Ba̍k-chiu
|
目睭 |
| Voyu Taokara Lâu |
Voyu Taokara劉 |
|
1662 nî jī-goe̍h chao8-it chái-khí peh-tiám, góa tī Zeelandia siâⁿ-gōa tò thán-chhiò, kui-sian lâng chhìm tī chheng-âng ê hoeh-chúi lāi-té, ǹg-bāng phú-phú ê thiⁿ, siōng-bóe chi̍t-pái choán-khùi.
|
1662年2月11早起 8 點，我 tī Zeelandia城外倒 thán-chhiò，kui-sian人浸 tī 清紅 ê 血水內底，向望昲昲 ê 天，上尾1 pái 喘氣。 |
|
Kòe-khì chit káu-kang, góa ta̍k-kang chhōe nôa-thâu iân-hoán lī-khui ê sî-kan, it-ti̍t kàu kin-á-ji̍t thiⁿ-kng, Koxenga (Kok-sèng-iâ) kóng ê tùi-kî kàu, tō chún kui-mê bô-bîn, sim-lāi koh-khah án-chóaⁿ kan-khó͘, thàu-chá, mā sī tio̍h chhōa chòe-āu chi̍t-tīn a-peng-ko giâ kî-á, pûn kó͘-chhoe, chê-chê chéng-chéng, eng-ui kiau-kiah kiâⁿ ǹg pha-tiāⁿ tī Tâi-kang lāi-hái ê Erasmus, che mā sī Ho-lan tī Tāi-oân ê siōng-bóe chi̍t-chiah kun-lām.
|
過去chit 9工，我 ta̍k 工 chhōe 攔頭延緩離開 ê 時間，一直到今á日天光，Koxenga(國姓爺）講 ê 對期到，就準 kui 暝無眠，心內koh khah án-chóaⁿ 艱苦，透早，mā 是tio̍h chhōa 最後 1 陣阿兵哥舉旗á、pûn鼓吹，齊齊整整、英威驕 kiah 行ǹg ?碇 tī 台江內海 ê Erasmus，這mā 是荷蘭 tī 大員 ê 上尾一隻軍艦。 |
|
Hit sî-chūn góa thâu-pái lâi-kàu chit-ê tó-sū, í-keng jī-cha̍p-jī tang--loh, beh hông phài-lâi chit-ūi chìn-chêng, góa í-keng tòe Tang-ìn-tō͘ Kong-si ê kun-tūi, sì-kòe kap lâng piàⁿ-tīn, li̍p-hā bē-chió kong-lô, góa it-ti̍t lóng ē-kì-tit 1640 nî ê hit-chi̍t-kang, tī sái-hiòng Tāi-oân ê hit-chiah hō-chò Zeeburch ê chûn-téng, Maire chiong-kun tōa-siaⁿ soan-pò͘ kóng: “Chun-hōng kok-ông pē-hā ê bēng-lēng, kau-tiōng Pieter Bo͘n chò siōng-ūi, kok-ông bān-sòe!” Chûn-téng tōaⁿ tōa-chhèng ê siaⁿ, tāi-ke ê hoan-hō͘, tī hái-téng tân m̄-chai jōa-kú chiah soah，hit-chūn góa iáu siàu-liân, siūⁿ-kóng jîn-seng bô-ū sím-mi̍h pí che koh-khah sóng-sîn ê tāi-chì--ah, thàu-té kā khì-kàu kong-si êng-ūi cha̍p-la̍k tang kú ê lâm-hong tó-sū, khòaⁿ-chò sī góa ê kun-jîn seng-gâi lāi-té, khàng khí-li̍h lēng-gōa chi̍t-ê khám-chām ê hó ki-hōe.
|
Hit 時陣離我頭 pái 來到 chit-ê 島嶼，已經22冬--loh，欲hông派來chit 位進前，我已經tòe東印度公司ê 軍隊sì-kòe kap人拚陣，立下bē少功勞，我一直lóng會記得1640年ê hit-chi̍t工，tī 駛向大員ê hit隻號做Zeeburch ê 船頂，Maire將軍大聲宣佈講：「遵奉國王陛下ê命令，交仗Pieter Bo͘n做上尉，國王萬歲！」船頂 tōaⁿ 大銃 ê 聲、大家 ê 歡呼，tī 海頂 tân m̄ 知外久才soah，hit 陣我 iáu 少年，想講人生無有 sím-mi̍h比 che koh-khah 爽神 ê 代誌--ah，透底kā 去到公司營為16 冬久ê 南方島嶼，看做是我 ê 軍人生涯內底，khàng 起 li̍h 另外1 ê 坎站 ê 好機會。 |
|
Lēng-gōa chi̍t-ê khám-chām, he sī ha̍h-kai-jîn--ê no͘h! Sui-bóng kun-sū hêng-tōng goân-té tō ū-su ū-iâⁿ, m̄-koh 1643 kàu 1650 chit-kúi-tang, kong-si í-keng chiáng-ak kui-ê tó-sū ê se-pō͘ tōa-pō͘-hūn, hām tang-pō͘ chi̍t-pō͘-hūn, ū kúi-ā-tiûⁿ koan-kiàn ê chiàn-cheng, tō-sī góa chhōa-peng thâi-iâⁿ--ê, goán ēng saⁿ-tang ê sî-kan, tō í-keng chha-put-to beh kā kui-ê tó lóng kiâⁿ-thàu--ah.
|
另外1 ê坎站，he是合該然--ê-noh！雖罔軍事行動原底就有輸有贏，m̄-koh 1643到1650 chit幾冬，公司已經掌握kui-ê島嶼ê西部大部份，hām東部一部份，有幾ā場關鍵ê戰爭，就是我chhōa兵?贏--ê，阮用三冬ê時間，就已經差不多欲kā kui-ê島lóng行透--ah。 |
|
Hiah-ê iá-jîn bô chhèng-ki, tōa-kòng, in sīn-chí koh-khah su Bêng tè-kok hiah-ê sió-khóa kū-siòng ê thi̍h-kah pō͘-tūi, tōa-pō͘-hūn kan-taⁿ khò tōa-to kap keng-chìⁿ tō siàu-siūⁿ beh tùi-tek, nah ū khó-lêng chò goán ê tùi-thâu? Chóng--sī, chi̍t-tiûⁿ koh chi̍t-tiûⁿ lâu-hoeh ê chiàn-cheng lāi-té, soah ū chi̍t-kóa tiûⁿ-bīn, kap chi̍t-kóa lâng-bīn, chhin-chhiūⁿ tio̍h-siong lâu--lo̍h-lâi ê khî kāng-khoán, it-ti̍t ìn tī góa ê sim-koaⁿ-té, he lāi-té koh-khah ū chi̍t-ê lâng, choaⁿ-á pìⁿ-chò góa chit-sì-lâng thàu-bóe pàng bē lo̍h ê kòa-tiàu.
