Chóng-tok ê kò-sī
|
總督ê告示 |
| Phian-chip-sek |
編輯室 |
|
Kīn-lâi Tâi-oân ê Chóng-tok, chiū-sī Nái-bo̍k Tāi-jîn, tiàu chiah-ê tōa-koaⁿ khì Tâi-pak thang thiaⁿ i kóng tī-lí Tâi-oân ê kui-kí. Āu--lâi chhut chi̍t-ê kò-sī thong-ti koaⁿ-oân kap peh-sèⁿ; si̍t-chāi sī chin hó-ì, hō͘ lâng khòaⁿ-liáu thang hoaⁿ-hí. Lán tio̍h kiû Siōng-tè hō͘ hiah- ê bûn-bú koaⁿ-oân lóng chiàu án-ni kiâⁿ, ǹg-bāng Tâi-oân ê hái-sū tōa heng-ōng, peh-sèⁿ ta̍k só͘-chāi an-ún khòaⁿ-oa̍h. Taⁿ chiong chit-ê kò-sī ké-soeh pe̍h- ōe-jī, lâi ìn tī ē-té hō͘ lín khòaⁿ.
|
近來台灣ê總督，就是乃木大人，召chiah-ê大官去台北thang聽伊講治理台灣ê規矩。後--來出一個告示通知官員kap百姓，實在是真好意，hō͘ 人看了thang歡喜。咱著求上帝hō͘ hiah-ê文武官員攏照án-ni行，向望台灣ê海嶼大興旺，百姓逐所在安穩快活。今將這個告示解說白話字，來印tī 下底hō͘ lín看。 |
|
Heng-khí Chèng-sū ê Chóng-thâu-sū.
|
興起政事ê總頭緒 |
|
Kū-nî 6 goe̍h kiàn-tì Tâi-oân ê Chóng-tok-hú tī chit-ê thó͘-tē, tng hit- sî ta̍k só͘-chāi bē bián-tit hō͘ chân-jím ê peng, húi-lūi ê chha̍t khó͘-chhó͘, thong hái-sū khah chē sī pìⁿ-chò chiàn-tiûⁿ. Kàu kin-nî 3 goe̍h chiū gī-tiāⁿ Chóng- tok-hú ê lu̍t-lē tiâu-khóaⁿ; taⁿ ū lio̍h-á heng-khí lâi keng-êng chò-chiâⁿ chit-ê tāi-chì; khiok-sī kiaⁿ-liáu pah-hāng sū lóng loān-loān, ta̍k-hāng ê chèng-sū chē-chē koh-iūⁿ. Só͘-í ū sin-siat tōa sió ê chèng-sū, thang hō͘ thong hái-sū lóng siāng chi̍t-ê lu̍t-hoat, khîn-khîn lâi chun- thàn. Kàu taⁿ keng-kòe 7 goe̍h-ji̍t chiah khòaⁿ-kìⁿ kin ki saⁿ chiàu-èng, hoeh- me̍h saⁿ koàn-thong; chiông-kim í-āu pān chèng-sū ē tú-hó. Tû bô kan-sia̍p tāi-kio̍k í-gōa, it-khài úi tē-hng koaⁿ chún i sûi-piān khì pān, Chóng-tok-hú chū-jiân chóng-láng choân kio̍k ê chèng- sū, lâi séng-chhat tī-lí ê kong-lô.
|
舊年6月建置台灣ê總督府tī 這個土地，當hit時逐所在bē免tithō͘ 殘忍ê兵、匪類ê賊苦楚，通海嶼較濟是變做戰場。到今年3月就議定總督府ê律例條款；今有略仔興起來經營做成這個代誌；卻是驚了百項事攏亂亂，逐項ê政事濟濟各樣。所以有新設大小ê政事，thang hō͘ thang海嶼攏像一個律法，勤勤來遵趁。到今經過7月日才看見根枝相照應，血脈相貫通；從今以後辦政事會tú好。除無干涉大局以外，一概委地方官准伊隨便去辦，總督府自然總攬全局ê政事，來省察治理ê功勞。 |
|
Hiān-sî gí-tiāⁿ tē-hng koaⁿ só͘ koán--ê, tio̍h koh siat hā-kip ê chèng-sū-só͘; chiū- sī chiong pún-tē hó miâ-siaⁿ ê lâng lâi siat i chò úi-goân, thang hō͘ sī-tōa ê ì- kiàn kap peh-sèⁿ ê chêng-hêng ē tit siong-thong, che si̍t-chāi iàu-kín. Lūn kàu thong-hêng ê chiong-thêng í-keng sêng-àn, thèng-hāu mê-nî 4 goe̍h chiah it-khài thong-hêng.
