chiūⁿ ê lâng tī-teh,iā put-sêng siā-hōe.Koh-chài chiū-sī ū kong-kiōng ê bo̍k-tek,hit ê bo̍k-tek nā-sī sió-sè á-sì bô bêng-láng ,só͘ kiat-chiâⁿ ê siā-hōe iā-sī m̄-chiâⁿ-mi̍h,sī se-sap- - ê.
|
個人就是單身人ê 意思。兩個以上ê 單身人做夥企起ê 時就成一個社會。所以thang 知社會有種種；家庭、宗族、鄉里、街市、國家都攏是一種ê 社會。Koh 講一句較明，社會就是兩個以上ê 人，為著一個目的做夥結合ê 團體。這句「為著一個目的」，這句不止著ài 認真；若無目的，雖然有兩個以上ê 人tī--teh，也不成社會。Koh 再就是有公共ê 目的，hit個目的若是小、細抑是無明朗，所結成ê 社會也是m̄成物，是se-sap--ê。 |
|
Pí-phēng siā-hōe chhin-chhiūⁿ chhù,kò-jîn chiū-sī eⁿ-á,kak-á,chng,thiāu,hit chi̍t lūi.Chhù ài ióng;bián kóng chng,chio̍h,sam-thiāu ài lóng ióng,chóng-sī kan-ta àn-ni bē-iōng-tit;khí hit keng chhù ê bo̍k-tek ài bêng-pe̍k iàu-kín.chhù ê bo̍k-tek,m̄-nā sī beh cha̍h hong-hō͘,hông chúi-hóe;koh-chài tio̍h ài ū thang-hong,ū ōe-seng,ē kham-tit tē-tāng,chiah ê bo̍k-tek nā siūⁿ ū kàu-gia̍h,koh ū bêng-láng ,chū-jiân hiah ê chhâi-liāu tàu-chhēng chiū ē hó-sè,ē tàu-tah;khí-liáu chhù chiū tek-khak chin ióng,chin sù-sī.Siā-hōe kap kò͘-jîn ê koan-hē,si̍t-chāi sī kap che siāng-khoan,ài siā-hōe bûn-bêng chiū tio̍h kò-jîn lóng ū kàu-io̍k,kok-lâng kok sêng chi̍t-chéng ê jîn-châi;ia̍h kò-kò lông ū bêng-pe̍k in ê siā-hōe kiōng-thong ê bo̍k-tek,chit khoán ê siā-hōe khí-thâu chiah ū kian-kò͘.
|
比並社會親像厝，個人就是楹仔、角仔、磚、柱，hit一類。厝ài 勇；免講磚、石、杉柱ài 攏勇，總是kan-ta án-ni bē 用--tit；起hit間厝ê 目的ài 明白要緊。厝ê 目的，m̄-nā 是beh cha̍h 風雨、防水火；koh 再著ài 通風、有衛生，會堪得地動。Chiah-e 目的若想有夠額，koh 有明朗，自然hiah-e 材料tàu-chhēng就會好勢，會鬥搭；起了厝就的確真勇、真舒適。社會佮個人ê 關係，實在是佮che 像款，ài 社會文明就著個人攏有教育，各人各成一種ê 人才；亦個個攏有明白in ê 社會共通ê 目的，這款ê 社會起頭才有堅固。 |
|
2. Cháiⁿ-iūⁿ tio̍h ài ū siā-hōe
|
2. 怎樣著 ài 有社會？ |
|
Lâng cháiⁿ -iūⁿ tio̍h kap lâng chò-hóe kòe-ji̍t, bô, kiám bē iōng-tit? Lâng m̄ kap lâng chò-hóe kòe-ji̍t? Lâng m̄ tiàm siā-hōe seⁿ-oa̍h , khiok m̄-sī choa̍t-tùi be-iōng-tit. sè-kan to ū hit hō chhut-ke lâng (hôe-siūⁿ ); i lóng bô kap sè-kan siā-hōe koan-hē, ka-tī ún-ki chhim-soaⁿ chhiū-nâ ê lāi-té ; sí-ji̍t nā kàu chiah chū án-ni soah. Nā-sī ka-tī kam-goān án-ni chò boán-chiok, khiok iā-sī sûi-ì chò chiū hó.
|
人怎樣著佮人做夥過日？無，敢bē 用--tit？人m̄佮人做夥過日？人m̄ tiàm 社會生活，卻m̄是絕對bē 用--tit。世間都有hit 號出家人（和尚）；伊攏無佮世間社會關係，家己隱居深山樹林ê 內底；死日若到才自án-ni 煞。若是家己甘願án-ni 做滿足，卻也是隨意做就好。 |
|
Chóng-sī chit khoán káⁿ m̄-sī ta̍k-lâng kam-goān- -ê . Kam-goān m̄ kam-goān , chhiáⁿ chi̍t-piⁿ , chiàu-si̍t che-sī tō-lí só͘ m̄ iông-ún ê tāi-chì . Lí khòaⁿ , siat-sú lâng-lâng nā chin-chiáⁿ o̍h chhut -ke lâng ê khoán, chin-chiáⁿ hō͘ i siu-khì chò tô͘ -tē , lâng bô lōa-kú tek-khek lóng tio̍h ài che̍h-chéng . Niū chi̍t-pō͘ kóng, chhin-chhiūⁿ hit khoán ê seng-oa̍h ū sím-mi̍h chhù-bī, ū sím-mi̍h ì-gī , ū sím-mi̍h hó- -chhù thang giú lâng ê sim neh? Kán -tan kóng chi̍t kù, lâng kap lâng chò-hóe kòe-ji̍t , ài tòa siā-hōe seⁿ-oa̍h , che sī lâng ê thian-sèng, sī chêng-lí só͘ eng-kai- -ê.
