Tâi-oân-chì
|
台灣誌 |
| Phian-chip-sek |
編輯室 |
|
Chū Tâi-oân kui Ji̍t-pún pán-tô͘ liáu-āu, ū ké-ōaⁿ chē-chē hāng, chhin-chhiūⁿ Koān-hūn ê kài-hān, siat pān-bū-sū kap phoe-kio̍k, lóng ū iàu-kín ê koân-hē, lán eng-kai tio̍h siong-se̍k, ta̍k-hāng ē lī-piān m̄-bián hùi-khì.
|
自台灣歸日本版圖了後，有改換濟濟項，親像縣份ê界限，設辦務署kap批局，攏有要緊ê權係，咱應該著相熟，逐項會利便m̄免費氣。 |
|
Lūn chá-chêng ê Koān-hūn, khiok ū Biâu-le̍k, Chiang-hòa, Hûn-lîm, An- pêng, kap Hêng-chhun; taⁿ hiah-ê miâ chò Koān bô teh ēng. Sin siat ê Koān Thiaⁿ ū pâi-lia̍t tī ē-té; chóng-sī só͘ kì-ê lí-hūn lóng sī chiàu Ji̍t-puú ê lō͘-thêng lâi kì. Lín o̍h-n̍i̍h ê ha̍k-seng nā ài khe-khó, tio̍h chai Ji̍t-pún ti̍t-hêng ê chi̍t-lí tí Chheng-kok ê la̍k-lí liân 780 pō͘ ê gia̍h; Ji̍t-pún sù-hong ê chi̍t-lí tí Chheng-kok ê 46.24 sù-hong lí ê gia̍h.
|
論早前ê縣份，卻有苗栗、彰化、雲林、安平kap恆春；今hiah ê名做縣無bô teh用。新設ê 縣廳有排列tī下底；總是所記ê里份攏是照日本ê路程來記。Lín學物ê學生若ài科考，著知日本直行ê一里tú清國ê六里連780步ê額；日本四方ê一里tú清國ê 46.24四方里ê額。 |
|
1.Tâi-pak-koān. Koān-thiaⁿ siat tī Tâi-pak siâⁿ-lāi, chiū-sī Chóng-tok tòa tī-hia thóng-hat choân Tâi ê chèng-sū; Iáu-kú chiàu hit-tah ê tē-lí lēng-gōa ū hun-siat Ki-liông kap Tām-chúi ê Chi- thiaⁿ. Tâi-pak-koān tang-sai tn̂g iok ū 16 lí, lâm-pak 17 lí; khoah sī chha-put-to 273 ê sù-hong lí. Koān-lāi ke kap chng-siā ê gia̍h ha̍p-kiōng 1437 ê, kháu- chàu iok ū 7,8812, thâu-chhùi ū 49, 6468 lâng. Chóng-kiōng ū pó-lí 14 ê; pān- bū-sū 13-ê.
|
1.台北縣。縣廳設tī台北城內，就是總督住tī hia統轄全台ê政事；Iáu kú照hit tah ê地理另外有分設基隆kap淡水ê支廳。台北縣東西長約有 16里，南北17里；闊是差不多273 ê 四方里。縣內街kap庄社ê額合共1437個，口灶約有7，8812，頭嘴 有49， 6468人。總共有保里14 個；辦務署13 ê個。 |
|
2.Sin-tek-koān. Koān-thiaⁿ siat tī Tek-chhàm-siâⁿ-lāi; tang-sai ê kài-hān 15 lí; lâm-pak 20 lí; khoah 330 ê sù- hong lí. Pak-kài sī Tâi-pak-koān, lâm- kài sī Tâi-tiong-koān; nā-sī tang-pêng ū tōa-soaⁿ thóng-khí chò kài-hān. Sai- hng chi̍t-phìⁿ ê pêⁿ-po͘ it-ti̍t kàu hái. Koān-lāi ke kap chng-siā ê gia̍h ha̍p- kiōng 1145 ê ; kháu-chàu ū 8,3768 ê; thâu-chhùi 2,71505 lâng; pó-lí 6 ê; pān-bū-sū 11 ê.
