Sorteng
|
Sorteng |
| Lô͘ Éng-hong |
盧永芳 |
|
Tah 1-ê gín-á khah khiáu ê ì-sù chiū-sī kóng i o̍h mi̍h-kiāⁿ khah kín, tāi-chì pí-kàu kì khah ē-tiâu. Án-ne kóng, chit-ê kâu-sí-gín-á chiū-sī khò i ê thâu-khak té só͘ o̍h ê mi̍h-kiāⁿ.
|
Tah 1個囡仔較巧ê意思就是講伊學物件較緊，代誌比較記較會tiâu。Án-ne講，這個猴死囡仔就是靠伊ê頭殼底所學ê物件。 |
|
Jîn-lūi thâu-1-keng tô͘-su-koán chiū-sī A-le̍k-san-tāi só͘ khí tī Ai-ki̍p(Egypt) ê museum. Kî-si̍t chit-jī museum goân-pún chiū-sī khí tô͘-su-koán hit-ê só͘-chāi ê tē-miâ. Ián-piàn kàu taⁿ, Eng-bûn ti̍t-chiap iōng tē-miâ tòng-chò phok-bu̍t-koán ê miâ-sû. Phok-bu̍t-koán chiū-sī lâng ê a-tah-mah mi̍h-kiāⁿ té bē liáu..ah, ha̍k-būn siuⁿ-kòe chē..ah, bô só͘-chāi thang-khǹg..ah, só͘ hoat-bêng--chhut--lâi ê chhng-khò͘. Ē-tàng kóng-sī jîn-lūi sin-thé, seng-khu í-góa ê a-tah-mah.
|
人類頭1間圖書館就是亞歷山大所起tī埃及（Egypt）ê museum。其實這字museum 原本就是起圖書館hit-ê所在ê地名。演變到今，英文直接用地名當作博物館ê名詞。博物館就是人ê a-tah-mah物件té bē了--ah，學問siuⁿ過濟--ah，無所在thang囥--ah，所發明出來ê倉庫。會當講是人類身體、身軀以外ê a-tah-mah。 |
|
Só͘-í chu, chheh, chiū-sī jîn-lūi seng-khu gōa-kháu sè-lia̍p ê thâu-khak. Tô͘-su-koán kap phok-bu̍t-koán chiū-sī khah tōa-lia̍p ê thâu-khak.
|
所以書、冊，就是人類身軀外口細粒ê頭殼。圖書館kap博物館就是較大粒ê頭殼。 |
|
Sî-tāi ián-piàn kàu 20-sè-kí, Bí-kok thâi âng-hoan Indian, khai-hoat tōa Se-pō͘, hóe-chhia-lō͘ it-ti̍t khui, hóe-chhia-phiò it-ti̍t siu. Tàu-té thi̍h-lō͘ kong-si chhia-phiò chiah tōa-liōng ê siu-ji̍p, chit-tiâu siàu sī án-chóaⁿ sǹg? Beh èng-hù che, kiat-kó chiū-sī hoat-bêng siu-gîn-ki(cash-register). Koh chìn 1-pō͘, chiū-sī IBM kong-si hoat-bêng chhut-lâi thâu-1-tâi tiān-náu. Sòa--lo̍h--khì ū mi-ni tiān-náu, kò-jîn tiān-náu; chiū-sī PC, notebo͘k. Kóng khah kán-tan--leh, 3-chióng tōa, mini, sè chiah ê tiān-náu chiū-sī kap tô͘-su-koán/phok-bu̍t-koán pí--khí--lâi sī lēng-gōa 1-chióng si̍t-bu̍t, tī jîn-lūi seng-khu gōa ê a-tah-mah.