|
現時擬定地方官所管--ê,著koh設下級ê政事所；就是將本地好名聲ê人來設伊做委員，thang hō͘ 序大ê意見kap百姓ê情形會tit相通,che實在要緊。論到通行ê章程已經成案，聽候明年4月才一概thang行。 |
|
Pún hái-sū ê hong-sio̍k thó͘-im lóng kap lōe-tē [Ji̍t-pún] koh-iūⁿ, só͘ ū ê chèng-sū hō-lēng bô m̄-tio̍h khò kéng-lī (gê-ia̍h) pān-lí. Āu--lâi beh ke-khiⁿ khah chē kéng-lī, thang tī bōe seⁿ-khí chai-hō ê sî lâi seng tî-hông, tī bô pī-pān ê ji̍t chhiau-lia̍h húi-lūi, chiū liông-bîn ē tit an-jiân chò kan-kí thâu-lō͘; án-ni thang ǹg-bāng tē-hng kap chèng-sū chê-chéng heng-khí.
|
本海嶼ê風俗土音攏kap內地 (日本) 各樣，所有ê政事號令無 m̄ 著靠警吏(衙役) 辦理。後--來beh加添較濟警吏，thang tī bōe生起災禍ê時來先持防，tī 無備辦ê日抄掠匪類，就良民會tit thang安然做經紀 頭路；án-ni thang向望地方合政事齊整興起。 |
|
Tī-lí peh-sèⁿ tē-it iàu-kín--ê, sī chāi-tī khoan-iông kap giâm-gâi tio̍h tú-hó, in-tián kap ui-giâm chò-hóe kiâⁿ, hō͘ peh- sèⁿ kiaⁿ-ùi ui-giâm lâi siàu-liām in-tek; bāng tī pún hái-sū chin-chiàⁿ ē khòaⁿ- kìⁿ án-ni ah ! Chóng-sī Tâi-oân lâng kìⁿ- tio̍h goán nā m̄-sī kiaⁿ-ùi chiū-sī hoâiⁿ-hoâiⁿ ke̍h, kha̍p-chi̍t-tio̍h ēng bú-bān lêng-jio̍k khoán-thāi goán, hit-hō khoán lóng-sī khó-o͘N3. Nā-sī pún hái-sū sī tùi kau-chiàn ê kong-hāu lâi tit-tio̍h, chiàⁿ ū peng-bé kàu tē. Kàu chhèng-ian siau-bô ê sî, lōe-tē ê seng-lí-lâng tòe āu-piah3 chiām-chiām kàu, lóng- sī ká-chià thâi-iâⁿ ê sè-thâu lâi khi-hū pún-tē ê peh-sèⁿ, put-lūn bé-bē sòe-chhù siông-siông bô chiàu chêng-lí, hām-hāi liông-bîn lóng bô lia̍h-chò iàu-kín. Bûn- bú koaⁿ-oân iā-sī ài ēng ui-giâm sè-thâu lâi ap--lâng, nā ū chi̍t-ê m̄ thàn bēng- lēng--ê á-sī ū gî-ngái ê chōe-kò--ê, chiū kù-chāi in pa̍k chhut-chāi in ah, ū-ê sut ū-ê phah, lóng bô tè thang sò͘ oan-óng, sòa saⁿ-kap khǹg oàn-hīn, jio̍k-ê lī tio̍h- kiaⁿ khū-phàⁿ,kiông-ê lī hoán-tńg khòng-kū. Nā-sī tī peng-bé loan-loān ê ji̍t, éng bē bián-tit ū mâu-pēng; nā kàu- kú bô séng-chhat, oàn-hīn chiū ná kiat, bîn-sim chiū ná poān, che kap chèng-sū ū tōa kan-gāi, si̍t-chāi m̄-sī sió-khóa. Iū-koh hiān-kim thong hái-sū í-keng pêng-tiāⁿ, pah-hāng ê hoat-tō͘ chò chi̍t-ē ōaⁿ sin, eng-kai tio̍h seng an-ùi peh- sèⁿ ê sim, che chāi-tī liāu-lí tē-hng ê lâng. In iàu-kín tio̍h saⁿ-kap kéng-kài jīn-chin chun-thàn lâi siat-hoat, thang lâi sé-chheng kū-té ê pē-pēng. Siat-sú nā ū-ê káⁿ chiong hit-hō pō-gio̍k ê sū lâi khoán-thāi peh-sèⁿ, che si̍t-chāi sī biáu-sī goán ê chèng-sū, lêng-jio̍k goán ê kok-ka; bô-lūn sī koaⁿ á-sī peh-sèⁿ tek- khak beh giâm-pān tī-chōe, koat-toàn bô beh khoan-iông.
