Ki-tok kàu ê Úi-tāi
|
基督教ê 偉大 |
| Liāu Sam-tiōng |
廖三仲 |
|
Sîn-ha̍k phok-sū Thè-kì (Uzaki) kóng : Ki-tok-kàu sī lia̍h chín-kiù jîn-lūi chò bo̍k-tek, iâⁿ-kòe pêng-siông ê chong-kàu; i-ê khí-goân hoat-ta̍t kap kám-hòa tī thiⁿ-ē ê lâi-le̍k bô chi̍t hō kàu thang kap i pí-phēng. Ki-tok-kàu m̄-sī kóng kúi-ōe á siáu-soat; sī khak-si̍t ê le̍k-sú ū pîn-kù ê si̍t-sū. Tī Ki-tok-kàu ū tùi nn̄g chheng-nî kan lâng ê káng-kiù kap chìn-pō͘ só͘ chèng-bêng ê kì-lio̍k tī-teh. Goán chiah-ê kóng chit-ê kàu iâⁿ-kòe pêng-siông, m̄-sī su-khia ê ì-kiàn, sī ū lāi-gōa ê sū teh kan-chèng. Taⁿ góa phah-sǹg ài chiong le̍k-sú-chiūⁿ ê sū-chêng chò kin-pún lâi lūn Ki-tok-kàu úi-tāi ê só-í-jiân.
|
神學博士Thè-kì﹙Uzaki﹚講：基督教是掠拯救人類做目的，贏過平常 ê 宗教；伊ê 起源發達kap感化感化 tī 天下ê 來歷無一號教thang kap伊比並。基督教m̄是講鬼話抑小說；是確實 ê歷史有憑據 ê 實事。Tī基督教有tùi 2000年間人ê講究kap 進步所證明ê記錄tī -teh。阮chiah-ê 講這個教贏過平常，m̄是sai-khia ê意見，是有內外ê 事teh干證。今我扑算ài 將歷史上ê 事情做根本來論基督教偉大ê 所以然。 |
|
Kóng-khí Ki-tok-kàu úi-tāi ê tē-it iàu-toan chiū-sī Kàu-chó͘ ê Jîn-phín. Lūn Ki-tok ê lâng-pān í-keng ū tiāⁿ-tio̍h ê gī-lūn, hiān-sî bô lūn siáⁿ lâng lóng sìn i sī le̍k-sú-chiūⁿ ê lâng. Kó-chá sui-jiân ū lâng m̄ jīn Ki-tok ê sîn-sèng, khǹg giâu-gî lâi phoe-phêng Ki-tok, m̄-kú lūn i iâⁿ-kòe pêng-siông lâng ê jîn-phín ê sū lóng bô lâng m̄ ho̍k. Su-to-lo-su (Strauss) tùi Ki-tok sī hoâi-gî lūn ê âng, chong--sī i tī Iâ-so͘ ê toān ū án-ni kóng, “ Bô lūn tī sím-mi̍h sî-tāi koat-toàn bô thang iâⁿ-kòe i (Ki-tok) ; koh bē thang siūⁿ ū kap i pîⁿ-pí ê jîn-bu̍t.” Hoat-kok ê tōa ha̍k-būn lâng Lū-nán (Renan) iā kóng, “ Hok-im-toān tiong ê Ki-tok hêng-thé sī chhú tē-it hó, ke̍k súi ê Sîn só͘ hòa sin ê.” Lū-só (Ro͘sseau) sī bô-sîn-lūn ê lâng, chong--sī i teh pí-kàu Ki-tok kap So͘-kek-la-tí (Socrates) kóng, “ So͘-kek-la-tí ê seⁿ kap sí, nā kó͘-jiân sī tia̍t-jîn ê seⁿ sí ; chiū Iâ-so͘ ê seⁿ kap sí, sī Sîn ê seⁿ, sí.” Chiàu chhiūⁿ án-ni Ki-tok ê jîn-phín tī lâng ê toān-kì tiong bô thang kap i pí-tit ê sū, chhìn-chhái lâng to pêⁿ-pêⁿ jīn.
