Tang-iûⁿ Kì-lio̍k
|
東洋記錄 |
| Gô͘ Tō-goân |
吳道源 |
|
Góa tī sin-le̍k 5 goe̍h 3 hō, chá-khí 5 tiám-cheng, kap Tâi-lâm-thiaⁿ-lāi beh khì Ji̍t-pún koan-kong ê lâng, cha̍p-gōa lâng, chū-chi̍p tī Tâi-lâm-thiaⁿ Sū-bū- hē . Sòe-bū Khò-tiúⁿ kóng bêng Lōe-tē ê hong-sio̍k, kap kúi-nā hāng iàu-kín ê sū ; kóng bêng-pe̍k tāi-ke saⁿ-sì, chiū khí-sin . kok khu-tiúⁿ kap Sòe-bū khò- tiúⁿ kap kúi-nā ê koaⁿ, sàng goán kàu An-pêng tah tâi-pak-oân ê hòe-chûn . San-pún Chóng-bū khò-tiúⁿ kap tâi-Lâm-thiaⁿ ê thong-e̍k Thong-kháu chò phōaⁿ saⁿ-kap khì .
|
我tī新曆5月3號，早起5點鐘，kap台南廳內beh 去日本觀光ê人，10外人，聚集tī台南廳事務系。稅務課長講明內地ê風俗，kap幾若項要緊ê事；講明白大家相辭，就起身。各區長kap稅務課長kap幾若個官，送阮到安平搭台北丸ê貨船。山本總務課長kap台南廳ê通譯通口做伴相kap去。 |
|
Tē 4 hō kàu Ke-lâng ; ē-po͘ khui- chûn, tī hái-bīn nn̄g mê-ji̍t, hong chēⁿ hái pêⁿ . Kàu 6 hō chiū khòaⁿ-kìⁿ Ngó͘-tó-soaⁿ, kap Tiong-tó ; tī chiah-ê só͘-chāi sī chhut chin-chu, sian-hô, thô͘-thòaⁿ ê só͘-chāi .
|
第4號到基隆；e晡開船，tī海面兩暝日，風靜海平。到6號就看見五島山kap中島；tī chiah-ê所在是出珍珠、珊瑚、土炭ê 所在。 |
|
Ji̍t-àm kàù Tiông-kiā káng [Nagasaki] ; chit ê káng thian-jiân káng sì-bīn ū soaⁿ ; só͘-í hit mê-hng chûn pha-teh, thèng-hāu thiⁿ-kng, I-seng kap kéng chhat tah-chûn lâi khàm-giām, bêng- pe̍k, chinū chiūⁿ-soaⁿ. Hit-ji̍t tú-tio̍h lo̍h- bhō͘, chiū hioh tī kheh-tiàm; ē-pō͘ kap Hoan-chû-liâu thiaⁿ-sio̍k Chhoan Siōng í-kip2 Chhî Tek-hok, N̂g Teng-in 4 lâng saⁿ-kap chē jîn-le̍k-chhia ài khì thàm kàu-hōe. Mn̄g kàu chi̍t keng ê o̍h-tn̂g, sī Hoat-kok Thian-chú-kàu siat-ê, miâ- kiò Hok-seng Ha̍k-hāu; put-chí tōa-keng, sì gō͘ chàn lâu, lāi-bīn chin chéng-tùn, ha̍k-seng nn̄g-pah gōa-ê, ta̍k-ê ū thi̍h bîn-chhn̂g, bīn-tháng-kè, hun Siong-gia̍p-kho, Lông-gia̍p-kho, Bûn-kho, Ōe-tô͘, Seng-lí, Hòa-ha̍k, Thian-bûn, Tē-lí, khòng-bū, ta̍k hāng ū hun- Ppiat kho-bo̍k, put-chí chhù-sū. Hit-sî in ê hāu-tiúⁿ chhòa goán khòaⁿ ta̍k kho͘ ê o̍h-thiaⁿ; khì-khū iā chiâu-pī, lâu-téng lâu-ē khòaⁿ bêng-pe̍k, chiū saⁿ-sî. Koh kàu chi̍t keng o̍h-tn̂g sī lán Tiúⁿ-ló-kàu Chheng-liân-hōe ê o̍h-tn̂g; hit-sî í-keng pàng-hē só͘-í bô chim-chiok khòaⁿ. Goaún chhiáⁿ in chi̍t-lâng chhōa goán kàu lé-pài-tn̂g ; hit keng pài-tn̂g iā sī tōa- keng ū tha̍h-lâu; Bo̍k-su sèⁿ Tiong-chhoan miâ Tek-thài. I put-chí hoaⁿ-hí ēng kiong-kèng ê lé chhiáⁿ goán, iā sòa saⁿ-kap gim-si chò kî-tó-hōe lâi kám-siā Siōng-tè. Tī chit Tiông-kiā ū kúi-nā keng ê lé-pài-tn̂g, iā ū Thian-chú-kàu put-chí tōa keng ê pài-tn̂g .
|
日暗到長崎港[Nagasaki]；這個港天然港四面有山；所以hit暝昏船pha-teh，聽候天光，醫生kap警察搭船來勘驗，明白，就上山。Hit日tú著落雨，就歇tī客店；e晡kap蕃薯寮廳屬村上以及徐德福、黃丁恩4人相kap坐人力車ài去探教會。問到一間ê學堂，是法國天主教設--ê,名叫福星學校；不止大間，4、5層樓，內面真整頓，學生200外個，逐個有鐵眠床、面桶架，分商業科、農業科、文科、畫圖、生理、化學、天文、地理，礦務，逐項有分別科目，不止次序。Hit時in ê校長chhōa阮看逐科ê學廳；器具也齊備，樓頂樓下看明白，就相辭。Koh到一間學堂是咱長老教青年會ê學堂；hit時已經放下，所以無斟酌看。阮請in一人chhōa阮到禮拜堂；hit間拜堂也是大間，有疊樓；牧師姓中村竹太。伊不止歡喜用恭敬ê禮請阮，也續相kap吟詩、做祈禱會來感謝上帝。Tī 這長崎有幾若間ê禮拜堂，也有天主教不止大間ê拜堂。 |
|
Kàu 8 hō, góa ū kap Tâi-lâm-thiaⁿ ê thong-e̍k Thong-kháu khì Hûi-chiân- kok Chó-hō-koān ê Bú-hiông-chhī. Tī Hông-lâi soaⁿ-kha ū chi̍t ê Un-chôaⁿ, sī thian-jiân ê khòng-chôaⁿ, tú-hó sio- léng. Chit ê choanN5-chúi hâm Ló͘-thàn- oán ê io̍h-chit, ē thang hō͘ lâng sin-khu khah ióng-chòng, iā ē thang i lâng ê pēⁿ. Tī chit ê un-chôaⁿ ū khí chin tōa keng ê chhù lâi khàm; lāi hun 4 téng ê e̍k- tî, iā ū hun lâm-lú ê e̍k-tî; it, jī, saⁿ téng sī hō͘ chhìn-chhái lâng thang khì sé; it-téng--ê chí-ū 3 chiam-chîⁿ. Iā lēng-gōa tī chúi-thâu khí chi̍t-chō lâu, pâi-siat put-chí chê-chéng, sòa tī lâu- kha ēng put-chí súi ê siā-chio̍h kap hoe-chng chō chi̍t ê e̍k-tî; sī hō͘ Hông- tè, í-ki̍p Ông-chhin tāi-sîn, ū-sî thang khì sé; nā pêng-siông ji̍t koaⁿ-ka sin- sū, á-sī gōa-kok kùi-khì ê lâng-kheh, iā thang tī-hia sé-e̍k. Chit ê un-chôaⁿ Thong-kháu-kun in hiaⁿ iā ū hūn, só͘-í put-chí hó-ì chhiáⁿ goán sé, iā bô siu- chîⁿ. Sé liáu-āu chiūⁿ Hông-lâi-soaⁿ; chit-ê ū ta̍k-sek ê soaⁿ-hoe, put-chí súi, chhiū-bo̍k bō͘-sēng chhin-chhiūⁿ thian- jiân ê hoe-hn̂g; iā ū chheng-liâng, koh sī ông-ka hioh liâng ê só͘-chāi; iā ū Kóng-hok-sī. Tī soaⁿ-téng ū 500 sin ê chio̍h-siōng; ū lâng kóng Tiong-kok lâng khí-thâu khì Ji̍t-pún chiū-sī chit ê Hông-lâi-soaⁿ. Chîn-tiâu Chhî Hok tī chit-ê soaⁿ. kiû-sian; Tiong-kok chheh ū kì. Chheng chit ê soaⁿ kiò-chò Sian-soaⁿ.
