Cha̍p-hāng koán-kiàn_02
|
十項管見_02 |
| Chhòa Pôe-hóe |
蔡培火 |
|
Tē-jī Hāng
|
第二項 |
|
Sin Tâi-oân kap Lô-má-jī ê Koan-hē
|
新台灣佮羅馬字 ê 關係 |
|
1. Sè-kan sī chi̍t tiâu ê tōa khe-lâu
|
1. 世間是一條 ê 大溪流 |
|
Pu̍t-kàu ê khai-ki-chó͘ Sek-khia Jû-lâi ū chi̍t-kù ōe,kóng,：「Chu-hoat bû-siông ,」chiū-sī kóng it-chhè bān-hāng lóng sī put-sî piàn-chhian , bô chi̍t-sî ū tiāⁿ-tio̍h . Chhiáⁿ khòaⁿ , hoe phang ū kúi-sî , goe̍h îⁿ ū lōa-kú neh? Tú-chiah chhut-ji̍t , liâm-piⁿ chiū beh lo̍h-hō͘. Súi-súi ê gín-á-eⁿ , kiám m̄-sī bô lōa-kú chiū beh piàn-chiâⁿ ún-ku kia̍h-koáiⁿ ê lāu-tōa lâng mah?
|
佛教ê 開基祖釋迦如來有一句話，講「諸法無常」。就是講一切萬項攏是不時變遷，無一時有定著。請看，花芳有幾時，月圓有偌久--neh？抵才出日，liâm-piⁿ 就beh 落雨。Súi-súi ê 囡仔嬰，敢 m̄是無偌久就beh變成癮痀舉枴ê 老大人--mah？ |
|
Chhin-chhiūⁿ chit khoán ê khòaⁿ-hoat , khiok sī hō͘ lâng khah ài pi-koan iàm-sè . sè-kan bān-hāng si̍t-chai put-sî teh piàn-chhian, chóng-sī bô tek-khak lóng sī piàn-pháiⁿ. Chiàu góa khòaⁿ , sui-jiân sî koh khah àn-choán piàn, kàu-bòe tiāⁿ-tio̍h sī piàn-hó . Nā-sī kóng kiù-kèng ê tāi-chì sī bî-biáu hō͘ lâng oh-tit toàn ; nā-sī án-ni , góa iáu ē thang kóng chi̍t-kù, lâng tiāⁿ-tio̍h sī hi-bōng sè-kan piàn-chiâⁿ hó, tek-khak sī bô sim-goān hoaⁿ-hí sè-kan piàn-chò pháiⁿ. Sī ,sè-kan put-sî tī-teh piàn,chóng-sī lâng tiāⁿ-tio̍h sī ài sè-kan piàn hó; bān-it nā piàn pháiⁿ, chò lâng tek-khak kan-khó͘ , áu-náu, pûn tōa-khùi.
|
親像這款ê 看法，卻是hō͘ 人較愛悲觀厭世。世間萬項實在不時teh 變遷，總--是無的確攏是變歹。照我看，雖然是koh較án-chóaⁿ變，到尾定著是變好。但是講究竟ê 事誌是微渺hō͘ 人難得斷；若是án-ni，我iáu會thang 講一句：「人定著是希望世間變成好，的確是無心願歡喜世間變做歹。」是，世間不時tī-teh 變，總是人定著是愛世間變好；萬一若變做歹，做人的確艱苦、懊惱、歕大氣。 |
|
Sé-kan bān-hāng teh piàn-ōaⁿ sī chhin-chhiūⁿ khe-chúi tē-teh lâu. Lí khòaⁿ , khe-chúi oang-oang tī-teh lâu, mê-ji̍t to lóng bô ū chhùn-khek ê hioh-khùn. Chóng-sī m̄-thang kóng , Khe-chúi sī it-khì bô hôe-thâu. Tio̍h , khe-chúi sī tùi soaⁿ-téng lâu- -lo̍h-lâi, ti̍t-thàu lâu tùi hái-ni̍h khì. Chhiáⁿ siūⁿ-khòaⁿ , khe-chúi nā-sī it-khì bô hôe-thâu, soaⁿ -téng chóaⁿ-iūⁿ ū hiah chē put-sî to lâu bē liáu? Si̍t-chāi khe-chùi m̄-sī it-khì bô hôe-thâu ; khe-chúi lâu kàu hái-ni̍h ê tiong-kan, tio̍h siū ji̍t-thâu pha̍k-sio , tùi án-ni chúi piàn-chò chúi-ian chhèng-chiūⁿ thiⁿ-téng khì. Chùi-ian tī thiⁿ-téng kìⁿ-tio̍h léng-hong, chiū koh piàn-chiâⁿ chúi ka-la̍uh tùi soaⁿ-téng tē-bīn lâi, che chiū-sī kiò-chòe hō͘ . Só͘-í thang chai , khe-chúi sī tùi soaⁿ-téng lâu-lo̍h hái, chóng-sī kàu hái ē koh chhèng-chiūⁿ soaⁿ , sī án-ni sûn-hoân teh-tńg . sè-kan bān-hāng teh piàn-ōaⁿ , khòaⁿ-chin to chiàu chit ê khoán;sī ū chiàu it-tēng ê lō͘-kèng teh piàn-chhian, tek-khak m̄-sī bô tiāⁿ-tio̍h loān-loān tī-teh ká. Chúi tio̍h kiâⁿ lâu, tio̍h piàn-ōaⁿ chiah bē chhàu, sè-kan bān-hāng iā-sī tio̍h ké-kū ōaⁿ-sin chiah ē ū chìn-pō͘ . Chúi sui-jiân sī chin chheng chin hó , m̄-kú nā-sī chek tī chi̍t só͘-chāi , bô lōa-kú chiū ē piàn lô hoat chhàu-bī .
|
世間萬項teh 變換是親像溪水tī-teh 流。你看，溪水彎彎tī-teh 流，暝日都攏無有寸刻ê 歇睏。總--是m̄-thang 講溪水是一去無回頭。著，溪水是tùi 山頂流--落來，直透流tùi 海--n̍i̍h去。請想看，溪水若是一去無回頭，山頂怎樣有hiah 濟ê 水不時都流bē 了？實在溪水m̄是一去無回頭；溪水流到海--n̍i̍h ê 中間，著受日頭曝燒，tùi án-ni 水就變做水煙chhèng上天頂--去。水煙tī 天頂見著冷風，就koh 變成水ka落tùi 山頂地面來，這就是叫做雨。所以thang知，溪水是tùi 山頂流落海，總--是到海會koh chhèng上山，是án-ni循環teh 轉。世間萬項teh 變換，看真都照這個款；是有照一定ê 路徑teh 變遷，的確m̄是無定著亂亂tī-teh 絞。水著行流、著變換才bē 臭；世間萬項也是著ài 改舊換新才會有進步。水雖然是真清真好，m̄-kú 若是不時積tī 一所在，無偌久就會變濁發臭味。 |
|
Sè-kan sui-jiân sī koh-khah hó ê tāi-chì, nā m̄-sī ē thang kap sîusè pêⁿ-pêⁿ lâi piàn-ōaⁿ , bô lōa-kú iā tek-khak tio̍h ài chiâⁿ-chò kū-siùⁿ bô ha̍p-ēng ê mi̍h. Sè-kan ê teh piàn-chhian tú-tú sī chhin-chhiūⁿ khe-chúi teh lâu, mî-ji̍t to lóng bô hioh-khùn; chúi jú-lâu sī jú-oa̍h jú chheng-khì , sè-kan siā-hōe jú piàn sī jú sin jú chìn-pō͘ . Chúi teh lâu ū chiàu tiāⁿ-tio̍h ê hoat-tō͘ , sè-kan bān-hāng ê piàn-chhian iā-sī ū it-tēng ê chhù-sū , tek-khek bô hit-hō ah-nn̄g kō tùi chio̍h-thâu-phāng chhut-lâi ê tāi-chì.