|
講起基督教偉大ê 第一要端就是教祖 ê 人品。論基督 ê 人pān已經有定著ê議論，現時無論啥人攏信伊是歷史上 ê 人。古早雖然有人m̄認基督 ê 神聖，囥giâu疑來批評基督，m̄-kú論伊贏過平常人ê 人品ê 事攏無人m̄ 服。Su-to-lo-su﹙Strauss﹚tùi 基督是懷疑論 ê人，總--是伊tī 耶穌 ê 傳有 án -ni講 ：「無論tī 甚mi̍h時代決斷無thang贏過伊﹙基督﹚；koh bē thang想有kap伊評比 ê 人物。」法國ê 大學問人Lū-nán﹙Renan﹚也講 ：「福音傳中 ê基督形體是取第一好，極súi ê 神所化身--ê。」盧梭﹙Ro͘sseau﹚是無神論 ê 人，總--是伊teh 比較基督kap 蘇格拉底﹙Socrates﹚講：「 So͘-kek-la-tí ê 生kap死，若果然是哲人ê 生死；就耶穌ê生kap死，是神ê 生、死」。照像án -ni 基督 ê人品tī 人ê 傳記中無thang kap伊比tit ê 事，chhìn-chhái 人to 平平認。 |
|
M-kú i-ê phín-sèng-tiong tē it tù-hiān ê sī sio̍k tī ú-tiū-lāi ke̍k khui- khoah. Lán thâu-chi̍t-ē tha̍k Ki-tok-toān thang kî-īⁿ ê, sī Ki-tok ê it-giân it-hēng, bô hō͘ sî-tāi jîn-chéng só͘ hān-tiāⁿ. Tng-sî khòaⁿ Ki-tok chò Iû-thài lâng, iā bô chhiūⁿ Iû-thài lâng ; Iû-thài-lâng jia̍t-sim hi-lé tōa khòaⁿ-khin gōa-pang, m̄-kú Ki-tok bô chhiūⁿ in kok-bîn ê sèng. Chiū kóng i sī Lô-má lâng, m̄-kú Ki-tok bô Lô-má-lâng chhut-sek ê lu̍t-hoat chèng-tī, bú-la̍t ê phài- thâu. Khòaⁿ Ki-tok chò Hi-lia̍p lâng, iā bô chhin-chhiūⁿ Hi-lia̍p lâng ho͘N3 tì-sek hèng su-siúⁿ hit khoán.
|
M-kú 伊ê 品性中第一著現 ê 是屬tī 宇宙內極開闊。咱頭一下讀基督傳thang 奇異-- ê,是基督 ê 一言一行，無hō͘ 時代人種所限定。當時看基督做猶太人，也無像猶太人；猶太人熱心虛禮大看輕外邦，m̄-kú基督無像in國民ê 性。就講伊是羅馬人，m̄-kú基督無羅馬人出色ê 律法政治、武力 ê 派頭。看基督做希臘人，也無親像希臘人好智識興思想hit 款。 |
|
Chiàu án-ni bô lūn tùi tó-ūi lâi khòaⁿ Ki-tok ê phín-sèng, to bô hō͘ chi̍t sî-tāi chi̍t kok-thó͘ chi̍t ê giân-gú só͘ hān, oán-jiân ná thiⁿ ê koân, ná hái ê khoah, pau-koat ú-tiū ê tōa, thong kó͘ kim, thàu tang-sai, ha̍h bān-bîn ê só͘-kiû, ta̍k-lâng ē hiáu-tit ê. Nā peh soaⁿ chiū ná chai thiⁿ ê koân, nā ha̍k- si̍p Ki-tok ê phín-sèng, chiū ná chai i ê ko-kiat. Chiū ché thang kóng Ki-tok sī chì-hó ê jîn-phín ; hok-im kì-chiá hō Ki-tok chò “ Jîn-chú ” sī ke̍k-tio̍h--ah !