|
到8號，我有kap台南廳ê通譯通口去肥前國佐賀縣ê武雄市。Tī蓬萊山腳有一個溫泉，是天然ê礦泉，tú好燒冷。這個ê泉含滷炭莞ê藥質，會thang hō͘人身軀較勇壯，也會thang醫人ê病。Tī 這個溫泉有起真大間ê厝來蓋；內分4等ê浴池，也有分男女ê浴池；一、二、三等是hō͘ chhìn-chhái人thang去洗；一等ê只有3 chiam錢。也另外tī水頭起一座樓，擺設不止齊整，續tī樓腳用不止súi ê榭石kap花磚造一個浴池；是hō͘皇帝，以及王親大臣，有時thang去洗；若平常日官家紳士，抑是外國貴氣ê人客，也thang tī-hia洗浴。這個溫泉通口君in兄也有份，所以不止好意請阮洗，也無收錢。洗了後上蓬萊山；這個有逐色ê山花，不止súi,樹木茂盛親像天然ê花園；也有清涼，koh是王家歇涼ê所在；也有廣福寺。Tī山頂有500身ê石像；有人講中國人起頭去日本就是這個蓬萊山。秦朝徐福tī這個山求仙；中國冊有記。稱這個山叫做仙山。 |
|
Tē 9 hō chiū khì Mn̂g-sī [Moji]; chit ê ke-chhī sī Kiú-chiu ê bóe káng, kap Tiông-chiu Hong-chiân-kok Má- koan [Shimonoseki] saⁿ tùi-bīn.
|
第9號就去門司[Moji]；這個街市是九州ê尾港，kap中州豐前國馬關[Shimonoseki]相對面。 |
|
Tē 10 hō, chē sió hòe
|
第10號，坐小貨船過去馬關；tī-hia有一個接引寺，就是頂年李鴻章去hia議和ê所在。E晡再回船；11號到宇品港[Ujian]；這個港是明治28年駐紮戰船ê所在。皇帝tòa hia 6月久；所以tī-hia續建置街市。Tùi chia坐火車起身；e昏7點到大阪[Osaka]停車場。Tī-chia真鬧熱；往來ê火車頭講有64隻，逐時有火來往。再坐火車到天王寺落車；就有台灣協會大阪ko-pō͘主任廣野一郎君chhōa幾若個會員tī-hia等接，chhōa阮到台灣紳士接待所。Tī 這個會館，攏是備辦teh hō͘台灣人歇--ê,也攏是照台灣風俗看待台灣人。 |
|
-chûn kòe khì Má-koan; tī-hia ū chi̍t ê Chiap-ín-sī, chiū-sī téng-nî Lí Hông-chiong khì hia gī-hô ê só͘-chāi. Ē-po͘ chài hôe -chûn; 11 hō kàu Ú-phín-káng{Ujian}; chit ê káng sī Bêng-tī 28 nî chū chat chiàn-chûn ê só͘-chāi. Hông-tè tòa hia 6 goe̍h kú; só͘-í tī-hia sòa kiàn-tì ke-chhī. Tùi chia chē hóe-chhia khí-sin; ê-hng 7 tiám kàu Tāi-pán {Osaka} thêng chhia- tiûⁿ. Tī-chia chin lāu-jia̍t; óng-lâi ê hóe-chhia-thâu kóng ū 64 chiah, ta̍k-sî ū hóe-chhia lâi óng. Chài chē hóe-chhia kàu Thian-ông-sī lo̍h-chhia; chiū ū Tâi- oân hia̍p-hōe Tāi-pán ko-pō͘ Chú-jīm Kong-iá It-lông-kun chhōa kúi-nā ê hōe-oân tī-hia tán-chi̍h, chhōa goán kàu Tâi-oân Sin-sū chiap-thāi-sō͘. Tī chit ê hōe-koán, lóng sī pī-pān teh hō͘ tTâi-oân lâng hioh-ê, iā lóng sī chiàu Tâi-oân hong-sio̍k khoán-thāi Tâi-oân lâng.
|
12號入博覽會，先入台灣館；這館ê土產齊備，逐項ê風俗，攏畫圖，也有裝人ê像。也入去美術館內，排列字畫刺繡以及人工奇巧製造ê,不止巧妙，真像生成ê。Koh tī會場有一個望遠樓，高168尺，用電氣機上落；上頂面thang看周圍數十里。也用電氣跑車走chhâ-bé;也有噴水塔假落雨。博覽會場攏是點電燈數萬支，e昏時親像日時，電火照著hit個噴水塔用目珠看，儼然落雨，koh有出虹，因為一爿有光，一爿有雨，就自然有虹；所以落雨天會出虹，就是這個理。 |
|
12 hō ji̍p Phok-lám-hōe, seng ji̍p Tâi- oân koán; chit-koán ê thó͘-sán chê-pī, ta̍k-hāng ê hong-sio̍k, lóng ōe-tô͘, iā ū chng lâng ê siōng. Iā ji̍p khì Bí-su̍t-koán- lāi, pâi-lia̍t jī-ōe chhiah siù í-ki̍p lâng- kang kî-khiáu chè-chō--ê, put-chí khiáu- biāu, chhin-chhiūⁿ seⁿ-sêng--ê. Koh tī hōe-tiûⁿ ū chi̍t ê Bōng-oán-lâu, koân 168 chhioh, ēng tiān-khì-ki chiūⁿ lo̍h; chiūⁿ téng-bīn thang khòaⁿ chiu-ûi sò͘-cha̍p lí. Iā ēng tiān-khì pháu chhia cháu chhâ-bé; iā ū phùn-chúi-thah ké lo̍h-hō͘. Phok-lám-hōe tiûⁿ lóng sī tiám tiān-teng sò͘ bān ki, ê-hng-sî chhin-chhiūⁿ ji̍t-sî, tiān-hóe chiò tio̍h hit ê phùn-chúi-thah ēng ba̍k-chiu khòaⁿ, giám-jiân lo̍h-hō͘, koh ū chhut khēng, in-ūi chi̍t pêng ū kng, chi̍t-pêng ū hō͘ chiū chū-jiân ū khēng; só͘-í lo̍h-hō͘ thiⁿ ē chhut khēng chiū-sī chit ê lí.