|
2.新竹縣。官廳設tī竹塹城內；東西ê界限15里；南北20里；闊330 ê四方里。北界是台北縣，南界是台中縣；nā sī東爿有大山thóng起做界限。西方一片ê平埔一直到海。縣內街kap庄社ê額合共1145個；口灶有8，3768個；頭嘴 2，71505人；保里 6個；辦務署11 個。 |
|
3.Tâi-tiong-koān. Tâi-tiong-koān 1 thiaⁿ tī kū-sî ê Tâi-oân-hú-siâⁿ-lāi. Tī-1 hia khí-thâu ū siat nn̄g ê chi-thiaⁿ tiàm Chiang-hòa kap Po͘-lí-siā, taⁿ í-keng hòe-1 bô. Kài-hān-lāi, tang-sai 23 lí; lâm-pak 15 lí; sì-ûi khoah 345 ê sù-hong lí. Sai-hng keh hái kap Chheng-kok ê Choân- chiu hn̄g-hn̄g saⁿ tùi-bīn. Tang-hng chi̍t-tōaⁿ kha-chiah pōe tōa-soaⁿ. Khòaⁿ hit-ê tē ê sì-bīn hóng-hut chin-chhiūⁿ Sin- tek-koān. I-ê ke kap chng-siā ê siàu-gia̍h ū 1304 ê; kháu-chàu 1,3429 ê; thâu- chhùi 49,0465 lâng; pó-lí 26 ê; pān- bū-sū 15 ūi.
|
3.台中縣。台中縣廳tī 舊時ê台灣府城內。tī-hia起頭有設二個支廳tiàm彰化kap埔里社，今已經廢無。界限內，東西23里；南北15里；四圍闊345 ê四方里。西方隔海kap清國ê泉州遠遠相對面。東方一段腳脊大山。看hit-ê地ê四面彷彿親像新竹縣。伊ê街kap庄社ê賬額１有1304 個；口灶1，3429個ê;頭嘴49，0465人；保里26個；辦務署15位。 |
|
4.Ka-gī-koān. Ka-gī-koān-thiaⁿ tī Ka-gī-siâⁿ-lāi; chiáng-koah2 tang-sai 23 lí; lâm-pak 18 lí; tē-bīn 415 ê sù-hong lí; pí Tâi-tang-koān khah sè; m̄-kú i-ê peh-sìⁿ kàu hiah chē, sī chò choân Tâi ta̍k-koān ê thân-ba̍k. I-ê ke kap chng-siā ê siáu-gia̍h ū 1959 ê; kháu-chàu 12,0787 ê; thâu-chhùi 53,5763 lâng; pó-lí 26 ê; pān-bū-sū 14 ūi. Chá-chêng Koān-thiaⁿ ê miâ sī Chu-lô-san, in-ūi iú-kong Chheng-kok ê Hông-tè ōaⁿ-chò Ka-gī.
|
4.嘉義縣。嘉義縣廳tī嘉義城內；掌管東西23里；南北18里；地面415個四方里；比台東縣較小；m̄ kú 伊ê百姓到hiah濟，是做全台逐縣ê頭目。伊ê街kap庄社ê賬額有1959 個；口灶12，0787個；頭嘴53，5763人；保里26個；辦務署14位。早前縣廳ê名是諸羅山，因為有功清國ê皇帝換做嘉義。 |
|
5.Tâi-lâm-koān. Koān-thiaⁿ tī Tâi- lâm-hú-siâⁿ-lāi; koán-hat tang-sai 15 lí; làm-pak 8 lí; tē-bīn ū 120 ê sù-hong lí. I-ê ke kap chng-siā ū 892 ê; kháu-chàu 4,8119 ê; thâu-chhùi 19,6169 lâng; pó-lí 40 ê; pān-bū-sū 6 ūi. Nn̄g saⁿ-pah-nî chêng, chāi Tâi-lâm-siâⁿ ê tē, ū chit ê sió-khóa hoan-siā miâ-kiò Sa-kam; tùi Tēⁿ Kok-sèng lâi liáu-āu, hit-ê miâ ōaⁿ- chò Chhiah-khàm; Tâi-oân-tó kui Chheng-kok ê sî, tī-hia ū kiàn-tì Tâi- oân-hú-siâⁿ, kàu Lâu Khim-chhe ê chhiú, hit ê tē-hō koh ōaⁿ-chò Tâi-lâm-hú-siâⁿ.