|
照án-ni無論tùi tó位來看基督 ê 品性，to無hō͘一時代一國土一個言語所限，宛然若天 ê 懸，若海ê 闊，包括宇宙 ê 大，通古今，透東西，合萬民ê所求，逐人會曉tit ê。若爬山就那知天 ê 懸，若學習基督 ê 品性，就那知伊ê 高潔。就ché thang講基督是至好ê 人品；福音記者號基督做「人主」是極著--ah ！ |
|
Koh chi̍t hāng : Ki-tok ê phín-sèng tē-it tù-hiān ê chiū-sī bô hâ-chhû ke̍k sûn-choân ê sū, iā sī bô lâng kap i ē pí-tit, bô lūn kó͘ kim tang sai só͘ kóng, tek- hēng iâⁿ Kòe chit sè-tāi ê chong-kàu khai-ki-chó͘ ; sui-sī jîn-kia̍t, chiàu in ê toān-kì só͘ kóng bô m̄ ū chōe-ok ū khoat-hām ê só͘-chāi. Sek-ka sui-jiân ū chē-chē thang o-ló ê phín-sèng, chong--sī bē thang kóng sī oân-choân bô khiàm-khoeh. Sui-sī Khóng-chú mā kóng, “ Nā-sī sèng kap jîn chiū góa kiám káⁿ tng, thiaⁿ-kìⁿ gī m̄-thàn, m̄-hó bē ē ké, sī góa só͘ iu-būn,” án-ni teh thó͘-khùi. Chiàu Je-nó-phun ( Zenophon ) kap Pò͘-lé-to ( plato ) só͘ tù ê chheh, So͘-kek-ka-tí ( Socrates ) koat-toàn m̄-sī oân-choân bô khiàm-khoeh ê lâng. I ê ke-lāi ê siⁿ oa̍h, tō-tek ê su-siúⁿ, á-sī chun-kèng hū-jîn, bô kap tng-sî ê pêng-siông lâng koh-iūⁿ ; m̄-nā án-ni phah-sǹg tùi chōe-ok ê sū ū siuⁿ khoan ê khoat-tiám tī-teh. Hôe-hôe kàu-chó͘ Mô͘-bán-be̍k-tek put-chí chai, ka-tī bô kóng chiâu-chn̂g ê tō-tek; thiaⁿ kóng i lîm-chiong ê sî kî-tó kóng,“ Ah ! Siōng-tè ah ! Sià-bián góa ê chōe. ” E-pí-khu-te-ta-su ( Epietetus ) kóng, “ Tī chit sè-kan kám ē chò oân-choân bô khiàm-khoeh--ah ! Tàu-tí bô thang ǹg-bāng; chong--sī nā chīn choân-la̍t lâi siám-pī chōe-ok, m̄-sī chò bē tit-kàu ê sū. ”
|
Koh一項：基督ê 品性第一著現ê 就是無瑕疵極純全 ê 事，也是無人kap 伊會比tit，無論古今東西所講，德行贏過這世代 ê 宗教開基祖；雖是人傑，照in ê傳記所講無m̄有罪惡有缺陷ê 所在。釋迦雖然有濟濟thang o-ló ê 品性，總--是bē thang講是完全無欠缺。雖是孔子mā講︰「若是聖kap人就我kiám敢當，聽見義m̄趁，m̄好bē會假，是我所憂悶， 」án-ni teh吐氣。照 Je-nó-phun﹙Zenophon﹚kap 柏拉圖﹙Plato﹚所著ê 冊，蘇格拉底﹙Socrates﹚決斷m̄是完全無欠缺ê 人。伊ê 家內 ê 生活，道德ê 思想，抑是尊敬婦人，無kap 當時 ê 平常人各樣；m̄若án-ni扑算tùi 罪惡 ê事有siuⁿ寬 ê 缺點tī-teh。回回教祖穆罕默得不止知，家己無講齊全 ê 道德；聽講伊臨終ê 時祈禱講：「Ah！上帝--ah！赦免我ê 罪」。E-pí-khu-te-ta-su﹙Epietetus﹚講 ：「Tī這世間kám會做完全無欠缺--ah！到底無thang向望；總--是若盡全力來閃避罪惡，m̄是做bē-tit到 ê 事。」 |
|
Tang sai ê hiân-jîn tia̍t-sū só͘ thang khó-chhú--ê, chiū-sī kó͘-bú ióng-béng ê sim chīn-la̍t lâi siám-pī chōe-ok. Chóng--sī Ki-tok tō-tek ê phín-sèng sī oân- choân bô hâ-hûn, m̄-bat ū hoān-chōe, iā m̄-bat jīn ū chōe-ok ; chiū sui-sī tio̍h hóe-gō͘ tio̍h sià-chōe, hit hō ê siūⁿ-liām iā bô ; hoán-tńg hó-táⁿ kong-giân ū sià lâng chōe ê koân. Chhin-chhiūⁿ chit khoán ê phín-sèng tī jîn-kan ê le̍k-sú bōe-bat ū khòaⁿ-kìⁿ ; iū-koh iā bô lâng phû-phiò ê sim.
|
東西 ê 賢人哲士所thang可取--ê,就是鼓舞勇猛 ê心盡力來閃避罪惡。總--是基督道德 ê 品性是完全瑕痕，m̄-bat有犯罪，也m̄-bat認有罪惡；就雖是著悔悟著赦罪，hit號ê 想念也無；反轉好膽公言有赦人罪 ê 權。親像這款ê 品性 tī 人間ê 歷史bōe bat有看見；又koh也無人浮漂 ê 心。 |
|
Kiám-chhái ū lâng beh kóng, Ki-tok sui-jiân chai-kiò ū chōe, iáu-kú ūi-tio̍h pa̍t-hāng bo̍k-tek phiàn ka-tī, khoa-kháu kóng nā-tiāⁿ. Chong--sī bô lūn tùi tó-ūi khòaⁿ sī hó lâng bô chhò ê Ki-tok, kan-ta chit-hāng-sū lâi ké-chò, tàu-tí bē thang sìn. Ki-tok ê phín-sèng bô thang pí ê sū, sui-jiân iáu ū pa̍t mi̍h thang kóng, chong--sī i sio̍k tī ú-tiū lāi ke̍k khoah-tōa, kap oân-choân, thang siūⁿ sī nn̄g hāng ê tōa chhut-sek. Ki-tok-kàu ê úi-tāi sī tùi Ki-tok phín-sèng ê koân, tōa.
