Lē-lú-ha̍k
|
勵女學 |
Ông Chiap-thoân |
王接傳 |
Chū khai Tâi í-lâi í-keng nn̄g-pah- gōa nî lah. Nā sī ko͘-toaⁿ chit-ê hái-sū, bûn-hong iā chin-chió. Tng hit-tia̍p iáu-bōe ji̍p Ji̍t-pún Tè-kok pán-tô͘ í- chêng, chiū chi̍t-pah ke ê gín-á ji̍p-o̍h tha̍k-chheh tāi-iok bô kàu 10 ke; chiū 10 ke ê tiong-kan ē bat-jī cheng-kong kàu ē chò-bûn siá-phoe-ê, kiaⁿ-liáu khah-bô chi̍t-ke. Cha-po͘ gín-á siōng-chhiáⁿ án-ni, nā-sī cha-bó͘ gín-á koh- khah chió. Tùi ji̍p Ji̍t-pún pán-tô͘ ê liáu-āu, Koaⁿ-hú ū siat-li̍p Ha̍k-hāu, put-lūn sòng-hiong hó-gia̍h ê chú-tē lóng ū thang ji̍p-o̍h siū kàu-hùn; chiū ná chiām chìn bûn-hong ê khì-siōng. Nā m̄-sī hit-hō chhiⁿ-mî, ngī-sim, sí- siú ê lâng, iā tek-khak chai chú-tē ji̍p- o̍h siū kàu-hùn ê iàu-kín. Taⁿ lūn kàu cha-po͘ gín-á ji̍p-o̍h, ta̍k-nî ke-thiⁿ. Nā-sī cha-bó͘ gín-ná lâi ji̍p-o̍h tha̍k-chheh iáu chin chió; cháiⁿ-iūⁿ ē hiah chió? Chhúi-mô͘ i-ê iân-kò͘, ū 4 hāng ê pè-toan.
|
自開臺以來已經200外年--lah。但是孤單這個海嶼,文風也真少。當hit-tia̍p iáu未入日本帝國版圖以前,就100家ê囡仔入學讀冊大約無到10家;就10家ê中間會bat 字精光到會做文寫批--ê,驚了較無1家。查甫囡仔尚且án-ni,若是查某囡仔koh較少。Tùi入日本版圖ê了後,官府有設立學校,不論散hiong好額ê子弟攏有thang入學受教訓;就那漸進文風ê氣象。若 m̄ 是hit號青瞑、硬心、死守ê人,也的確知子弟入學受教訓ê要緊。今論到查甫囡仔入學,逐年加添。但是查某囡仔來入學讀冊iáu真少;怎樣會hiah少?推磨伊ê緣故,有4項ê弊端。 |
(1)Tâi-oân ê hū-jîn-lâng bô koàn-sì chhut-gōa, nā kìⁿ-tio̍h cha-po͘-lâng chiū ùi; che sī tùi pē-bó hiaⁿ-tī chū sè-hàn chiū giâm kìm-chí i, m̄-thang lâm, lú, chhap-cha̍p ê iân-kò͘; che sī chi̍t-hāng ê pè-toan.
|
(1)台灣ê婦人人無慣勢出外,若見著查甫人就畏;che是tùi父母、兄弟自細漢就嚴禁止伊,m̄-thang男女插雜ê緣故;che是一項ê弊端。 |
(2) Tùi sè-hàn chiū kā i pa̍k-kha, bô hoân-ló i-ê kan-khó͘ kiâⁿ, kap siong-hāi sin-thé, kan-ta óng-lâi chiū tiàm tī chhù-lāi, teh chng-thāⁿ i-ê seng-khu; che sī nn̄g-hāng ê pè-toan.
|
(2)Tùi細漢就kā伊縛腳,無煩惱伊ê 艱苦行,佮傷害身體,kan-ta往來就tiàm tī厝內,teh chng-thāⁿ 伊ê 身軀;che是兩項ê弊端。 |
(3) Liû-thoân kóng, Hū-jîn-lâng nā ji̍p-o̍h tha̍k-chheh bat-jī bô lō͘-ēng, kiaⁿ-liáu ū sún-hāi; nā kè-lâng ê liáu-āu, chí-ū sī giâ cheng-khū-thûi cheng-bí, the̍h pòa-ki pòa-bí, sàu-tē, ho̍k-sāi ang ko͘, iúⁿ-chhī kiáⁿ, chiū kàu-gia̍h chīn hū-jîn-lâng ê pún-hūn lah, bat-jī bô lō͘-ēng; che chiū-sī saⁿ-hāng ê pè-toan.