|
總是這款敢m̄是逐人甘願--ê。甘願m̄甘願，請一邊。照實che 是道理所m̄容允ê 事誌。你看，設使人人若真正學出家人ê 款，真正hō͘ 伊收去做徒弟，人無偌久的確攏著ài 絕種。讓一步講，親像hit 款ê 生活有甚物趣味，有甚物意義，有甚物好--處thang 扭人ê 心neh？簡單講一句，人佮人做夥過日，ài tòa 社會生活，che 是人ê 天性，是情理所應該--ê。 |
|
Se-iûⁿ lâng ū kóng , 『Lâng sī siā-hōe ê tōng-bu̍t .』Chit-kù-ōe chiū-sī kóng lâng iā-sī chi̍t-chéng ê tōng-bu̍t , kap phó͘-thong ê tông-bu̍t koh-iūⁿ ê tiám , chiū-sī ē-hiáu cho͘-chit siā-hōe. Só͘-í thang chai lâng nā-sī pàng-sak siā-hōe , bô khòaⁿ siā-hōe ê sū chò iàu-kín , che sī pōe-hoán chò lâng pún-lâi ê sèng-chek, chit khoán lâng bē-iōng-tit kóng sī 「siā-hōe ê tōng-bu̍t ;」kīn-kīn sī phó͘ -thong ê tōng-bu̍t , chiū-sī kap cheng-seⁿ siāng chéng-lūi.
|
西洋人有講：「人是社會ê 動物」。這句話就是講人也是一種ê 動物，佮普通ê 動物各樣ê 點，就是會曉組織社會。所以thang 知人若是放sak 社會，無看社會ê 事做要緊，che 是背反做人本來ê 性則，這款人bē 用tit講是「社會ê 動物」；近因是普通ê 動物，就是佮精牲像種類。 |
|
Cháiⁿ-iūⁿ tio̍h ài ū siā-hōe? Chiáu téng-bīn só͘ kóng sī tùi lâng ê thian-sèng só͘ iau-kiû- -ê . Án-ni kiám-chhái kóng-liáu khah hūn-hòa, bē thang kàu-gia̍h chheng-chhó ,í-hā ài kí kúi-taím khah ū hêng-thé ê sū lâi pó͘-chiok.
|
怎樣著ài 有社會？照頂面所講是tùi 人ê 天性所要求--ê。Án-ni kiam-chhai講了較渾化，bē-thang 夠額清楚，以下ài 舉幾點較有形體ê 事來補足。 |
|
(A) Thài-kó͘ lán lâng iáu-bōe bûn-bêng ê sî-tāi, in-ūi chia̍h chhēng ê mi̍h bô kàu-gia̍h , só͘-í seⁿ-chhut lâng tio̍h ài sio-cheⁿ sio-chhiúⁿ ê tāi-chì . Tī sio-chhiúⁿ ê tiong-kan bián-kóng sī la̍t khah kiông ê lâng khah-iâⁿ . La̍t ài khah kiông ,chi̍t lâng ê la̍t sī iú-hān, chū-jiân tio̍h ài kap pa̍t-lâng ha̍p chò-hóe. Chit-ê chiū-sī hoat-seng ka-cho̍k chong-cho̍k ê lí-iû. Tùi án-ni ti̍t liân-kiat , ti̍t khoah-tōa , ka-cho̍k bô kàu , chiū siⁿ -chhut hiuⁿ-lí chng-siā , kàu-bóe chiū hián-chhut kok-ka ê cho͘-chit lâi. Che ē thang kóng sī siā-hōe hoat-hian tē-it ê lí-iû.
|
（A) 太古咱人iáu bē 文明ê 時代，因為食穿ê 物無夠額，所以生出人著ài 相爭相搶ê 事誌。Tī 相搶ê 中間免講是力較強ê 人較贏。力ài 較強，一人ê 力是有限，自然著ài 佮別人合做夥。這個就是發生家族宗族ê 理由。Tùi án-ni 直連結、直闊大，家族無夠，就生出鄉里庄社，到尾就顯出國家ê 組織來。Che 會thang 講是社會發現第一ê 理由。 |
|
(B) Koh-chài lâng kap phó͘-thong ê tōng-bu̍t ū chi̍t-tiám tōa bô siāng ê thian-sèng, chiū-sī lâng ū chi̍t-chéng put-sî ài chìn-pō͘ hiòng-siōng ê sim-sèng. Lâng ū chi̍t ê pún-sèng , só͘-í tiāⁿ - tio̍h bô ài tiāⁿ-tiāⁿ kò͘-siú chi̍t-khoán ; nā ū khah tio̍h- -ê , khah hó- -ê , khah súi- -ê, chū-jiân chhut khùi-la̍t khì kiû khì chò. In-ūi án-ni , chū-jiân tio̍h ài kap chē-chē lâng ha̍p khùi-la̍t, bē-iōng-tit lī-khui siā-hōe.