|
Kiam -chhai 有人beh講，基督雖然知叫有罪，iáu-kú為著別項目的騙家己，誇口講nā -tiāⁿ。總--是無論tùi tó位看是好人無錯ê 基督，kan-ta 這項事來改做，到底bē thang信。基督 ê 品性無thang比 ê 事，雖然iáu有別物thang講，總--是伊屬tī宇宙內極闊大，kap完全，thang想是兩項ê 大出色。基督教ê 偉大是tùi基督品性ê 權、大。 |
|
Tē Jī. Ki-tok-kàu úi-tāi ê iàu-tiám sī i pī-pān ê kú-tn̂g. Ki-tok-kàu iû-lâi ê kú pa̍t ê chong-kàu bē thang kap i pí-tit. Hôe-hôe-kàu lóng bô sím-mi̍h chún-pī, kan-ta chiàu Mô͘-hán-be̍k-tek ê kiàm-kng chhut-hiān tī sè-kan. Iû-thài kàu chò I-sek-lia̍t bîn-cho̍k ê chong-kàu, put-kò sī chhut Ai-ki̍p liáu-āu 50 ji̍t kú nā-tiāⁿ. Kî-thaⁿ chiah ê kàu ê heng khí iā bô lēng-gōa kú-tn̂g ī-pī siat-hoat. Ki-tok-kàu lâi chit sè-kan tī lâng ê le̍k-sú tiong m̄-sī choân-jiân ko͘-li̍p ê sū, sī kú-kú ū-pī chi̍t sî-tāi kòe chi̍t sî-tāi, bô choa̍t-tn̄g lâi hoat-ta̍t ê kàu. Hit lāi-tiong ū lōa-chē tè ông heng-khí, sian-ti gâu lâng chhut-hiān kā Ki-tok chún-pī. Koh khah thang chai--ê chiū-sī Iû-thài lâng ū teh thèng-hāu chū chá-chá Siōng-tè só͘ iok Bí-sài-a kàng-lîm ; iā pa̍t kok lâng ū teh ǹg-bāng Sîn hòa-sin beh kap lâng chhin-kīn ê sū. Pò͘-lé-tō ( Plato ) ū sìn bē khòaⁿ-kìⁿ ê Kiù-chú beh lài ; Lô-má ê le̍k-sú-ka Ta-si-ta-su ( Tacitus ) tī i ê chheh-tiong iā tāi-seng kóng, Sè-kài ê Kiù-chú beh lâi. Án-ni Ki-tok sī chò Hi-pek-lâi sian-ti só͘ kóng ê Bí-sài-a, bān-kok bān-bîn só͘ ǹg-bāng ; lī taⁿ nn̄g-chheng-nî chêng chiàu hit-sî ê tē-lí só͘ kóng sī sè-kài tiong-sim ê Iû-thài-kok hia chhut-sì. I ê iû-lâi ê kú chin-chiàⁿ thang kóng, Hi-pek-lâi lâng ê sìn-khò, Hi-lia̍p-lâng ê kok-gú, Lô-má-lâng ê lu̍t-hoat si̍t-chāi sī chò I ê ín-lō͘--lah !