|
到暝昏就入美國設ê不思議館，看活動ê燈影，hit時儼然親像身軀到tī外國，teh看著義民軍出戰一樣。看了入氣機屋內面有無線ê電氣；也有用電teh畫圖tī柴ê器具裡；也有用電氣io兩個無夠月ê囡仔，囡仔tī 這電箱內，講比tī老母ê腹肚較快大。也有光線電thang看見人身軀逐位ê區；不論甚物所在骨有受傷攏會thang看。 |
|
Kàu mê-hng chiū ji̍p Bí-kok siat ê Put-su-gī-koán, khòaⁿ oa̍h-tāng ê teng- iáⁿ, hit-sî giám-jiân chhin-chhiūⁿ sin-khu kàu tī gōa-kok, teh khòaⁿ-tio̍h gī-bîn- kun chhut-chiàn chi̍t-iūⁿ. Khòaⁿ-liáu ji̍p Khì-ki-ok lāi-bīn ū bô sòaⁿ ê tiān-khì; iā ū ēng tiān teh ōe-tô͘ tī chhâ ê khì- khū-n̍i̍h; iā ū ēng tiān-khì teh io nn̄g- ê bô kàu goe̍h ê gín-ná, gín-ná tī chit tiān-siuⁿ-lāi kóng pí tī lāu-bó ê pak-tó͘ khah-khoài tōa. Iā ū kng-sòaⁿ-tiān thang khòaⁿ-kìⁿ lâng sin-khu ta̍k-ūi ê khu; put-lūn sím-mi̍h só͘-chāi kut ū siū-siong lóng ē thang khòaⁿ. Tang-inN5 Kì-lio̍k.
|
第13號有落雨，所以我kap一個朋友坐火車去神戶[Kobe] 探朋友。秋山善一先生kap伊ê家後，也攏tī-hia。Tī 14 e晡koh倒轉來大阪。 |
|
Tē 13 hō ū lo̍h-hō͘, só͘-í góa kap chi̍t- ê pêng-iú chē hóe-chhia khì Sîn-hō͘ [Kobe] thàm pêng-iú. Chhiu-san Siān- it sian-siⁿ kap i-ê ke-āu, iā lóng tī-hia. Tī 14 ē-po͘ koh tò-tńg lâi Tāi-pán.
|
第15號去Kài市看水族館，水中所有ê魚鱉有鱗無鱗ê攏有。Koh入博覽會機器館，內面逐等號製造ê機器真濟。也有製紙--ê,也有製電氣車--ê,也有製茶--ê,製麵線--ê,織布--ê,製印字--ê,製雪文--ê,無牛家己會挨磨--ê,造火車--ê;真濟款，看bē盡，記bē了。Koh有灌溉ê水龍，thang汲水30丈深，一點鐘久出水千外石；價錢2，250箍。我看這等號ê器具不止有合台灣ê路用，因為有真濟ê看天田，人若合股買，就有真大ê利益。這水龍tī大阪有thang買。Koh看林業館、水產館、農業館、教育館；逐項ê物件，土產、水產無m̄齊備。 |
|
Tē 15 hō khì Kài-chhī khòaⁿ Chúi- cho̍k-koán, chúi-tiong só͘ ū ê hî-pi̍h ū- lân bô-lân ê lóng ū. Koh ji̍p Phiok-lám-hōe Ki-khì-koán, lāi-bīn ta̍k téng hō chè chō ê ki-khì ch?in-chē. Iā ū chè chóa-ê, iā ū chè tiān-khì-chhia-ê, iā ū chè tê-ê, chè mī-sòaⁿ-ê, chit-pò͘-ê, chè ìn-jī-ê, chè soat-bûn-ê, bô gû ka-tī ē e-bō-ê, chō hóe-chhâ-ê; chin-chē khoán, khòaⁿ bē-chīn, kì bē-liáu. Koh ū koàn-khài ê chúi-lêng, thang khip-chúi 30 tn̄g chhim, chi̍t tiám-cheng kú chhut- chúi chheng gōa chio̍h; kè-chiⁿ8 2,250 kho͘. Góa khòaⁿ chit téng-hō ê khì-khū put-chí ū ha̍p Tâi-oân ê lō͘-ēng, in-ūi ū chin chē ê khòaⁿ-thiⁿ chhân, lâng nā ha̍p-kó͘ bé, chiū ū chin tōa ê lī-ek. Che chúi-lêng tī Tāi-pán ū thang bé. Koh khòaⁿ Lîm-gia̍p-koán, Chutí-sán-koán, Lông-gia̍p-koán, Kàu-io̍k-koán; ta̍k-hāng ê mi̍h2-kiāⁿ, thó͘-sán, chúi-sán bô m̄ chiâu-pī.
|
第16號入動物園，內面山禽野獸，鱷魚、虎、豹、獅、象、駱駝、狐狸、狗熊、人熊、猩猩、白鶴，孔雀、雉雞鳥，逐項講bē盡。Koh入通運館，參古館，tī 這館有排列各國ê名物寶器，有ê價值連城。也有中國古早ê寶器，也有漢朝ê瓦、王莽ê鼎，陀螺形，寶玉ê如意，逐國攏有提物去賽會。敢是因為這pang日本第5回ê 博覽會，tú好前年有入萬國公會，也是扑贏中國；所以逐國ê人正有chiah熱心來博覽。 |
|
Tē 16 hō ji̍p Tōng-bu8-hn̂g, lāi-bīn soaⁿ-khîm iá-siù, go̍k-hî, hó͘, pà, sai, chhiūⁿ, lo̍k-tô, hô͘-lî, káu-hîm, lâng-hîm, seng-seng, pe̍h-ho̍h, khóng-chhiok, tì- koeoe-chiáu, ta̍k-hāng kóng bē-chīn. Koh ji̍p Thong-ūn-koán, Chham-kó͘-koán, tī chit koán ū pâi-lia̍t kok-kok ê bêng-but5 pó-khì, ū-ê kè ta̍t liân-siâⁿ. Iā ū Tiong-kok kó͘-chá ê pó-khì, iā ū Hàn- tiâu ê hiā, Ông-bóng ê tiáⁿ, Tô-lô-heng, pó-ge̍k ê jû-ì, ta̍k-kok lóng ū the̍h mi̍h khì sài-hōe. Káⁿ-sī in-ūi chit-pang Ji̍t-pún tē 5 hôe ê Phok-lám-hōe, tú-hó chêng nî ū ji̍p Bān-kok kong-hōe, iā sī phah iâⁿ Tiong-kok; só͘-í ta̍k-kok ê lâng chiàⁿ ū chiaah jia̍t-sim lâi phok- lám.
|
第17號禮拜日有雨，博覽會場邊，有設一間日本基督教聯合ê宣道堂；有幾若ê牧師也有先生，通日tī-hia輪流講道理；有時吟詩，聽ê人也真濟，tī 這個宣道堂m̄但禮拜日聚集，就是逐日也是án-ni，所以利益人不止大；人tī-hia坐歇睏，m̄免了錢，甚至有茶thang止渴，也有道理thang聽，靈魂身軀平平得著利益。這項也是真thang歡喜，咱教會無輸世俗，咱也將道理出品kap in入博覽會。 |
|
Tē 17 hō lé-pài-ji̍t ū hō͘, Phok-lám-hōe tiûⁿ-piⁿ, ū siat chi̍t-keng Ji̍t-pún Ki-tok-kàu liân-ha̍p ê Soan-tō-tn̂g; ū Kúi-nā ê Bo̍k-su iā ū Sian-seⁿ, thong-ji̍t tī-hia lûn-liû kóng tō-lí; ū-sî gîm-si, thiaⁿ ê lâng iā chin-chē; tī chit-ê Soan-tō-tn̂g m̄-nā lé-pài-ji̍t chū-chi̍p, chiū-sī ta̍k-ji̍t iā sī án-ni, só͘-í lī-ek lâng put- chí tōa; lâng tī-hia chē hioh-khùn, m̄- bián liáu-chîⁿ, sīm-chì ū tê thang chí- khoah, iā ū tō-lí thang thiaⁿ, lêng-hûn sin-khu pêⁿ-pêⁿ tit-tio̍h lī-ek. Chit hāng iā-sī chin thang hoaⁿ-hí, lán kàu-hōe bô su sè-sio̍k, lán iā chiong tō-lí chhut-phín kap in ji̍p Phok-lám-hōe.