|
治理百姓第一要緊--ê,是在tī寬容kap嚴gâi著tú好，恩典kap威嚴做伙行，hō͘ 百姓驚畏威嚴來數念恩澤；望tī 本海嶼真正會看見án-ni--lah!總--是台灣人見著阮若 m̄ 是驚畏就是橫橫逆 ，kha̍p 一著用侮慢凌辱款待阮，hit號款攏是可惡。若是本海嶼是tùi交戰功效來得--著，chiàⁿ有兵馬到地。到銃煙消無ê時，內地ê生理人tòe後壁漸漸到，攏是假藉thâi贏ê勢頭來欺負本地ê百姓，不論買賣稅厝常常無照情理，陷害良民攏無掠做要緊。文武官員也是愛用威嚴勢頭來壓--人，若有一個 m̄ 趁命令--ê抑是有疑ngái ê罪過--ê,就據在in 縛出在in押，有ê 摔有ê 扑，攏無tè thang訴冤枉，續相kap囥怨恨，弱--ê lī 著驚懼怕，強--ê lī 反轉抗拒。若是tī 兵馬亂亂ê日，永未免tit有毛病；若到久無省察，怨恨就那結，民心就那叛，che kap政事有大干礙，實在m̄ 是小可。又koh現今通海嶼已經平定，百項ê 法度做一下換新，應該著先安慰百姓ê心，che 在tī 料理地方人。In要緊著相kap警戒認真遵趁來設法，thang來洗清舊底ê弊病。設使若有ê 敢將hit號暴虐ê事來款待百姓，che 實在是藐視阮ê政事，凌辱阮ê國家；無論是官抑是百姓的確beh嚴辦治罪，決斷無beh寬容。 |
|
Hoān-nā ū khui-khoah thó͘-sán, seng-lí khí-sek, poaⁿ-ūn kau-thong , ōe-seng, [sī teh chhâ-khó khòaⁿ sím-mi̍h mi̍h ē hāi--tio̍h peh-sèⁿ], kà-sī lâng--ê, hiah-ê tāi-chì ta̍k-hāng kài iàu-kín tio̍h thò- tòng kàu chiâu-pī; che m̄-nā ūi-tio̍h chóng-koán pún hái-sū kap hō͘ choh-sit lâng sòa lâi chia tòa ê lō͘-ēng, iā sī chò Tâi-oân peh-sèⁿ ê hok-khì, iā-sī hó chèng-sū ê hó in-hūi. Nā-sī ū koan-sia̍p tāi-kio̍k ê sū, Chóng-tok-hú í-keng gī-tiāⁿ chāi-àn, chiū eng-kai tio̍h kóaⁿ-kín lâi thong-hêng. Iū-koh nā kan-ta sio̍k-tī chit ê tē-hng ê sū, chiū chún in ê koaⁿ-tiúⁿ lī-piān siat-hoat khì-pān.