|
第二。基督教偉大ê 要點是伊備辦 ê 久長。基督教由來 ê久別個宗教bē thang kap 伊比tit。回回教攏無甚mi̍h準備，kan-ta 照穆罕默得 ê 劍光出現tī 世間。猶太教做以色列民族ê 宗教，不過是出埃及了後 50日久nā-tiāⁿ。其他chiah ê 教ê 興起也無另外久長預備設法。基督教來這世間tī人 ê 歷史中m̄是全然孤立 ê 事，是久久預備一時代過一時代，無絕斷來發達ê 教。Hit內中有偌濟帝王興起，先知gâu人出現kā 基督準備。Koh較thang 知--ê就是猶太人有teh 聽候自早早上帝所約彌賽亞降臨；也別國人有teh向望神化身beh kap人親近ê 事。柏拉圖﹙Plato﹚有信bē看見 ê 救主beh lài;羅馬 ê 歷史家Ta-si-ta-su﹙Tacitus﹚tī 伊ê 冊中也代先講，世界ê 救主beh來。Án-ni 基督是做希伯來先知所講 ê 彌賽亞，萬國萬民所向望；離今2000年前照hit時ê 地理所講是世界中心 ê 猶太國hia 出世。伊 ê 由來ê 久真正thang講，希伯來人 ê 信靠，希臘人 ê 國語，羅馬人ê 律法實在是做伊ê 引路--lah！ |
|
Tē saⁿ hāng. Ki-tok-kàu úi-tāi ê iàu-kiāⁿ sī ū ke̍k tōa ê kám-hòa hō͘ sè-kan. Ki-tok pí-phēng thian-kok chò kòa-chhài-chí, sui-jiân pí pah hāng ê chéng-chí khah sè, kàu tōa-châng khah tōa pa̍t hāng ê chhài-se, giám-jiân chiâⁿ chhiū, poe-chiáu lâi hioh tī i ê ki. Chit ê phì-jū sī teh kóng Ki-tok-kàu gōa-bīn ê chìn-pō͘. Koh kóng, thian-kok chhin-chhiūⁿ kàⁿ-bú, hū-jîn-lâng the̍h khì khǹg tī saⁿ táu mī-hún lāi, kàu lóng-chóng hoat-kàⁿ. Ché sī teh kóng Ki-tok-kàu sim-lêng-lāi ê kiat kóe-chí. Góa siūⁿ ài tùi chit nn̄g pêng lâi lūn Ki-tok-kàu ê kám-hòa.
|
第三項。基督教偉大 ê 要件是有極大 ê 感化hō͘世間。基督比並天國做芥菜子，雖然比百項ê 種子較細，到大田較大別項ê 菜蔬，儼然成樹，飛鳥來歇tī 伊ê 枝。這個譬喻是teh講基督教外面ê 進步。Koh講，天國親像酵母，婦人人提去囥tī 三斗麵粉內，到攏總發酵。Ché是teh講基督教心靈內 ê 結果子。我想愛tùi這兩爿來論基督教 ê 感化。 |
|
Ki-tok ê sū-gia̍p kan-ta 2, 3 nî kan tī Iû-thài kok thoân-tō, pòaⁿ-chiūⁿ-lō͘-ē tī si̍p-jī-kè téng siū chhi-chhám, kám-sī sêng-kong ê sū-gia̍p mah ? I lâi ka-tī ê kok, ka-tī ê peh-sèⁿ m̄ chiap-la̍p i. Ki-tok tī tē-bīn-chiūⁿ ê sū-gia̍p thang kóng sī choân-jiân sit-pāi. Koh tng-sî ê ha̍k-seng kó-jiân ū ē-kham-tit chò chiâⁿ Ki-tok só͘ lâu ê gia̍p ê jîn-bu̍t á-bô ? Khiok in sī sêng-si̍t tiong-ti̍t ê chháu-tē lâng, nā lūn sè-sū siā-hōe ê tē-ūi á-sī ha̍k-būn ê koân-lêng khùi-la̍t sī lóng bô pòaⁿ-hāng. M̄-kú tùi Kàu-chó͘ sí-āu bōe chi̍t pah nî-kan, chhin-chhiūⁿ kòa-chhài-chí hiah tōa ê thian-kok, khui-khoah tī Tē-tiong-hái iân-hōaⁿ. Khòaⁿ ché chin-chiàⁿ thang kóng Ki-tok kàu-hōe ê siat-li̍p, tī sú-kì tiong ū bô thang pí ê si̍t-chêng. Chú-āu 300 nî tng-sî chóng-láng sè-kài ê koân Lô-má ê Hông-tè Khóng-sū-tàn-teng chò Ki-tok-kàu-tô͘. Ū lâng teh gî Hông-tè hoán-hóe ê sim; siat-sú Hông-tè hoán-hóe ê sim nā bô chin-si̍t, chiū tek-khak hō͘ thong-kok ê lâng gí-gī ap-chè. Tùi ái-ni lâi khòaⁿ hit-sî Ki-tok-kàu tī Lô-má só͘ tit-tio̍h ê sè-le̍k sī chóaⁿ-iūⁿ thang chai--lah ? Chêng hō͘ lâng só͘ kheng-bú ê si̍p-jī-kè taⁿ chò kok-kî ê kì-hō, chò tè ông heng-chêng chun-kùi ê kong-pâi. Koh Ki-tok kàng-seng ê nî-kō, siōng tùi chèng-hú hā kàu bān-bîn lóng teh ēng.
