Kek-lân-su-tun Cháiⁿ-siòng ê sió-toān
|
Kek-lân-su-tun 宰相ê小傳 |
| Phian-chip-sek |
編輯室 |
|
Kek-lân-su-tun Cháiⁿ-siòng ê sió-toān
|
Kek-lân-su-tun宰相ê小傳 |
|
Tāi-Eng-kok ū chi̍t-ê hiân ê Cháiⁿ-siòng sìⁿ Kek-lân-su-tun (Gladstone). Chú-āu 1809 nî, i chhut-sì tī Li̍p-hut-pò͘-ní ê siâⁿ-ip, lio̍h-á tōa-hàn chiū ji̍p Ì-thun ê Tōa-o̍h tha̍k-chheh, āu-lâi koh jip Ò-khek-su-hok ê Tōa-chu-īⁿ, chhut-la̍t khîn-tha̍k hùn-chì, hoān-nā khì khó put-lūn kek-bu̍t-ha̍k, soàn-ha̍k, á-sī si-bûn-ha̍k, lóng khó-tio̍h phoe-siú; tùi hit-tia̍p i-ê miâ-siaⁿ tōa-tōa pò-iông. Kàu jī-cha̍p-jī hòe piàn-piàn kiâⁿ-iû tī Au-lô-pa-chiu ê ta̍k-kok, chioh chit-ê ki-hōe lâi iat-le̍k hong-sio̍k jîn-chêng.
|
大英國有一個賢ê 宰相姓Kek-lân-su-tun(Gladstone)。主後1809年伊出世tī Lip-hut-pò͘-ní ê 城邑，略仔大漢就入Ì-thun ê大學讀冊，後--來koh 入Ò-khek-su-hok (Oxford) ê 大書院，出力勤讀奮志，凡若去考，不論格物學、算學、抑是詩文學，攏考著批首；對hit-tia̍p伊ê名聲大大報揚。到22歲遍遍行遊tī歐羅巴洲ê逐國，借這個機會來閱歷風俗人情。 |
|
Tī 1832 nî i khì chò Kong-gī-īⁿ ê koaⁿ-oân; koh nn̄g-nî seng chò pang-chān gōa-bū ê tāi-sîn. Ti 1838 nî, hit-sî ū lâng gī-lūn kiám-chió Iâ-so͘-kàu ê gîn beh thiu tùi pa̍t-khóaⁿ khai-ēng, I chiū chò chheh siông-sè gī-lūn kóng, Kàu-hōe pún-jiân sī chò tī-lí kok-ka ê kin-pún, chò bān peh-sìⁿ hióng-hok ê goân-thâu; kàu-hōe nā bô kàu-gia̍h só͘-hùi kok-ka siōng-chhiáⁿ eng-kai tio̍h pang-chān, thái-thó thang khek-kiám i-ê só͘-hùi; chit-hō chheh chi̍t-ē chhut, tī kok-lāi ê hong-siaⁿ thong-hêng. Kàu 1841 nî i koh chò siong-bū ê hù-tāi-sîn, tiāⁿ-tio̍h liāu-lí bé-bē ê sòe-bū, seng-lí lâng lóng hoaⁿ-hí hâng-ho̍k; 1843 nî koh seng chò siong-bū ê chiàⁿ-tāi-sîn.