|
Hiah-ê野人無銃枝、大kòng，in 甚至koh-khah輸明帝國hiah-ê sió-khóa舊相ê鐵甲部隊，大部份kan-taⁿ靠大刀kap弓箭就數想beh 對敵，nah有可能做阮ê對頭？總--是，一場koh一場流血ê戰爭內底，soah有chi̍t-kóa場面，kap chi̍t-kóa人面，親像tio̍h傷留--落-來兮khî kāng款，一直印 tī 我ê心肝底，he內底koh-khah有1 ê人，choaⁿ-á變做我chit世人透尾放bē落ê掛吊。 |
|
＊ ＊ ＊ ＊
|
＊ ＊ ＊ ＊ |
|
Góa bô hoat-tō͘ kā hit-siang n̂g-gīm-gīm, kng-si̍h-si̍h ê ba̍k-chiu pàng hō͘ bē kì--tit, mā bô hoat-tō͘ pàng bē kì-tit hiah-ê i bo̍k-phêng kóng chhut-chhùi ê ōe, tī āu--lâi sǹg lóng sǹg bē lī ê àm-mê lāi-té, hit-saeng ba̍k-chiu lia̍h góa ti̍t-ti̍t gê, kiàn-pái lóng hō͘ góa lâu chhìn-kōaⁿ, kui sin-khu tâm-lok-lok, kiōng-beh bē chhoán-khùi, kiàn-pái lóng tī bîn-chhn̂g téng kan-khó͘ kún-lèng, kiaⁿ kah hiông-hiông cheng-sîn--khí-lâi.
|
我無法度kā hit雙黃gīm-gīm、光si̍h-si̍h ê目睭放hō͘ bē記得，mā無法度放bē記得hiah-ê伊暴憑講出chhùi ê 話，tī 後--來算lóng算bē離ê暗暝內底，hit雙目睭lia̍h我直直gê，見pái lóng hō͘我流凊汗，kui身軀tâm-lok-lok，kiōng-beh bē喘氣，見pái lóng tī 眠床頂艱苦kún-lèng，驚kah雄雄精神--起-來。 |
|
Hit-kang sī 1644 nî ê káu-goe̍h chhe-la̍k, Tāi-oân tiúⁿ-koaⁿ Caron bēng-lēng góa chhōa saⁿ-pah ê peng-á, la̍k-cha̍p ê lô͘-châi kap lēng-gōa chi̍t-tīn Siraya lâng cho͘--khí-lâi ê pō͘-tūi, chē-chiūⁿ la̍k-chiah kun-lām, ti̍t-chiap chiūⁿ-pak, khì phah Ke-lang, Tām-chúi kap Cabaran, liáu-āu koh phah-tat beh lo̍h-lâm khì phah thóng-tī cha̍p-chhit ê chhoan-siā ê Koa tāi-ông (Qoataongh).
|
Hit工是1644年兮9月初6，大員長官 Caron命令我chhōa 300 ê兵á、60 ê 奴才kap另外1陣Siraya人組--起-來ê部隊，坐上6隻軍艦，直接上北，去phah雞籠、淡水kap Cabaran(噶瑪蘭），了後koh phah-tat beh落南去 phah 統治17 ê村社 ê 柯大王（Qoataongh）。 |
|
Goán khí-têng hit-kang thiⁿ-khì chin hó, thiⁿ-sek chheⁿ-lèng- lèng, ùi Ke-lang khí-soaⁿ liáu-āu, sûi thâi ji̍p-khì Cabaran, chiah kúi-kang niā-tiāⁿ, sì-cha̍p-sì ê chhoan-siā tō lóng siu-chò kong-si ê niá-thó͘, cha̍p-goe̍h-chhe, pō͘-tūi chhōa tńg-lâi Ke-lang, phah khì-kàu Tām-chúi hit-tah, an-iâⁿ tī chhoan-siā lāi-té, lim-chiú khèng-chiok, in-ūi chit-pái ê jīn-bū, si̍t-chāi sī thài sūn-sī, nā hit sî-chūn lâi khòaⁿ, tō chún-sī beh kā kui-ê tó-sū lóng chiàm, mā sī chhin-chhiūⁿ toh-téng ni-kam.
|
阮起程hit工天氣真好，天色青lèng- lèng，位雞籠起山了後，sûi?入去Cabaran，才幾工niā-tiāⁿ，44 ê 村社就lóng收做公司ê領土，十月初，部隊chhōa tńg來雞籠，phah去到淡水hit-tah，安營 tī 村社內底，lim酒慶祝，因為chit-pái ê任務，實在是太順事，若hit時陣來看，就準是beh kā kui-ê島嶼lóng佔，mā是親像桌頂 ni 柑。 |
|
Cha̍p-goe̍h-chhe, kun-tūi kiâⁿ soaⁿ-lō͘ ǹg-lâm, chi̍t-lō͘ keng-kòe Tek-chām, chha-put-to lóng bô tú-tio̍h ū-lâng tùi-tek, iá-jîn chi̍t-ē khòaⁿ-tio̍h hóe-chhèng chiah-n̍i̍h lī-hāi, lóng cháu kah bē kò͘--tit, in hiàn-chiūⁿ lo̍k-phôe kap gó͘-kó͘, piáu-sī beh sūn-thàn kong-si, góa chē tī peng-iâⁿ lāi-té, chhiú-ná so ka-pi-sek tòa pe̍h-sek hoe-tiám, siōng-hó ê lo̍k-phôe, sim-lāi siūⁿ-kóng Koa tāi-ông kiám-chhái sī lâng siūⁿ--chhut-lâi-ê, i ê ông-kok mā kan-taⁿ sī hong-siaⁿ pòng-iáⁿ niā-tiāⁿ.