|
基督 ê 事業kan-ta 2、3 年間tī 猶太國傳道，半上路下tī 十字架頂受悽慘，kám是成功ê 事業mah？伊來家己ê國，家己ê 百姓m̄ 接納伊。基督tī 地面上ê 事業thang講是全然失敗。Koh 當時 ê 學生果然有會堪tit做成基督所留ê 業 ê 人物抑無？卻in 是誠實忠實 ê 草地人，若論世事社會ê 地位抑是學問 ê權能氣力是攏無半項。M̄-kú tùi教祖死後bōe 100年間，親像芥菜籽hiah大 ê 天國，開闊 tī 地中海沿岸。看ché真正thang講基督教會ê 設立，tī 史記中有無thang比 ê 實情。主後 300 年當時總攬世界ê 權羅馬ê 皇帝康斯坦丁做基督教徒。有人teh疑皇帝反悔 ê 心；設使皇帝反悔 ê 心若無真實，就的確hō͘ 通國 ê人擬議壓制。Tùi ái -ni來看hit時基督教tī 羅馬所得著ê 勢力是怎樣thang知--lah？前hō͘ 人所輕侮ê 十字架今做國旗 ê 記號，做帝王胸前尊貴 ê 公排。Koh基督降生ê 年kō,上tùi對政府下到萬民攏teh用。 |
|
Ki-tok-kàu tī sè-kài chhòng-siat bān-kok kok-chè ê sin hong-sio̍k. Pún-té kok-kok ê lâng khòaⁿ gōa-kok lâng chò tùi-te̍k, taⁿ tùi Ki-tok-kàu hō͘ tē-kiû téng ê kok-bîn saⁿ chhin-kīn hô-ho̍k. Khí-thâu tù Kok-chè lûn-lí ê, sī Iú-go Gu-lo-sia-su ( Hugo Grotius ); ū lâng phêng i só͘ tù ê chheh kóng,“ I só͘ tù chhut-miâ ê kok-chè-hoat sī ēng Sin-Kū-iok chò tē-ki. I tù-su̍t ê su-siúⁿ sī chhut tùi Ki-tok-kàu phok-ài sûn-choân ê cheng-sîn. ” Só͘ phoe-phêng chin tio̍h. Hiān-kim ê Kok-chè-lûn-lí sui bōe thang sǹg chò chiâu-chn̂g hó, chong--sī tùi ché ū kó͘-bú sè-kài jîn-tō-chú-gī, hit-ê kong-lô si̍t-chāi tōa. Ki-tok-kàu ūi-tio̍h jîn-tō chīn-la̍t hiàn-sin ê sū, chi̍t hāng chi̍t-hāng kóng bē chīn. Lô-lìn-gû Bú-lê-su ( Loreng Brace ) ê Jîn-tō hoat-ta̍t sú só͘ kú-khí-ê thang kóng ū tit-tio̍h i ê iàu-léng, taⁿ siá lâi tùi khòaⁿ chiū-sī :--
|
基督教 tī 世界創設萬國國際ê 新風俗。本底各國ê 人看外國人做對敵，今tùi基督教hō͘ 地球頂 ê 國民相親近和服。起頭著國際倫理 ê,是 Iú-go Gu-lo-sia-su﹙Hugo Grotius﹚；有人憑伊所著ê冊講：「伊所著出名ê 國際法是用新舊約做地基。伊著述ê 思想是出tùi基督教博愛純全ê 精神。」所批評真著。現今ê 國際倫理雖bōe thang算做齊全好，總--是tùi ché有鼓舞世界人道主義，hit個功勞實在大。基督教為著人道盡力獻身ê 事，一項一項講bē盡。Lô-lìn-gû Bú-lê-su﹙Loreng Brace﹚ê 人道發達史所舉起ê thang講有得著伊ê 要領，今寫來tùi看就是 ：-- |
|
Kèng-tiōng loán-jio̍k kap sàn-hiong ê jîn-keh; chun-kèng hū-jîn; hó-gia̍h lâng tùi kan-khó͘-lâng ê gī-bū; tùi-tiōng siáu-jî; pó-tiōng kaⁿ-hoān, chhut-gōa lâng, sàn-hiong lâng, liân tōng-bu̍t iā tio̍h. Koat-toàn m̄-thang iông-ún chân-jím ap-chè kap lô͘-châi ê chú-gī; toaⁿ-sin lâng chheng-khì-siùⁿ ê gī-bū ; kap kiat-hun ê sîn-sèng ; chún-chat ê iàu-kín ; chò kang thàn chîⁿ kong-pîⁿ ê hoat-tō͘; chu-pún ha̍p-tâng; hoat-ta̍t kok lâng ê châi-lêng kàu ke̍k hó ê koân-lī; ta̍k-lâng thang hióng-siū chèng-tī siā-hōe ê koân ; chi̍t kok-bîn ê hām-hāi sī ta̍k kok-bîn ê hām-h goân-lí ; chū-iû thong-siong kap kok-kok kau-chè chū-iû ê sū. Bo̍h-tit chiàn-cheng; nā put-í tio̍h kau-chiàn, tio̍h siat-hoat hō͘ i chió hām-hāi ; koh ū kok-chè chhâi-phòaⁿ lâi tî-hông kau-chiàn bōe hoat-choh ê tāi-seng.