|
世間雖然是koh較好ê 事誌，若m̄是會thang 合時勢平平來變換，無偌久也的確著ài 成做舊相無合用ê 物。世間ê teh 變遷抵抵是親像溪水teh 流，暝日都攏無歇睏。水愈流是愈活、愈清氣；世間社會愈變是愈新、愈進步。水teh 流有照定著ê 法度，世間萬項ê 變遷也是有一定ê 次序，的確無hit 號鴨卵膏tùi 石頭縫出來ê 事誌。 |
|
2. Tâi-oân ū piàn á-sī bô?
|
2. 台灣有變抑是無？ |
|
Chiáu ba̍k-chiu só͘ ū khòaⁿ-kìⁿ ê lâi kóng, chit jī-cha̍p gōa nî lâi,Tâi-oân sī piàn chin-chē. Khah -chá lâng teh kau-thong oán-lâi lóng sī ēng kha kiâⁿ, ū-tio̍k ê lâng sī chē -kiō khiâ-bé. Taⁿ kàu tó-lo̍h to sī ū hóe-chhia, chū-choán-chhia, chū-tōng-chhia thang chē. Chāi- chêng khah gâu- -ê chi̍t-ji̍t beh cháu chi̍t-pah-gōa phò͘ (10 lí ), chóng-sī hiān-sî chi̍t-ji̍t beh cháu chi̍t-pah-gōa phò͘ sī iōng-īⁿ. Chá ê tō-lō͘ ke-lō͘ lóng sī chhin-chhiūⁿ ke-tn̂g-á oan-oan oat-oat chin sè-thâu; chin pêⁿ-tháⁿ. Chéng ke-lō͘ ê chúi-kau khah bô thong, só͘-í chhàu-chúi chek kui-khut , tì-kàu seⁿ báng seⁿ thâng, hoat to̍k-khì, hō͘ lâng khoài phòa-pēⁿ, hiān-kim tāi-khài ke-chhī lóng ū khui chúi-kau, sì-kè to lóng ta-sang. Éng- tang-sî lóng sī ēng chhàu-iû teh tiám-teng, m̄-nā sī bô kàu kng , si̍t-chāi chin gûi-hiám, chin kāu o͘-ian; chóng-sī chit-tia̍p í=keng ū tiān-teng thang tiám, ám-sî ē thang chiò pí ji̍t-sî koh-khah kng. Kok só͘-chāi ke-chhī ke chin súi, iā ū ke siat kong-hn̂g thang thit-thô, iā ū chin-chē tōa-keng ê chè-thn̂g hōe-siā , ki-khì ê siaⁿ khìn -khòng-háu; chò seng-lí ê hoat-tō͘ iā lóng kap chêng ū koh-o͘N7; ha̍k-hāu iā ū khah chéng-tùn khah chē keng; chò koaⁿ ê lâng iā sī ke khah-chē khah-giâm , chhú-chha̍t-á kiám chin-chē , kiông-kòng-chha̍t ē thang kóng sī í-keng che̍h-chéng liáu.
|
照目珠所看見--ê 來講，這20外年來，台灣是變真濟。較早人teh 交通往來攏是用腳行，有tio̍k ê 人是坐轎騎馬。今到佗落都是有火車、自轉車、自動車thang 坐。才情較gâu--ê 一日也是bē 行過十舖 路，總--是現時一日beh 走100外舖是容易。早ê 道路、街路攏是親像雞腸仔彎彎oat-oat 真細條；現時都攏是真直、真闊、真大條、真平坦。前街路ê 水溝較無通，所以臭水積歸窟，致到生báng、生蟲、發毒氣，hō͘ 人快破病，現今大概街市攏有開水溝，四界都攏礁鬆。往tang 時攏是用臭油teh 點燈，m̄-nā 是無夠光，實在真危險、真kāu 烏煙；總是這tia̍p 已經有電燈thang 點，暗時會thang 照比日--時koh較光。各所在街市加真súi,也有加設公園thang thit-thô͘,也有真濟ê 大間厝thang 看。濟濟所在有大間ê 製糖會社，機器ê 聲khìn-khòng 哮；做生理ê 法度也攏佮前有各樣；學校也有較整頓、較濟間；做官ê 人也是加較濟、較嚴，鼠賊仔減真濟，強賊 會thang 講是已經絕種--了。 |
|
The̍h hiān-chāi ê Tâi-oân lâi pí-kàu éng-pái, ū piàn-chhian ê só͘-chāi sī chin-chē . Ia̍h só͘ ū piàn-liáu ê sī hó-pháiⁿ chham-chhi, khiok m̄-sī lóng-chóng thang kiong-hí. Hó-pháiⁿ chhiáⁿ bô-lūn , kan-ta chhiáⁿ siūⁿ-khòaⁿ chiah ê só͘ ū piàn-ōaⁿ ê tiám sī tùi àn-chóaⁿ lâi? Put-lūn hō͘ siáⁿ lâng kóng, phah-sǹg káⁿ bô lâng beh kóng sī tùi lán Pún-tó-lâng ê sim-lāi kek chhut-lâi,á-sī tùi lán ê chhiú lâi chō-chiâⁿ. Kiàn-siàu ah! Lán m̄-nā bē-hiáu-tit ka-tī kek-chhut chit hō , liân o̍h lâng , tòe lâng ê khoán-iūⁿ lán to sī bē-ē. Siat-sú mài-tit pa̍t-lâng kap lán chhap, chiong hiān-sî chāi lán Tâi-oân tó-lāi só͘ ū it-chhè ê si-siat ta̍k-hāng ê ki-koan pàng hō͘ lán lâi chiáng , lán bô châi-tiāu thang chiáng-lí hó-sè , che sī khòaⁿ hiān-hiān ê sū, phah-sǹg m̄-bián lōa-kú ē thè kàu kap it-jī-cha̍p nî chêng sio-siāng.
|
提現在ê 台灣來比較往擺，有變遷ê 所在是真濟。亦所有變了ê 是好歹參差，卻m̄是攏總thang 恭喜。好歹且無論，kan-ta請想看chiah-e 所有變換ê 點是tùi án-chóaⁿ來？不論hō͘ 啥人講，扑算敢無人beh 講是tùi 咱本島人ê 心內激--出來？抑是tùi 咱ê 手來造成。見笑--ah！咱m̄-nā bē 曉得家己激出這號，連學--人，tòe--人ê 款樣咱都是bē-會。設使mài 得別人佮咱chhap，將現時在咱台灣島內所有一切ê 施設、逐項ê 機關放hō͘ 咱來掌，咱無才調thang 掌理好勢，這是看現現ê 事，扑算m̄免偌久會退到佮一、二十年前相像。 |
|
M̄-sī góa ài bú-jio̍k ka-tī , si̍t-chāi sī chi̍t-ê khoán, ka-tī o-ló to iā sī bô lō͘-ēng. Só͘-í tio̍h bêng-pe̍k; Tâi-oân sui-jiân sī ū piàn-chhian, che sī lâng chò hō͘ lán- -ê, m̄-sī chhut chū lán ê châi-tiāu. Tùi án-ni tio̍h kóng, 「Tâi-oân sī bô piàn khah tio̍h .」 Sè-kan sî-sî teh piàn , pa̍t-âng khek-khek lóng ū teh ōaⁿ-sin , chóng-sī lán iáu-kú sī chiàu jī-saⁿ-cha̍p nî chêng ê thâu-bīn. In-ūi án-ni tāi-ke tio̍h pí éng-pái khah kan-khó͘ , khah bô chhù-bī sī eng-kai. Â i- -ah! Tâi-oân ū piàn-sin , chóng-sī tāi-ke to sī jú kiò khó͘ ! Sin- -ê sī m̄-bat, kū- -ê iū sī chha-put-to teh-beh bē-kì-tit. Ba̍k -chiu kim-kim khòaⁿ pa̍t-lâng phiau-phiau-phiat-phiat teh oa̍h-tāng, m̄-kú ka-tī chhin-chhiūⁿ phòaⁿ-pēⁿ -lâng ; ài beh tòe lâng tiô kha sī khiā bē chāi, beh o̍h lâng pí chhiú iū kia̍h bē khí; siūⁿ beh thàn lâng ê chhùi-bóe chhiùⁿ , m̄-kú nâ-âu ta-ta, chhùi-chi̍h8 bē tín-tāng . Hòng-kiam iû-koh siông-siông tú-tio̍h chok-gia̍t ê gín-ná, á-sī bô thian-liông ê ok-han beh khi-hū. Âi- -ah! Tāi-ke cháiⁿ-iūⁿ m̄-tio̍h ài pûn-khùi?