|
（B) Koh 再人佮普通ê 動物有一點大無像ê 天性，就是人有一種不時ài 進步向上ê 心性。人有一個本性，所以定著無愛定定固守一款；若有較著--ê、較好--ê、較súi--ê,伊就出氣力去求去做。因為án-ni，自然著ài 佮濟濟人合氣力，bē用tit離開社會。 |
|
Khah iá-bân ê lâng bē-hiáu kap lâng ha̍p khùi-la̍t , ka-tī iā tio̍h chèng-choh, iā tio̍h khí-chhù , iā tio̍h pháng-chit, iōng chi̍t lâng sió-sió ê lêng -le̍k beh chò chi̍t-pah bān-bān khoán ê tāi-chì ; só͘-í in só͘ chò ê sī chhián-kīn chin m̄-chiâⁿ-mi̍h, kú-kú to lóng bē chìn-pō͘. Bûn-bêng ê lâng chiū m̄-sī án-ni , i ke̍k ài kap lâng ha̍p khùi-la̍t, i só͘ cho͘-chit ê siā-hōe ke̍k chiâu-chn̂g; sū lông kong siong bān-hāng ê tāi-chì lóng ū hun-piat, kok lâng hun-tam i só͘ kiàn-tiông ê sū, chhut-la̍t khì chò khì gián-kiù. M̄ hān-tiāⁿ án-ni , chiū-sī tam-tng siāng khoán chit-gia̍p ê lâng , in iā sī ke̍k gâu chò-hóe chham-siông pí-chiap. Tùi chit-khoán in só͘ chò ê tāi-chì hui-siông khoài chìn-pō͘ , lâng-lâng chiah chiong in só͘ tit-tio̍h chòe-hó ê kiat-kó hiàn-chhut tī siā-hōe , chò siā-hōe chèng-lâng ê lō͘-iong; lâng-lâng lóng sī án-ni chò, só͘-í hit ê siā-hōe ta̍k-lâng to chin khoài chìn-pō͘ , chiah ē chiâⁿ-chò bûn-bêng ê lâng. Só͘-í thang chai ài chò bûn-bêng ê lâng , chiū tio̍h gâu ha̍p chèng-lâng ê khùi-la̍t, chiū-sī ài ū siā-hōe chiah ē ēng-tit.
|
較野蠻ê 人bē 曉佮人合氣力，家己也著種作，也著起厝，也著紡織，用一人小小ê 能力beh 做一百萬萬款ê 事誌；所以in 所做--ê 是淺近真m̄成物，久久都攏bē 進步。文明ê 人就m̄是án-ni，伊極愛佮人合氣力，伊所組織ê 社會極齊全；士農工商萬項ê 事誌攏有分別，各人分擔伊所見長ê 事，出力去做研究。M̄限定án-ni，就是擔當像款職業ê 人，in 也是極gâu 做夥參詳比接。Tùi 這款in 所做ê 事誌非常快進步，人人才將in 所得著最好ê 結果獻出tī 社會，做社會眾人ê 路用；人人攏是án-n i做，所以hit個社會逐人都真快進步，才會成做文明ê 人。所以thang 知ài 做文明ê 人，就著gâu 合眾人ê 氣力，就是ài 有社會才會用--tit。 |
|
(c) Koh kí chi̍t tiám kóng . 『Sam-jū-keng』ê tahû chi̍t-kù kóng , 『Lâng khí-thâu ê sèng-chêng pún sī hó.』si̍t-chāi lâng sī lóng ū liông-sim , ì-ài chò hó. In-ūi lâng ài chīn i ê hó-sim , i tio̍h khì chhōe , khéng siū i ê hó-sim ê tùi-chhiú; nā m̄-sī , i ê hó-sim beh khì chò tiàm tó-ūi leh? Só͘-í tio̍h ài ū siā-hōe , lâng ê liông-sim tùi án-ni chiah ê thang siū an-ùi, ia̍h lâng chiah ē hoa̍t-phoat, chi̍t-sì-lâng chiah ū chin-chiàⁿ ê chhù-bī.
|
（C) Koh 舉一點講：「三字經」ê 頭一句講：「人起頭ê 性情本是好。」實在人是攏有良心，意愛做好。因為人愛盡伊ê 好心，伊著去chhōe,肯受伊ê 好心ê 對手；若m̄是，伊ê 好心beh去做tiàm 佗位--leh？所以著ài 有社會，人ê 良心tùi án-ni 才會thang 受安慰，亦人才會活潑，一世人才有真正ê 趣味。 |
|
Chi̍t-tiám ê tō-lí sī chin chhim , iā sī chò iàu-kín- -ê . Kó͘-chá kàu hiān-kim ê siā-hōe tāi-khài lóng sī chiàu (A) kap (B) hit nn̄g tiám lâi chiâⁿ- -ê khah chē . Che bē thang kóng sī bûn-bêng ê siā-hōe . Nā-sī chin-chiàⁿ bûn-bêng ê siā-hōe , chiū tio̍h chiàu ta̍k-lâng ê tō-tek ì-sek (chiū -sī liōng-sim ) lâi cho͘-chit chiah sī. Lâng ūi-tio̍h ài sit-hêng i ê hó-sim cho͘-chit hó siā-hoe, hō͘ i ê liông-sim ē boán-chiok, che sī chò lâng eng-kai ê pún-hun, iā sī jîn-sè chòe-āu ê bo̍k-tek.