|
5.台南縣。縣廳tī臺南府城內；管轄東西15里；南北8里；地面有120個四方里。伊ê街kap庄社有892個；口灶4，8119個；頭嘴19，6169人；保里40個；辦務署 6位。2、300年前，在台南城ê地，有這個小可蕃社名叫沙甘；tùi鄭國姓來了後，hit ê名換做赤崁；台灣島歸清國ê時，tī hia有建置臺灣府城，到劉欽差ê手，hit ê地號koh換做台南府城。 |
|
6.Hōng-soaⁿ-koān. Koān-thiaⁿ tī Pi- thâu-siâⁿ-lāi. Tang-sai ê kài-hān 15 lí; lâm-pak 22 lí; tē-bīn kiōng ū 330 ê sù- hong li, lio̍h-á ná-chhin-chhiūⁿ saⁿ-kak- chiam ê khoán. I-ê ke kap chng-siā ê siàu-gia̍h ū 1817 ê; kháu-chàu ū 7,5053 ê; thâu-chhùi 40,5800 lâng; pó-lí 43 ê; pān-bū-sū 11 ūi. Sio̍k Koān-lāi lēng- gōa ū chi̍t-tè hái-sū-á hō-chò Sió-liû- khiû, sī kap Tang-káng ê káng-kháu lio̍h- á saⁿ tùi-bīn.
|
6.鳳山縣。縣廳tī 埤頭城內。東西ê界限15里；南北22里；地面共有330 ê四方里，略仔若親像三角尖ê款。伊ê街kap庄社ê賬額有1817個；口灶有7，5053個；頭嘴40，5800人；保里43個；辦務署11位。署縣內另外有一塊海嶼仔號做小硫球，是kap東港ê港口略仔相對面。 |
|
7.Tâi-tang-koān. Tû-chhut pak-hng ê Gî-lân-thiaⁿ, lâm-hng ê Hōng-soaⁿ- koān só͘-sio̍k ê tē, lóng sī Tâi-tang-koān koah2-hat-ê. I tang-sai ê kài-hān sī 18 lí; lâm-pak 62 lí; tē-bīn 1116 sù-hong lí ê tōa. Lūn i-ê pó-lí, ke,kap chng-siā ê gia̍h, bē-tit-thang chai kàu siông-sè; in- ūi kài-hān-lāi ū koân-soaⁿ hiám-niá khah chē sī chhiⁿ-hoan teh tòa; to̍k-to̍k lâm- hng Pi-lâm ê tē khah pîⁿ-tháⁿ nā-tiāⁿ. Tâi-tang-koān jîn-ke ê siàu-gia̍h iok ū 1,4000 ê; thâu-chhùi chha-put-to 7,0000 lâng. Pān-bū-sū iáu-bōe tiāⁿ-tio̍h, sī chiàu tē-lí ê lī-piān lâi siat. Khòaⁿ jîn- ke ê chē-chió, hiān-kim í-keng ū 3 ūi.