|
M̄ 是我愛侮辱家己，實在是這ê 款，家己o-ló 都也是無路用。所以著明白；台灣雖然是有變遷，這是lâng 做hō͘ 咱--ê,m̄是出自咱ê 才調。Tùi án-ni著講：「台灣是無變較著」。世間時時teh 變，別人刻刻攏有teh 換新，總--是咱iáu-kú是照二、三十年前ê 頭面。因為án-ni逐家著比往擺較艱苦，較無趣味是應該。Âi--ah！台灣有變新，總是逐家都是愈叫苦！新--ê 是m̄-bat，舊--ê 又是差不多teh-beh bē記--tit。目珠金金看別人phiau-phiau phiat-phiat teh 活動，m̄-kú 家己親像破病人；ài beh tòe 人tiô腳是企bē-chāi,beh 學人比手又舉 bē 起；想beh趁人ê 嘴尾唱，m̄-kú 嚨喉礁礁、嘴舌bē 振動。況兼又koh 常常抵著作孽 ê囡仔，抑是無天良ê 惡漢beh 欺負。Ai--ah！逐家怎樣m̄著ài 歕氣？ |
|
3. Kiù-kèng sī bô tha̍k bô kà só͘ tì- -ê
|
3. 究竟是無讀、無教所致--ê。 |
|
Tāi-ke hian-sî ê cho-gū,kiù-kèng siūⁿ-chin , sī in-ūi kú-nî kàu-hòa bô heng, sit-liáu kà-sī só͘ tì- -ê, hō͘ kàu-hòa chiah-n̍i̍h soe-th3 ê goân-in sǹg-lâi sī chin-chē. Hoat-tō͘ siat-liáu m̄-hó iā sī ū , ia̍h ū chi̍t-pō͘ ê lâng ài chèng-lâng gōng, ka-tī thang choan-koân, iōng chióng-chióng ê chhiú-tōaⁿ teh chó͘-gāi iā sī ū. Chóng-sī chòe-tōa ê pó-pòe , kan-ta ūi-tio̍h ba̍k-chêng ê chia̍h-pn̄g chhut-la̍t, khòaⁿ tha̍k-chheh káng-kiù ê sū chò ke- -ê, lia̍h-chò sī khang-liáu kang.
|
逐家現時ê 遭遇，究竟想真，是因為久年教化無興，失了教示所致--ê。Hō͘ 教化chiah-n̍i̍h 衰退ê 原因算來是真濟。法度設了m̄好也是有，亦有一部ê 人ài 眾人憨，家己thang 專權，用種種ê 手段teh 阻礙也是有。總--是最大ê 原因是在眾人bē曉教育ê 寶貝，kan-ta 為著目前ê 食飯出力，看讀冊講究ê 事做加--ê,掠做是空了工。 |
|
Lán pún-lâi ê sèng-chit sī khah tì-tiōng si̍t-chāi , khah kò͘ ba̍k-chiu-chêng; bān-hāng to sī ài chin-tú-chin si̍t-tú-si̍t , lóng sī tiōng iat-le̍k, tó͘ thian-un nā-tiāⁿ . Khah chē sī sìn, kóng , lâng beh chiūⁿ-koân chhut-sin m̄-bián tek-khak ài tha̍k-chheh; só͘-í ū chi̍t-kù ōe kóng ,「Liû Hāng goân-lâi sī put tho̍k-su.」 sī kóng Hàn-tiâu ê khai-ki-chú Lâu Pang kap Chhó͘ Pà-ông Hāng Ú ; chit3 pòe ê lâng lóng bô tha̍k-xhheh, in to iā ē peh hiah koân , chò hiah tōa ê tāi-chì, Che sī kó͘-chá ê sū-chek, tī chèng lâng lóng sī gû-gōng m̄-bat sím-mi̍h ê sî-tāi , kiám-chhái ē iōng-tit ; chāi kín-á-ji̍t bān-it nā-sī iáu-kú ū lâng án-ni sìn , chiū-sī chin khó-lîn. Sî-tāi í-keng bô sio-siāng, hiān-sî sī ha̍k-būn ê sî-tāi, kīn-kīn iōng chi̍t-lāng ê iat-le̍k keng-giām sī toàn-jiân bē thang chò sím-mi̍h, si̍t-chāi sī oh-tit khiā ē-chāi thang kòe-ji̍t..
|
咱本來ê 性質是較致重實在，較顧目珠前；萬項都是ài 真抵真、實抵實，攏是重閱歷，賭天運nā-tiāⁿ。較濟是信，講，人beh上懸出身m̄免的確ài 讀冊；所以有一句話講：「劉項原來不讀書」，是講漢朝ê 開基祖劉邦佮楚霸王項羽；這輩ê 人攏無讀冊，in 都也會peh hiah懸，做hiah 大ê 事誌。這是古早ê 事蹟，tī 眾人攏是愚憨m̄-bat 甚物ê 時代，kiám-chhái 會用--tit；在今仔日萬一若是iáu-kú 有人án-ni 信，就是真可憐。時代已經無相像，現時是學問ê 時代，僅僅用一人ê 閱歷經驗是斷然bē-thang 做甚物，實在是難得企會chāi thang過日。 |
|
Khah-chá sī kò-jîn chú-gī ê sî-tāi, bān-sū lóng sī tùi ka-tī chi̍t-lâng lâi phah-sǹg, lóng sī chi̍t-lâng tùi chi̍t-lâng ê chò-hoat ; só͘-í khah chē tio̍h pîn chū-kí ê khùi-la̍t ; iōng ka-tī ê chú-koat choan-toàn. Phì-lūn tùi chò seng-lí ê hong-bīn kóng, khah-chá lóng sī chi̍t-lâng chi̍t-lâng ka-tī chò, ta̍k-hāng chin kán-tan , kok-lâng ê khùi-la̍t to sī ū hān-liōng , só͘-í chi̍t-lâng tú chi̍t-lâng ê su-iâⁿ cheng-chha sī bô lōa-chē. Hiān-sî í-keng m̄-sī chit-khoán ê chò-hoat; hiān-sî sī kiōng-tông hia̍p-le̍k ê sî-tāi, só͘-í seng-lí iā sī ha̍p chèng-lâng ê khùi-la̍t teh chò. Lí khòaⁿ, hiā-sî ū ke chin-chē khoán ê sin ki-koan , ū kiò-chò sím-mi̍h hōe-siā , sím-mi̍h gêng-hâng , lóng sī iōng tu-sek ha̍p chē-chē kó͘-tu teh chò, pún-chiâⁿ sī chin-chiàⁿ tōa, seng-lí sī chò hui-siông khoah, i ê khùi-la̍t bô hān-liōng . Sio̍k-gú kóng, 「Sio-kap bí , chú ū chhun.」In-ūi pún tōa , siau-lō͘ tōa ,só͘-í mi̍h-kiāⁿ ē-thang téng-chin koh-chài sio̍k . M̄-nā án-ni , iáu-ku ē-thang an-pâi i ê tiàm-lāi chin súi , ē giú lâng-kheh ê ba̍k-chiu , iā ē-thang siat-pī chē-chē hāng hō͘ lâng-kheh hoaⁿ-hí.
|
較早是個人主義ê 時代，萬事攏是tùi 家己一人來扑算，攏是一人 tùi 一人ê 做法；所以較濟著憑自己ê 氣力，用家己ê 主決專斷。譬論tùi 做生理ê 方面講，較早攏是一人一人家己做，逐項真簡單，各人ê 氣力都是有限量，所以一人抵一人ê 輸贏增差是無偌濟。現時已經m̄是這款ê 做法；現時是共同協力ê 時代，所以生理也是合眾人ê 氣力teh 做。你看，現時有加真濟款ê 新機關，有叫做甚物會社、甚物銀行，攏是用株式合濟濟股株teh 做，本錢是真正大，生理是做非常闊，伊ê 氣力無限量。俗語講：「相佮米，煮有偆」。因為本大、銷路大，所以物件會thang 頂真koh 再俗。M̄-nā án-ni，iáu-kú 會thang 安排伊ê 店內真súi,會扭人客ê 目珠，也會thang 設備濟濟項hō͘ 人客歡喜。 |
|
Góa ê ba̍k-chiu só͘ ū chhin khòaⁿ-kìⁿ siāng-tōa khám ê bûn-chhī seng-lí-tiàm, kan-ta hit-keng tiàm ê chhù, sī khí sì gō͘ bah-ban gîn, sī la̍k chàn ê iûⁿ-lâu , lāi-bīn ê pho͘-sait oán-jiân chhin-chhiūⁿ ông-kiong, tiàm-lāi tōa-sió ê hóe-kì ta-po͘ cha-bó͘ chóng-kiōng chheng-gōa lâng. Lāi-bīn ū í thang hō͘ lâng-kheh the-tó, iā chin-chē cha-bó͘-gín-ná teh phâng-tê , iā ū hoe-hn̂g thang hō͘ lâng-kheh sióng-goán, iā ū lâng teh chàu-ga̍k chò-hì hō͘ lâng-kheh thiaⁿ khòaⁿ. Ia̍h lâng-kheh nā pak-tó͘ iau iā ū thang hō͘ i bé-chia̍h , m̄-bián koh cháu khì pa̍t-tah. Nā joa̍h ê sî ū thang chhit-bīn iā tian-hong thang liâng, lâng-kheh ê saⁿ seng-soa ū lâng thang kā i chhit. Lâng-kheh só͘-bé ê mi̍h m̄-bián ka-tī the̍h , nā kā i kau-tài , ū chū-tōng-chhia á-sī hóe-chhia thang kā lâng chài kàu chhù. Nā-sī khah-hn̄g- -ê , sûi-sî ē-thang kā lán kià iû-piān ūn-sàng kàu lán tau; put-lūn lí kau-koan chē-chió to lóng sī chit-khoán ê saⁿ khoán-thāi. Chhin-chhiūⁿ chit-khoán ê chò-hoat, chi̍t-lâng ê sió seng-lí beh tòng thài-ē thang chāi, tiāⁿ-tio̍h ài tó-tiàm! Chóng-sī chit-hō seng-lí m̄-sī hoah-chò chiū sûi-sî ē-thang-chò , tio̍h bat chin-chē hong-bīn ê tāi-chì, tio̍h ha̍p chin-chē lâng sio-kap iok-sok teh chò, só͘-í tek-khak tio̍h ū chéng-chéng ê kui-kí , tio̍h bêng-pe̍k hoat-lu̍t chiah chò ē thang sì-chiàⁿ.