|
敬重軟弱kap 散hiong ê 人格；尊敬婦人；好額人對艱苦人 ê 義務；tùi重小兒；保重監犯，出外人、散hiong人，連動物也著。決斷m̄-thang 容允殘忍壓制kap 奴才ê 主義；單身人清氣相ê 義務；kap 結婚ê 神聖；準節 ê要緊；做工趁錢公平ê 法度；資本合同；發達國人 ê 才能到極好 ê權利；逐人thang享受政治社會 ê 權；一國民ê 陷害是逐國民ê 陷害 ê原理；自由通商kap各國交際自由 ê 事。莫tit 戰爭；若不已著交戰，著設法hō͘ 伊少陷害；koh有國際裁判來持防交戰bōe發作ê 代先。 |
|
Í-siōng sī Ki-tok-kàu chú-gī, hiān-kim si̍t-hêng tī sè-kài. Khòaⁿ chòe-kīn 100 nî kan Ki-tok-kàu ê oa̍h-tāng koh khah thang kiaⁿ--tio̍h: -- chhin-chhiūⁿ siat Chú-ji̍t o̍h ; Gōa-kok Soan-kàu ê sū-gia̍p ; Chheng-liân hōe ; Kiù-sè-kun ; Kiōng-lē hōe ; Kìm-chiú hōe ; kái-liông kaⁿ ga̍k ; pó-hō͘ chhut-kaⁿ lâng ; kiù- chè pîn-bîn ; kî-û ǹg-bāng kái-liông siā-hōe ê chong-kàu ūn-tōng ; kè-bô͘ chò sè-kài ê hok-khì hiah ê sū chiàu hiān-kim ê si̍t-chêng sī lâng lâng só͘ chai. Chú ê kî-tó-bûn kóng, “ Lí ê kok lîm-kàu ”, taⁿ khak-si̍t ū teh èng-giām.
|
以上是基督教主義，現今實行tī 世界。看最近 100 年間基督教 ê 活動koh較 thang 驚--著：-- 親像設主日學；外國宣教ê事業；青年會；救世軍；共勵會；禁酒會；改良監獄；保護出監人；救濟貧民；其餘向望 改良社會 ê 宗教運動；計謀做世界 ê 福氣hiah ê 事照現今ê 實情是人人所知。主 ê 祈禱文講：「你ê 國臨到」，今確實有teh應驗。 |
|
Chong--sī beh chóng-kiat lâi lūn, tio̍h chiong lóng-chóng sū-chêng lâi chham-khó, nā ài bêng Ki-tok-kàu Úi-tāi ê sèng-chit : kan-ta chiong Ki-tok ê phín-sèng, I-ê sū-gia̍p kap sū-gia̍p ê gōa-pō͘ só͘ hián-bêng-ê, beh lâi chiâu-chai sī bô kàu-gia̍p ; tek-khak tio̍h pah-chhioh ê tek-ko thâu koh chìn chit pō͘, pún-sin chi̍t lâng chi̍t lâng siū tio̍h Ki-tok ê kám-hòa chò oa̍h-miā, lâi káng-kiù chhiau-chhōe i lāi-bīn ê sū-si̍t, chiah ē-ēng-tit. Ki-tok ê sù-tô͘ Pó-lô kóng, “ Goán bat goán ê Chú Iâ-so͘ Ki-tok.” I sī tùi si̍t-giām, sîn-lêng, pún-sin lâng, lâi bat Kiù-chú. Chit hō si̍t-giām ê tì-sek sī chò i lāi-tiong ke̍k-tōa ê la̍t, chò i chi̍t-sì lâng ê Chú. “ Góa oa̍h, sī ūi-tio̍h Ki tok ; sí, iā sī góa ê lī-ek “; án-ni hō͘ i hiah kám-kek, pàng-sak chó͘-sian ui-giâm ê chong-kàu, chun-kùi, tē-ūi, miâ-siaⁿ, khòaⁿ chò pùn-sò, ka-tī lâi chò Ki-tok ê lô͘-po̍k, thoân lâng só͘ hiâm ê kàu iā bô kiàn-siàu.