|
第18號有hō͘總務課長chhōa阮去看金宮 ê火柴劇；婦人囡仔幾若百個，有ê--包，有ê--封，扛手活動，機器也真巧妙。看了就去大阪ê造銀局，這個局真大，有分幾若間；有--ê teh熔銀，有--ê鑄銀板，有--ê鑄銀角仔，有--ê鑄金鈸仔，有--ê鑄銅koa，有--ê teh鑑定分量，逐項ê機器不止巧妙。看了就到一間商業改良ê會議所，不止大間，內面椅桌排列真整齊，thang容允1，500人。 |
|
Tē 18 hō ū hō͘ chóng-bū-khò-tiúⁿ chhōa goán khì khòaⁿ Kim-kiong ê hóe- chhâ-ke̍k; hū-jîn gín-ná kúi-nā pah-ê, ū-ê pau, ū-ê hong, kang-chhiú oa̍h-tāng, ki-khì iā chin khiàu-biāu. Khòaⁿ-liáu chiū khì Tāi-pán ê chō gîn-kio̍k, chit-ê kio̍k chin-tōa, ū hun kúi-nā keng; ū-ê teh iûⁿ-gîn, ū-ê chù gîn-pán, ū-ê chù gîn-kak-á, ū-ê chù kim-poa̍t-á, ū-ê chù tâng-koa, ū-ê teh kàm-tēng hun-liōng, ta̍k-hāng ê ki-khì put-chí khiàu-biāu. Khòaⁿ-liáu chiū kàu chi̍t keng Siong- Gia̍p Kái-liông ê Hōe-gī-só͘ put-chí tōa-keng, lāi-bīn í-toh pâi-lia̍t chin chéng-chê, thang iông-ún 1500 lâng.
|
後來koh到 Chhoan-pak-chhoan A-pō製紙ê合資會社；內面有3個大機器，是英國kap德國出ê。另外有原動機，這個機器轉漂料機器，合成機造紙機、焙乾機，逐個tòe伊振動，紙家己乾，家己剪齊，家己疊真好勢。一日一個機器會thang造四萬綑ê紙。原料是將破布、稻草、麻槁、木料摻藥落去au ê。 |
|
Āu-lâi koh kàu Chhoan-pak-chhoan A-pō chè-chóa ê Ha̍p-chu hōe-siā; lāi- Bīn ū 3 ê tōa ki-khì, sī Eng-kok kap Tek- kok chhut--ê. Lēng-gōa ū goân-tōng-ki, chit ê ki-khì tńg phiò-liāu ki-khì, ha̍p- chiâⁿ ki chō chóa ki, pōe-ta ki, ta̍k-ê tòe i tín-tāng, chóa ka-tī ta, ka-tī chián-chê, ka-tī thia̍p chin hó-sè. Chi̍t-ji̍t chi̍t ê ki- khì ē thang chō 4 bān khún ê chóa. Goân-liāu sī chiong phòa-pò͘, tiū-chháu, môa-kó, ba̍k-liāu chham io̍h lo̍h-khì au ê.
|
Koh到金根紡織合資會社，製棉ê紡織廠，真大間，也疊樓；較濟是用玻璃khàm,所以不止光。查某囡仔2000外人teh巡機器。代先用棉花過一個器具，就變棉板；koh過織，就成棉條；koh過一個，成棉紗；也有分做幾十號ê紗，有大有細。將紗牽落kui，就歸家己會織布；一日一個kui會織得三丈外，一人會thang掌3個kui，不過是巡看，若有紗斷就拾起來接nā-tiāⁿ，無用人ê手掌，kui也免用腳踏，真正巧妙。親像孟子講：「工欲善其事，必先利其器」，聖哉是言耶。 |
|
Koh kàu Kim-kin pháng-chit ha̍p- chu-hōe-siā, chè-mî ê háng-chit-chhiúⁿ, chin tōa keng, iā tha̍h-lâu; khah chē sī ēng po-lê khàm, só͘-í put-chí kng. Cha- bó͘ gín-ná 2 chheng-gōa lâng teh sûn ki-khì. Tāi-seng ēng mî-hoe kòe chi̍t ê chì-khū, chiū pìⁿ mî pán; koh kòe chiit, chiū chiâⁿ mî-tiâu; koh kòe chi̍t ê, chiâⁿ mî-se; iā ū hun chò kúi-cha̍p hō ê se, ū tōa ū sè. Chiong se khan lo̍h-kkui, chiū kui ka-tī ē chit-pò͘; chi̍t-ji̍t chi̍t-ê kui ē chit tit 3 tn̄g gōa, chi̍t lâng ē thang chiáng 3 ê kui, put-kò sī sûn khòaⁿ, nā ū se tn̄g chiū khioh-khí-lâi chiap nā-tiāⁿ, bô ēng lâng ê chhiú chiáng kui iā bián ēng kha ta̍h, chin-chiàⁿ khiàu- biāu. Chhin-chhiūⁿ Bēng-chú kóng, Kong io̍k siān kî sū, pit sian lī kî-khì, Sèng-chaai sī giân-iâ.
|
第19號下晡三點鐘坐火車；五點半到京都[Kiotò]。 |
|
Tē 19 hō ē-po͘ 3 tiám-cheng chē hóe- chhia; 5 tiám-pòaⁿ kàu Kiaⁿ-to͘ [Kyoto].
|
第20號阮相kap坐車到滋賀縣，近江滿是紡織株式會社。這個會社是苧仔，抑是麻，下tī大石碾，碾幼就入機器，就做絲；koh經過機器，就變做絲燃；koh過機器成做車仔線，有--ê大ê,有--ê細，有--ê織做紡袋，有--ê別物ê路用。較濟是將hit幾若號ê線縛規綑，載去中國賣。後來koh到石山寺，看琵琶湖周圍ê八景，tī 這巖頂有玉造ê所在。前年俄國太子就是到hia看光景，beh倒轉ê 時hō͘日本人用槍扑著頭殼ê所在。 |
|
Tē 20 hō goán saⁿ-kap chē chhiaa kàu Chui-hō-koān, Kīn-kang móa-sī phauńg- chit tchu-sek hōe-siā. Chit-ê hōe-siā sī tē- á, á-sī môa, hē tī tōa chio̍h-lún, lún-iù chiū ji̍p ki-khì, chiū chò si; koh keng- kòe ki-khì, chiū pìⁿ-chò si-liân; koh kòe ki-khì chiâⁿ-chò chhia-á-sòaⁿ, ū-ê tōa ê, ū-ê sè, ū-ê chit chò pháng-tē, ū-ê pa̍t-mi̍h ê lō͘-ēng. Khah-chē sī chiong hit kúi-nā hō ê sòaⁿ pa̍k kui-khún, chài khì Tiong-kok bē. Āu-lâi koh kàu Chio̍h-san-sī, khòaⁿ Pi-pê-ô͘ chiu-ûi ê pat-kéng, tī chit gâm-téng ū Gio̍k-chō ê só͘ chāi. Chêng-nî Ngô͘-kok Thài-chú chiū-sī kàu hia khòaⁿ kong-kéng, beh tò-tńg ê sî hō͘ Ji̍t-pún lâng ēng chhèng phah- tio̍h thâu-khak ê só͘-chāi.