|
我ê 目珠所有親看見上大坎ê 門市生理店，kan-ta hit 間店ê 厝，是起四、五百萬銀，是六層ê 洋樓，內面ê 鋪設宛然親像王宮，店內大小ê 伙計，查甫、查某總共千外人。內面有伊thang hō͘ 人客the 倒，也真濟查某囡仔teh 捧茶；也有花園thang hō͘人客賞玩、也有人teh 奏樂做戲hō͘ 人客聽看。亦人客若腹肚枵也有thang hō͘ 伊買食，m̄免koh 走去別tah。若熱ê 時有thang 拭面，也電風thang涼，人客ê 衫eng 沙有人thang kā 伊拭。人客所買ê 物m̄免家己提，若kā 伊交代，有自動車抑是火車thang kā 人載到厝。若是較遠--ê,隨時會thang kā咱寄郵便運送到咱兜；不論你交關濟少都攏是這款ê 相款待，親像這款ê 做法，一人ê 小生理beh 擋thài 會thang 在，定著ài倒店！總--是這號生理m̄是喝做就隨時會thang 做，著bat 真濟方面ê 事誌，著合真濟人ê 智識，才做會thang 來。這款是真濟人相佮約束teh 做，所以的確著有種種ê 規矩，著明白法律才做會thang 四正。 |
|
Iū-koh kau-koan sī chin khoah , hâng-chêng ài cheng-thong , chū-jiân phoe-sìn oán-lâi sī chin chia̍p, só͘-í m̄-nā ka-tī ê bûn-jī tio̍h ài bat, pa̍t kok ê ōe kap bûn to lóng ài cheng-thong. Siàu-ba̍k chin-chē chin cha̍p, tio̍h cháiⁿ-iūⁿ kì chiah ē bêng-pe̍k, chîⁿ-gîn tio̍h cháiⁿ--iūⁿ ūn-choán chiah ē liû-thong , tiàm-lāi ê só͘-hùi tio̍h án-chóaⁿ iōng chiah ē chiat-iok, che iā m̄-sī chi̍t lâng só͘ siūⁿ ē kàu . Tùi chit kúi tiám siūⁿ iā chiū thang chai, hiān-chāi beh chò seng-lí , tio̍h ài ū ha̍k-būn tio̍h tha̍k-chheh, tio̍h chai-iáⁿ chē-chē gâu-lâng só͘ keng-giām só͘ iat-le̍k só͘ gián-kiù ê kiat-kó , chiong hiah-ê the̍h lâi chò chham-khó, án-ni hiān-sî ê seng-lí chiah chò ē lâi , iā chiah ē sêng-kong. Chò seng-lí í-gōa bô-lūn sī choh-si̍t, á-sī chò kang , chāi hiān-sî to lóng tio̍h tha̍k-chheh, ū ha̍k-būn, chiah ē thang kap lâng pêⁿ chē khiā.
|
又koh 交關是真闊，行情ài 精通，自然批信往來是真捷，所以m̄-nā 家己ê 文字著ài bat，別國ê 話佮文都攏ài 精通。數目真濟、真雜，著怎樣記才會明白？錢銀著怎樣運轉才會流通？店內ê 所費著án-chóaⁿ用才會節約？Che 也m̄是一人所想會到。Tùi 這幾點想也就thang 知，現在beh 做生理，著ài 有學問、著讀冊，著知影濟濟gâu 人所經驗、所閱歷、所研究ê 結果，將hiah-e 提來做參考，án-ni 現時ê 生理才做會來，也才會成功。做生理以外無論是做穡抑是做工，在現時都攏著讀冊、有學問，才會thang 佮人平坐企。 |
|
Lūn lâng tha̍k-chheh gián-kiù ha̍k-būn ū nn̄g-khoán ê bo̍k-tek. Chi̍t khoán sī beh hō͘ lâng ê phín-sèng chiâu-chn̂g , koh chi̍t hāng sī beh hō͘ lâng tit-tio̍h chò-kang ppān-sū ê châi-lêng. Bēng Hu-chú kóng, 「Tha̍k-chheh bô pa̍t-hāng , kan-ta sī beh kiû só͘ phah-m̄ -kìⁿ liáu ê liông-sim tò-tńg-lâi,」chiū-sī beh hō͘ lâng ê phín-sèng chiâu-chn̂g ê ì-sù, che sī tha̍k-chheh tē-it ê bo̍k-tek. Chóng-sī khah chē lâng bô siūⁿ kàu chit-tiám, kóng tha̍k-chheh sī beh thàn-chîⁿ , chò koaⁿ . Thàn-chîⁿ , chò koaⁿ , chò tāi-chì , che sī sio̍k kī-su̍t châi-lêng ê hong-bīn, sī tha̍k-chheh káng-kiù ha̍k -būn tē-jī ê bo̍k-tek, khah-chá sī kan-ta khòaⁿ tāng tī chit-tiám, che sī khah phian ê khòaⁿ-hoat. Lâng kan-ta hō͘ lāu-bó seⁿ- -chhut-lâi sī bô chiâu-chn̂g , sī chi̍t ê lâng ê chho͘-phoe nā-tiāⁿ , tek-khak tio̍h koh káng-kiù ha̍k-būn ,chai-iáⁿ chin-chē gâu-lâng ê só͘ siūⁿ só͘ kiâⁿ, thang hō͘ lán ê thâu-náu oa̍h-tāng sim-su bêng-pe̍k, hō͘ lán ē-hiáu chò kang pān-sū ê hoat-tō͘, khí-thâu chiah ē sǹg-tit sī chiâu-chn̂g. Chāi lán Tâi-oân chiông-chiân kàu-io̍k lóng bô heng, ha̍k-būn lóng sit-tūi, che lóng sī tùi lán tāi-ke ka-tī kap lán ê chó͘-sian khah chē bô bêng-pe̍k ha̍k-būn ê chin ì-gī ,bē hiáu-tit sî-sè ê piàn-chhian só͘ tì- -ê.