|
10月初，軍隊行山路向南，一路經過竹塹，差不多lóng無tú-tio̍h有人對敵，野人chi̍t-ē看tio̍h火銃chiah-n̍i̍h厲害，lóng走kah bē 顧得，in 獻上鹿皮kap五穀，表示beh順趁公司，我坐 tī 兵營內底，手ná so ka-pi色帶白色花點、上好ê鹿皮，心內想講柯大王kiám-chhái是人想--出-來-ê，伊 ê 王國 mā kan-taⁿ 是風聲謗影niā-tiāⁿ。 |
|
Cha̍p-goe̍h cha̍p-chhit beh àm--á, thiⁿ-piⁿ phû-1 iân koài-kî âng-hóaⁿ ê sek-chúi, khòaⁿ ē chhut iá-jîn lóng chin kòa-hoâi, góa thàu-kòe thong-e̍k chai-iáⁿ, beh piàn-thiⁿ--ah, cha̍p-peh hit-kang, hong-hō͘ tōa kah peng-á ta̍k-kâng lóng bô cheng-chhái--khì, chheⁿ-kông-hong kā chhiū-á ùi chhiū-kin khiú tò khí--lâi, goân-té khoaⁿ-khoaⁿ-á lâu ê khe-chúi, í-keng bē-su chi̍t-tiâu lô-chhóe- chhóe ê n̂g-liông, goán tiâu tī an-iâⁿ ê tē-tiûⁿ, bē-tín bē-tāng, cha̍p-káu hit-kang, thong-e̍k soah thau-cháu, goán kap chāi-tē-lâng kóng bē thong, chí-hó lîm-sî kái-ōaⁿ hêng-kun ê lō͘-sòaⁿ, iân hái-hōaⁿ lâi kiâⁿ, khah bián sit-lō͘, chit-ê hong-thai, hō͘ goán sit-khì chûn-chiah sàng--lâi ê pó͘-kip, iū-koh tio̍h liâu-kòe chi̍t-tiâu koh chi̍t-tiâu chhoah-lâu ê tōa-khe, góa ê sim--ni̍h chhì-chha̍k, khai-sí kám-kak bô siáⁿ tio̍h.
|
10月17欲暗仔，天邊浮1 iân 怪奇紅hóaⁿ ê 色水，看ē出野人lóng真掛懷，我透過通譯知iáⁿ，beh變天--ah，18 hit工，風雨大kah兵á ta̍k人lóng無精彩--去，生狂風kā樹á位樹根khiú倒--起-來，原底khoaⁿ-khoaⁿ-á流ê溪水，已經bē輸一條濁chhóe- chhóe ê黃龍，阮tiâu tī安營ê地場，bē-tín bē-tāng，19 hit工，通譯soah偷走，阮kap在地人講bē通，只好臨時改換行軍ê 路線，沿海岸來行，khah免失路，chit-ê風颱，hō͘阮失去船隻送來ê補給，又koh tio̍h潦過1條koh 1條chhoah流 ê 大溪，我 ê 心--裡chhì-chha̍k，開始感覺無siáⁿ-tio̍h。 |
|
Keh-tńg-kang tī tiong-pō͘, goán kiâⁿ lâu-kàu lûn-átē, bô-tiuⁿ-tî koân-koân ê chháu-á lāi-té soah cháu-chhut kúi-ā-pah ê iá-lâng, in lóng bô kā chhèng-chí khǹg tī ba̍k-tē, gia̍h to, chhâ-kùn-á kap tn̂g-mâu tō chhiong hiòng goán lâi, sui-jiân goán chiâⁿ-kín tō kā in phahtò-tńg--khì, m̄-koh in chit-pái iōng àm-pō͘, phah-sí kúi-ā-ê peng-á, koh lâi, tiong-tàu hong-hō͘ chóng-thêng, chhut tōa-ji̍t-hó͘, Bodor (Chúi-lí-siā) ê lâng soah sì-kòe pàng-hóe, beh kā goán hông-gāi, góa khì chi̍t-ē hā-lēng pàng chīn-pōng chìn-kong, kā chhù lóng kā sio-liáu-liáu, kiò peng-á kā thâi kah chhàu-chho-hng, tōa-hóe kap o͘-ian ti̍t-ti̍t chhèng-khì kàu chúi-sek ê thiⁿ--n̍i̍h, chheⁿ-sek ê chháu-po͘ téng-koân, ū tó kúi-ā-pah ê iá-lâng n̂g-phi-phi ê si-thé, chi̍t só͘-chāi lóng sī o͘-âng ê hoeh-chúi.