|
7.台東縣。除出北方ê宜蘭廳，南方ê鳳山線所屬ê地，攏是台東縣管轄ê。伊東西ê界縣是18里；南北62里；地面1116四方里ê大。論伊ê保里，街kap庄社ê額，會tit thang知道詳細；因為界限內有高山險嶺較濟是生番teh住；獨獨南方卑南ê地較平坦nā-tiāⁿ。台東縣人家ê賬額約有1，4000個；頭嘴差不多7，0000人。辦務署iáu-bōe定著，是照地理ê利便來設。看人家ê濟少，現今已經有3位。 |
|
8.Gî-lân-thiaⁿ. Chāi Tâi-oân tô͘ ê tang-pak pêng. Tang-saiⁿ ê kài-hān 6 lí; lâm-pak 11 lí; tē-bīn put-kò 33 ê sù- hong khoah. I-ê ke kap chng-siā ū 278 ê; kháu-chàu 2,1464 ê; thâu-chhùi 11,4095 lâng; pó-lí 12 ê; pān-bū-sū 4 ūi. Lēng-gōa ū hái-sū-á tī tang-pêng- iûⁿ, miâ-kiò Kū-soaⁿ. Gî-lân tē chá ê sî hoan miâ chiū-sī Kabalan, āu-lâi Hàn- jîn ōaⁿ-chò Kap-chú-lân.
|
8.宜蘭廳。在台灣圖ê東北爿。東西ê界限6里；南北11里；地面不過33個四方闊。伊ê街kap庄社有278個；口灶2，1464個；頭嘴11，4095人；保里12個；辦務署4位。另外有海嶼仔tī東爿洋，名叫龜山。宜蘭地早ê時番名就是Kabalan，後來漢人換做蛤仔難。 |
|
9. Phêⁿ-ô͘-thiaⁿ. Bîn-chéng-thiaⁿ siat tī Má-keng-siâⁿ. Koán-hat ê hiuⁿ-lí ha̍p- kiōng 94 ê; kháu-chàu 8945 ê; thâu- chhùi 4,9450 lâng; pān-bū-sū ū 5 ūi. Chiàu Chheng-kok ê koaⁿ teh chhâ Phêⁿ- ô͘-thiaⁿ ū 72 chng, 33 ê hái-sū, m̄-kú hiah-ê hái-sū iok ū 12 ê bô lâng tòa. Hiān-sî Ji̍t-pún koaⁿ teh siat-hoat beh tī Ka-pòa-sū khí teng-lâu, in-ūi óa hit tah siông-siông ū phah-phòa chûn ê sū. Téng-bīn só͘ kì-ê bô kóng-khí chheⁿ-hoan-siā kap i-ê lâng-gia̍h, chóng-sī kīn- lâi Ji̍t-pún lâng lio̍h-á ū chhâ. I kóng in pún-tē hoan ê lâng-gia̍h chiū-sī:─ ta-po͘--ê 3,6272; cha-bó͘--ê 3,2576; ha̍p- kiōng 6,8848 lâng.
|
9.澎湖廳。民政廳設tī 馬公城。管轄ê鄉里合共94個；口灶8945個；頭嘴4，9450人；辦務署有5位。照清國ê官teh查彭湖廳有72庄，33個海嶼，m̄ kú hiah ê海嶼約有12個無人住。現時日本官teh設法beh tī Ka-pòa-sū起燈樓，因為倚hit tah常常有打破船ê事。頂面所記--ê無講起生番社kap伊ê人額，總是近來日本人略á有查。伊講in本地番ê人額就是：─查埔--ê 3，6272；查某--ê 3，2576；合共6，8848人。 |
|
Án-ni, chiàu Ji̍t-pún koaⁿ chō ê ke- kah, thong Tâi-oân-tô͘-sio̍k ū 269,3263 lâng teh tòa. Nā-sī chheⁿ-hoan-ê bô sǹg chāi-lāi, ū 8926 ke-chhī kap chng-siā. Taⁿ chit ē-té sī pâi-lia̍t thong Tâi- oân-sio̍k ū kià phoe, Pau, gîn-toaⁿ, í- ki̍p tiān-pò ê kio̍k, lī-piān thang chhut- chāi lâng khì-kià. Lūn-phoe, nā-sī 2 chîⁿ- lāi tang--ê, iā ta̍t 2 chiam ê iû-phiò, chiū ē-tit kàu Tâi-oân kok phoe-kio̍k kài- koán ê só͘-chāi. Beh kià sió-pau, gîn- toaⁿ, tiān-pò, tī-chia bô-ūi thang siông- sè kóng, kiám-chhái āu tiuⁿ ê Pò thang chiap-sòa lâi kì.