|
Tī代鎮hia自明治18年起工，tùi山頂鑿一條河，穿過兩個山，到27年才好。Hit這個山空ê河，船會thang來往；人kap貨tùi hia過不止近，這個河有真大路用，tùi琵琶湖拾水到京都灌沃土地。也續tī水孔設一間京都水利局；擺設20外個原動機，京都攏是倚靠這港河水ê力來運動機器，m̄免倚靠土炭抑是石油。所以京都ê自來水，自來火，逐等號ê機器廠攏tùi 這個局ê原動機發力運動。阮hit e晡三點鐘就坐船tùi hit個山孔河經過；tī河內逐隻船攏有點燈；來往ê船不止濟，到5點半就出這個河口，tī河口也有設水底ê kiām氣鐵路，將車載船到街路下貨；就koh載到河裡，船就浮tī水裡便便thang koh駛tùi河裡過；真奇巧，koh好看。 |
|
Tī Tāi-tìn hia chū Bêng-tī 18 nî khí- kang, tùi soaⁿ-kha chha̍k chi̍t-tiâu hô, chhoàn-kòe 2 ê soaⁿ, kàu 27 nî chiah hó. Hit-ê soaⁿ-khang ê hô, chûn ē thang lâi- óng; lâng kap hòe tùi hia kòe put-chí kīn, chit-ê hô ū chin tōa lō͘-ēng, tùi Pi- pê-ô͘ khioh chúi kàu Kiaⁿ-to͘ koàn-ak thó͘- tē. Iā sòa tī chúi-khaang siat chi̍t-keng Kiaⁿ-to͘ chúi-lī-kio̍k; pâi-siat jī-cha̍p- gōa ê goân-tōng-ki, Kiaⁿ-to͘ lóng sī óa- khò chit-káng hô chúi ê la̍t lâi ūn-tōng ki-khì, m̄-bián óa-khò thô͘-thòaⁿ á-sī chio̍h-iû. Só͘-í Kiaⁿ-to͘ ê chū-lâi-chúi, chū-lâi-hóe, ta̍k-téng-hō ê ki-khì-chhiúⁿ lóng tùi chit ê kio̍k ê goân-tōng-ki hoat-la̍t ūn-tōng. Goán hit ē-po͘ 3 tiám-cheng chiū chē-chûn tùi hit-ê soaⁿ-khang-hô keng-kòe; tī hô lāi ta̍k chiah chûn lóng ū tiám-teng; lâi óng ê chûn put-chí chē, kàu 5 tiám-pòaⁿ chiū chhut chit-ê hô kháu, tī hô kháu iā ū siat chúi-té ê kiām-khì thi̍h-lō͘, chiong chhia chài chûn kàu ke-lō͘ hē-hòe; chiū koh-chài kàu hô-n̍i̍h, chûn chiū phû tī chúi-n̍i̍h piān-piān thang koh sái tùi hô-n̍i̍h kòe; chin kî-khiâu, koh hó khòaⁿ.
|
21號，去本願寺，以及33間堂，kap治恩院；tī內面有皇帝歇ê所在；古跡字畫寶器，也bē少，順續去看丘武亭以及武德殿；續到舊禁城看經殿。Koh入京都ê盲啞學校；這間學是日本第一早咱教會ê牧師設ê。啞口臭耳人會用手做話，用指頭仔做50音；3、4年ê學生攏普略會講會讀，也會刺鞋、作樂、做工夫，種種ê技藝，無輸平常人。青瞑ê也學lia̍h-lêng、歷史、筆算、地理學、sèng-lí學，以及身體學、音樂，濟濟項ê工藝tùi án-ni出學了大家也無輸平常人。 |
|
21 hō, khì Pún-goān sī, í-kip2 33 keng tn̂g, kap Tī-in īⁿ; tī lāi-bīn ū Hông-tè hioh ê só͘-chāi; kó͘-chek jī-ōe pó-khì, iā bē chió, sūn sòa khì khòaⁿ Khu-bú-têng í-kip2 Bú-tek-tiān; sòa kàu kū kìm siâⁿ khòaⁿ keng tiān.Koh ji̍p Kiaⁿ-to͘ ê Bông á ha̍k-hāu; chit keng o̍h-tn̂g sī Ji̍t-pún tē-it chá lán kàu-hōe ê Bo̍k-su siat-ê. E-káu chhàu-hī lâng ē ēng chhiú chò ōe, ēng chí-thâu-á chò gō͘-cha̍p-im; saⁿ-sì nî ê ha̍k-seng lóng phó͘-lio̍k ē kóng ē tha̍k, iā ē chhiá-ōe, chok-ga̍k, chò kang-hu, chióng-chióng ê ki-gē, bô-su pêng-siông lâng. Chheⁿ-mê--ê iā o̍h lia̍h-lêng, le̍k-sú, pit-soàn, tē-lí-ha̍k, sèng-lí-ha̍k, í-ki̍p sin thé-ha̍k, im-ga̍k, chē-chē hāng ê kang-gē tùi án-ni chhut-o̍h-liáu tāi-ke iā bô-su pêng-siông-lâng.
|
22號頂晡8點半鐘，坐急行ê火車，到e昏9點鐘就到東京。落車就有台灣協贊會員，也有一個長老姓尾崎名宗良；伊是台灣協會ê委員。伊真好禮逐日來chhōa阮四界行，四界看光景。阮一禮拜久tiàm tī東京，禮拜e晡4點半，順續kap德福去明治女學校，探黃英kap吳笑；in兩個4年久tī-hia讀冊，卻有不止大有益，in所讀ê第一濟ê是英文，第二和漢文、算數、學女工、sèng-lí學、家政、地理、歷史、物理學、化學、畫圖、寫字、體操、詩歌、教法、禮式，照次序逐禮拜攏著讀chiah-ê課程。我見著in大家真歡喜；總是可惜in兩個台灣ê話soah bē記得，無半句會曉聽，也bē曉講，真奇怪，敢是因為in兩個罕得講本地話ê因端，所以án-ni。到6點相辭就倒轉來，到e昏時7點半，我kap德福去新榮橋ê教會赴in ê宣道會；有一個美國ê牧師，伊是teh做明治學院ê教師，名S. P. Toetan；koh有先生名大野直州，伊也是明治學院ê教師；in請阮坐，續將in另外teh做宣道會所beh吟ê幾若首詩hō͘阮看in ê法，也是另外巧妙，代先大野先生唱，台頂就連連吟3首詩，才讀新約路加18:18~30。讀了就請一個先生tī台頂祈禱；續koh吟一首詩，就請牧師章所讀ê聖經開拆講道理。講明白就祈禱退位，就koh一個將伊所講ê再koh叮嚀勉勵。煞尾koh吟一首詩，牧師祝福才散。In攏是坐tī台頂，án-ni hō͘人ê心較bē記得厭；逐人較注神聽。我扑算這個是好用。 |
|
22 hō téng-po͘ 8 tiám pòaⁿ-cheng chē kip-hêng ê hóe-chhia, kàu ê-hng 9 tiám cheng chiū kàu Tang-kiaⁿ. Lo̍h chhia chiū ū Tâi-oân hia̍p-chàn hōe-oân, iā ū chi̍t-ê Tiúⁿ-ló͘ sèⁿ Bóe-kiā miâ Chong- liông; I sī Tâi-oân hia̍p-hōe ê úi-oân. I chiun hó-lé ta̍k-ji̍t lâi chhōa goán sì-kòe kiâⁿ, sì-kòe khòaⁿ kong-kéng. Goán chi̍t lé-pài kú tiàm tī Tang-kiaⁿ, lé-pài ē po͘ 4 tiám pòaⁿ, sūn sòa kap Tek-hok khì Bêng-tī Lú-ha̍k hāu, thàm N̂g Eng kap Gô͘ Chhiò; in nn̄g ê 4 nî kú tī-hia tha̍k- chheh, khiok ū put-chí tōa iú-ek, in só͘ tha̍k ê tē-it chē-tiám ê sī Eng bûn, tē jī Hô-Hàn-bûn, sǹg-siàu, o̍h