|
凡若有開闊土產，生理起色，搬運交通衛生，(是teh查考看甚mi̍h物會害--著百姓)，教示人--ê,hiah-ê代誌逐項kài要緊著妥當到齊備；che m̄-nā為著總管本海嶼kap hō͘ 做穡人續來chia tòa ê路用，也是做台灣百姓ê 福氣，也是好政事ê好恩惠。若是有關涉大局ê事，總督府已經議定在案，就應該著趕緊來thang行。又koh若kan-ta屬tī 這個地方ê事，就准in ê官長利便設法去辦。 |
|
Tâi-oân peh-sèⁿ koàn-sì ê hong-sio̍k, sī sio̍k-tī nî-chhim goe̍h-kú teh tùi- tiōng--ê, tû tōa ke̍h-tio̍h kok-ka ê tēng- lē, koh tōa gāi-tio̍h chèng-sū ê í-gōa, it- khài m̄-sái hòe-tû, chhin-chhiūⁿ pīⁿ thâu- chang, pa̍k-kha, í-ki̍p tì-bō chhēng-saⁿ, khòaⁿ beh ké-ōaⁿ á-m̄, sûi-piān chhut- chāi lâng ê ì-sù. Lūn-kàu kìm a-phiàn- hun hit-chân sū, chū-jiân ū gī-tiāⁿ ê tiâu-khóaⁿ, sī chiàu chhù-sū chiām- chiām ké. Kî-û ê hó hong-sio̍k ū iú-ek tī sè-kan ê kàu-hòa-ê, chiū tio̍h kú-tn̂g lâu-teh.
|
台灣百姓慣習ê風俗，是屬tī 年深月久teh對重--ê,除大逆著國家ê定例，koh大礙著政事ê以外，一概 m̄ 使廢除，親像辮頭鬃、縛腳、以及戴帽穿衫，看beh改換抑 m̄,隨便出在人ê意思。論到禁鴉片薰hit層事，自然有議定ê條款，是照次序漸漸改。其餘ê好風俗有益tī 世間ê教化--ê,就著久長留--teh。 |
|
Téng-bīn pâi-lia̍t chiah-ê tiâu-khóaⁿ, sī tē-hng só͘ iàu-kín tio̍h ēng ê chèng-sū. Chit-tia̍p sī lio̍h-á tāi-khài lâi kóng-khí chiah-ê chāi-àn ê tiâu-khóaⁿ nā-tiāⁿ; nā ài-beh kóng khah chim-chiok, chiū lēng- hêng chiàⁿ koh chhut kò-sī hō͘ lín chai.
|
頂面排列chiah ê條款，是地方所要緊著用--ê政事。這tia̍p是略仔大概來講起chiah ê在案ê條款nā-tiāⁿ，若ài beh講較斟酌，就另行chiàⁿ koh出告示hō͘ lín知。 |
|
Bêng-tī 29 nî 12 goe̍h 2 ji̍t Tâi-oân chóng-tok Lio̍k-kun Tiong chiòng Lâm-chiok Nái-bo̍k Hi-tián.
|
明治29年12月2日台灣總督陸軍中將Lâm-chiok Nái-bo̍k Hi-tián。 |
|
Chéng-chê koaⁿ-oân ê lu̍t-lē.
|
整齊官員ê律例 |
|
Lūn kàu chò koaⁿ-hú--ê chiū-sī chèng- sū-hú ê ki-koan, iā-sī tī-lí kàu-hō ê kin pún; in teh tng-chit chò koaⁿ chū-jiân tio̍h toan-chiàⁿ lu̍t-hoat, tùi-tiōng tek- hēng kong-gī, lâi êng-kng in ê chit-hūn. Só͘-í tī chiah ê hêng-hoa̍t ê hoat-tō͘ í- gōa, iā ū siat lu̍t-lē hō͘ chiah ê koaⁿ-hú thang chun-thàn.
|
論到做官府--ê就是政事府ê機關，也是治理教會ê根本；in teh 當職做官自然著端正律法，tùi重德行公義，來榮光in ê職份。所以tī chiah ê 刑罰ê法度以外，也有設律例hō͘ chiah ê 官府thang 遵趁。 |
|
Taⁿ tùi Tâi-oân kap Phêⁿ-ô͘ sio̍k goán Koán-hat liáu-āu, sǹg-sī keng-êng bô kúi-ji̍t,pah-poaⁿ ê sū it-chīn sī taⁿ chiah heng-khí, hoān-nā chèng-hú ê só͘ kiâⁿ só͘ chò, í-ki̍p koaⁿ-hú ê hêng-tōng kú-chí, sī hō͘ pún-kok gōa-kok ê lâng kong- chèng teh khòaⁿ. In hiān-jīm chò koaⁿ tī chit só͘-chāi--ê eng-kai tio̍h koan-sim pān lu̍t-hoat, kín-sīn chīn in ê chit, thang lâi pò-iông chèng-sū ê ui-giâm, kap hián-bêng tī-lí ê kong-lô.