|
這點ê 道理是真深，也是最要緊--ê。古早到現今ê 社會大概攏是照（A）佮（B）hit 兩點來成--ê 較濟。Che bē-thang 講是文明ê 社會。若是真正文明ê 好社會，就著照逐人ê 道德意識（就是良心）來組織才是。人為著ài 實行伊ê 好心組織好社會，hō͘ 伊ê 良心會滿足，che 是做人應該ê 本份，也是人世最後ê 目的。 |
|
3. Siā-hoe cho͘-chit ê pún-siòng
|
3. 社會組織 ê 本相 |
|
Chit sòaⁿ chiâⁿ pò͘, ha̍p lâng chiū sêng siā-hōe . Pò͘ ê hoe-jī ū pah-pah khoán , chóng-sī siā-hōe ê hêng-siōng káⁿ m̄-nā chheng-chheng bān-bān iūⁿ. Siā-hōe cho͘-chit ê khoán-sit si̍t-chai sī ho̍k-cha̍p chì-ke̍k . In-ūi siā-hōe ê hêng-siōng ho̍k-cha̍p kàu án-ni, ū chi̍t pòe nn̄g-chiáⁿ ê lâng seⁿ-chhut chi̍t khoán iàm-sè ê kám-liām kóng , 『Sé-thài bû-siông 』chiū-sī khòaⁿ siā-hōe chhin-chhiūⁿ chúi-pho hui-siông tōng-iâu bô tiāⁿ-tio̍h. Chóng-sī chit-khoán sī khòaⁿ phôe bô khòaⁿ kut só͘ tì- -ê; nā chìn khah chhim kiám-tiám lâi khòaⁿ , chiū tek-khak ē thang khòaⁿ-tio̍h sāi-hōe ê pún-siōng.
|
織線成布，合人就成社會。布ê 花字有百百款，總--是社會ê 形像敢m̄-nā 千千萬萬樣？社會組織ê 款式實在是複雜至極。因為社會ê 形像複雜到án-ni，有一輩軟chiáⁿ ê 人生出一款厭世ê 感念，講「世態無常」。就是看社會親像水波非常動搖無定著。總--是這款是看皮無看骨所致--ê;若進較深檢點來看，就的確會thang 看著社會ê 本相。 |
|
Chhiáⁿ jīn-chin khòaⁿ , pò͘ ê hoe-jī sui-jiân ū chē-chē khoán , chóng-sī chí-ū nn̄g-chéng ê soaⁿ chit chiâⁿ- -ê; chi̍t-chéng sī ti̍t-sòaⁿ ,chi̍t-chéng sī hoâiⁿ-sòaⁿ. Siā-hōe iā sī án-ni . Siā-hōe ê hêng -siōng khòaⁿ-kìⁿ sī chhian-piàn bān-hòa ; m̄-kú nā jīn-chin kā hun-piat , chiū chai put-kò sī 『Lí ,』『Góa ,』chit nn̄g khóaⁿ ê lâng só͘ cho͘-chit ê siā-hōe kiù-kèng sī ū kúi-khoán ? Ia̍h kok-khoán siā-hōe ê koan-hē sī sím-mi̍h khoán-sit ? Koh-chài sím-mi̍h khoán-sit ê sī khah-hó ? Chhiáⁿ tāi-ke gián-kiù khòaⁿ . 『Lí ,』『Góa ,』nn̄g-khoán ê lâng chóng-kóng chiah ū saⁿ -khoán ê koan-hē . Chit saⁿ-khoán ê koan-hē ē thang ēng saⁿ kù-ōe lâi piáu-pe̍k.
|
請認真看，布ê 花字雖然有濟濟款，總--是只有兩種ê 線織成--ê;一種是直線，一種是橫線。社會也是án-ni。社會ê 形像看見是千變萬化；m̄-kú 若認真kā 分別，就知不過是「你」、「我」，這兩款ê 人所組織ê 社會究竟是有幾款？亦各款社會ê 關係是甚物款式？Koh 再甚物款式ê 是較好？請逐家研究看。「你」、「我」兩款ê 人總講才有三款ê 關係。這3款ê 關係會thang 用三句話來表白。 |
|
(1) Lí sī lí, góa sī góa .
|
（1） 你是你，我是我。 |
|
(2) Góa sī góa, lí iā sī góa.
|
（2） 我是我，你也是我。 |
|
(3) Lí sī lí, Góa iā sī lí.