|
時代演變到20世紀，美國thâi紅蕃（Indian)，開發大西部，火車路一直開，火車票一直收。到底鐵路公司車票chiah大量ê收入，這條數是án-chóaⁿ算？Beh應付che,結果就是發明收銀機（cash-register）。Koh進1步，就是IBM公司發明出來頭1台電腦。續--落--去有mi-ni電腦、個人電腦，就是PC、notebo͘k。講較簡單--leh，3種大、mini、細隻ê電腦就是kap圖書館／博物館比--起--來是另外1種實物，tī人類身軀外ê a-tah-mah。 |
|
Taⁿ lâng beh chai-bat mi̍h-kiāⁿ chóng-kiōng ài ū châi-tiāu tùi:
|
今人beh知bat物件總共ài有才調 tùi: |
|
(1) goân-pún ê thâu-khak, (2) tô͘-su-koán/phok-bu̍t-koán, kap (3) tiān-náu, 3-lūi ê thâu-khak khì the̍h chhut-lâi èng-iōng. Beh kā chiah-chē mi̍h-kiāⁿ tī chit-3-lūi ê a-tah-mah lāi-té khǹg hó-sè. M̄-nā khǹg hó-sè, khǹg-liáu mā ài thang-hó chhōe--chhut--lâi.
|
（1）原本ê頭殼，（2）圖書館／博物館，kap（3）電腦，3類ê頭殼去提出來應用。Beh kā chiah濟物件tī這3類ê a-tah-mah內底囥好勢。M̄-nā囥好勢，囥了mā ài thang好 chhōe--出來。 |
|
Kok-ūi TOJ ê tho̍k-chiá, lín chiah ū nāi-sim khòaⁿ kui-po͘, khòaⁿ kàu chia,kám-chai góa sī beh kóng siáⁿ-mi̍h?
|
各位台灣字ê讀者，lín chiah有耐心看歸晡，看到這，kám知我是beh講什麼？ |
|
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, kap a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z, án-ne chóng-kiōng 36-chióng jī-bó tio̍h-sī kā bīn-téng lâng seng-khu lāi-gōa 3-chióng thâu-khak kā khǹg hó-sè ê ke-si-thâu-á.
|
0、1、2、3、4、5、6、7、8、9、kap a、b、c、d、e、f、g、h、i、j、k、l、m、n、o、p、q、r、s、t、u、v、w、x、y、z，án-ne總共36種字母tio̍h是kā面頂人身軀內外3種頭殼kā囥好勢ê ke-si頭仔。 |
|
Koh kóng khah kán-tan--leh chiū-sī "sorteng", chit-hāng ki-su̍t.
|
Koh講較簡單--leh就是「sorteng」這項技術。 |
|
Hàn-jī sī khò "pú-sô͘", pō͘-siú tàu-chhut-lâi tan-jī. Tān-sī pō͘-siú tùi tú khai-sí tha̍k-chheh, o̍h mi̍h-kiāⁿ ê gín-á-lâng lâi-kóng, bô chhiūⁿ chit 36-jī jī-bó chiah chió, chiah kín o̍h ē-hiáu. Chhiáⁿ-mn̄g lín kiám-chai, Hàn-jī chóng-kiōng ū jōa-chē pō͘-siú? Góa siūⁿ nā bô koh the̍h 1-pún jī-tián lâi-khòaⁿ, lín hiān-chāi choa̍t-tùi bô châi-tiāu hôe-tap. Nā beh chai sī kúi-ê, ē-tàng khì góa ê tiān-chú-pò khòaⁿ.
|
漢字是靠「部首」，部首tàu出來單字。但是部首tùi tú開始讀冊、學物件ê囡仔人來講，無像這36字字母chiah少、chiah緊學會曉。請問lín kiám知：漢字總共有偌濟部首？我想若無koh提1本字典來看，lín現在絕對無才調回答。若beh知是幾個，會當去我ê電子報看。 |
|
Chit-36-jī tùi jîn-lūi lâi-kóng, siōng-tōa ê kong-lêng chiū-sī "pâi-sū", khǹg kah chin sù-sī. Lán jîn-lūi put-koán sī té tī thâu-khak-té, á-sī khǹg-tī tô͘-su-koán/ phok-bū-koán, khǹg-tī tiān-náu lóng-sī khò chit 36-jī.