|
隔tńg工 tī 中部，阮行來到崙 á 地，無張持 koân-koân ê 草 á 內底soah走出幾ā百 ê 野人，in lóng無kā 銃子khǹg tī 目地，gia̍h刀、柴棍á kap長矛就衝向阮來，雖然阮chiâⁿ緊就kā in phah倒tńg--去，m̄-koh in chit-pái 用暗步，phah死幾ā-ê兵á，koh來，中tàu風雨chóng停，出大日虎，Bodor（水裡社）ê人soah sì-kòe放火，beh kā 阮妨礙，我氣chi̍t-ē下令放盡磅進攻，kā厝lóng kā燒了了，叫兵á kā ?kah臭腥荒，大火kap烏煙直直chhèng去到水色兮天--n̍i̍h，青色 ê 草埔頂koân，有倒幾ā百 ê 野人黃phi-phi ê死體，一所在lóng是烏紅ê血水。 |
|
Peng-á kā Bodor ê ang-î thâu-mn̂g khiú--leh, iōng chhèng-koáiⁿ kā kòng, beh ài i koai-koai-á chò thâu-chêng chhōa-lō͘, m̄-koh i kan-kan ti̍t-ti̍t iōng phò-chhùi ê siaⁿ, kóng hit-hō goán thiaⁿ-bô ê ōe, tōa-siaⁿ hoah-hiàm, kúi-ā-kang tak-kha̍p, hō͘ peng-á put-chí-á hong-hóe-to̍h, in hiâⁿ-chhâ khí-hóe, kā ang-î tiau liông-hê, siūⁿ beh chhin-chhiūⁿ goán-kok chhú-tī òe-ok Siōng-tè ê lâng hit-khoán, kā sio hō͘ sí, hóe sio kah chiâⁿ mé, ang-î ê sin-khu tī hóe--n̍i̍h in-ūi kan-khó͘ kún-chūn, hóe-khûn chhèng-chhut chheⁿ-sek ê ian, khong-khì lāi-té phīⁿ ē tio̍h thâu-mn̂g kap lâng-bah chhàu-hóe-ta ê bī, góa kā phīⁿ-á om--leh, khòaⁿ hiòng hóe-khûn, khòaⁿ-tio̍h hit-ê ang-î, i sui-jiân hō͘ sio kah tōa-khang sè-li̍h8, kui-ê bīn o͘--ê, âng--ê lām chò-hóe, m̄-koh chi̍t-siang ba̍k-chiu soah tōa-tōa-lúi, peh kim-kim, tài n̂g-hóaⁿ ê sek-chúi, lia̍h góa ti̍t-ti̍t gîn, bô-ti bô-tng i ai-ai-kiò ê siaⁿ, soah pìⁿ-chò bêng-bêng ê ōe-kù, góa in-ūi gông-gia̍h, goân-té chhah-koh ê siang-chhiú choaⁿ-á pàng tò lo̍h--lâi, oh-tit siong-sìn, i nah ē iōng Ho-lan-ōe teh hoah:
|
兵á kā Bodor ê 尪姨頭毛khiú--leh，用銃koáiⁿ kā kòng，beh ài 伊乖乖á做頭前chhōa 路，m̄-koh伊kan-kan直直用破脆ê聲，講 hit 號阮聽無ê話，大聲hoah喊，幾ā工tak-kha̍p，hō͘兵á不止á風火to̍h，in hiâⁿ 柴起火，kā 尪姨雕龍蝦，想beh親像阮國處置òe惡上帝ê人hit款，kā 燒hō͘死，火燒kah chiâⁿ mé，尪姨ê身軀 tī 火--n̍i̍h因為艱苦kún-chūn，火囷chhèng出青色ê煙，空氣內底鼻會tio̍h頭毛kap人肉臭火ta ê味，我kā鼻á om--leh，看向火囷，看tio̍h hit-ê尪姨，伊雖然hō͘燒kah大空細裂，kui-ê面烏--ê、紅--ê lām做夥，m̄-koh 1雙目睭soah大大蕊、peh金金，帶黃hóaⁿ ê色水，lia̍h我直直gîn，無 ti 無噹伊哀哀叫ê聲，soah變做明明明ê話句，我因為gông-gia̍h，原底chhah-koh ê雙手choaⁿ-á放倒--落-來，oh得相信，伊nah ē 用荷蘭話teh hoah： |
|
“Gōa-lâi ê te̍k-jîn bē kā goán éng-éng chè-ap, lín ê khùi-la̍t kap iōng kiông ka hō͘--goán-ê, bóe-chhiú ē hông phùi-thâm phùi-nōa, lóng-chóng piàⁿ-hìⁿ-sak! Chó͘-lêng khòaⁿ-kìⁿ chit-phiàn lè-táu ê thó͘-tē kap in ê kiáⁿ-sun-á, goán ē éng-oán khiā tī chia!”
|
「外來 ê 敵人bē kā 阮永永制壓，lín ê 氣力 kap用強加hō͘--阮ê，尾手會hông呸痰呸瀾、lóng-chóng摒hìⁿ-sak！祖靈看見chit片lè-táu ê土地kap in ê kiáⁿ 孫仔，阮會永遠khiā tī chia！」 |
|
I chi̍t-pái koh chi̍t-pái kóng chiah-ê ōe, lú lâi lú sè-siaⁿ, it-ti̍t kàu i hō͘ tōa-hóe sio chò chi̍t-tè o͘-thòaⁿ, tī n̂g-hám-hám ê hóe--n̍i̍h at-khiau, kui-sian lâng chē tò khí--lâi.
|
伊1 pái koh 1 pái講chiah-ê話，lú來lú sè聲，一直到伊hō͘大火燒做一塊烏炭，tī 黃hám-hám ê火--n̍i̍h at-khiau、kui身人坐倒--起-來。 |
|
Koa tāi-ông té-te̍k kah chiah lī-hāi, hō͘ góa chin ì-gōa, góa jīn-ūi chí-ū koh-khah ngē, iōng khu̍t thâu-pō͘, in chit-tīn iá-lâng chiah ē chai sí, che iā-sī ūi-sím-mi̍h cha̍p-hoeh jī-cha̍p-jī goán phah ji̍p-khì Pasoa (Pòaⁿ-sòaⁿ-siā) ê sî, góa ē koh chi̍t-pái hā-lēng kā chhoan-siā lóng pàng-hóe-sio, soah bô-liōng kóng iá-lâng cháu-khì hong-thâu pêng, ùi chhiū-nâ-á pàng-hóe, goán hō͘ hóe tò-pha, iáu bē-hù ke-siūⁿ, sì-kho͘ liàn-tńg bo̍k-kî-phêng thiaⁿ-kìⁿ kúi-ā-pah, kúi-ā-chheng lâng teh hiàm-hoah ê siaⁿ, hiáng kah hō͘ lâng phah-chhìn, bô jōa-kú, hō͘ o͘-ian cha̍h--leh ê thiⁿ-téng, chheng-bān-ki chìⁿ chhin-chhiūⁿ lo̍h-hō͘ siā tò lo̍h--lâi.
|
柯大王抵敵kah chiah厲害，hō͘我真意外，我認為只有koh khah硬，用khu̍t 頭步，in chit 陣野人才ē 知死，這也是為sím-mi̍h 10月22阮phah入去Pasoa(半線社）ê時，我ē koh 1-pái下令kā 村社 lóng 放火燒，soah無量講野人走去風頭pêng，位樹林á放火，阮hō͘火倒pha，iáu bē赴ke想，四kho͘輪tńg暴其憑聽見幾ā百、幾ā千人teh喊hoah ê聲，響kah hō͘人phah-chhìn，無外久，hō͘烏煙cha̍h--leh ê天頂，千萬支箭親像落雨射倒--落-來。 |
|
Tōa-hóe lāi-té, peng-á piàⁿ-sí cháu hiòng hái-kîⁿ, liu-bóe soaⁿ khí-li̍h lâi táⁿ-chat ê chûn-téng, in-ūi tōa-pō͘-hūn ê chong-pī lóng phah-m̄-kìⁿ, pō͘-tūi ko͘-put-chiong tio̍h seng tńg-khì Tāi-oân, tī chûn-téng ê sî, góa si̍t-chāi m̄-chai beh án-chóaⁿ ǹg téng-si kái-soeh góa kun-jîn seng-gâi lāi-té hán-kìⁿ ê tōa pāi-pán, nā Bodor hit-siang n̂g-hóaⁿ ê ba̍k-chiu, mā ùi hit-ê sî-chūn khai-sí, tiāⁿ-tiāⁿ ùi o͘-àm lāi-té khòaⁿ tò chhut--lâi, kā góa gîn bô-thêng, hō͘ góa put-sî lún-neh, sui-jiân keh-tńg-nî nî-chhe góa koh chhōa pō͘-tūi phah-iâⁿ Koa tāi-ông, sǹg sī pò niau-chhí-á-oan, m̄-koh hit-siang ba̍k-chiu kap hiah-ê chhàn-gí, í-keng piàn-chò góa éng-oán ê hiong-bāng.