|
（3） 你是你，我也是你。 |
|
Tē-it khoán 『Lí sī lí, góa sī góa .』Chit-khoán koan-hē ê siā-hōe sī siāng bōe hoat-ta̍t ê sî-tāi chiah ū . Hiān-sî chāi A-hui-lī-ka ê iá-bân lâng á-sī lán Tâi-oân ê Soaⁿ-lāi-lâng , chiū sī khiā tī bûn-bêng lâng ê tiong-kan; nā-sī hit-hō siu-ióng iáu-bōe kàu ê lâng , só͘ kiat ê siā-hōe tāi-khài sī chit-khoán. Chit khoán ê siā-hōe sī chhin-chhiūⁿ chi̍t pôaⁿ ê soa, tāi-ke lóng bô koan-liân, put-kò chi̍t-lia̍p chi̍t-lia̍p saⁿ-tha̍h chò chi̍t-tui; nā-sī hong chhoe kàu , chiū chi̍t-lia̍p sòaⁿ chi̍t-lō͘ . Chāi chit-khoán siā-hōe ē giú chèng-lâng ha̍p chò-hóe ê kin-goân , chiū-sī chhut tī ta̍k-lâng ê pún-lêng. (M̄-bián lâng kà, ka-tī ē-hiáu ê châi-lêng ). Phì-lūn kóng , pak-tó͘ iau chiū ka-tī ē-hiáu ài tit-tio̍h mi̍h , tùi-te̍k á-sī gûi-hiám ê tāi-chì kàu chiū ē hiáu kiaⁿ-hiâⁿ siūⁿ beh hông-pī, á-sī ài sek-io̍k , ài thoân kiáⁿ-sun ê io̍k-bōng , che lóng sī pún-lâi chiū ē-hiáu-tit. Iá-bān lâng ê siā-hōe lóng sī chit-khoán pún-lêng kiò in chò-chiâⁿ- -ê. Kok-lâng ê pún-lêng só͘ iau-kiû ê mi̍h nā-sī tit-tio̍h liáu, ia̍h chiū 『Lí sī lí, góa sī góa ;』bô siūⁿ koh kap lâng chò-hóe , bô khòaⁿ siā-hōe chò iáu-kin, kok-lâng chiū kiâⁿ kok-lâng só͘ ài kiâⁿ ê lō͘ .
|
第（1）款，「你是你，我是我。」這款關係ê 社會是人上bē 發達ê 時代才有。現時在A-hui-lī-ka ê 野蠻人抑是咱台灣ê 山內人，就是企tī 文明人ê 中間；若是hit 號修養iáu bē 到ê 人，所結ê 社會大概是這款。這款ê 社會是親像一盤ê 沙，逐家攏無關聯，不過一粒一粒相疊做一堆；若是風吹到，就一粒散一路。在這款社會會扭眾人合做夥ê 根源，就是出tī 逐人ê 本能。（M̄ 免人教，家己會曉ê 才能）。譬論講，腹肚枵就家己會曉ài 得著物，對敵抑是危險ê 事誌到就會曉驚惶想beh 防備，抑是愛色慾，ài傳子孫ê 欲望，che 攏是本來就會曉--tit。野蠻人ê 社會攏是這款本能叫in 做成--ê。各人ê 本能所要求ê 物若是得著了，亦就「你是你，我是我」；無想koh 佮人做夥，無看社會做要緊，各人就行各人所愛行ê 路。 |
|
Khòaⁿ chit khoán sū chò eng-kai ê lâng chiū-sī lī-kí chú-gī ê lâng. Chū kó͘-chá kàu kin-á ji̍t , chāi sè-kài só͘ ū bia̍t-bông ê siā-hōe kok-ka , to lóng sī chit-khoán lī-kí chú-gī ê lâng só͘ kiat-chiâⁿ- -ê. Sui-jiân án-ni chāi chit khoán , 『Lí sī lí, góa sī góa ;』ê siā-hōe iā ū chi̍t hāng hó. In-ūi ta̍k-lâng sī siūⁿ 『Lí sī lí, góa sī góa ;』só͘-í hia bô chò kòe-thâu ê tāi-chì , bô kan-sia̍p lâng , bô sok-pa̍k lâng , iā bô óa-khò lâng, ka-tī chò ka-tī tng, put-chí ū to̍k-li̍p ê hong-khì, iā khah ū pêng-téng ê koan-liam, siā-hōe ê cho͘-chit iā sī khah kán-tan.
|
看這款事做應該ê 人就是利己主義ê 人。自古早到今仔日，在世界所有滅亡ê 社會國家，都攏是這款利己主義ê 人所結成--ê。雖然án-ni 在這款，「你是你，我是我」ê 社會也有一項好。因為逐人是想「你是你，我是我」；所以hia 無做過頭ê 事誌，無干涉人、無束縛人，也無倚靠人，家己做家己當，不止有獨立ê 風氣，也較有平等ê 觀念，社會ê 組織也是較簡單。 |
|
Tē -jī khoán, 『Góa sī góa , lí iā sī góa .』 Chāi chit-khoán ê siā-hōe sī góa chò tiong-sim ê siā-hōe . Góa sī chi̍t lâng , lí sī chèng-lâng ; só͘-í thang chai chit-khoán siā-hōe sī chi̍t lâng chò thâu , chèng-lâng chò kha-chhiú; sī chi̍t lâng koán chèng-lâng ; thang kóng sī choan-chè chú-gī ê siā-hōe . Chāi chit-khoán siā-hōe , tē-it, -- chò thâu ê lâng ài ū si̍t-le̍k chim-chiok; tē-jī , -- tio̍h ū chin giâm ê hoat-tō͘ thang hō͘ kha-chhiú ê lâng siú, chiah ē thang pó pêng-an. Nā m̄-sī chiū tek-khak ē chin loān.