|
Án-ni，照日本官造ê加合，通台灣島嶼有269，3263人teh住。若是生番ê無算在內，有8926街市kap庄社。今這下底是排列通臺灣屬有寄批、包、銀單、以及電報ê局，利便thang出在人去寄。論批，若是2錢內重--ê,也值2 chiam ê 郵票，就會得到台灣各批局界管ê所在。Beh寄小包、銀單、電報，tī 這無位thang詳細講，kiám chhái後張ê報thang接續來記。 |
|
Tâi-pak-koān:─
|
台北縣:─ |
|
Koān-siâⁿ-lāi ... ... ... ... ... Ta̍i̍hoku
|
縣城內 ... ... ... ... ... Ta̍i̍hoku |
|
Tōa-tiū mtìaⁿ ... ... ... ... ... .Titokei
|
大稻庭 ... ... ... ... ... .Titokei |
|
Tām-súi ... ... ... ... ... ... ...Tansui
|
淡水 ... ... ... ... ... ... ...Tansui |
|
Chúi-tńg-kha ... ... ... ... ...Sui̍henkiyaku
|
水轉腳１ ... ... ... ... ...Sui̍henkiyaku |
|
Teng-siang-khe ... ... ... ... Chosokei
|
頂雙溪 ... ... ... ... Chosokei |
|
Ke-lâng ... ... ... ... ... ... ... Kiirun
|
基隆 ... ... ... ... ... ... ... Kiirun |
|
Kim-pau-lí ... ... ... ... ... ...Kimpori
|
金包里２... ... ... ... ... ...Kimpori |
|
Thô-á-hn̂g ... ... ... ... ... ... Toshiyen
|
桃仔園 ... ... ... ... ... ... Toshiyen |
|
Tōa-kho͘-hām ... ... ... ... ... Taekokan
|
大嵙hām̀... ... ... ... ... Taekokan |
|
Sin-tek-koān:─
|
新竹縣：─ |
|
Koān-siâⁿ-lāi ... ... ... ... ... ...Shincheku
|
縣城內 ... ... ... ... ... ...Shincheku |
|
Biâu-le̍k ... ... ... ... ... ... ... .Biorochu
|
苗栗 ... ... ... ... ... ... ... .Biorochu |
|
Āu-lâng ... ... ... ... ... ... ... ..Koro
|
後龍 ... ... ... ... ... ... ... ..Koro |
|
Tāi-kah ... ... ... ... ... ... ... ...Taeko
|
大甲 ... ... ... ... ... ... ... ...Taeko |
|
Tâi-tiong-koān:─
|
台中縣：─ |
|
Koān-siâⁿ-lāi... ... ... ... ... ... ... ..Taichiu
|
縣城內... ... ... ... ... ... ... ...Taichiu |
|
Chiang-hòa ... ... ............... ..Shoka
|
彰化 ... ... ... ... ... ... ... ... Shoka |
|
Lo̍k-káng... ... ... ... ... ... ... ..Kokho
|
鹿港 ... ... ... ... ... ... ... ...Kokho |
|
Hô͘-lô͘-tun ... ... ... ... ... ... ... .. .Koroton
|
葫蘆敦 ... ... ... ... ... ... ... ... .Koroton |
|
Tang-sì-kak ... ... ... ... .... ..Taekaku
|
東勢角... ... ... ... ... ... ... ...Taekaku |
|
Pak-táu ... ... ... ... ... ... ... ..Hokuto
|
北斗 ... ... ... ... ... ... ... ...Hokuto |
|
Lîm-kí-po͘ ... ... ... ... ... ... ... ..Kinki̍ho
|
林杞埔１... ... ... ... ... ... ... ... Kinki̍ho |
|
Po͘-lí-siā ... ... ... ... ... ... ... ..Horisha