|
今tùi 台灣kap澎湖屬阮管轄了後，算是經營無幾日，百般ê事一盡是今chiah興起，凡若政府ê行所做，以及官府ê行動舉止，，是hō͘本國外國ê人公正teh看。In 現任做官tī這所在--ê應該著關心辦律法，謹慎盡伊ê職，thang 來報揚政事ê威嚴kap顯明治理ê功勞。 |
|
Lūn chòe koaⁿ-hú ê lâng só͘ iàu-kín--ê chiū-sī kong-kéng, khîn-kín, chheng-liâm, kong-tō, chèng-tit7 kín-sïn, kin-chat, án-ni chiah sī chun-kéng sī-tōa chīn-tiong ê tō-lí. Chóng-sī téng-si-koaⁿ ê bēng-lēng iàu-kín tio̍h chun-thàn, nā ū-lâng i ê sim teh siūⁿ che ū sió-khóa bô tú-hó, i eng-kai tio̍h béng-bêng in ê ì-kiàn, pī-pān hō͘ téng-si-koaⁿ kéng-soán chhái-chhú, siat-sú nā m̄-chún, i iā tio̍h pàng-sak ka-kī ê ì-kiàn lâi thàn bēng-lēng. Hoān-nā séng-chhat tāi-chì chi̍h-chiap lâng, tio̍h choan-sim tì-ì beh kiû nā hó, siu-chéng seng-khu kò͘-siú liông-sim, tio̍h khiām-séng phoh-sò͘ chheng-liâm, beh ēng-lâng iā-sī siú-kí, tio̍h kong-pêⁿ toan-chèng bô phian-su, nā sio̍k-tī ki-bi̍t ê sū, tio̍h kín-sīn sió-sim. Téng-bīn chit kúi-nā-hāng tāi-chì kài iàu-kín tio̍h tì-ì khêng-kài, siat-sú chòe bô kàu-gia̍h chiū beh àn-chóaⁿ-iūⁿ lâi pó-iông lán chèng-sū-hú ê ui-hong sìn-si̍t? Chòe koaⁿ-oân, ǹg-bāng bô kiâⁿ m̄-tio̍h. Siat-sú nā ū bô chun-thàn kàng-ho̍k lu̍t-hoat só͘ kì--ê, chiū beh sûi-sî chhâ-mn̄g, chiàu chek-hoa̍t tī-chōe ê kui-lē hun-pia̍t tāng-khin lâi pān, koat-toān bô beh iông-ún liōng-chêng.
|
論做官府ê人所要緊--ê就是著恭敬、勤緊、清廉、公道、正直謹慎、kin-chat,án-ni才是尊敬序大盡忠ê道理。總是頂司官ê命令要緊著遵趁，若有人伊ê 心 teh 想che有小可無tú好，伊應該著稟明in ê 意見，備辦hō͘頂司官揀選採取，設使若m̄准，伊也著放sak家己ê意見來趁命令。凡若省察代誌chi̍h接人，著專心致意beh求若好，修整身軀顧守良心，著儉省樸素清廉，beh用人抑是守矩，著公平端正無偏私，若屬tī機密ê事，著謹慎小心。頂面這幾若項代誌kài要緊著致意炯戒，設使做無到額就beh àn-chóaⁿ-iūⁿ 來報揚咱政事府ê威風信實？做官員，向望無行m̄著。設使若有無遵趁降服律法所記--ê,就beh隨時查問，照責罰治罪ê歸例分別重輕來辦，決斷無beh 容允量情。 |
|
Bêng-tī 29 nî 12 goe̍h 2 ji̍t. Tâi-oân Chóng-tok Lio̍k-kun Tiong-chiòng Lâm-chiok Nái-bo̍k Hi-tián.
|
明治29年12月2日台灣總督陸軍中將Lâm-chiok Nái-bo̍k Hi-tián。 |
|
(Tâi-lâm Hú-siâⁿ kàu-hōe-pò tē 144 koàn,1897 nî 1 ge̍h)
|
(台南府城教會報第144卷，1897年1月) |