|
這36字tùi人類來講，上大ê功能就是「排序」，囥kah真sù-sī。 咱人類不管是té tī頭殼底，抑是囥tī圖書館／博物館、囥tī電腦攏是靠這36字。 |
|
Lí khòaⁿ gín-á-lâng khì Hàn-jī ê tô͘-su-koán, kan-ta péng index, kan-ta at chhiú-chéng-thâu-á sǹg Hàn-jī ê "pî-hóa", pit-ōe, tio̍h sa lóng bô..ah, koh beh khò án-ne ê kiat-kó, khì chhōe 1-pún-chheh? Bo̍k-koài lóng-sī thiⁿ bōe-kng, tio̍h khì pâi-tūi chiàm-ūi, kan-ta sī khòaⁿ ka-kī ê chheh, á-sī khòaⁿ cha-bó͘-gín-á niā-tiāⁿ; bē-hiáu chhōe chheh.
|
你看囡仔人去漢字ê圖書館，kan-ta péng index，kan-ta at手指頭仔算漢字ê「筆劃」，著sa攏無--ah，koh beh靠án-ne ê結果，去chhōe 1本冊？莫怪攏是天未光、著去排隊佔位，kan-ta是看家己ê冊、抑是看查某囡仔niā-tiāⁿ；bē曉chhōe冊。 |
|
Góa chòe-kīn siuⁿ êng. Khòaⁿ 1-pún kiò-chò "Tē-6-chióng gí-giân", sī Nâ-ang chhut-pán-siā kā Robert Logan ê chheh hoan-e̍k chò Hôa-gí..ê. Khòaⁿ liáu ū chhù-bī, koh ke khì Amazon bé 1-pún tiong-kó͘-chheh, “The Alphabet Effect(Jī-bó tùi Se-iûⁿ bûn-bêng ê éng-hióng)”. Bīn-téng só͘ siá ê chiū-sī "tû-hó͘-kân", tha̍k-chheh pò-kò.
|
我最近siuⁿ閒。看1本叫做「第6種語言」，是Nâ-ang出版社kā Robert Logan ê冊翻譯作華語--ê。看了有趣味，koh加去Amazon買1本中古書：「The Alphabet Effect（字母tùi西洋文明ê影響）」。面頂所寫ê就是「tû-hó͘-kân」（讀後感），讀冊報告。 |
|
Kò-jîn tiān-náu í-keng sī chin hong-piān..ah. Sió-ha̍k-seng tio̍h-ài sú-iōng tiān-chú-phoe ê ka-têng liân-lo̍k-phō͘. Ka-tiúⁿ iā-sī chhiūⁿ góa chit-khoán 5-nî-āu ē-tàng phō-sun..ê, nā-sī iáu-kú bē-hiáu iōng tiān-náu, bē-hiáu siá tiān-chú-phoe, kiàn-gī lín kóaⁿ-kín o̍h. Án-ne chiū-sī lí goân-lâi chit-lia̍p a-tah-mah í-gōa, ē-tàng ke 1-lia̍p tī seng-khu gōa ê thâu-khak té ha̍k-būn.
|
個人電腦已經是真方便--ah。小學生著ài使用電子批ê家庭聯絡簿。家長也是像我這款5年後會當抱孫--ê,若是iáu-kú bē曉用電腦、bē曉寫電子批，建議lín趕緊學。Án-ne就是你原來這粒a-tah-mah以外，會當加1粒tī身軀外ê頭殼té學問。 |
|
Beh kà gín-á bat-jī, sú-iōng TOJ. In-ūi chin tú-hó, che sī chá-chêng Pe̍h-lâng lâu hō͘ Tâi-oân-lâng ē-tàng sorteng ê bûn-jī. Gín-á tōa-hàn í-āu, kán-tan ê Hàn-jī bóng o̍h. Khò í-keng ū hó ki-chhó͘ ê POJ/TOJ chò kun-pún, beh ha̍k-si̍p Eng-bûn mā ke khah sūn-lī, án-ne chiū-sī lí ê kiáⁿ-sun ē-tàng 1-sin phāiⁿ 3-lia̍p a-tah-mah. Phó͘-thong m̄-bat TOJ ê gín-á, chí-ū instant ē-tàng sú-iōng 1-lia̍p thian-jiân ê thâu-khak. Tān-sī lín sun-á in-ūi TOJ/Eng-bûn ê ki-chhó͘ hùn-liān liáu chin chāi, só͘-í khah gâu sú-iōng lâng seng-khu lāi/gōa só͘-ū ê 3-lia̍p thâu-náu.