|
論人讀冊研究學問有兩款ê 目的。一款是beh hō͘ 人ê 品性齊全，koh一項是beh hō͘人得著做工、辦事ê 才能。孟夫子講：「讀冊無別項，kan-ta 是beh 求所扑m̄見ê 良心倒轉來」，就是beh hō͘ 人ê 品性齊全ê 意思，這是讀冊第一個目的。總--是較濟人無想到這點，講讀冊是beh 趁錢、做官。趁錢、做官、做事誌，che是屬技術才能ê 方面，是讀冊講究學問第2個目的，較早是kan-ta看重tī 這點，che 是較偏ê 看法。人kan-ta hō͘ 老母生--出來是無齊全，是一個人ê 初胚nā-tiāⁿ，的確著koh 講究學問，知影真濟gâu 人ê 所想所行，thang hō͘ 咱ê 頭腦活動、心思明白，hō͘ 咱會曉做工、辦事ê 法度，起頭才會算得是齊全。在咱台灣從前教育攏無興，學問攏失墜，這攏是tùi 咱逐家家己佮咱ê 祖先較濟無明白學問ê 真意義，bē 曉得時勢ê 變遷所致--ê。 |
|
Lia̍t ūi hiaⁿ -tī chí -mōe ,sî -sè í -keng piàn - ōaⁿ liáu .khah-chá sī chi̍t - lâng tùi chi̍t- langteh5 chò-sū ,sī kò -jîn chú -gī ê sî- tāi ,hiān- kim sī chèng- lâng tùi chèng- lâng ,thoân - thé tùi thoân - thé sī hia̍p- tông chú- gī ê si-tāi .khah - chá sī chi̍t -lâng gâu ,chèng- lâng gōng ; chi̍t -lâng tì- ìm chèng- lâng ,chi̍t- lâng ho͘-hat chèng- lâng;sī eng - hiông chú - gī , si choan-chè chú - gī ê sî - tāi; hiān - kim si chèng - lâng gâu, chèng - lâng ióng;kong - ke chò, kong - ke siu, iōng chē lâng ê hó, chè - chí chèng - lâng ê pháiⁿ , sī bîn -chiòng chú - gī, bîn - pún chú - gi ê sî - tāi.Khah chá sī sûi- piān ài, sûi - piān thang chò, kok lâng ē-thang phah kok-lâng ê sǹg , si chū-jiân chù-gi hòng- jīm chú-gī ê sî - tāi; hiān-kim sī ū jīn-tēng chi̍t ê kong-ke ê phiau- chún, kong-ke ê kui-kí , kong-ke tio̍h ài siú;chiū - sī lí - sióng chú-gi, hoat - tī chú - gī ê sî - tāi. Chóng - kóng chi̍t kù, chá - chêng sī chi̍t - lâng chi̍t - lâng ka - tī oa̍h ê chò - hoat; hiān - kim sī piàn - chiâⁿ chi̍t - lâng ha̍p chèng -lâng. Chò - hóe oa̍h ê chò - hoat.Thang chai chāi hiān - kim ê sî - sè, chi̍t - lâng kap chèng - lâng sī chin tōa ū koan-hē, só-i chi̍t -lâng bē -thang chiàu ka-tī ê phah-sǹg, tio̍h chai-iáⁿ chèng -lâng ê tāi -chi ; tio̍h bat chin khoah, só -í tio̍h ū ha̍k-būn, ū tì-sek chiah ē ēng-tit.Taⁿ lán tāi-ke chai,lán Tâi-oân ê hū-jîn-lâng kiám m̄-sī ba̍k-chiu lóng m̄-bat 「It -- jī 」sī chi̍t -oe̍h mah？Ia̍h ta- po͘-lâng kúi lâng ū tha̍k-chheh neh？Ai-- ah！Sî -sé piàn liáu-liáu!Lán tāi-ke iáu -kú sī ba̍k-chiu o͘ -àm --ê khah chē.Án -ni khòaⁿ, tāi-ke cháiⁿ - iūⁿ m̄ -bián kan-khò͘ ē ēng-tit！Lán si̍t-chāi sī sit kà -sī, lán ê thâu-khak-óaⁿ lāi sī lóng khang-khang.Tâi-oân hiān-kim sī chāi tì-sek ki-hng ê sî -chūn lah！
|
列位兄弟姊妹，時勢已經變換了。較早是一人tùi 一人teh 做事，是個人主義ê 時代，現今是眾人tùi 眾人、團體tùi 團體，是協同主義ê 時代。較早是一人gâu,眾人憨；一人致蔭，一人呼hat 眾人；是英雄主義、是專制主義ê 時代；現今是眾人gâu、眾人勇；公家做、公家收，用濟人ê 好，制止眾人ê 歹，是民眾主義、民本主義ê 時代。較早是隨便ài,隨便thang 做，各人會thang 扑各人ê 算，是自然主義、放任主義ê 時代；現今是有認定一個公家ê 標準、公家ê 規矩，公家著ài 守；就是理想主義、法治主義ê 時代。總講一句，早前是一人一人家己活ê 做法；現今是變成一人合眾人做夥活ê 做法。Thang 知在現今ê 時勢，一人佮眾人是真大有關係，所以一人bē-thang 照家己ê 扑算，著知影眾人ê 事誌；著bat 真闊，所以著有學問，有智識才會用--tit。今咱逐家知，咱台灣ê 婦人人敢m̄是目珠攏m̄-bat「一--字」是一劃--mah？亦查甫人幾人有讀冊neh？Âi--ah！時勢變了了！咱逐家iáu-kú 是目珠烏暗--ê 較濟。Án-ni 看，逐家怎樣m̄免艱苦會用--tit！咱實在是失教示，咱ê 頭殼碗內是攏空空。台灣現今是在智識飢荒ê 時陣--lah！ |
|
4.Taⁿ tio̍h kín-kín phó͘ -ki̍p lô-má-jī!！
|
4. 今著緊緊普及羅馬字！！ |
|
Sè-kan khek-khek teh ōaⁿ-sin, sî-sè í-keng piàn-ōaⁿ liáu, chóng-sī lán Tâi-oân ê Pún-tó lâng,hiaⁿ-tī chí -mōe, iáu-kú sī chiàu kū-khoán,bē-thang èng sî-sè.Che sī in-ūi sit kàu-io̍k bô ha̍k-būn só͘ tì--ê; lán í -keng bêng-pe̍k liáu.Taⁿ lán tio̍h kóaⁿ-kín lâi chín-heng lán ê kàu-io̍k.Lūn chit hāng kàu-io̍k ê tāi-chì,m̄-sī chi̍t-sî chi̍t-khek só͘ chò ē-thang lâi,tio̍h ài chin-kú ê khó͘ -sim,chiah chi̍t-su̍t-á ē-tit kián kong-hāu.Ji̍t-pún Tè-kok léng Tâi í-chêng,siū chu-pâng kū-sek ê kàu-io̍k bat Hàn-bûn Hán-ha̍k ê lâng sī bô lōa-chē. Hiān-kim m̄-chai iáu sīn ū cha̍p-bān lâng á-bô ？Góa teh giâu-gî.Chū léng Tâi í-āu,Chóng-tok-hú ū sin-siat chéng-chéng ê ha̍k-hāu;kàu-taⁿ siū chit khoán kàu-io̍k.o̍h sin ha̍k-būn ê lâng,chhim-chhián bô-lūn it-chhè sǹg chāi-lāi,iā káⁿ bô thang chiūⁿ cha̍p-bān,che-sī góa ê chhui-sióng phah-sǹg káⁿ-bô siuⁿ tōa cheng-chha.Pún-tó lâng lóng-kiōng ū saⁿ-pah la̍k-cha̍p-bān lâng,kīn-kīn chiah chha-put-to jī-cha̍p-bān lâng ū ha̍k-būn,kiám m̄-sī chin chió mah？Che sī sím -mi̍h goân-in neh？Chi̍t hāng,sī lán ka-tī bē-hiáu khòaⁿ ha̍k-būn tāng;chi̍t hāng,sī siat-hoat ê lâng bô ū cha̍p-hun ê sêng-sim.Iáu koh chi̍t hāng,chiū-sī beh o̍h ha̍k-būn ê bûn-jī giân-gú thài kan-kè hui-siông oh-tit o̍h.