lú-kang, seeng-lí-ha̍k, ka-chèng, tē-lí, le̍k-sú, bu̍t-lí-ha̍k, hòa-ha̍k, ōe-tô͘, siá-jī thé-chho, si-koa, kàu-hoat, lé-sek, chiàu chhù-sū ta̍k lé-pài lóng tio̍h tha̍k chiaah-ê khò-thêng. Góa kìⁿ-tio̍h in tāi-ke chin hoaⁿ-hí; chóng-sī khó-sioh in nn̄g-ê Tâi-oân ê ōe sòa bē kì-tit, bô pòaⁿ-kù ē hiáu thiaⁿ iā bē hiáu kóng, chin kî-koài, káⁿ-sī in- ūi in nn̄g ê hán-tit kóng pún-tē ōe ê in- toa°n só͘-í aún-ni. Kàu 6 tiám saⁿ-sî chiū tò-tńg lâi, kàu ê-hng-sî 7 tiám-pòaⁿ góa kap Tek-hok khì Sin-êng-kiô ê kàu-hōe hù in ê soan-tō-hōe; ū chi̍t-ê Bí-kok ê Bo̍k-su i sī teh chò Bêng-tī ha̍k-īⁿ ê kàu-su, miâ S. P. Toetan; koh ū Sian-seⁿ miâ Tāi-iá Ti̍t-chiu i iā-sī Bêng-tī ha̍k-īⁿ ê kàu-su; in chhiáⁿ goán chē, sòa chiong in lēng-gōa teh chò Soan-tō-hōe só͘ beh gîm ê kúi-nā siú si hō͘ goán khòaⁿ in ê hoat, iā sī lēng-gōa khiáu-biāu, tāi- seng Tāi-iá Sian-seⁿ chiūⁿ, Ttâi-téng chiū liân-liân gîm 3 siú si, chiah tha̍k Sin-iok Lō͘-ka 18:18-30. Tha̍k-lianú chiū chhiáⁿ chi̍t ê Sian-seⁿ tī Ttâi-téng kî-tó; sòa koh gîm chi̍t-siú si, chiū chhiáⁿ Bo̍k-su chiong só͘ tha̍k ê Sèng-keng khui-thiah kóng tō-lí. Kóng bêng-pe̍k chiū kî-tó thè-ūi, chiū koh chi̍t-ê chiong i só͘ kóng ê chài-koh teng-leng bián-lē. Soah-bóe kohu gîm chi̍t-siú si Bo̍k-su chiok-hok chiah sòaⁿ. In lóng sī chē tī tâi-téng, án-ni hō͘ lâng ê sim khah bē kì-tit ià; ta̍k-lâng khah chù-sîn thiaⁿ. Góa phah- sǹg chit-ê sī hó ēng.
|
以後幾若日，我有去看幾若間ê學堂，逐間攏不止整頓；m̄但 kan-ta用冊教學生nā-tiāⁿ，另外逐科攏有備辦器械，抑是物件thang hō͘學生看一目可以瞭然。親像學物理就有火車，抑是電氣，抑是濟濟項hō͘學生看逐項ê理。若學礦學，就有逐項礦內ê物利便thang看，就快明；學農學，有逐項ê種子thang試種；學林學就有逐項ê樹栽thang看；學醫學就有逐等號ê骨頭，抑是臟腑ê模形利便thang參考。講究逐間ê學堂真整頓，實在會堪tit講得著泰西ê學問。Tùi án-ni咱教會ê人，無較輸世俗，大才調ê人真濟。親像議院長也是教會ê人；另外有10外個做議員，國家ê政事濟濟教會ê人teh鬥料理。咱tī-chia kap in大精差；我向望咱台灣ê兄弟大家致意著設法hō͘子弟讀冊；也著想看有甚物法來整頓學堂，hō͘學堂大興起。日本ê興起是tùi得著西學，了後漸漸強；咱若無設法hō͘子弟得著新ê學問，kan-ta區區守舊款，無各樣大清國政府。請試看某人有3個子，伊設法hō͘ in做3條路。第1個tùi 7歲到27歲hō͘人倩做工，平均算每年得著24箍；20年久共thàn有480箍koh將所thàn ê生息得著利息480箍，共有960箍。 |
|
Í-āu kúi-nā ji̍t góa ū khì khòaⁿ kúi- nā keng ê o̍h-tn̂g, ta̍k keng lóng put- chí chéng-tùn; m̄-nā kan-ta ēng chheh kà ha̍k-seng nā-tiāⁿ, lēng-gōa ta̍k-kho lóng ū pī-pān khì-hâi, á-sī mi̍h-kiāⁿ thang hō͘ ha̍k-seng khòaⁿ it bo̍k khó-í liáu-jiân. Chhin-chhiūⁿ o̍h bu̍t-lí chiū ū hóe-chhia, á-sī tiān-khì, á-sī chē-chē hāng hō͘ ha̍k-seng khòaⁿ ta̍k hāng ê lí. Nā o̍h khòng-ha̍k, chiū ū ta̍k hāng khòng-lāi ê mi̍h lī-piān thang khòaⁿ, chiū khoài bêng; o̍h lông-ha̍k, ū ta̍k- hāng ê chéng-chí thang chhì-chèng; o̍h lîm-ha̍k chiū ū ta̍k-hāng ê chhiū-chai thang khòaⁿ; o̍h i-ha̍k chiū ū ta̍k téng- hō ê kut-thâu, á-sī chōng-hú ê bô͘ hêng lī-piān thang chham-khó. Káng-kiù ta̍k- keng ê o̍h chin chéng-tùn, si̍t-chāi ē kham-tit kóng tit-tio̍h thài-sese ê ha̍k- būn. Tùi án-ni lán kàu-hōe ê lâng, bô khah-su sè-sio̍k, tōa châi-tiāu ê lâng chin chē. Chhin-chhiūⁿ Gī-īⁿ-tiúⁿ iā sī kàu-hōe ê lâng; lēng-gōa ū cha̍p-gōa ê chò Gī-oân, Kok-ka ê chèng-sū chē-chē kàu- hōe ê lâng teh tàu liāu-lí. Lán tī-chia kap in tōa cheng-chha; góa ǹg-bāng lán Tâi-oân ê hiaⁿ-ti tāi-ke tì-ì tio̍h siat-hoat hō͘ chú-tē tha̍k-chheh; iā tio̍h siūⁿ-khòaⁿ ū sím-mi̍h hoat lâi chéng-tùn o̍h-tn̂g, hō͘ o̍h-tn̂g tōa heng-khí. Ji̍t-pún ê heng- khí sī tùi tit-tio̍h se-ha̍k, liáu-āu chiām- chiām kiông; lán nā bô siat-hoat hō͘ chú-tē tit-tio̍h sin ê ha̍k-būn, kan-ta khu-khu siú kū-khoán, bô koh-iūⁿ Tāi- cChheng-kok chèng-hú. Chhiáⁿ chhì-khòaⁿ bó͘-lâng ū 3 ê kiáⁿ, i siat-hoat hō͘ in chò 3 tiâu lō͘. Tē it ê tùi 7 hòe kàu 27 hòe hō͘ lâng chhiàⁿ chò-kang, pêng-kin sǹg múi-nî tit-tio̍h 24 kho͘; 20 nî kú kiōng thàn ū 480 kho͘ koh chiong só͘ thàn ê seng-sek tit-tio̍h lī-sek 480 kho͘, kiōng ū 960 kho͘.