|
大火內底，兵á拼死走向海墘，溜尾soaⁿ 起li̍h來打?ê船頂，因為大部份ê裝備lóng phah-m̄見，部隊姑不將tio̍h先tńg去大員，tī 船頂ê時，我實在m̄知beh án-chóaⁿ ǹg頂司解說我軍人生涯內底罕見ê大敗板，nā Bodor hit雙黃hóaⁿ ê目睭，mā ùi hit-ê時陣開始，定定ùi烏暗內底看倒--出-來，kā我 gîn 無停，hō͘我不時lún-neh，雖然隔tńg年年初我koh chhōa部隊phah贏柯大王，算是報niau鼠á冤，m̄-koh hit雙目睭kap hiah-ê讖語，已經變做我永遠ê凶夢。 |
|
＊ ＊ ＊ ＊
|
＊ ＊ ＊ ＊ |
|
1661 nî, góa í-keng tiàu tńg-khì Batavia ū cha̍p-it tang--ah, tio̍h pòaⁿ-tang chiah ē-tàng tńg-lâi Tāi-oân chi̍t-chōa, kap Nakao tàu-tīn chi̍t-lé-pài ê sî-kan, tō sǹg chin m̄-goān, chò chi̍t-ê kun-jîn, tû-khì oàn-thàn sī koh thang án-chóaⁿ.
|
1661年，我已經調轉去Batavia有11冬--阿，tio̍h半冬才ē-tàng轉來大員1-chōa，kap Nakao tàu-tīn 1 禮拜ê時間，就算真m̄願，做1 ê軍人，除去怨嘆是koh thang án-chóaⁿ。 |
|
La̍k-goe̍h jī-cha̍p-sì, góa chhím-thâu thiaⁿ-tio̍h lâng kóng Maria-hō thoân--kòe-lâi ê siau-sit: “Tāi-oân khì hō͘ Koxenga ê tāi-kun pau-ûi”, sim-lāi kip kah beh sí, góa kín-piàng-piàng chhiáⁿ lâng sàng chi̍t-tiuⁿ phoe hō͘ Batavia chóng-tok Maechuyker, kóng góa goān-ì ka-ji̍p táⁿ-chat ê pō͘-tūi, kóaⁿ-khì Tāi-oân, tán-ā tán, chûn-tūi it-ti̍t thoa kah chhit-goe̍h chhe-gō͘ chiah khí-kiaⁿ, góa sim-lāi hoân-ló Nakao ê an-choân, chia̍h bē lo̍h, khùn bē khì, kui-ê lâng siau-kut lo̍h-bah.
|
6月24，我chhím頭聽tio̍h人講 Maria號傳--過-來ê消息：「大員去hō͘ Koxenga ê大軍包圍」，心內急kah beh死，我kín-piàng-piàng請人送1張批hō͘ Batavia總督Maechuyker，講我願意加入打?ê部隊，趕去大員，等ā等，船隊一直拖kah 7月初5才起行，我心內煩惱 Nakao ê安全，chia̍h bē落、睏bē去，kui-ê人消骨落肉。 |
|
Hit-tang í-keng sī se̍k-sāi Nakao liáu-āu ê tē cha̍p-la̍k tang--ah, iáu ē kì-tit hit chi̍t-tang, góa chhōa nn̄g-pah-gōa ê peng-á, chham chāi-tē-lâng cho͘-sêng ê pō͘-tūi, hōng bēng-lēng khì phah chi̍t-pái koh chi̍t-pái hoán-pōe ê Cabaran, beh thàu-té kā in kàng-ho̍k, sūn-sòa mā khì cháu-chhōe thoân-soat lāi-té ê hit-tiâu n̂g-kim-hô Turoboan, goán chiâⁿ khin-khó tō kā saⁿ-cha̍p-sì ê chhoan-siā phah--lo̍h-lâi, m̄-koh tī Sochel kap Katitapan soah chiàn kah chin kan-khó͘, ū bē-chió peng-á tio̍h-siong ia̍h-sī sí--khì.
|
Hit冬已經是熟識Nakao了後ê第16 冬--ah，iáu ē記得hit 1冬，我chhōa 200外ê兵á，chham在地人組成ê部隊，奉命令去phah 1-pái koh 1-pái反背ê Cabaran，欲透底 kā in 降伏，順sòa mā去走chhōe傳說內底ê hit條黃金河Turoboan(哆囉滿)，阮chiâⁿ 輕可就kā 34 ê村社phah--落-來，m̄-koh tī Sochel kap Katitapan soah戰kah真艱苦，有bē少兵á tio̍h傷ia̍h-sī 死--去。 |
|
Iá-lâng in-ūi kap gōa-lâng chi̍h-chiap, mā khai-sí the̍h-tio̍h chi̍t-kóa chhèng-ki, hō͘ goán bô hoat-tō͘ koh chhin-chhiūⁿ óng-kòe hiah-n̍i̍h kán-tan tō hō͘ in hàng-ho̍k, tán chiàn-iâⁿ liáu-āu, góa chi̍t-tián-á tō bô tiû-tû, sûi hā-lēng kā chit nn̄g-ê chhoan-siā pàng-hóe-sio, kā chiah-ê tùi-tek ê lâng chóng thâi, góa chhiú gia̍h kun-to sì-kòe ná sûn, lâi-kàu chi̍t-keng in-ūi to̍h-hóe, í-keng pòaⁿ-tó ê khiā-ke-chhù thâu-chêng, soah khòaⁿ-tio̍h chi̍t-ê cha-bó͘ gín-á the̍h pû-hia, ùi chi̍t-ê khi̍h-kak ê chúi-kng, ti̍t-ti̍t iúⁿ-chúi phoah tùi tōa-hóe, góa chi̍t-bīn in-ūi i bô tô-cháu kám-kak chin ì-gōa, chi̍t-bīn mā tùi i chit-khoàn pàng-gōa-gōa ê thāi-tō͘ chin siūⁿ-khì, bô-siūⁿ tō hiòng-chèng, to gia̍h koân beh kā phut--lo̍h-khì.
