Góa O̍h Tâi-gí Lô-má-jī ê Kám-sióng
|
我學台語羅馬字ê感想 |
| Tân Lē-soat |
陳麗雪 |
|
Chha-put-to tī chhit-peh nî chêng, góa khòaⁿ-tio̍h chi̍t-ê a-peh..a teh tha̍k chi̍t-tiuⁿ phoe, hit-tiuⁿ phoe siá ê jī khòaⁿ--khí--lâi chhin-chhiūⁿ Eng-gú koh m̄-sī Eng-gú, góa khòaⁿ kah bū-sà-sà, m̄-kú A-peh..a iōng lán ê pē-bú-ōe chin sūn-chhùi kā i liām--chhut--lâi. Goân-lâi, siá..ê chiū-sī Lô-má-jī(LMJ). Hit sî góa sim-lāi hiahN chi̍t-ē, in-ūi kòe-khì A-peh..a lóng kóng i m̄-bat Hàn-jī, sī chheⁿ-mê-gû, chit-sî góa khiā-tī LMJ ê kak-tō͘ lâi khòaⁿ, chheⁿ-mê-gû èng-kai sī góa! Tùi hit-chūn khai-sí o̍h LMJ sī góa siōng tōa ê sim-goān.
|
差不多tī 7、8年前，我看著1個阿伯..a teh讀1張批，hit張批寫ê字看--起--來親像英語koh m̄是英語，我看kah霧sà-sà,m̄-kú阿伯..a用咱ê父母話真順嘴kā伊唸--出--來。 原來，寫..ê就是羅馬字（LMJ）。Hit時我心內hiahN一下，因為過去阿伯..a攏講伊m̄-bat漢字、是青瞑牛，這時我企-tī LMJ ê角度來看，青瞑牛應該是我！Tùi hit-chūn開始學LMJ是我上大ê心願。 |
|
Kū-nî saⁿ--goe̍h thiaⁿ kóng Ko-hiông I-ha̍k Tāi-ha̍k beh khui Tâi-gú Lô-má-jī gián-si̍p-pan, góa kap góa ê ang-sài Teng Liân-chong chiū hèng-chhi̍h-chhi̍h pò-miâ chham-ka. Tē it chiat siōng-khò ê sî Tiuⁿ Ho̍k-chû i-su kóng N̄g kù ōe hō͘ góa ìn-siōng chiok chhim. Tē-it, ài “chún-hun”. Hit-sî sim-lāi àm-àm kiò-khó͘. Hāi..ah, kha-chhng-phóe ài peⁿ hō͘ ân, khó-lêng ōe hō͘ lâng lut kah kim-si̍h-si̍h--ah. Tē-jī, i kiông-tiāu kóng, lán ta̍k-ji̍t teh kóng ê ōe nā bô bûn-jī kì-chài, lán ê bûn-hòa m̄ bián jōa kú chiū ōe siau-sit. Thiaⁿ kàu chia, lōe-sim siū chin tōa ê kám-tōng. Goân-lâi o̍h LMJ m̄-sī kan-ta beh ē-hiáu khòaⁿ pe̍h-ōe-jī nā-tiāⁿ, sī ūi-tio̍h thiàⁿ-sioh Tâi-oân, sioh lán ê hiong-thó͘, chó͘-sian kap kiáⁿ-sun.
|
舊年3月聽講高雄醫學大學beh開台語羅馬字研習班，我kap我ê尪婿丁連宗就興chhi̍h-chhi̍h報名參加。第一節上課ê時張復聚醫師講二句話hō͘我印象足深。第一：ài 「準分」。Hit時心內暗暗叫苦。害..ah，kha-chhng-phóe ài peⁿ hō͘ ân,可能會hō͘人lut kah金si̍h-si̍h--ah。第二，伊強調講：咱逐日teh講ê話若無文字記載，咱ê文化m̄免偌久就會消失。聽到chia,內心受真大ê感動。原來學LMJ m̄-是kan-ta beh會曉看白話字nā-tiāⁿ，是為著疼惜台灣，疼惜咱ê鄉土、祖先kap子孫。 |
|
Chit-tang lâi, siōng-khò ê kòe-thêng ū tiⁿ iā ū khó͘. Khí-thâu tùi LMJ lóng bô khài-liām, keng-kòe lāu-su ê chí-tō, tùi bó-im, chú-im, peh-siaⁿ-tiāu, it-poaⁿ-piàn-tiāu kàu “á”-chêng-piàn-tiāu, sûi-chêng-piàn-tiāu, chi̍t-pō͘ chi̍t-pō͘ tùi ho͘-im, thiah-im kàu ē- hiáu khòaⁿ Tâi-bûn Bóng-pò, hit-sî góa kap Liân-chong tiāⁿ-tiāⁿ kā kàu-châi the̍h--teh, chē tī kong-hn̂g chhiū-á kha chi̍t-lâng liām chi̍t-tōaⁿ bûn-chiuⁿ, in-ūi piàn-tiāu bô kài sek, ū-sî liām--chhut--lâi..ê kap goân-lâi ê ì-sù thiⁿ chha tē, goán 2 lâng chiū chhiò kah chêng-khùi m̄ chí āu-khùi, pak-tó͘ tn̂g-á kiông beh chhoah--tn̄g, jú tha̍k jú ū hèng-chhù. Ū-sî, ūi-tio̍h chi̍t-ê jī, chi̍t-ê sû 2 lâng chèⁿ kah ām-á-kún kin phû-là-sà, chhùi-kak choân pho. Ū-sî ūi-tio̍h beh kóaⁿ “chún-hun”, chông kah pak-tó͘ kún-ká, piān-só͘ cháu bē-lī, ū-sî chêng-sū khah kē, chiū siūⁿ kóng, chia̍h kah chiah lāu..ah, koh lâi tha̍k-chheh, chhin-chhiūⁿ lia̍h chi̍t-bóe thâng tī kha-chhng ngiau. M̄-kú, chit-sî chiū ōe siūⁿ-tio̍h Tēⁿ Bo̍k-su, chi̍t-ê khó-kèng koh khó-ài ê lāu-lâng, tùi Tâi-lâm chē hóe-chhia kàu Ko-hiông, chi̍t-bīn siōng-khò chi̍t-bīn chhit-kōaⁿ ê chêng-kéng, koh siūⁿ-tio̍h Tiuⁿ i-su, Tēⁿ Si-chong i-su kap gī-kang lāu-su, in ūi-tio̍h thiàⁿ-sioh Tâi-oân, chhui-tián Tâi-bûn ūn-tōng, hi-seng sî-kan, kim-chîⁿ kap thé-la̍t, chit-chióng hòng-hiàn ê cheng-sîn, kó͘-lē góa koh kè-sio̍k tha̍k--lo̍h--khì.