|
Beh教囡仔識字，使用台灣字。因為真tú好，這是早前白人留hō͘台灣人會當 sorteng ê文字。囡仔大漢以後，簡單ê漢字罔學。靠已經有好基礎ê白話字／台灣字做根本，beh學習英文mā加較順利，án-ne就是你ê子孫會當 1身phāiⁿ 3粒a-tah-mah。普通m̄-bat台灣字ê囡仔，只有instant 會當使用1粒天然ê頭殼。但是lín孫仔因為台灣字／英文ê基礎訓練了真知，所以較gâu使用人身軀內／外所有ê 3粒頭腦。 |
|
Góa chhéng-khàu lín tāi-ke, chū Tiúⁿ-ló Kàu-hōe kap Thian-chú Kàu-hōe ji̍p-lâi Formosa thoân-kàu, chū Kok-bîn-tóng bô lō͘ thang cháu, bi̍h lâi lán Tâi-oân kàu taⁿ, Tâi-oân hiān-kim so͘kh2oaⁿ ē-tio̍h, ū chhut-thoat ê gâu-lâng, tó 1-sian m̄-bián o̍h Eng-bûn kàu 1-ê thêng-tō͘, tó 1-sian sī kan-ta óa-khò Hàn-jī tio̍h ē chin-chiàⁿ ū sêng-chiū..ê? Kiàn-gī tāi-ke, tī gín-á sè-hàn ê sî-chūn, iōng TOJ kà bó-gí.(beh iōng POJ kà Hôa-gí, chhiūⁿ góa bīn-téng só͘-siá ê miâ-sû hit-khoán pān-hoat mā ē-thong). TOJ kap bó-gí sī Tâi-oân gín-á ha̍k-si̍p gōa-bûn siōng hó ê ki-chhó͘.
|
我請教lín大家，自長老教會kap天主教會入來Formosa傳教，自國民黨無路thang走，bi̍h來咱台灣到今，台灣現今所看會著、有出脫ê gâu人，tó 1仙m̄免學英文到1個程度、tó 1仙是kan-ta倚靠漢字著會真正有成就--ê? 建議大家：tī囡仔細漢ê時chūn,用台灣字教母語。（beh用白話字教華語，像我面頂所寫ê名詞hit款辦法mā會通）。台灣字kap母語是台灣囡仔學習外文上好ê基礎。 |
|
Nā bô, lán thè-1-pō͘ lâi-kóng, lí chia̍h Tâi-oân liāu-lí, Tiong-kok liāu-lí, ài gia̍h tī, iōng thng-sî. Lí nā khì Se-chhan-thiaⁿ chia̍h gû-pâi, chia̍h Hoat-kok "ô-chiang", tō koai-koai-á iōng chhiám-á, iōng to-á. Bo̍k-tek sī beh chia̍h hō͘ sóng-khoài, him-sióng khì-bī..ê.
|
若無，咱退1步來講，你食台灣料理、中國料理，ài gia̍h箸、用湯匙。你若去西餐廳食牛排、食法國「ô-chiang」，tō乖乖仔用chhiám仔、用刀仔。目的是beh食hō͘爽快、欣賞氣味--ê。 |
|
Hàn-jī tong-jiân ū Hàn-jī ê hó-chhù, tān-sī lán kóng-sī Hái-iûⁿ kok-ka ê chú-tē, kám siám ē-tiāu ài sú-iōng Eng-bûn, ài hùn-liān chò to gí-giân ê tha̍k-chheh-lâng chit-ê gī-tê? Seng mài-kóng beh án-chóaⁿ tàu lâng thâu-khak, tô͘-su-koán, tiān-náu chit-3-lia̍p chò 1-lia̍p ê būn-tê. Seng-kóng Lí kám káⁿ hō͘ lín sun-á kan-ta khò Hàn-jī ē chhut-thoat ?