|
埔里社 ... ... ... ... ... ... ... ... Horisha |
|
Hûn-lîm ... ... ... ... ... ... ... ....Unrin
|
雲林 ... ... ... ... ... ... ... ... ..Unrin |
|
Ka-gī-koān:─
|
嘉義縣：─ |
|
Koān-siâⁿ-lâi ... ... ... ... ... ... ... ..Kagee
|
縣城內 ... ... ... ... ... ... ... ...Kagee |
|
Pak-káng ... ... ... ... ... ... ... .. Hokho
|
北港... ... ... ... ... ... ... ...Hokho |
|
Phoh-á-kha ... ... ... ... ... ....Bokushekiyaku
|
朴仔腳... ... ... ... ... ... ... ...Bokushekiyaku |
|
Sin-iâⁿ-chng ... ... ... ... ... ... ...Shinyeisho
|
新營庄 ... ... ... ... ... ... ... ....Shinyeisho |
|
Chan-bûn-khe ... ... ... ... ... ... Sobunkei
|
曾文溪 ... ... ... ... ... ... ... ... ..Sobunkei |
|
Tâi-lâm-koān:─
|
台南縣：─ |
|
Koān-siâⁿ-lāi... ... ... ... ... ... ... .. Tainan
|
縣城內... ... ... ... ... ... ... .. Tainan |
|
An-pêng ... ... ... ... ... ... ... ..Anpeng
|
安平... ... ... ... ... ... ... .. Anpeng |
|
Hōng-soaⁿ-koān:─
|
鳳山縣：─ |
|
Koān-siâⁿ-lāi ... ... ... ... ... ... ... .. ..Hongan
|
縣城內 ... ... ... ... ... ... ... ... ..Hongan |
|
A-kong-tiàm ... ... ... ... ... ... ... ..Akoten
|
阿公店 ... ... ... ... ... ... ... ...Akoten |
|
Han-chû-liâu ... ... ... ... ... ... ... .. ..Banshorio
|
蕃薯寮... ... ... ... ... ... ... ... ..Banshorio |
|
Táⁿ-káu ... ... ... ... ... ... ... .. ...Takau
|
打狗... ... ... ... ... ... ... ...Takau |
|
Tang-káng ... ... ... ... ... ... ... .. ..Toko
|
東港... ... ... ... ... ... ... .....Toko |
|
Pang-liâu... ... ... ... ... ... ... ..Borio
|
枋寮... ... ... ... ... ... ... ...Borio |
|
Hêng-chhun ... ... ... ... ... ... ... ..Koshun
|
恆春 ... ... ... ... ... ... ... ... Koshun |
|
Tâi-tang-koān:─
|
台東縣：─ |
|
Koān-siâⁿ-lāi ... ... ... ... ... ... ...Taito
|
縣城內... ... ... ... ... ... ... ...Taito |
|
Gî-lân-thiaⁿ:─
|
宜蘭廳：─ |
|
Siâⁿ-lāi ... ... ... ... ... ... ... .. Giran
|
城內... ... ... ... ... ... ... ... Giran |
|
Sò͘-ò ... ... ... ... ... ... ... ..So͘
|
蘇澳... ... ... ... ... ... ... ...So͘ |
|
Phêⁿ-ô͘-thianN:─
|
澎湖廳：─ |
|
Siâⁿ-lāi ... ... ... ... ... ... ... ..Bokoto
|
城內.. ... ... ... ... ... ... ..Bokoto |
|
(Tâi-lâm Hú-siâⁿ Kàu-hōe-pò, Tē 161 koàn, 1898 nî 8 ge̍h)
|
(台南府城教會報第161卷，1898年8月) |