|
野人因為kap外人chi̍h-chiap，mā開始 the̍h-tio̍h chi̍t-kóa銃枝，hō͘阮無法度koh親像往過hiah-n̍i̍h簡單tō hō͘ in降服，等戰贏了後，我一點á tō 無躊躇，sûi下令kā chit 2 ê村社放火燒，kā chiah-ê 對敵ê人chóng thâi，我手gia̍h軍刀四界ná巡，來到一間因為to̍h火，已經半倒ê khiā-ke-chhù 頭前，soah看tio̍h 1 ê cha-bó͘ gín-á the̍h pû-hia，ùi 1 ê khi̍h-kak ê水缸，直直iúⁿ水潑對大火，我一面因為伊無逃走感覺真意外，一面mā對伊chit 款放外外ê態度真siūⁿ氣，無想就行向前，刀gia̍h koân beh kā phut--lo̍h-去。 |
|
Gō͘-tang í-lâi, góa chū-té m̄-bat kā chiah-ê iá-lâng khǹg tī ba̍k-chiu lāi, góa it-ti̍t kā in tòng-chò bó͘ chi̍t-khoán chhin-chhiūⁿ lâng ê cheng-seⁿ, tùi cheng-seⁿ nah ū sím-mi̍h tō-lí thang-hó kóng, mā bô su-iàu kā in thiàⁿ-sioh, chí-ū to-á, kùn-á kap sut-á chiah ē hō͘ in thiaⁿ-ōe. Chóng--sī tng chit-ê cha-bó͘ gín-á se̍h kòe-sin khòaⁿ--góa, góa ùii pêng-chēng ê bīn, khòaⁿ-tio̍h chi̍t-siang tōa-tōa-lúi, chheng-chheng-chheng ê ba̍k-chiú, he pe̍h-jîn pe̍h-pe̍h-pe̍h, kā chhim ka-pi-sek ê ba̍k-chiu-jîn pâu--leh, m̄-chai ūi-sím-mi̍h góa choaⁿ-á sîn--khì, góa khòaⁿ-kìⁿ lêng-hûn ê kng teh si̍h, 去hō͘ chhiō--tio̍h ê hit ba̍k-chi̍t-ni̍h kú, góa m̄-chai ūi-sím-mi̍h, soah chhim-chhim in-ūi ka-tī ê la-sâm kap chōe-ok tio̍h-kiaⁿ.
|
5冬以來，我自底m̄-bat kā chiah-ê野人khǹg tī目睭內， 我一直kā in當做某1款親像人ê cheng牲，對cheng牲nah有sím-mi̍h道理thang好講，mā無需要kā in疼惜，只有刀á、棍á kap sut-á才會hō͘ in聽話。Chóng--sī tng chit-ê cha-bó͘ gín-á se̍h過身看--我，我ùi伊平靜ê面，看tio̍h 1雙大大蕊、清清清 ê目睭，he 白仁白白白，kā深ka-pi色ê目睭仁包--leh，m̄知為sím-mi̍h我choaⁿ-á神--去，我看見靈魂ê光 teh si̍h，去hō͘ chhiō--tio̍h ê hit 目chi̍t-ni̍h久，我m̄知為sím-mi̍h，soah深深因為ka-tī ê la-sâm kap罪惡tio̍h驚。 |
|
Cha-bó͘ gín-á khòaⁿ-liáu, koh tiām-tiām se̍h hoan-thâu, kè-sio̍k iōng hit-ê sè-sè-ê-á ê pû-hia kap tōa-hóe piⁿ-pui̍h8, góa hit-tang-chūn lóng bē kì-tit kā lak tī thô͘-kha ê kun-to khioh--khí-lâi, kan-taⁿ gōng-gōng khiā tī hia kā khòaⁿ.
|
Cha-bó͘ gín-á看了，koh tiām-tiām se̍h hoan頭，繼續用hit-ê sè-sè-ê-á ê pû-hia kap大火piⁿ-pui̍h8，我hit-tang陣lóng bē記得kā lak tī 塗kha ê軍刀khioh--起-來，kan-taⁿ gōng-gōng khiā tī hia kā看。 |
|
Kóng--khí-lâi bē-su tò-siah, ūi-tio̍h mài koh hông phài-khì thâi i ê cho̍k-jîn, góa soah tio̍h kap i tn̂g-kî hun-thiah, 1650 niô, góa sin-chhéng tiàu-khì Batavia, m̄-koh Nakao bô ún-chún kap góa chò-hóe khì, góa kui-sim ǹg-bāng chia̍h-lāu thè-ngó͘ ê hit-kang, tō ē-tàng kap i thoân-îⁿ, bián koh hun--khui.
|
講--起-來袂輸倒削，為tio̍h mài koh hông派去?伊ê族人，我soah tio̍h kap伊長期分拆，1650年，我申請調去Batavia，m̄-koh Nakao無允准kap我做夥去，我kui心ǹg望chia̍h老退伍ê hit工，就ē-tàng kap i 團圓，免koh分開。 |
|
Taⁿ chit-ê bāng í-keng bē-su tiám lā-tiâu chhāi leh chhoe-hong, chi̍t-lō͘ tòe Caeuw chiong-kun sut-niá ê chûn-tūi kóaⁿ-hiòng Formosa, sim-koaⁿ pi̍h8-pho̍k-thiàu, góa hoân-ló Nakao, khah hoân-ló kòe Tāi-oân kap Koxenga ê chiàn-cheng.