|
漢字當然有漢字ê好處，但是咱講是海洋國家ê主體，kám閃會掉ài使用英文、ài訓練做多語言ê讀冊人這個議題？先mài講beh án-chóaⁿ tàu人頭殼、圖書館、電腦這3粒做1粒ê問題。先講你kám敢hō͘ lín孫仔kan-ta靠漢字會出脫？ |
|
Koh-kóng 1-hāng kò͘-sū hō͘ lí chò chham-khó.
|
Koh講1項故事hō͘你做參考。 |
|
Mô͘ Tek-tong, tong-chho͘ in chiah ê Kiōng-sán-tóng sī án-chóaⁿ sêng-kong soan-thoân Kiōng-sán-chú-gī-leh? Goân-lâi chiū-sī khò So͘-liân ê a/b/c/x/q/z chit-khoán jī-bó tàu-chhut-lâi Tiong-kok tē-khu ta̍k só͘-chāi ê kháu-im, kā Soaⁿ-tang, ô͘-lâm, kî-kî-koài-koài ê tē-hng kháu-gí the̍h-lâi siá kán-tan ê soan-thoân-chheh, án-ne chin-kín tio̍h hō͘ ta̍k só͘-chāi hoán-tùi tē-chú ê lông-bîn, ka-kī khòaⁿ bat soan-thoân-chheh. Bo̍k-koài khò Hàn-jī ê Tiong-kok Kok-bîn-tóng bô châi-tiāu chē ē-tiâu.
|
毛澤東，當初in chiah ê共產黨是án-chóaⁿ成功宣傳共產主義leh？原來就是靠蘇聯ê a/b/c/x/q/z這款字母tàu出來中國地區逐所在ê口音，kā山東、湖南，奇奇怪怪ê地方口語提來寫簡單ê宣傳冊，án-ne真緊著 hō͘逐所在反對地主ê農民，家己看bat宣傳冊。莫怪靠漢字ê中國國民黨無才調坐會tiâu。 |
|
Hàn-jī tī Tiong-kok kî-si̍t sī chèng-hú --chiáng-koân ê chió-sò͘ the̍h-lâi phiàn it-poaⁿ jîn-bîn liáu sî-kan cháu ji̍p-khì Hàn-jī ê tē-ga̍k, it-seng soah lóng bô siūⁿ-tio̍h ài hoán-khòng, ài tng-ke chò-chú chit-hāng siōng kin-oún ê gī-tê.
|
漢字tī中國其實是政府─掌權ê少數提來騙一般人民了時間走入去漢字ê地獄，一生煞攏無想著ài反抗、ài當家做主這項siōng根本ê議題。 |
|
Khòaⁿ kàu chia, lí kám káⁿ koh iōng Hàn-jī?
|
看到chia,你kám敢koh用漢字？ |
|
Koh chhàu-phùi 1-hāng, 2001-nî 8-goe̍h 19, lán-tī Tām-chúi sêng-li̍p TLH thàu-chá góa khì Tām-chúi Chin-lí tāi-ha̍k ê Lé-pài-tn̂g sàm-pō͘. Mn̂g-kháu chio̍h-poe khek 1-kù Sèng-keng chóng-kiōng kì-chāi 3-piàn ê chim-giân “Kèng-ūi Iâ-hô-hoa sī tì-hūi ê kun-goân.” Góa o̍h thò 1-kù-ōe, “Ē-hiáu sorteng sī tì-sek ê kun-goân.” Chhiáⁿ tāi-ke hiaⁿ-ché chí-kàu.
|
Koh臭屁1項，2001年8月19，咱tī淡水成立台灣羅馬字協會，透早我去淡水真理大學ê禮拜堂散步。門口石碑刻1句聖經總共記載3遍ê箴言：「敬畏耶和華是智慧ê根源。」我學套1句話：「會曉sorteng是智識ê根源。」 請大家兄姊指教。 |
|
(Tâi-oân-jî Cha̍p-chì tē 13 kî, 2002 nî 5 ge̍h)
|
(台灣字雜誌第13期，2002年5月) |