|
Tī 1832年伊去做公議院ê官員，koh兩年升做幫贊外務大臣。Tī 1838年，hit 時有人議論減少耶穌教ê銀beh抽對別款開用。伊就做冊詳細議論講：教會本然是做治理國家ê基本，做萬百姓享福ê源頭；教會若無夠額所費，國家尚且應該著幫贊，thái-thó thang 刻減伊ê所費；這號冊一下出，tī國內ê風聲通行。到1841年伊koh做商務ê副大臣，定著料理買賣ê稅務，生理人攏歡喜降服；1843年koh升做商務ê正大臣。 |
|
Tī 1844 nî chiáng-koân ê lâng ū gī-lūn, in-ūi Ài-ní-lân Thian-chú-kàu ê sîn-hū kóng-khí khai-hùi bô kàu-gia̍h, teh-beh ēng khò͘-gîn ka-pōe hoat hō͘ i. I chhut-la̍t piān-pok kóng bē-chò-tit; in-ūi án-ni sî-koaⁿ. Tī 1845 nî koh-chài chò gōa-bū ê tāi-sîn; oa̍t-tńg-nî tēng bé-bē kau-koan ê tiâu-iok siông-sè kóng-khí sio̍k Eng-kok ta̍k-ūi ê hái-koan thiu-hiòng m̄ eng-kai siuⁿ kòe-tāng; nā siuⁿ tāng, seng-lí lâng bô ài lâi, m̄-ta̍t-tio̍h siu-sòe khah khin, chiū lâi--ê tek-khak khah-chē; nā án-ni, hú-khò͘ chū-jiân chhiong-chiok lah. Chèng-lâng thiaⁿ i ê ōe teh gī-lūn, tāi-ke kóng tio̍h. Eng-kok Hông-tè iā chiong i só͘ chhéng lâi chún--i. Āu-lâi kó-jiân tit-tio̍h sòe-hiòng ê tōa lī-lō͘, iā seng-lí lâng o-ló bô soah. Hit-sî nn̄g-nî kú bô ji̍p Kong-gī-īⁿ. Kàu 1847 nî in-ūi peh-sìⁿ kéng-soán i, i koh ji̍p Kong-gī-īⁿ. Kàu 1860 nî koh tù-chhut chi̍t-phō chheh, chiông-tiong sī teh lūn ta̍k-kok kap le̍k-tāi ê tè-ông lóng tio̍h lia̍h kàu-hōe chò chú. I phah-sǹg kàu-hōe ê tō-lí eng-kai tio̍h thoân hō͘ bān peh-sìⁿ chai, hō͘ in sim-koaⁿ hoaⁿ-hí sêng-si̍t lâi kui-ho̍k, m̄-sī choan-choan tio̍h óa-khò tè-ông teh chú-ì liāu-lí.
|
Tī 1844年掌權ê人有議論，因為愛爾蘭天主教ê神父講起開費無夠額，teh beh 用庫銀加倍發hō͘伊。伊出力辯駁講bē做tit；因為án-ni 辭官。Tī 1845年koh再做外務ê大臣，越轉年定買賣交關ê條約，詳細講起屬英國逐位ê海關抽餉m̄應該siuⁿ過重；若siuⁿ重，生理人無ài來，m̄值著收稅較輕，就來--ê的確較濟，若án-ni，府庫自然充足--lah。眾人聽伊ê話teh 議論，逐家講著。英國皇帝也將伊所請來准--伊。後--來果然得著稅餉ê大利路，也生理人o-ló無煞。Hit 時兩年久無入公議院。到1847年因為因為百姓揀選伊，伊koh入公議院。到1860年koh著出1 phō冊，從中是teh論逐國kap歷代ê帝王攏著掠教會做主。伊扑算教會ê道理應該著傳hō͘萬百姓知，hō͘ in 心肝歡喜誠實來歸服，m̄是專專著倚靠帝王teh主意料理。 |
|
Tī 1852 nî, pek-chiok Tāi-ní-pit chò Cháiⁿ-siòng, chia̍p-chia̍p khì phèng-chhiáⁿ i m̄ lài; hit-sî chiáng-koân hú-khò͘ chhut-ji̍p ê gîn-hāng, chiū-sī Tek-sū-lúi-lī(Disraeli), i ū chim-chiok tēng Kong-gī-īⁿ múi-nî só͘ siu-ji̍p ê sòe-hiòng, kap jîn-ke ta̍k-hāng ê gîn-niú it-chīn beh khai-siau. Chiū kap chèng-lâng chham-siông; Kek-lân-su-tun chai khai-siau ê tiâu-khóaⁿ, chiông- tiong chē-chē bô chheng-chhó; in-ūi án-ni chiū tùi chèng-lâng ê bīn-chêng liâm-piⁿ piān-pok i ū cheng-chha. Chèng-lâng lóng kóng, Ū-iáⁿ; hit-sî Tek-sū-lúi-lī ū sî-koaⁿ thè-ūi. Kek-lân-su-tun chiū chiong hú-khò͘ kā i hôa-sǹg chhut-ji̍p ê sū-bū; in-ūi i pêng-sò͘ cheng-kong soàn-ha̍k, sui-jiân káng-chheng káng-bān, i iā sǹg kàu chi̍t-si-hô bô chha-chhok. Hit-tia̍p koh ji̍p Chhu-bi̍t-īⁿ. Kàu 1857 nî kong-gī-īⁿ gī-lūn beh kap Tiong-kok kau-chiàn ê sū, siòng-sîn Pa-lô-be̍k-ní-su(Palmerston) chú-ì tio̍h chiàn, Kek-lân-su-tun chú-ì tio̍h hô, jī-pí ê ì-kiàn tùi-siong-hoán. Ti 1859 nî i chhian-sóa chip-chiáng hō͘-pō͘ ê chèng-sū; hit-sî Pa-lô-be̍k-ní-su tī Kong-g-i-īⁿ lâng chin-chē kap i put-hô.