|
第二個tùi七歲起到15歲讀冊，每年開費40 kho͘，8年久共開320箍，koh納利息128箍，總共開費448箍。Tùi 16歲起到27歲，hō͘ 生理人倩，每年平均thàn 60箍；12年久共趁 720箍，koh得著利息432箍，總共有得著1，152箍。除還前所開ê母利銀448箍；iáu-kú有chhun 740箍。 |
|
Tē jī-ê tùi 7 hòe khí kàu 15 hòe tha̍k-chheh, múi-nî khai-hùi 40 kho͘, 8 nî kú kiōng khai 320 kho͘, koh la̍p lī- sek 128 kho͘, chóng-kiōng khai-hùi 448 kho͘. Tùi 16 hòe khí kàu 27 hòe, hō͘ seng-lí lâng chhiàⁿ, múi-nî pêng-kin thàn 60 kho͘; 12 nî kú kiōng thàn 720 kho͘, koh tit-tio̍h lī-sek 432 kho͘, chóng-kiōng ū tit-tio̍h 1,152 kho͘. Tû hêng chêng só͘ khai ê bó-lī-gîn 448 kho͘; iáu-kú ū chhun 740 kho͘.
|
第3個tùi 7歲到15歲，每年讀冊開費40箍，8年久共開 320箍。Koh tùi 16歲到20歲入神學ê學堂讀冊5年久，共開500箍；koh攏總著納利息496箍。總共開費1，316箍。Tùi 21歲到27歲，每年平均會趁$180，7年ê中間共趁有$1，260箍，koh得著利息4221角。總共有得著1，582箍1角。扣還人前所開ê母利銀1，316箍，猶有chhun ê 266箍1角nā-tiāⁿ。 |
|
Tē saⁿ-ê tùi 7 hòe kàu 15 hòe, múi-nî tha̍k-chheh khai-hùi 40 kho͘, 8 nî kú kiōng khai 320 kho͘. Koh tùi 16 hòe kàu 20 hòe ji̍p Sîn-ha̍k ê o̍h-tn̂g tha̍k-chheh 5 nî kú, kiōng khai 500 kho͘; koh lóng-chóng tio̍h la̍p lī-sek 496 kho͘. Chóng-kiōng khai-hùi 1316 kho͘. Tùi 21 hòe kàù 27 hòe, múi-nî pêng-kin ē thàn $180,7 nî ê tiong-kan kiōng thàn ū $1260 kho͘, koh tit-tio̍h lī-sek $422 1 kak. Chóng-kiōng ū tit-tio̍͘h $1582 kho͘ 1 kak. Khàu hêng lâng chêng só͘ khai ê bó-lī-gîn 1316 kho͘, iáu ū chhun ê $266 kho͘ 1 kak nā-tiāⁿ.
|
照án-ni現時來看，是第一個較有錢，第三個較散hiong。伊ê老父平平有kā in建置家後；煞命令in逐年著將in所趁 ê錢十份抽一份，來獻做教會ê路用，咱扑算佗一個較會堪tit 趁命令mah？教會tùi 佗一個較有thang得著利益mah？也是佗一個較會栽培子弟來做教會ê路用mah？若koh過10年抑是20年，大家扑算佗一人thang chhun mah？Kiám m̄是第3個mah？因為伊所趁 ê無限量，koh夠額有thang chhun；第2個不過是會tit過nā-tiāⁿ，第3個kiám-chhái所入不供所出。俗語講：「緊紡無好紗，緊截無好地，欲速則不達」，見小利就大事bē成，真正是一好話。 |
|
Chiàu án-ni hiān-sî laâi khòaⁿ, sī tē 1-ê khah ū chîⁿ, tē 3-ê khah sòng-hiong. I ê lāu-pē pêⁿ-pêⁿ ū kā in kiàn-tì ke-āu; sòa bēng-lēng in ta̍k-nî tio̍h chiong in só͘ thàn ê chîⁿ cha̍p-hūn thiu chi̍t-hūn, lâi hiàn chò kàu-hōe ê lō͘-ēng, lán phah-sǹg tó chi̍t-ê khah ē kham-tit thàn bēng-lēng mah? Kàu-hōe tùi tó chi̍t-ê khah ū thang tit-tio̍h lī-ek mah? Iā-sī tó chi̍t- ê khah ē chai-pôe chú-tē lâi chò kàù-hōe ê lō͘-ēng mah? Nā ko͘h kòe cha̍p-nî á-sī jī-cha̍p nî, tāi-ke phah-sǹg tó chi̍t lâng thang chhun mah? Kiám m̄-sī tē 3-ê mah? In-ūi i só͘ thàn ê bô hān- liōng, koh kàu-gia̍h ū thang chhun; tē 2-ê put-kò sī ē tit-kòe nā-tiāⁿ, tē 3-ê kiám-chhái só͘ ji̍p put-kiōng só͘ chhut. Sio̍k-gú kóng, Kín pháng bô hó se, kín cheh bô hó-tē, io̍k-sok chek put-ta̍t, kiàn-siáu-lī chiū tōa sū bē chiâⁿ, chin- chiàⁿ sī chi̍t hō ōe.
|
做序大ê人，的確m̄-thang看tī目珠前，ài使緊錢，反轉有損害；煞致到子孫bē出頭。三字經有記載講：「養飼若無教示，做父ê人有過失」；koh有講，黃金滿籃m̄達著教子一項ê技藝。請咱大家著致意設法hō͘子兒得著學問，是較好咱濟濟家業。 |
|
Chò sī-tōa ê lâng, tek-khak m̄ thang khòaⁿ tī ba̍k-chiu chêng, ài sái kín-chîⁿ, hoán-tńg ū sún-hāi; sòa tì-kàu kiáⁿ-sun bē chhut-thâu. Sam-jū-keng ū kì-chài kóng, Iúⁿ-chhī nā bô kà-sī, chò pē ê lâng ū kòe-sit; koh ū kóng, N̂g- kim móa-nâ m̄ ta̍t-tio̍h kà kiáⁿ chi̍t-hāng ê ki-gē. Chhiáⁿ lán tāi-ke tio̍h tì-ì siat-hoat hō͘ kiáⁿ-jî tit-tio̍h ha̍k-būn, sī khah-hó lán chē-chē ke-gia̍p.
|
這是只有講大概nā-tiāⁿ，望大家致意想，日本30年前kap咱無各樣；30年後來已經kap歐洲諸國並稱文明；所著用ê機器較濟家己造；親像造船廠，造砲局就是造大槍kap小槍，以及跟蹤造電氣機以及各等ê原動機，造水龍，水管；商業中所著用ê器械較濟是本國家己做ê。我有看會社濟濟款不止大間，也有不止巧妙ê,也有親像造銀票ê局，是用電ê機器teh刻印版，刻到不止súi,hō͘人oh tit假做。 |
|
Che sī chí-ū kóng tāi-khài nā-tiāⁿ, bāng tāi-ke tì-ì siūⁿ, Ji̍t-pún saⁿ-cha̍p nî-chêng kap lán bô kok-iūⁿ; saⁿ-cha̍p nî-āu lâi í-keng kap Au-chiu chu-kok pēng-chheng bûn-bêng; só͘ tio̍h ēng ê ki-khì khah chōe ka-kī chō; chhin-chhiūⁿ chō-chûn-chhiúⁿ, chō-phàu-kio̍k chiū-sī chō tōa-chhèng kap sió-chhèng, í-ki̍p kin-chong chō tiān-khì-ki í-ki̍p kok-téng ê goân-tōng-ki, chō chúi-lêng, chúi-kóng; siong-gia̍p tiong só͘ tio̍h ēng ê khì-hāi khah chōe sī pún-kok ka-kī chò ê. Góa ū khòaⁿ hōe-siā chōe-chōe khoán put-chí kiáu-biāu ê, iā ū chhin-chhiūⁿ chō gûn-phiò ê kio̍k, sī ēng tiān-ki-khì teh khek ìn-pán, khek kàu put-chí súi, hō͘ lâng oh tit ké-chò.