|
總--是beh 總結來論，著將攏總事情來參考，若ài 明基督教偉大 ê性質：kan-ta 將基督 ê 品性，伊ê 事業kap事業ê 外部所顯明ê,beh來齊知是無夠額；的確著百尺ê竹篙頭koh 進這步，本身一人一人受著基督 ê感化做活命，來講究搜尋伊內面ê 事實，才會用tit。基督 ê 使徒保羅講，「阮bat 阮 ê 主耶穌基督。」伊是tùi 實驗、神靈、本身人，來bat 救主。這號實驗ê 智識是做伊內中極大 ê 力，做伊一世人 ê 主。」我活，是為著基督；死，也是我 ê 利益」；án-ni hō͘ 伊hiah感激，放sak 祖先威嚴ê 宗教、尊貴、地位、名聲，看做糞埽，家己來做基督ê 奴僕，傳人所嫌 ê 教也無見笑。 |
|
Ki-tok-kàu m̄-sī sí-sìn ê tiâu-kui, iā-sī chheng-khì ê lí-sióng (siūⁿ hiah hó chiū hiah hó), tō-tek kà-sī ê ōe, iā m̄-sī thoân-thé. Ki-tok-kàu sī hō͘ lâng oa̍h, hō͘ lâng têng-thâu-siⁿ, sîn chín-kiù ê koân-lêng khùi-lat. Ki-tok-kàu m̄-sī óa-khò châi-lêng bú-le̍k iā-sī gōa-kau ê chhiú-tōaⁿ, bo̍k-su ê la̍t lâi iâⁿ sè-kan; sī tùi “tāi-seng chín-kiù Iû-thài-lâng kap chiah-ê Hi-lī-nî lâng kap hoān-nā sìn ê lâng sîn ê la̍t ê Hok-im”; khí Siōng-tè ê kok tī sim-lêng-téng. Ki-tok-kàu sè-le̍k ê chhim koh tōa sī tùi toaⁿ-sin lâng si̍t-giām lâi chai. Ki-tok-kàu nā kó-jiân ū chiàu góa téng-bīn só͘ kóng i ê kàu-chó͘ ê jîn-phín, i ê liāu-lí chún-pī, kap si̍t-chāi ê kám-hòa, pún-sin lâng só͘ bat chín-kiù ê si̍t-giām, úi-tāi ê Sèng chit-châi ê, án-ni thang bêng-chai m̄-sī pêng-siông phó͘-thong ê chong-kàu lah. Sèng-keng kóng: “Chhin-chhiūⁿ hiah tōa ê chín-kiù lán chiah ê khòaⁿ-chòe bô iàu-kín, cháiⁿ-iūⁿ ōe tô-siám-tit” (Hi-pek-lâi 2:3)? Bān-it Ki-tok-kàu ê iàu-kiāⁿ nā khòaⁿ lo̍h-kau khì, iā-sī m̄ jīn sòa lī-khui, che sī hō͘ tùi-tiōng si̍t-bū bô kap che kīn-sè-tāi ê cheng-sîn saⁿ-siāng, chiàu-lí-khì lâi káng-kiù hit-hō chì-khì ê lâng só͘ bô chhú.
|
基督教m̄是死信 ê 條規，抑是清氣 ê 理想﹙想hiah好就hiah好﹚，道德教示 ê 話，也m̄是團体。基督教是 hō͘人活，hō͘ 人重頭生，神拯救 ê權能氣力。基督教 m̄是倚靠才能武力抑是外交ê手段，牧師ê 力來贏世間；是 tùi 「代先拯救猶太人kap 才 ê 希利尼人 kap 凡若信ê 人神 ê 力ê 福音」；起上帝ê 國tī 心靈頂。基督教勢力ê 深koh大是tùi 單身人實驗來知。基督教若果然有照我頂面所講伊 ê教祖 ê人品，伊ê 料理準備，kap實在 ê 感化，本身人所bat拯救 ê 實驗，偉大 ê 聖質才 ê,án -ni thang 明知m̄是平常普通 ê 宗教lah。聖經講 ：「親像hiah大 ê 拯救咱chiah ê 看做無要緊，怎樣會逃閃tit」﹙希伯來 2：3﹚？萬一基督教 ê要件若看落溝去，抑是m̄認續離開，ché是hō͘ tùi重實務無kap這近世代ê 精神相像，照理氣來講究hit號志氣ê 人所無取。 |
|
(Tâi-lâm Kàu-hōe-pò tē 302-304 koàn, 1910 nî 5-7 ge̍h)
|
(台南教會報第302~304卷，1910年5~7月) |