|
第（2）款，「我是我，你是我」。在這款ê 社會是我做中心ê 社會。我是一人，你是眾人；所以thang 知這款社會是一人做頭，眾人做腳手；是一人管眾人；thang 講是專制主義ê 社會。在這款社會，第1，做頭ê 人ài 有實力斟酌；第2，著有真嚴ê 法度thang hō͘ 腳手ê 人守，才會thang 保平安。若m̄是就的確會真亂。 |
|
Tiong-kok chū kó͘-chá kàu hiān-sī ê kok-ka, to lóng sī ēng chit-khoán , 『Góa sī góa , lí iā sī góa .』ê su-sióng lâi cho͘-chit ê khah-chē. M̄-nā Tiong-kok , sè-kài-tiong , kok tāi-khài to iā sī sio̍k chi̍t-khoán . Chāi chit-khoán , kok-ka tek-khak bó pêng-téng , iā bô chū-iû ; nā-sī ū chū-iû chiū-sī kan-ta chi̍t lâng , á-sī chi̍t sió pō͘-hūn ê lâng nā-tiāⁿ.
|
中國自古早到現時ê 國家，都攏是用這款，「我是我，你是我」ê 思想來組織ê 較濟。M̄-nā 中國，世界中ê 國大概都也是屬這款。在這款，國家的確無平等，也無自由；若是有自由就是kan-ta 一人，抑是一小部分ê 人nā-tiāⁿ。 |
|
Chāi chit-khoán siā-hōe sī bô kong-lí iā bô tō -tek ; nā-sī ū, chiū-sī chiong chi̍t lâng á-sī kúi ê lâng ê su-khia chêng-lí , kiông-kiông áu-chhi̍h8 chèng-lâng tio̍h ài sìn, tio̍h chiàu án-ni kiâⁿ. Chóng kóng , chāi chit-khoán siā-hōe , 『kiông-koân chiū-sī kong-lí.』 Ū sè-le̍k ê lâng só͘ kóng ê chiū sī kong-lí , chiū-sī tō-tek lah ! Bān-sū sī phín la̍t ; kûn-thâu-bú khah tōa-lia̍p ê lâng chiū chheng 『Ông 』chheng『Tè ;』sè-lia̍p ê lâng tiāⁿ-tio̍h sī kù-chāi i pâi-pí. In-ūi án-ni , lâng khùi-la̍t bô kàu ê sî chiū lún-khì thun-siaⁿ, sí-sim ho̍k-chiông hàu-sūn. M̄-kú kàu chi̍t-ji̍t si̍t-kó͘ mn̂g nā hoat kàu-gia̍h , i chiū siūⁿ beh poe koân; m̄-nā m̄ hō͘ pa̍t lâng koán , hoán-tńg sòa siūⁿ koán pa̍t lâng . Thang chai chit-khoán ê kok-ka siā-hōe sī put-sî bô pêng-an, put-sî tōa jiáu-loān.
|
在這款社會是無公理也無道德；若是有，就是將一人抑是幾個人ê 私khia 情理，強強拗折眾人著ài 信，著照án-ni 行。總講，在這款社會，「強權就是公理」。有勢力ê 人所講ê 就是公理，就是道德--lah！萬事是品力；拳頭拇較大粒ê 人就稱「王」、稱「帝」；細粒ê 人定著是據在伊排比。因為án-ni，人氣力無夠ê 時就忍氣吞聲，死心服從孝順。M̄-kú 到一日si̍t股毛若發夠額，伊就想beh 飛懸；m̄-nā m̄ hō͘ 別人管，返tńg 煞想管別人。Thang 知這款ê 國家社會是不時無平安，不時大擾亂。 |
|
Nā-sī tek-khak beh pó pêng-an , to̍k-to̍k ū chi̍t-pō͘ , chiū tio̍h chhòng hō͘ ta̍k-lâng gōng-gōng , hō͘ i m̄-bat pòaⁿ-hāng sū. Chhin-chhiūⁿ Bēng Hu-chú só͘ kóng, 『Lâng nā bô kà-sī , m̄-bat tāi-chì , chiū kap khîm-siù tâng chi̍t-iūⁿ.』Nā chhin-chhiūⁿ khîm-siù chiū m̄-bat tāi-gī , iā bē-hiáu phah-sǹg khah chhim khah hn̄g ê tāi-chì , tì-kàu chhin-chhiūⁿ tōa-chúi lâu chhâ , chi̍t lâng sòaⁿ chi̍t tah. Thang hō͘ kûn-thâu-bú khah tōa-lia̍p ê lâng khah hó pâi-pí, khah khoài hē-lo̍h.
|
若是的確beh 保平安，獨獨有一步，就著創hō͘ 逐人憨憨，hō͘ 伊m̄-bat 半項事。親像孟夫子所講，「人若無教示，m̄-bat 事誌，就佮禽獸同一樣。」若親像禽獸就m̄-bat大義，也bē 曉扑算較深較遠ê 事誌，致到親像大水流柴，一人散一tah，thang hō͘ 拳頭拇較大粒ê 人較好排比，較快下落。 |
|
Chîn-sè-hông chiong thiⁿ-kha-ē ê tha̍k-chheh-lâng lóng lia̍h khì tâi, chiong chheh lóng poaⁿ khì sio , chiū-sī án-ni ê chú-ì. Só͘-í thang chai, chèng-lâng nā-sī bô kàu-io̍k , m̄-bat tō-lí , chit khoán 『Góa sī góa , lí iā sī góa .』 ê siā-hōe chiū ē chiâⁿ; ia̍h chit khoán siā-hōe nā chiâⁿ , lâng ê sèⁿ-miā chiū m̄-ta̍t chi̍t chiah káu !