|
Tī 1852年，伯爵Tāi-ní-pet做宰相，捷捷去聘請伊m̄來；hit時掌權府庫出入ê銀項，就是Tek-sū-lúi-lī (Disraeli)，伊有斟酌定公議院每年所收入ê稅餉，kap人家逐項ê銀兩一盡beh開銷。就kap眾人參詳；Kek-lân-su-tun知開銷ê條款，從中濟濟無清楚，因為án-ni 就對眾人ê面前liâm-mi辯駁伊有增差。眾人攏講有影；hit時Tek-sū-lúi-lī有辭官退位。Kek-lân-su-tun就將府庫kā伊hôa算出入ê事務；因為伊平素精攻算學，雖然講千講萬，伊也算到一絲毫無差錯。Hit-tia̍p koh入樞密院，1857年公議院議論beh kap中國交戰ê事，相臣Pa-lô-be̍k-ní-su(Palmerston)主意著戰，Kek-lân-su-tun主意著和，二比ê意見對相反。Tī 1859年伊遷徙執掌戶部ê政事，hit時Pa-lô-be̍k-ní-su tī公議院人真濟kap伊不和。 |
|
Tī 1869 nî Eng-kok Hông-tè chhiáⁿ Kek-lân-su-tun chò Cháiⁿ-siòng; liáu-āu éng-éng kap Tek-sū-lúi-lī saⁿ-téng-thè chò Cháiⁿ-siòng. Tī 1881 nî Tek-sū-lúi-lī kòe-óng, Kek-lân-su-tun chiū choân-koân tī-kok, le̍k-kòe sì-jīm ê Cháiⁿ-siòng. I thè-ūi liáu-āu chiū choan-bū tù-chheh. Eng-kok tāi-sîn ê tiong-kan chí-ū i kài ū kháu-châi. Hông-tè beh hong i chò pek-chiok, i saⁿ-pái sî.
|
Tī 1869年英國皇帝請Kek-lân-su-tun 做宰相，了後往往kap Tek-sū-lúi-lī相頂替做宰相。Tī 1881年Tek-sū-lúi-lī過往，Kek-lân-su-tun 就全權治國，歷過4任ê宰相。伊退職了後，就專務著冊。英國大臣ê中間，只有伊kài有口才。皇帝beh封伊做伯爵，伊3擺辭。 |
|
Kīn-lâi in-ūi nî-hòe lāu, koh tì-pīⁿ tó-chhn̂g. Taⁿ tī sì goe̍h chhe tit-tio̍h tiān-pò kóng Kek-lân-su-tun kòe-óng, hióng-siū 89 hòe. Siōng-hā Gī-īⁿ chhiáⁿ Hông-tè tio̍h chiong i ê koan-bo̍k táⁿ-tháng khǹg tī Hūi-su-tek-bêng-su-thoat (West-minster Abbey) ê tōa Kàu-tn̂g, tī-hia thang tiàu-song, sòa tī Kàu-tn̂g lâi kā i khiā chio̍h-pi lâi kì-liām i bô soah.
|
近來因為年歲老，koh 致病倒床，今tī 4月初得著電報講Kek-lân-su-tun過往，享壽89歲。上下議院請皇帝著將伊ê棺木打桶囥tī Hūi-su-tek-bêng-su-thoat (West-minster Abbey) ê大教堂，tī-hia thang弔喪，tī教堂來 kā 伊企石碑來紀念伊無煞。 |
|
(Tâi-oân Hú-siâⁿ Kàu-hōe-pò tē 161 koàn，1898 nî 8 goe̍h)
|
(台灣府城教會報第161卷，1898年8月) |