|
Taⁿ chit-ê夢已經bē輸點蠟條chhāi leh吹風，一路tòe Caeuw 將軍率領（sut-niá) ê 船隊趕向Formosa，心肝pi̍h8-pho̍k跳，我煩惱Nakao，khah煩惱過大員kap Koxenga ê戰爭。 |
|
Khò-tio̍h goán-kun hái-hōaⁿ tōa-phàu ê pang-chān, goán chin bô kán-tan chiah chhòaⁿ-kòe Koxenga kui-tōa-tīn ê chiàn-chûn, ji̍p-khì kàu Zeelandia, góa sim-lāi tio̍h-kip, chi̍t-sì-kòe thàm-thiaⁿ Nakao ê siau-sit, m̄-koh tû-khì khak-tēng Nakao bô tī siâⁿ-lāi lia̍h-gōa, chiàn-cheng ê sî-chūn jû-chháng-chháng, siáⁿ-lâng mā m̄-chai siáⁿ-lâng sī sí sī oa̍h, hā-lo̍h chóaⁿ-iūⁿ.
|
靠著阮軍海岸大砲ê幫chān，阮真無簡單 chiah chhòaⁿ過Koxenga kui大陣ê戰船，入去到Zeelandia，我心內tio̍h急，chi̍t-sì-kòe探聽Nakao ê消息，m̄-koh除去確定Nakao無tī城內lia̍h外，戰爭ê時陣jû-chháng-chháng，siáⁿ人mā m̄知siáⁿ人是活是死，下落chóaⁿ樣。 |
|
Kúi-kò-goe̍h āu, Caeuw chiong-kun tō in-ūi lek-táⁿ, thàn pòaⁿ-mê chhōa i chhun--lo̍h-lâi ê kun-lām làng-káng, Zeelandia hông kong-phòa sī kín-choa̍h-bān ê tāi-chì niā-tiāⁿ, siâⁿ-gōa hō͘ Koxenga ê pō͘-tūi ûi kah ba̍t-chiuh-chiuh, siau-sit lú lâi lú chió, góa m̄-nā m̄-chai Nakao sī m̄-sī iáu tī chit-ê jîn-sè-kan, góa sn7-chì bô hoat-tō͘ khak-tēng ka-tī sī m̄-sī koh khòaⁿ ū bîn-á-chài ê ji̍t-thâu; Bodor ê ang-î hit-siang n̂g-hóaⁿ-hóaⁿ, kim-si̍h-si̍h ê ba̍k-chiú, mā ke koh khah chia̍p chhut-hiān tī góa ê bāng-tiong, góa sim-lāi pān-phoe i ê chhàm-gí chóng-ū chi̍t-kang ē chiâⁿ.
|
幾個月後，Caeuw 將軍就因為lek-táⁿ，趁半暝chhōa伊chhun--落-來ê軍艦làng-káng，Zeelandia hông攻破是kín-choa̍h慢ê代誌niā-tiāⁿ，城外hō͘ Koxenga ê 部隊圍kah ba̍t-chiuh-chiuh，消息lú來lú少，我m̄-nā m̄ 知Nakao是m̄ 是iáu tī chit-ê人世間，我甚至無法度確定家已是m̄是koh看有明á載ê日頭；Bodor ê尪姨hit雙黃hóaⁿ-hóaⁿ、金si̍h-si̍h ê目睭，mā ke koh khah chia̍p出現tī我ê夢中，我心內pān-phoe伊 ê讖語總有1工ē chiâⁿ。 |
|
Jī-goe̍h chhe-it, tiúⁿ-koaⁿ Coyet chèng-sek hiòng Koxenga tâu-hâng, tī káu kò-goe̍h lāi-té, goán tī hái--n̍i̍h kap soaⁿ-sū lóng chiàn su--lâng, taⁿ bô tāi-ôa tio̍h kā thóng-tī saⁿ-cha̍p-peh tang ê Tâi-oân kau hō͘‧-lâng.
|
2月初1，長官 Coyet 正式向Koxenga投降，tī 九個月內底，阮 tī 海--n̍i̍h kap山嶼lóng戰輸--人，taⁿ 無tāi-ôa tio̍h kā統治38冬ê台灣交hō‧--人。 |
|
Kòe-khì chit káu-kang góa iōng-sim kè-kàu siūⁿ beh chhōe tio̍h Nakao, chit-má í-keng sī tâu-hâng liáu-āu ê tē-cha̍p-ê thàu-chá, góa chóng-sǹg ài bīn-tùi Nakao bô-siau-bô-sit ê sū-si̍t, siūⁿ-tio̍h chit-sì-lâng bô hoat-tō͘ koh kap i kìⁿ-bīn, tō chún chiàn-cheng bô hō͘ lâng phah--sí, í-āu koh thang bóng-tō͘, mā kám-kak bô-ì-bô-sù.
|
過去chit 9工我用心計較想beh chhōe tio̍h Nakao，chit-má已經是投降了後ê第10 ê透早，我總算ài面對Nakao無消無息ê事實，想tio̍h chit世人無法度koh kap伊見面，就chún戰爭無hō͘人phah--死，以後koh thang bóng度，mā 感覺無意無思。 |
|
Góa chhōa Ho-lan siōng-bóe-tīn ê pō͘-tūi kiâⁿ siâⁿ-gōa hit-tiâu sió-lō͘, ti̍t-ti̍t hiòng Erasmus khì, chún-pī chiūⁿ-chûn, sì-kho͘-ûi ū Koxenga ê peng-á kā goán kàm-sī, góa sim-chêng tîm-tāng, chhin-chhiūⁿ sim-lāi ū chi̍t-lia̍p kui-bān-kin ê thi̍h-thûi, teh kah góa bē chhoán-khùi--tit, ná kiâⁿ ê sî, kám-kak lō͘ phû-phû, kiâⁿ-tio̍h bô siáⁿ tēng-tauh, sì-kho͘-liàn-tńg ê mi̍h-kiāⁿ, góa khòaⁿ-bô thiaⁿ-bô, it-ti̍t kàu chhiⁿ-chhám ê khàu-siaⁿ chǹg ji̍p-khì góa ê hī-khang, chiah hiông-hiông chheng-chhéⁿ.