|
秦始皇將天腳下ê 讀冊人攏掠去tâi,將冊攏搬去燒，就是án-ni ê 主意。所以thang 知，眾人若是無教育，m̄-bat 道理，這款「我是我，你也是我」ê 社會就會成；亦這款社會若成，人ê 生命就m̄值一隻狗！ |
|
Khòaⁿ hiān-kim , lán ê ka-têng-lāi iā sī iáu-kú chiàu 『Góa sī góa , lí iā sī góa .』 ê chú-gī teh kiâⁿ. Lí khóaⁿ , chāi lán ê ka-têng lóng sī choan-chè chú-gī ; lāu-pē chi̍t lâng chú-ì chhù-lāi it-chhè ê sū; lāu-pē í-gōa ê lâng , put-lūn lān-bó͘ á-sī kiáⁿ-jî sim-pū , to lóng sī kan-ta phōaⁿ-tôaⁿ tòe-pài. Phì-lūn hāu-siⁿ cha-bó͘-kiáⁿ ê hun-in, chit-hāng sī hau-siⁿ cha-bó͘ -kiáⁿ chi̍t-sì-lâng ê tōa tāi-chì , to iā tio̍h lāu-pē chú-ì; chò kiáⁿ ê lâng kah ná chhin-chhiūⁿ ka-lé ê khoán, kù-chài i thoa-tioh. Ang-bó͘ tī ha̍p-hun hit àm khí-thâu chiah sio-bat. Tāi-ke ū sio ì-ài á-bô , sī tùi hit-tia̍p chiah sio tōng-būn, thang kóng sī mi̍h chia̍h-liáu chiah kóng kè-chîⁿ ê chò-hoat. Lán chiok-gia̍h chai-iáⁿ chit khoán pè-hāi si̍t-chāi sī chin tōa. Koh-chài ta̍k lâng to lóng sī 『Góa sī góa , lí iā sī góa .』 ê chú-gī , khah kiông- -ê chiū chiàm khah iâⁿ ; só͘-í ta-po͘-lâng chiū kóng ,『Ta-po͘-lâng ê tāi-chì sī ta-po͘-lâng chú-ì , cha-bó͘-lâng ê tāi-chì iā-sī ta-po͘-lâng kā i chú-ì.』Tùi án-ni , ta-po͘-lâng chiū ka-tī chú-ì; koh chhōa chi̍t-ê á-sī nn̄g-ê , he̍k-sī saⁿ-ê ; lóng sī phīn i ê khùi-la̍t;cha-bó͘-lâng lóng bē thang kóng sím-mi̍h , kan-ta ē thang tiām-tiām chē chheng-êng chia̍h kàu sí. Tùi chit-khoán , 『Góa sī góa , lí iā sī góa .』ê su-siúⁿ lâi chiâⁿ ê siā-hōe , si̍t-chāi sī thang kiaⁿ . Che kīn-kīn sī kóng lán ê tāi-chì , kap tùi chit-khoán pháiⁿ su-sióng lâi cho͘-chit ê siā-hōe , khiok m̄-sī kan-ta lán chiah ū , kiám-chhái hiān-sî sè-kài khah chē ê siā-hōe to iáu-kú sī chit-khoán.
|
看現今，咱ê 家庭內也是iáu kú照「我是我，你也是我」ê 主義teh 行。你看，在咱ê 家庭攏是專制主義；老父一人主意厝內一切ê 事；老父以外ê 人，不論老母抑是子兒新婦，都攏是kan-ta 伴彈tòe 拜。譬論後生、查某子 ê 婚姻，這項是後生、查某子一世人ê 大事誌，都也著老父主意；做子ê 人假若親像傀儡ê 款，據在伊拖--tioh。翁某tī 合婚hit暗起頭才相bat，逐家有相意愛抑無，是tùi hit tia̍p 才相動問，thang 講是物食了才講價錢ê 做法。咱足額知影這款弊害實在是真大。Koh 再逐人都攏是「我是我，你也是我」ê 主義，較強--ê 就佔較贏；所以查甫人就講「查甫人ê 事誌是查甫人主意，查某人ê 事誌也是查甫人kā 伊主意。」Tùi án-ni，查甫人就家己主意，koh 娶一個抑是2個，或是3個；攏是phīn 伊ê 氣力；查某人攏bē-thang 講甚物，kan-ta 會thang 恬恬坐，清閒食到死。Tùi 這款，「我是我，你也是我」ê 思想來成ê 社會，實在是thang 驚。Che 僅僅是講咱ê 事誌，總是這款無尊重人ê 心肝，佮tùi 這款歹思想來組織ê 社會，卻m̄是kan-ta 咱才有，kiám-chhái現時世界較濟ê 社會都iáu kú 是這款。 |
|
Tē-saⁿ khoán ê siā-hōe cho͘-chit chiu-sī , 『Lí sī lí , góa iā sī lí 』ê koan-hē . Chit-khoán sī chòe-hó chòe chìn-pō͘ . 『Lí 』ê ì-sù chiū-sī chí 『Góa 』chi̍t lâng í-gōa ê chèng-lâng . Só͘-í , 『Góa sī góa , lí iā sī góa .』chit kù-ōe ê ì-sù chiū sī kóng , 『Lín chèng-lâng só͘ ū-ê chhiáⁿ lín chèng-lâng ka-tī tit, góa só͘ ū- -ê iā sī beh hō͘ lín chèng-lâng tit.』Koh ōaⁿ chi̍t kù kóng , 『Lín tāi-ke chhiáⁿ chò lín tāi-ke ê tāi-chì , góa ê tāi-chì góa ka-tī chò , chhiáⁿ lín bián thè góa ; ia̍h lín nā ū ài góa kā lín chò , sui-jiân sī pàng-sak góa ka-tī , góa iā sī hoaⁿ-hí kā lín chò.』 Che chiū-sī chi̍t lâng ka-tī hoaⁿ-hí chò chèng-lâng ê lō͘-ēng, m̄-khéng ūi-tio̍h ka-tī ê tāi-chì kap pa̍t-lâng sio-cheⁿ, iā m̄-khéng ūi-tio̍h ka-tī ê hoaⁿ-hí , bē kì-tit chèng-lâng ê kan-khó͘.