|
(3)流傳講,婦人人若入學讀冊bat字無路用,驚了有損害;若嫁--人ê了後,只有是舉舂臼槌舂米,提簸箕簸米、掃地、服事翁姑、養飼子,就夠額盡婦人人ê本份--lah。bat字無路用;che就是3項ê弊端。 |
(4) Tùi-tiōng cha-po͘ khòaⁿ-khin cha- bó͘; pē-bó nā siⁿ cha-po͘ chiū hoaⁿ-hí, siⁿ cha-bó͘ chiū iàm-o͘N3, sī kóng nā siⁿ cha-po͘ ū thang chhōa-bó͘, siⁿ cha-bó͘ tio̍h kè pa̍t-lâng. Tāi-ke án-ni saⁿ-tham saⁿ liû-thoân, chiah khǹg chit-hō khòaⁿ- khin ê sim, bô ài thè cha-bó͘ gín-á siat-hoat hō͘ i ji̍p-o̍h siū kàu-hùn; che sī sì -hāng ê pè-toan.
|
(4)Tùi重查甫、看輕查某;父母若生查甫就歡喜,生查某就厭惡,是講若生查甫有thang娶某,生查某著嫁別人。逐家án-ni相貪相流傳,才囥這號看輕ê心,無愛替查某囡仔設法hō͘ 伊入學受教訓;che是4項ê弊端。 |
Taⁿ tāi-khài lâi kóng cha-po͘ lâng ê koân kòe-thâu tī hū-jîn lâng. Tùi chheng-pah nî chêng kàu-taⁿ, hū-jîn-lâng siū bû-lí ê ap-chè; kàu hiān-kim iā sī án-ni. Chhin-chhiūⁿ cha-po͘ tùi hū-jîn-lâng ū tò͘-hīn ê sim, ū khǹg-siâ ê sim, ū hì-lāng ê sim, ū khi-bú ê sim, chit sì hāng ê só͘ kiâⁿ sī khoán-thāi hū- jîn-lâng kheng-po̍k chì-ke̍k. Koh chi̍t hāng, kìm-chí i chhut-gōa, khoán-thāi i chhin-chhiūⁿ chiáu-siù koaiⁿ tī chiáu- lang; ēng kha-pe̍h pa̍k i-ê kha, khoán- thāi i chhin-chhiūⁿ chhâ-siōng teh hì- lāng.
|
今大概來講查甫人ê權過頭tī 婦人人。對千百年前到今,婦人人受無理ê壓制;到現今也是án-ni。親像查甫對婦人人有妒恨ê心、有囥邪ê心、有戲弄ê心、有欺侮ê心,這4項ê所行是款待婦人人輕薄至極。Koh 1項禁止伊出外,款待伊親像鳥獸關tī鳥籠;用腳帛縛伊ê 腳,款待伊親像柴像teh戲弄。 |
Koh chi̍t hāng, lâng kiám m̄-bat kiò hū-jîn lâng chò lōe-chō͘? Nā hū-jîn gín- á bô siū kàu-hùn, kàu tōa-hàn thái- thó ē pang-chān ke-lāi, chéng-chê ke- lāi bú-ióng sè-kiáⁿ? In-ūi tī ke-lāi chéng-chê bú-ióng sè-kiáⁿ, kap tī o̍h-tn̂g ê kàu-hùn pêⁿ-pêⁿ iàu-kín. Lán ài ǹg- bāng kiáⁿ-jî cheng-kong tì-sek, sûn- choân, chiū m̄-thang bô tī ke-lāi kà-sī; tī ke-lāi kà-sī lóng-sī óa-khò lāu-bó ê chek-sêng. Nā-sī chò lāu-bó sè-hàn m̄- bat siū kà-sī, kiám ē kà-sī i-ê kiáⁿ-jî mah? Koat-toàn bô chit-ê lí-khì. Kó͘- chá lâng khah ū tì-sek ê, iā ū khòa-lū chit-ê tāi-chì, bat tù Lú-ha̍k chheh. Chhin-chhiūⁿ Lâu Hiòng ê Lia̍t-lú toān. Kīn-sè ê lâng chhin-chhiūⁿ Nâ Téng-goân iā bat tù Lú-ha̍k chheh chi̍t-phō. Lán kiám m̄ tio̍h siūⁿ kó͘-chá ū tì-sek ê lâng tù-chheh kám-kek sim mah? Taⁿ lūn-kàu tùi-tiōng cha-po͘ khòaⁿ-khin cha-bó͘ hong-sio̍k, m̄-nā chi̍t-ji̍t nā-tiāⁿ, nā-sī chiong góa chi̍t- lâng lâi thòng-kái bián-lē, iā-sī khang- khang tio̍h-bôa. Só͘-í goān chèng-lâng ē bêng-pe̍k, lâi tû-khì chit hō mâu- pēng.