|
世間刻刻teh 換新，時勢已經變換了，總--是咱台灣ê 本島人，兄弟姊妹，iáu-kú 是照舊款，bē-thang 應時勢。Che 是因為失教育無學問所致--ê;咱已經明白了。今咱著趕緊來振興咱ê 教育。論這項教育ê 事誌，m̄是一刻所做會thang 來，著ài 真久ê 苦心，才一su̍t仔會得見功效。日本帝國領台以前，受書房舊式ê 教育bat 漢文漢學ê 人是無偌濟。現今m̄知iáu偆有10萬人抑無？我teh 蟯疑。自領台以後，總督府有新設種種ê 學校；到今受這款教育，學新學問ê 人，深淺無論，一切算在內，也敢無thang上10萬，這是我ê 推想扑算敢無傷大增差。本島人攏共有360萬人，僅僅才差不多20萬人有學問，敢m̄是真少--mah？這是甚物原因--neh？一項，是咱家己bē 曉看學問重；一項，是設法ê 人無有十分ê 誠心。Iáu-koh 一項，就是beh 學學問ê 文字言語太間隔非常難得學。 |
|
Tú-tio̍h hiān-sî ê kéng-hóng,chhú-khì tai-ke tek-khak tùi kàu-io̍k ē chin jia̍t-sim chiah tio̍h.Tān-sī chi̍t hāng bûn-jī kap giân-gú tio̍h koh chi̍t hoan ê tōa chhim-siūⁿ tōa gián-kiù.Tâi-oân kap Tiong-kok ê óng-lâi tek-khak bē ēng-tit keh-tn̄g khì,só͘ -í Hàn-bûn sī toàn-toàn bē ēng-tit pàng-sak.Tâi-oân lâng iū sī Ji̍t-pún ê peh-sèⁿ,só͘ -í Jit-pún ê Kok-gú iā-sī tek-khak tio̍h ài o̍h. M̄ -kú Hàn-bûn sī chin oh,Kok-gú iā chin lân,koh-chài chit nn̄g hāng kap Tâi-oân-ōe lóng sī bô koan-hē.chi̍t ê lâng beh sió-khóa cheng-thong chit nn̄g khoán giân-gú bûn-jī,chì -chió tio̍h ài cha̍p-nî ê kang-hu;thang kóng sī chin tāng ê tàⁿ -thâu.Siàu-liân gín-ná chū sè-hàn o̍h-khí ,chiū ū ng8-bāng ē sêng-kong;hiān-sî m̄-bat jī ê tōa-lâng beh lâi o̍h.phah-sǹg o̍h kàu sí iā káⁿ-sī bē-chiâⁿ.
|
抵著現時ê 景況，此去逐家的確tùi 教育會真熱心才著。但是一項文字佮言語著koh 一番ê 大深想、大研究。台灣佮中國ê 往來的確bē 用tit隔斷--去，所以漢文是斷斷bē用tit放sak。台灣人又是日本ê 百姓，所以日本ê 國語也是的確著ài 學。M̄-kú漢文是真oh，國語也是真難，koh 再這兩項佮台灣話攏是無關係。一個人beh小可精通這兩款言語文字，至少著ài 10年ê 工夫；thang 講是真重ê 擔頭。少年囡仔自細漢學起，就有向望會成功；現時m̄-bat 字ê 大人beh 來學，扑算學到死也敢是bē 成。 |
|
Hiān-kim chāi lán Tâi-oân eng-kai khì ha̍k-hāu tha̍k-chheh ê siàu-liân gín-ná,pêng-kin chi̍t pah lâng tiong chiah saⁿ-cha̍p-saⁿ lâng khì tha̍k-chheh;āu-chhiú la̍k-cha̍p chhit lâng sī tio̍h chò bô ha̍k-būn ê kha-siàu.Thang chai,hiān-kim chāi Tâi-oân ê gín-ná saⁿ-hūn nn̄g sī iáu bô ha̍k-hāu thang tha̍k-chheh,kiám m̄-sī chin khó-lîn mah？Nā kóng kàu jī-cha̍p hòe,saⁿ-cha̍p hòe,í-siōng ê ta- po͘ cha-bó͘ ,bô ki-hōe thang chiap-kīn ha̍k-hāu - - ê sī móa-sì-kè.Chiah ê jī,saⁿ-cha̍p hòe í-siōng ê lâng,chiàⁿ-chiàⁿ sī teh keng-êng hiān-kim ê Tâi-oân.Chiah-ê m̄-bat ha̍k-būn m̄-bat tāi-chì,Tâi-oân beh thài ē ōaⁿ-sin chìn-pō͘ ？Ia̍h chit-chūn ê siàu-liân gín-ná sī āu-tāi beh keng-êng Tâi-oân ê jîn-châi,chiah-ê chit-chūn bô ha̍k-hāu thang tha̍k-chheh,āu-lâi beh-thài ū lō͘ -ēng ?Án-ni Tâi-oân beh-thài ū hiòng-siōng ê ji̍t,lán beh thài ū chhut-thâu-thiⁿ ê sî?Kàu chia sǹg sī chúi kek kàu phīⁿ-khang-kháu,lán bô jīn-chin lâi siat-hoat cháiⁿ-iūⁿ ē ēng-tit?
|
現今在咱台灣應該去學校讀冊ê 少年囡仔，平均100人中才33人去讀冊；後手67人是著做無學問ê 腳色。Thang 知，現今在台灣ê 囡仔3分2是 iáu 無學校thang 讀冊，敢 m̄是真可憐--mah？若講到20歲、30歲以上ê 查甫查某，無機會thang 接近學校--ê 是滿四界。Chiah-e 2、30歲以上ê 人，正正是teh 經營現今ê 台灣。Chiah-e m̄-bat 學問、m̄-bat 事誌，台灣beh thài 會換新進步？亦這陣ê 少年囡仔是後代beh 經營台灣ê 人才，chiah-e 這陣無學校thang 讀冊，後來beh thài 有路用？Án-ni台灣beh thài 有向上ê日？咱beh thài 有出頭天ê 時？到chia算是水膈到鼻孔口，咱無認真來設法怎樣會用--tit？ |
|
Chit ê būn-tê góa chū cha̍p-gōa nî chêng chiū ū sè-sè siūⁿ-kòe liáu.Chiàu góa ê só͘ siūⁿ,góa sìn kóng,nā m̄-sī kín-kín phó͘ -ki̍p lô-má-jī sī bô piàn.Tāi-chèng saⁿ-nî ê nî-bóe,Pán-hoân Pek-chiok tùi Tang-kiaⁿ lâi lán Tâi-oân,kap Lîm Hiàn-tông Sian-seⁿ í-gōa chin-chē lâng,hia̍p-le̍k beh chhòng-siat Tông-hòa-hōe ê sî,góa tī hit-sî chiū ū tùi in kiàn-gī tio̍h chhái-iōng Lô-má-jī.Hit-sî in tùi góa kóng,『Chóng-tok-hú kap chin-chē Lōe-tē-lâng tùi chit ê hōe put-chí tōa hoán-tùi chím-má nā kóng beh phó͘ -kip Lô-má-jī, thang chhiok-chìn Tâi-oân ê kàu-io̍k,kiaⁿ-liáu ē koh-khah hoán-tùi.』chiàu in tāi-ke hit-sî ê ì-sù,si kóng siat Tông-hòa-hōe sī beh hō͘ Pún-tó-lâng tông-hòa kap Lōe-tē-lâng siāng-khoán,só͘ -í tāi-ke tio̍h jia̍t-sim o̍h Kok-gú chiah hó;chím-má nā-sī lâi kà Lò-má-jī,beh ēng Tâi-oân-ōe lâi kà Pún-tó lâng ê ha̍k-būn,Chóng-tok-hú tek-khak ē kóng,che sī beh kiò Pún-tò-lâng tùi Kok-gú ná bô jia̍t-sim,ná kap Lōe-tē-lâng lī -khui,só͘ -í Chóng-tok-hú tek-khak ē koh-khah hoán-tùi.
|
這個問題我自十外年前就有細細想過了。照我ê 所想，我信講，若m̄是緊緊普及羅馬字是無變。大正3年ê 年尾，板垣伯爵tùi東京來咱台灣，佮林獻堂先生以外真濟人，協力beh 創設同化會ê 時，我tī hit 時就有tùi in 建議著採用羅馬字。Hit 時in tùi 我講：「總督府佮真濟內地人tùi 這個會不止大反對；chím-má 若講beh 普及羅馬字，thang 促進台灣ê 教育，驚了會koh較反對。」照in 逐家hit時ê 意思，是講設同化會是beh hō͘ 本島人同化佮內地人像款，所以逐家著熱心學國語才好；chím-má 若是來教羅馬字，beh 用台灣話來教本島人ê 學問，總督府的確會講，這是beh 叫本島人tùi 國語那無熱心，那佮內地人離開，所以總督府的確會koh較反對。 |
|
Hit-sî góa ū siông-sè piān-bêng hō͘ in thiaⁿ,chóng-sī to bô chhái-kang.Chiàu góa hit-sî só͘ siūⁿ,Pún-tó lâng kap Lōe-tē lâng hòa-chò sio-siāng-khoán sī hó,chóng-sī bô tek-khak Pún-tó lâng lóng tio̍h hòa chiū-kīn Lōe-tē-lâng. Pún-tó lâng ū pháiⁿ-ê hòa chiū-kīn Lōe-tē lâng ê hó, che-sī ē ēng-tit; Put-kò ū hó saⁿ-kap o̍h , ū pháiⁿ saⁿ-kap tú; tāi-ke lóng lâi saⁿ-kap pìⁿ -chò hó, che chiah sī chin-chiàⁿ ê tông-hòa. Só͘-í tāi-ke tio̍h ài tāi-seng ē-hiáu hó-pháiⁿ sī sím-mi̍h , tāi-seng ū siāng-khoán ê tì-sek sī iàu-kín. Tāi-ke jia̍t-sim o̍h Kok-gú iā-sī hó, m̄-kú kiò hiān-sî jī-saⁿ-cha̍p-hòe í-siōng ê lâng tio̍h seng o̍h Kok-gú, jiân-āu tùi Kok-gú chiah lâi o̍h tì-sek, án-ni sī bô ǹg-bāng ê tāi-chì. Hiah ê lâng kàu-sí phah-sǹg Kok-gú iā-sī o̍h bē-chiâⁿ . Só͘-í tek-khek tio̍h kiú-kín seng kà Lô-má-jī chiah tio̍h. Che-sī góa hit-sî ê ì-kiàn.