|
我chhōa荷蘭上尾陣ê部隊行城外 hit 條小路，直直向Erasmus去，準備上船，四kho͘圍有Koxenga ê兵á kā阮監視，我心情沉重，親像心內有1粒 kui萬斤ê鐵錘，teh kah我bē 喘氣得，ná行ê時，感覺路浮浮，行tio̍h無siáⁿ tēng-tauh，四kho͘輪tńg ê物件，我看無聽無，一直到淒慘ê哭聲chǹg入去我ê耳khang，才雄雄清醒。 |
|
Chù-sîn chi̍t-ē khòaⁿ, goân-lâi sī sì-gō͘ ê Koxenga ê peng-á, gia̍h tōa-to gia̍h kùn-á teh hám nn̄g-ê Silaya, hit-nn̄g-ê lâng tó tī thô͘-kha, thâu-phòa hī-li̍h8, ū chi̍t-ê peng-á iōng kiông beh kā kî-tiong chi̍t-ê Silaya ām-kún ê n̂g-kim phoa̍h-liān chhoah--khí-lâi.
|
注神chi̍t-ē看，原來是4、5 ê Koxenga ê兵á，gia̍h大刀gia̍h棍á teh hám 2 ê Silaya，hit-2-ê人倒tī塗kha、頭破耳裂，有1 ê兵á用強beh kā其中1 ê Silaya ām-kún ê黃金phoa̍h-liān chhoah--起-來。 |
|
In khàu kah chhiⁿ-chhám lo̍k-phek, kui-bīn kō kah lóng hoeh, tō chhin-chhiūⁿ cha̍p-gōa tang chêng, góa tī Bodor, Pasoa, Sochel kap Kakitapan thiaⁿ-tio̍h ê khàu-siaⁿ kāng-khoán, bô ke-siūⁿ góa tō tōa-hoa̍h cháu--kòe, siūⁿ beh kā hiah-ê chho͘-chhián ê peng-á phah-chām, iáu-bē kàu-ūi, āu-thâu-khok tō khì hông bok--chi̍t-ē, kui-ê lâng khōng-kha-khiàu.
|
In哭kah悽慘落魄，kui面kō kah lóng血，就親像十外冬前，我tī Bodor、Pasoa、Sochel kap Kakitapan聽tio̍h ê哭聲kāng款，無ke想我就大hoa̍h走--過，想beh kā hiah-ê粗殘ê兵á phah-chām，iáu-bē到位，後頭khok就去hông bok--1-ē，kui-ê人khōng-kha-khiàu。 |
|
Cha̍p-gōa-ê peng-á ûi óa--lâi, chhèng-koáiⁿ, kùn-á chóng lâi, góa ê tò-pêng ba̍k-chiú chí hông phah kah lak--chhut-lâi, koh thiaⁿ-tio̍h heng-khám lāi-té nn̄g-ki pín-á-kut tn̄g--khì ê siaⁿ, bóe--á koh khì hō͘ chi̍t-ki tōa-to phòa-pak, góa tó thán-chhiò, kan-taⁿ kám-kak piàⁿ--chhut-lâi ê hoeh-chúi sio-sio, kō kah kui sin-khu tâm-tâm-tâm.
|
10外ê兵á圍óa--來，銃koáiⁿ、 棍á chóng來，我ê倒pêng目睭chí hông phah kah落--出-來，koh聽tio̍h胸khám內底2支pín-á骨斷--去ê聲，尾--á koh 去hō͘ 1支大刀破腹，我倒thán-chhiò，kan-taⁿ感覺piàⁿ--出-來ê血水燒燒，kō kah kui身軀tâm-tâm-tâm。 |
|
Góa lâng sîn-sîn, koh ná chhan-chhiūⁿ thiaⁿ-kìⁿ Bodor ê ang-î chng-giâm ê chhàm-gí.
|
我人神神，koh ná chhan-chhiūⁿ 聽見Bodor ê尪姨莊嚴ê讖語。 |
|
“Gōa-lâi ê te̍k-jîn bē kā goán éng-éng chè-ap, lín ê khùi-la̍t kap iōng-kiông ka hō͘‧-goán-ê, bóe-chhiú ē hông phùi-thâm phùi-nōa, lóng-chóng piàⁿ-hìⁿ-sak! Chó͘-lêng khòaⁿ-kìⁿ chit-phiàn lè-táu ê thó͘-tē, kap in ê kiáⁿ-sun-á, goán ē éng-oán khiā tī chia!”
|
「外來ê敵人bē kā 阮永永制壓，lín ê氣力kap用強加hō͘--阮-兮，尾手會hông呸痰呸瀾、lóng-chóng摒hìⁿ-sak！祖靈看見 chit 片 lè-táu ê土地 kap in ê kiáⁿ孫仔，阮會永遠khiā tī chia!」 |
|
Sui-bóng chiàⁿ-ba̍k kō tio̍h hoeh khòaⁿ bô siáⁿ ū, soah kán-ná ū khòaⁿ-tio̍h Nakao ê bīn phû tī phú-phú ê thiⁿ-téng, hiòng góa bun-bun-á chhiò, góa mā hoaⁿ-hí chhiò--chhut-lâi.
|
雖罔正目kō tio̍h 血看無 siáⁿ 有，soah kán-ná 有看tio̍h Nakao ê 面浮 tī 昲昲ê天頂，向我文文 á 笑，我mā歡喜笑--出-來。 |
|
“Hi-bāng lín heng-ōng, mài koh chiâⁿ-chò kòe-hái ê la̍h-jîn ê chia̍h-mi̍h, khòaⁿ-kìⁿ lè-táu ê thó͘-tē kap kiáⁿ-sun-á ê chó͘-lêng--ah! Kiû lí sià-bián góa chit-ê ù-òe ê lêng-hûn.” Góa ka-tī ngāu-ngāu-liām, kî-thāi chhàm-gí chò-chiâⁿ hit-chi̍t-kang khah kín lâi, ba̍k-chiu ta̍uh-ta̍uh-á kheh--khì.
|
「希望lín興旺，mài koh chiâⁿ 做過海ê獵人ê chia̍h-mi̍h，看見lè-táu ê土地kap kiáⁿ 孫 á ê 祖靈--ah！求你赦免我chit-ê ù-òe ê 靈魂。」我ka-tī ngāu-ngāu唸，期待讖語做chiâⁿ hit-chi̍t 工 khah 緊來，目睭ta̍uh-ta̍uh-á kheh去。 |
|
(Tâi-bûn Bóng-pò tē 115 kî, 2006 nî 4 goe̍h)
|
(台文罔報第115期，2006年4月) |