|
28號e晡六點鐘坐火車透暝行，29號早起3點半到名古屋歇，四界看，到12點koh坐車，e晡五點到京都，30號e晡四點坐車6點半到大阪。看博覽會，hit時皇太子kap伊ê妃，也來tī-hia看。Tòa tī大阪幾若日，逐早起攏有入去看。 |
|
28 hō ē-po͘ 6 tiám-cheng chē hóe- chhia thàu-mê kiâⁿ, 29 hō chá-khí 3 tiám pòaⁿ kàu Bêng-kó͘-ok hioh, sì-kòe khòaⁿ, kàu 12 tiám koh chē chhia ē-po͘ 5 tiám kàu Kiaⁿ-to͘, 30 hō ē-po͘ 4 tiám chē chhia 6 tiám pòaⁿ kàu Tāi-pán. Khòaⁿ phok-lám hōe, hit-sî Hông-thài-chú kap i ê Hui, iā lâi tī-hia khòaⁿ, tòa tī Tāi- pán kúi-nā ji̍t, ta̍k chá-khí lóng ū ji̍p-khì khòaⁿ.
|
到6月5號，Tùi神戶落船，6號到羽品，7號到門司，8號到長崎，e晡開船10號就到基隆港，11號tùi基隆坐火車到台北府。Tī hit日我有kap德福去看總督府醫學校，看in大家不止慇懃teh用工；教法也是嚴謹，用濟濟法度teh約束學生ê品行。看見咱教會有幾若個tī-hia，不止有大進步。In見著阮大家真歡喜。隔日阮兩人相kap beh去探教會。代先問到一間天主堂，in ê禮拜廳頭，chhāi馬利亞kap主耶穌ê像，兩旁有chhāi保羅kap彼得ê像。阮看了心肝bē免tit憂悶；相辭ài離開in；總是有一個神父不止好禮請阮且坐食茶，就直直談論道理ê真假，後來伊有將一本路加kap兩本ê外冊送我。 |
|
Kàu 6 goe̍h 5 hō, Tùi Sîn-hō͘ lo̍h-chûn, 6 hō kàu Ú-phín, 7 hō kàu Mn̂g- si, 8 hō kàu Tiông-kiiā, ē-po͘ khui-chûn 10 hō chiū kàu Ke-lâng-káng, 11 hō tùi Ke-lâng chē hóe-chhia kàu Tâi-pak-hú, Tī hit-ji̍t góa ū kap Tek-hok khì khòaⁿ Chóng-tok-hú I-ha̍k-hāu, khòaⁿ in tāi-ke put-chí in-khîn teh ēng-kang; kàu hoat iā-sī giâm-kín, ēng-chē-chē hoat-tō͘ teh iok-sok ha̍k-seng ê phín-hēng. Khòaⁿ-kìⁿ lán kàu-hōe ū kûi-nā--ê tī-hia, put-chí ū tōa chìn-pō͘. In kìⁿ-tio̍h goán tāi-ke chin hoaⁿ-hí. Keh-ji̍t goán 2 lâng saⁿ-kap beh khì thàm kàu-hōe. Tāi-seng mn̄g kàu chi̍t keng Thian-chú-tông, in ê lé-pài-thiaⁿ thâu, chhāi Má-lī-a kap Chú Iâ-so͘ ê siōng, lióng-pêng ū chhāi Pó-lô kap Pí- tek ê siōng. Goán khòaⁿ-liáu sim-koaⁿ bē bián-tit iu-būn; saⁿ-sî ài lī-khui in; chóng-sī ū chi̍t ê Sîn-hū put-chí hó-lé chhiáⁿ-goán chhiáⁿ-chē chia̍h-tê, chiū ti̍t-ti̍t tâm-lūn tō-lí ê chin ké, āu-lâi i ū chiong chi̍t pún Lō͘-ka kap nn̄g pún ê gōa chheh sàng góa.
|
後來我koh到大稻埕ê禮拜堂。這間拜堂是李壬水先生teh傳道，拜堂ê周圍栽濟濟花，雕琢不止好看。也tú好tú著秦天恩伊tòa tī拜堂邊，所以我請伊chhōa阮去探李春生長老。伊今年63歲，iáu-kú不止勇，也不止活動teh辦教會ê事。有著一部冊，名叫民教冤獄解。內中是論起世俗人趁別物到致到心目無光明，受迷bē曉服事真ê上帝，反轉常常kap教會做對敵，來窘逐聖會ê事。也有問答、辯論、解明，逐項ê差謬，人若看hit號冊，穩當kap教會較和好，所以伊本身有印1000本teh送人。若ài看ê人寫批 tùi伊討，伊歡喜送。伊有寄我10外本beh送讀冊人。阮到13號koh tùi基隆坐船，到14號早起到安平，官府有派小貨船載阮上山。也有區長參事官員tī-hia等接；大家平安相見，真感謝。主ê恩典，逐時逐所在有照顧伊ê百姓。 |
|
Āu-lâi góa koh kàu Tōa-tiū-tiâⁿ ê lé- pài-tn̂g. Chit keng pài-tn̂g sī Lí Jīm-súi Sian-seⁿ teh thoân-tō, pài-tn̂g ê chiu ûi chai chē-chē hoe, tiau-tok put-chí hó- khòaⁿ. Iā tú-hó tú-tio̍h Chîn Thian-in i tòa tī pài-tn̂g piⁿ, só͘-í góa chhiáⁿ i chhōa goán khì thàm Lí Chhun-seng tiúⁿ-ló. I kin-nî 63 hòe, iáu-kú put-chí ióng, iā put-chí oa̍h-tāng teh pān kàù-hōe ê sū. Ū tù chi̍t-phō chheh miâ kiò Bîn-kàu oan-ga̍k kái. Lāi-tiong sī lūn khí Sè-sio̍k lâng thàn pa̍t-mi̍h kàu tì-kàu sim-ba̍k bô kng-bêng, siū-bê bē-hiáu ho̍k-sāi chin ê Siōng-tè, hoán-tńg siông-siông kap kàu- hōe chò tùi-te̍k, lâi khùn-tio̍k Sèng-hōe ê sū. Iā ū Būn-tap, piān-lūn, khái-bêng, ta̍k hāng ê chha-biū, lâng nā khòaⁿ hit- hō chheh, ún-tàng kap kàu-hōe khah hô hó, só͘-í i pún-sin ū ìn chi̍t chheng pún teh sàng-lâng. Nā ài khòaⁿ ê lâng siá phoe tùi-i thó, i hoaⁿ-hí sàng. I ū kià góa cha̍p-gōa pún beh sàng tha̍k-chheh lâng. Goán kàu 13 hō koh tiuùi- kKe-lâng chē chûn, kàu 14 hō chá-khí kàn Aun-pêng, koaⁿ-hú ū phài sió hóe-chûn chài goán chiūⁿ-soaⁿ. Iā ū khu-tiúⁿ chham-sū koaⁿ-oân tī-hia tán-chi̍h; tāi-ke pêng-an saⁿ-kìⁿ, chin kám-siā. Chú ê in-tián, ta̍k-sî ta̍k só͘-chāi ū chiàu-kò͘ i ê peh-sèⁿ.
|
今大略記淡薄，向望大家較知影日本ê情景，也向望咱較致意tī伊新ê法度。願上帝贊咱ê氣力，是心所願。 |
|
Taⁿ tāi-lio̍k kì tām-po̍h, ǹg-bāng tāi-ke khah chai-iáⁿ Ji̍t-pún ê chêng-kéng, iā ǹg-bāng lán khah tì-ì tī i sin ê hoat-tō͘. Goān Siōng-tè chān lán ê khùi-la̍t, sī sim só͘ goān.
|
(台灣府城教會報第220~222卷，1903年7~9月) |