|
Hit時我有詳細辯明hō͘ in 聽，總是都無采工。照我hit 時所想，本島人佮內地人化做相像款是好，總是無的確本島人攏著化就近內地人。本島人有歹--ê 化就近內地人ê 好，這是會用--tit；m̄-kú本島人有好--ê 也著化去就近內地人ê 歹--ê,這是斷斷bē 用--tit。不過有好相佮學，有歹相佮除；逐家攏來相佮變做好，這才是真正ê 同化。所以逐家著ài 第先會曉好歹是甚物，第先有像款ê 智識是要緊，逐家熱心學國語也是好，m̄-kú 叫現時二、三十歲以上ê 人著先學國語，然後tùi 國語才來學智識，án-ni 是無向望ê 事誌。Hiah-e 人到死扑算國語也是學bē 成。所以的確著緊緊先教羅馬字才著。Che 是我hit 時ê 意見。 |
|
Hit-sî Tông-hòa-hōe ê Kàn-pō͘ Lîm Hiàn-tông Sian-siⁿ in hiah ê lâng tī sin khí ê Tâi-bú-tâi kā in khui Hoan-gêng-hōe , góa hit-sî iā ū tī-hia kóng chit-khoán ì-bī ê ōe. Tê-bak góa iáu ē kì-tit, sī 『Tông-hòa ê chin ì-gī kap lán ê chún - pī.』Chiū-sī hiān-sî góa iā-sī chit khoán ê ì-kiàn.Koan-hē chit chân Lô-má-jī ê būn-tê,chit cha̍p-gōa nî lâi put-sî to tiâu tī góa ê sim-lāi,tùi chit-chân góa iā kóng chin -chē ōe liáu.Chóng-sī gō͘ -kái góa ê chin-ì,kap ū chi̍t pō͘ -hūn m̄-ài Pún-tó lâng gâu ê lâng, put-chí tōa-tōa chhiàng hoán-tùi,kóng pháiⁿ-ōe.Sui-jiân sī án-ni,chin-kim sī toàn-jiân m̄-kiaⁿ hóe,chin-lí sī hō͘ lâng bē bia̍t-tit.Kīn-lâi koaⁿ-bîn ê tiong-kan,tùi chit chân tio̍h iàu-kín phó͘-ki̍p Lô-má-jī ê tāi-chì chiām-chiām ū teh khòaⁿ-tāng.Thiaⁿ-kìⁿ kóng Kéng-chhat-koaⁿ ê Liān-si̍p-só͘ í-keng ū chhái-iōng Lô-má-jī teh o̍h Tâi-oân-ōe.Ia̍h Sió-ha̍k-hāu ia̍h í-keng ū teh kà Tâi-oân-ōe,iā-sī chiām-chiām ē chhái-iōng Lô-má-jī.Che sī chin thang hoaⁿ-hí ê kheng-hiòng.
|
Hit時同化會ê 幹部林獻堂先生in hiah-e 主腦ê 人來台南，台南市ê 人tī 新起ê 大舞台kā in 開歡迎會，我hit 時也有tī hia 講這款意味ê 話。題目我iáu 會記--tit，是「同化ê 真意義佮咱ê 準備」。就是現時我也是這款ê 意見。關係這層羅馬字ê 問題，這十外年來不時都tiâu tī 我ê 心內，tùi 這層我也講真濟話了。總是誤解我ê 真意，佮有一部分m̄-ài本島人gâu ê 人，不止大大唱反對、講歹話。雖然是án-ni，真金是斷然m̄驚火，真理是hō͘ 人bē 滅--tit。近來官民ê 中間，tùi 這層著要緊普及羅馬字ê 事誌漸漸有teh 看重。聽見講警察官ê 練習所已經有採用羅馬字teh 學台灣話。亦小學校亦已經有teh 教台灣話，也是漸漸會採用羅馬字。這是真thang 歡喜ê傾向。 |
|
Tāi-ke tio̍h kóaⁿ-kín lâi o̍h Lô-má-jī.Lán nā long bat Lô-má-jī lán ē thang tit-tio̍h chē-chē ê piān-gî,put-lūn Lōe-tē-lâng á-sī Pún-tó-lâng,bô-lūn ta-po͘ cha-bó͘ ,tōa-lâng á-sī gín-ná,ū ha̍k-būn á-sī bô- - ê.Goân-lâi giân-gú bûn-jī sī tì-sek ê chhng-khò͘,ia̍h-sī lâng ê sim-koaⁿ beh saⁿ kau-pôe ê mn̂g-lō͘.m̄-kú giân-gú sī ēng siaⁿ-im piáu-hiān;siaⁿ-im sī hiáng bô lōa-hn̄g,koh-chài chi̍t pái chiū siau bô-khì,só͘ -í lâng kóng ê ōe bē thang hō͘ chin-chē lâng chò chi̍t pái thiaⁿ,iā bē thang chiong sò͘ kóng ê ōe lâu- - teh hō͘ āu-lâi ê lâng chai-iáⁿ.In-ūi ài pó͘ chit-khoán ê khoat-hām,só͘-í chiah ū chè-tēng būn-jī,chiong lâng só͘ beh kóng ê giân-gú ēng bûn-jī piáu-hiān,siá tiàm chóa ê bīn-téng,chiàu hit-tiuⁿ chóa-bīn só͘ siá ê khoán chhau-siá,á-sī iōng ki-khì ìn,chiū ē thang tit chheng-chheng bān-bān tiuⁿ siāng khoán ê bûn-jī chiong hiah ê kià hō͘ lâng,sui-sī koh-khah chē koh-khah hn̄g ê lâng,to ē thang chiong lán só͘ ài kóng ê sim-su thoân hō͘ in chai.m̄-nā án-ni,só͘ ìn hiah ê chóa kā i kap kui-pún （chiū-sī chheh）,siu-hó khí-lâi khǹg,sui-sī khah-kú ê āu-sè-tāi lâng,iā sī ē thang hō͘ in chai lán ê só͘ siūⁿ.