|
第3款ê 社會組織就是「你是你，我也是你」ê 關係。這款是最好最進步。「你」ê 意思就是指「我」一人以外ê 眾人。所以「你是你，我也是你」這句話ê 意思就是講，「Lín眾人所有--ê 請lín 眾人家己--得，我所有--ê 也是beh hō͘ lín 眾人得。」Koh 換一句講，「Lín 逐家請做lín 逐家ê 事誌，我ê 事誌我家己做，請lín 免替我；亦lín 若有ài 我kā lín 做，雖然是放sak 我家己，我也是歡喜kā lín 做。」Che 就是一人家己歡喜做眾人的路用，m̄肯為著家己的事誌佮別人相爭，也m̄肯為著家己ê 歡喜bē 記tit眾人ê 艱苦。 |
|
Chit-khoán su-sióng sī chòe iàu-kín chòe ko-sióng; chóng-sī lâng éng-éng to ài ūi-tio̍h pa̍t-chéng ê bê-he̍k sòa bē kì-tit. Chhin-chhiūⁿ Tiong-kok Khóng-chú kà lâng tio̍h ū jîn-ài . Ìn-tō͘ Sek-khia-hu̍t kà lâng tio̍h ū chû-pi, Iû-thài ê Iâ-so͘ Ki-tok tōa-siaⁿ kiò lâng tio̍h hoán-hóe chōe sio-thiàⁿ . Chit saⁿ lâng só͘ siat ê kà-sī , só͘ kóng ê ōe sui-jiân sī bô siāng, chóng-sī in ê cheng-sîn thang kóng ū kiōng-thong, chiū-sī kà lâng m̄-thang khòaⁿ-tāng ka-tī , tio̍h ài hoaⁿ-hí thè chèng-lâng chò kang. Che chiū-sī 『Góa sī góa , lí iā sī góa .』ê chú-gī, sī kiò lâng-lâng hoaⁿ-hí kòng-hiàn siā-hōe.
|
這款思想是最要緊、最高尚；總是人往往都ài 為著別種ê 迷惑煞bē記--tit。親像中國孔子教人著有仁愛；印度釋迦佛教人著有慈悲；猶太ê 耶穌基督大聲叫人著反悔相疼。這3人所設ê 教示，所講ê 話雖然是無像，總是in ê 精神thang 講有共通，就是教人m̄-thang 看重家己，著ài歡喜替眾人做工。Che 就是「你是你，我也是你」ê 主義，是叫人人歡喜貢獻社會。 |
|
Kiám-chhái ū lâng kóng ,『He kàⁿ tio̍h sèng-jîn chiah chò ē kàu; phó͘-thong lâng káⁿ chò bē lâi? 』Che kiám-chhái ū -iáⁿ sī chin-chió lâng chò ē kàu , chóng-sī lâng nā m̄ ke̍k-le̍k khì chò chit-khoán si̍t-chāi sī chin thang peh-pak. In-ūi lâng nā m̄-sī hoaⁿ-hí án-ni chò, siā-hōe sī toàn-jiân bē thang chiâⁿ, bē thang pó pêng-an . Lán nā chú-sè khòaⁿ chiū chai, nā ū chi̍t ke-kháu á-sī chi̍t hiuⁿ-lí , chi̍t ê kok-ka teh heng-ông ê sî , chit-khoán ê sim sī tek-khek chin ōng-sēng, kiâⁿ chit-khoán tāi-chì ê lâng , tek-khak sī chin-chē ,Ah! Lia̍t-ūi , kiám-chhái lán ê ba̍k-chiu ū-iáⁿ iáu m̄-bat khòaⁿ-kìⁿ chit-khoán lâng, chóng-sī lán ài chai-iáⁿ , lán ê siā-hōe sī í-keng tîm-lûn chin kú , chin kú lah!
|
kiám-chhái有人講：「He 敢著聖人才做會到；普通人敢做bē 來？」Che kiám-chhái有影是真少人做會到，總是人若m̄極力去做這款實在是真thang 擘腹。因為人若m̄是歡喜án-ni 做，社會是斷然bē-thang 成，bē-thang 保平安。咱若仔細看就知，若有這家口抑是一鄉里，一個國家teh 興旺ê 時，這款ê 心是的確真旺盛，行這款事誌ê 人，的確是真濟。Ah！列位，kiám-chhái 咱 ê目珠有影iáu m̄ bat 看見這款人，總--是咱ài 知影，咱ê 社會是已經沈淪真久，真久--lah！ |