|
Koh 1項,人敢 m̄-bat叫婦人人做內助?若婦人、囡仔無受教訓,到大漢thái-thó 會幫贊家內,整齊家內、撫養細子?因為tī 家內整齊撫養細子,佮tī 學堂ê教訓平平要緊。咱愛向望子兒精攻智識,純全,就 m̄-thang無tī 家內教示;tī 家內教示攏是倚靠老母ê責成。若是做老母細漢 m̄-bat受教示,敢會教示伊ê 子兒--mah?決斷無這個理氣。古早人較有智識--ê,也有掛慮這個事誌,bat tù女學冊。親像劉向ê《列女傳》。近世ê人親像藍鼎元也bat tù女學冊,咱敢m̄著想古早有智識ê人tù冊感激心--mah?今論到tùi重查甫、看輕查某ê風俗,m̄-nā 1日nā-tiāⁿ,若是將我1人來痛改勉勵,也是空空著磨。所以願眾人會明白,來除去這號毛病。 |
Koh chhì-mn̄g chi̍t-hāng. Chhin- chhiūⁿ siⁿ cha-bó͘ tio̍h kè pa̍t-lâng, chiū khòaⁿ-khin i, nā siⁿ cha-po͘ ū thang chhōa-bó͘ chiū tùi-tiōng i, ta̍k-ke bô hun- pia̍t chit-ke hit-ke, lóng sī kóng chhī cha-bó͘ sī pa̍t-lâng ê, só͘-í lóng bô hō͘ i ji̍p-o̍h siū kà-sī; cha-po͘ chhōa pa̍t-ke ê hū-jîn-lâng, chiū lóng bô siū kà-sī ê, chèng-lâng lóng siū chit-hō pè-toan, beh tùi tó-ūi khì chhōa gâu ê hū-jîn-lâng mah?
|
Koh試問1項。親像生查某著嫁別人,就看輕伊;若生查甫有thang娶某就tùi重伊,逐家無分別這家、hit家,攏是講飼查某是別人ê,所以攏無hō͘ 伊入學受教示;查甫娶別家ê婦人人,就攏無受教示--ê,眾人攏受這號弊端,beh tùi佗位去娶gâu ê 婦人人--mah? |
Án-ni thang chai m̄-thang sit-lo̍h thiⁿ só͘ siúⁿ-sù ê tek-hēng. Hiān-kim tang-sai ta̍k-kok, mn̂g-hō͘ tōa-khui, ū siat-li̍p sin-bûn-pò thang thong sè-kài ê siau-sit; hoān-nā miâ-siaⁿ kok, cháiⁿ-iūⁿ jîn-ài, hó hong-sio̍k, kok-ka cháiⁿ-iūⁿ heng-ōng, m̄-bián chhut-mn̂g ē thang chai. Hiān-sî sè-kài bûn-bêng kok ē heng-khí, ū siat Lú-o̍h-tn̂g, Lú-sin-bûn, í-ki̍p Lú sian-siⁿ, Lú I-seng, hū-jîn-lâng ē kà-sī bián-lē, ē kia̍h-pit siá-jī chò bûn, cháiⁿ-iūⁿ ē thang tit-tio̍h chit-hō tì-hūi ê hok-khì? chiū-sī chiàu pêng-siông ê jîn-lūi lâi khoán-thāi cha-bó͘ lâng, hō͘ i ji̍p-o̍h siū kà-sī, chiū ū tit-tio̍h chit-hō tì-hūi, pêⁿ-pêⁿ thang chò tōa lō͘-ēng ê lâng.
|
Án-ni thang知 m̄-thang失落天所賞賜ê德行。現今東西逐國,門戶大開,有設立新聞報thang通世界ê消息。凡若名聲國,怎樣仁愛、好風俗;國家怎樣興旺,m̄ 免出門會thang知。現時世界文明國會興起,有設女學堂、女新聞以及女先生、女醫生,婦人人會教示勉勵,會舉筆寫字做文,怎樣會thang得著這號智慧ê福氣?就是照平常ê人類來款待查某人,hō͘ 伊入學受教示,就有得著這號智慧,平平thang做大路用ê人。 |
Khó-sioh Tâi-oân ê cha-bó͘ gín-á, khah chē bô ji̍p-o̍h, sī tùi chò pē-bó ê lâng bô ài hō͘ ji̍p-o̍h tha̍k-chheh. Taⁿ tōa bián-lē chò pē-bó ê lâng tio̍h khoán- thāi i-ê cha-bó͘-kiáⁿ kap hāu-siⁿ pîⁿ-pîⁿ iàu-kín, hō͘ i ji̍p-o̍h siū kà-sī, chiàⁿ ē hō͘ hū-jîn-lâng thang poah-khui hûn-bū, khòaⁿ-tio̍h chheng-thiⁿ, bián-tit kú-tn̂g tiàm tī o͘-àm ê tē-ge̍k-tiong.
|
可惜台灣ê查某囡仔,較濟無入學,是tùi做父母ê人無愛hō͘ 入學讀冊。今大勉勵做父母ê人著款待伊ê 查某子佮後生平平要緊,hō͘ 伊入學受教示,正會hō͘婦人人thang撥開雲霧,看著青天,免得久長tiàm tī 烏暗ê地獄中。 |
(Tâi-lâm Hú-siâⁿ Kàu-hōe-pò, Tē 212 koàn, 1902 nî 11 ge̍h)
|
(台南府城教會報 第212卷,1902年11月) |