|
逐家著趕緊來學羅馬字。咱若攏bat 羅馬字咱會thang 得著濟濟ê 便宜，不論內地人抑是本島人，無論查甫查某，大人抑是囡仔，有學問抑是無--ê。原來言語文字是智識ê 倉庫，亦是人ê 心肝beh 相交陪ê 門路。M̄-kú言語是用聲音表現；聲音是響無偌遠，koh再一擺就消無--去，所以人講ê 話bē-thang hō͘ 真濟人做一擺聽，也bē-thang 將所講ê 話留teh hō͘ 後來ê 人知影。因為ài 補這款ê 缺陷，所以才有制定文字，將人所beh 講ê 言語用文字表現，寫tiàm 紙ê 面頂，照hit 張紙面所寫ê 款抄寫，抑是用機器印，就會thang 得千千萬萬張像款ê 文字，將hiah-e 寄hō͘ 人，雖是koh-khah濟、koh較遠ê 人，都會thang 將咱所愛講ê 心思傳hō͘ in 知。M̄-nā án-ni，所印hiah-e 紙kā 伊佮歸本（就是冊），收好起來囥，雖是較久ê 後世代人，也是會thang hō͘ in 知咱ê 所想。 |
|
Thang chai ū giân-gú iā tio̍h ū bûn-jī,chiah ē-tit chiong lâng ê sim-su thoân-pò͘ kàu tī khoah-khoah ê só͘-chāi,kú-kú ê tiong-kan,Ia̍h lâng kap lâng ê kau-pôe,chiah ē thang jú chhin-bi̍t jú khui-khoah.sè-kài tiong bûn-bêng ê lâng,ū giân-gú tek-khak iā ū bûn-jī.Iá-bân-lâng kan-ta ū giân-gú bô bûn-jī,só͘-í in bē thang chiong ka-tī ê sim-su thoân hō͘ āu-lâi ê lâng chai,ia̍h ka-tī iā bē thang chai-iáⁿ í-chéng ê lâng ê ì-kiàn.Chóng-kóng in sī bô ha̍k-būn,put-sî ka-tī siūⁿ ka-tī bat nā-tiāⁿ,bē thang bat khah chē,put-sî bē chìn -pō͘,put-sî to iá-bân.Lán ê Tâi-oân-ōe pún-lâi sī kap Tiong-kok-ōe siōng khoán,pêⁿ-pêⁿ sī iōng Hàn-jī,in-ūi lán kú-nî pàng-sak ha̍k-būn,lán ê ōe sòa kap Hàn-jī saⁿ lī-khui,Tâi-oân-ōe sòa teh-beh pìⁿ-chiâⁿ chi̍t chéng bô bûn-jī ê giân-gú.Che sī chin thang kám-thàn kiàn-siàu ê tāi-chì,tì-kàu chiong-lâi Lōe-tē-lâng beh o̍h Tâi-oân-ōe tio̍h kan-ta iōng chhùi-pôaⁿ,Pún-tó-lâng beh o̍h Kok-gú á-sī Hàn-bûn,iā tio̍h put-sî kīn sian-seⁿ,bē thang tùi chheh lâi ka-tī o̍h,sī chin tōa hùi-khì.Hó kai-chài ！ū chi̍t-chéng Lô-má-jī thang pang-chān lán.Lán nā chiong chiah ê Lô-má-jī o̍h-liáu lóng ē-hiáu iōng ê sî,beh o̍h Kok-gú,Hàn-bûn ê lâng m̄-bián sian-seⁿ,kan-ta khòaⁿ-chheh chiū ē thang ka-tī o̍h.Ke chin séng-pún koh séng-kang.Koh chi̍t hāng chòe-hó- - ê,chiū-sī iáu m̄-bat Kok-gú á-sī Hàn-bûn ê lâng,ē thang tùi Lô-má-jī lâi bat chin-chē ê ti-sek,chin khoah ê ha̍k-būn.Ia̍h tùi pa̍t-chéng ê bûn-jī í-keng ū tit-tio̍h siong-tong ê ha̍k-būn ê lâng,iā ē thang ēng chit hāng Lô-má-jī hoat-piáu i ê gián-kiù hō͘ lóng-chóng ê hiaⁿ-tī chí-mōe chai;it - -lâi ē thang lī-ek7 tāi-ke;jī- -lâi,i ka-tī ê thâu-náu iā ē khah oa̍h-tāng.Tùi án-ni,lán Tâi-oân ê kàu-hòa tek-khak ē tōa chín -heng,chèng-lâng ê cheng-sîn tek-khak ē khah chiok,khah hiòng -siōng.Tâi-oân tùi án-ni,tek-khak ē ke-thiⁿ tōa-tōa ê chìn-pō͘.
|
Thang 知有言語也著有文字，才會得將人ê 心思傳佈到tī 闊闊ê 所在、久久ê 中間。亦人佮人ê 交陪，才會thang 愈親密、愈開闊。世界中文明ê 人，有言語的確也有文字。野蠻人kan-ta 有言語無文字，所以in bē-thang 將家己ê 心思傳hō͘ 後來ê 人知，亦家己也bē-thang 知影以前ê 人ê 意見。總講in 是無學問，不時家己想家己bat nā-tiāⁿ，bē-thang bat 較濟，不時bē 進步，不時都野蠻。咱ê 台灣話本來是佮中國話像款，平平是用漢字，因為咱久年放sak 學問，咱ê 話煞佮漢字相離開，台灣話煞teh-beh 變成一種無文字ê 言語。這是真thang 感嘆、見笑ê 事誌。致到將來內地人beh 學台灣話著kan-ta 用嘴盤，本島人beh 學國語抑是漢文，也著不時近先生，bē-thang tùi 冊來家己學，是真大費氣。好佳哉！有一種羅馬字thang 幫贊咱。咱若將chiah-e 羅馬字學了攏會曉用ê 時，beh 學國語、漢文ê 人m̄免先生，kan-ta 看冊就會thang 家己學。加真省本koh 省工。Koh 一項最好--ê,就是iáu m̄-bat 國語抑是漢文ê 人，會thang tùi 羅馬字來bat 真濟ê 智識、真闊ê 學問。亦tùi 別種ê 文字已經有得著相當ê 學問ê 人，也會thang 用這項羅馬字發表伊ê 研究hō͘ 攏總ê 兄弟姊妹知；一--來會thang 利益逐家；二--來，伊家己ê 頭腦也會較活動。Tùi án-ni，咱台灣ê 教化的確會大振興，眾人ê 精神的確會較足、較向上。台灣tùi án-ni，的確會加添大大ê 進步。 |
|
Tāi-ke í-keng bat Lô-má-jī ê lia̍t-ūi,góa sìn lia̍t-ūi iā-sī sî-sî teh khòa-sim Tâi-oân ê chìn -pō͘,só͘-í chhim-chhim kì-goān kap tāi-ke ha̍p khùi-la̍t,mî-ji̍t jīn-chin phó͘-ki̍p Lô-má-jī.Lán tāi-ke nā m̄-sī kín-kín seng lâi bat chit jī-cha̍p-sì jī ê Lô-má-jī,Tâi-oân sī tek-khak chin-chiàⁿ oh-tit kiù.Tâi-oân hiān-kim sī chāi tì-sek tōa ki-hng ê sî-tāi,tāi-ke ê thâu-khak-óaⁿ í-keng khang-khang,gō kàu beh tó- - lo̍h-khì,lán taⁿ tio̍h kín-kín tāi-seng lâi khui chit ê Lô-má-jī ê chhng-khò͘-mn̂g,chit keng khah hó khui.Lán iau-gō liáu bô la̍t,pa̍t-keng chhng-khò͘-mn̂g sī khui bē lâi,tio̍h tùi chit keng seng khui,lán ê thâu-náu chiah ē tit-tio̍h tām-po̍h pá-tīⁿ.Tùi án-ni,lán chiū ē thang chek-thiok sia-siáu ê khùi-la̍t,thang koh lâi khui Kok-gú ê chhng-khò͘,Hàn-bûn ê chhng-khò͘,á-sī Eng-gú,í-ki̍p kî-thaⁿ chióng-chióng gōa-kok ōe ê chhng-khò͘-mn̂g .Lia̍t-ūi tông-pau！Lán tio̍h kín-kín lâi o̍h Lô-má-jī,ia̍h lán chē-che lâng tio̍h iōng Lô-má-jī lâi siá chē-che ê hó-chheh,hō͘ lán chē-chē ê hiaⁿ-tī chí-mōe tha̍k;hō͘ in thang i-hó in ê cheng-sîn ê iau-gō.Nā-sī án-ni,Tâi-oân chiū ē hiòng-siōng, Tâi-oân chiū ē ōaⁿ-sin,Tâi-oân chiū ē oa̍h- - khí-lâi ！！
|
逐家已經bat 羅馬字ê 列位，我信列位也是時時teh 掛心台灣ê 進步，所以深深期願佮逐家合氣力，暝日認真普及羅馬字。咱逐家若m̄是緊緊先來bat 這24字ê 羅馬字，台灣是的確真正難得救。台灣現今是在智識大飢荒ê 時代，逐家ê 頭殼碗已經空空，餓到beh倒--落去！咱今著緊緊第先來開這ê 羅馬字ê 倉庫門，這間較好開。咱枵餓了無力，別間倉庫門是開bē 來，著tùi 這間開，咱ê 頭腦才會得著淡薄飽tīⁿ。Tùi án-ni，咱就會thang 積蓄sia少ê 氣力，thang koh 來開國語ê 倉庫、漢文ê 倉庫，抑是英語，以及其他種種外國話ê 倉庫門。列位同胞！咱著緊緊來學羅馬字，亦咱濟濟人著用羅馬字來寫濟濟ê 好冊，hō͘ 咱濟濟ê 兄弟姊妹讀；hō͘ in thang 醫好in ê 精神ê 枵餓。若是án-ni，台灣就會向上、台灣就會換新、台灣就會活--起來！！ |