|
這冬來，上課ê過程有甜也有苦。起頭tùi LMJ攏無概念，經過老師ê指導，tùi母音、子音、8聲調、一般變調到「á」-前變調、隨前變調，1步1步tùi呼音、拆音到會曉看台文罔報，hit時我kap連宗tiāⁿ-tiāⁿ kā教材提--teh，坐tī公園樹仔腳、1人唸1段文章，因為變調無kài熟，有時唸--出--來..ê kap原來ê意思天差地，阮2人就笑kah前氣m̄ chí後氣，腹肚腸仔kiông beh chhoah--斷，愈讀愈有興趣。有時，為著1個字、1個詞2人chèⁿ kah 頷仔頸筋浮-là-sà、嘴角全pho。有時為著beh趕「準分」，chông kah腹肚滾絞，便所走bē離，有時情緒較kē,就想講：食kah chiah老..ah，koh來讀冊，親像掠1尾蟲tī kha-chhng ngiau。M̄-kú,這時就會想著鄭牧師，1個可敬koh可愛ê老人，tùi台南坐火車到高雄，一面上課一面擦汗ê情境，koh想著張醫師、鄭詩宗醫師kap義工老師，in為著疼惜台灣、推展台文運動，犧牲時間、金錢kap體力，這種奉獻ê精神，鼓勵我koh繼續讀--落--去。 |
|
Ū chi̍t-ji̍t siu-tio̍h chi̍t-hūn choân-Lô ê khan-bu̍t, chi̍t-khòaⁿ sī “TâiOânjī”. Tha̍k “TâiOânjī” ê bûn-chiuⁿ khah ū thiau-chiàn sèng, khí-thâu sī bān-bān-á khòaⁿ, keng-kòe chi̍t-tōaⁿ sî-kan, tùi piàn-tiāu ê hoán-èng jú-lâi jú-kín. Chit-má khòaⁿ Hàn-Lô ê bûn-chiuⁿ tian-tò bē koàn-sì. Só͘-í, “TâiOânjī” tùi góa thêng-tō͘ ê thê-seng ū chin-tōa ê pang-chān.
|
有1日收著1份全羅ê刊物，一看是「TâiOânjī」。 讀「TâiOânjī」ê文章較有挑戰性，起頭是慢慢仔看，經過一段時間，tùi變調ê反應愈來愈緊。Chit-má看漢羅ê文章顛倒bē慣sì。所以，「TâiOânjī」tùi我程度ê提昇有真大ê幫贊。 |
|
Lán ta̍k-ji̍t put-ti-put-kak teh kóng ê pē-bú-ōe, keng-kòe lāu-su ê hun-sek, soat-bêng chiah chai-iáⁿ, goân-lâi Tâi-gú sī chiah-n̍i̍h iu-bí, chiah-n̍i̍h cheng-bi̍t, choa̍t-tùi m̄-sī Pak-kiaⁿ-gú ōe-tit-thang pí-phēng..ê. Chhin-chhiūⁿ chia̍h-mi̍h ê liāu-lí hong-sek chiū ū: chú, chian, chìⁿ, chhá, chhoe, thǹg, thn̄g, sā, sa̍h, chhèng, hip, pheng, piak, hang, ló͘, khòng, oe, pû, chhek, tīm, choaⁿ, hiâⁿ téng-téng. Chhin-chhiūⁿ hêng-iông kut-bah ê siong-hāi ū: koāiⁿ--tio̍h, choāiⁿ--tio̍h, áu--tio̍h, chek--tio̍h, siám--tio̍h, náu--tio̍h, giú--tio̍h, tǹg--tio̍h téng-téng. Koh ū saⁿ-liân-im, chhin-chhiūⁿ “sio”, “sio-sio”, “sio-sio-sio”. In-ūi Tâi-gú cheng-bi̍t ê piàn-tiāu, hō͘ lán ōe-tit-thang hun-pia̍t che saⁿ chióng liām-hoat ū bô kāng-khoán thêng-tō͘ ê “sio”. Khòaⁿ--khí--lâi, Tâi-gú bûn-hòa khoah koh chhim, jú gián-kiù, jú kám-kak i ê pó-kùi. Ū-sî tī tiān-sī ê Tâi-oân-bîn-iâu chiat-bo̍k, khòaⁿ-tio̍h bián-kióng iōng Hàn-jī lâi piáu-ta̍t koa-sû, tiāⁿ-tiāⁿ khòaⁿ kah bo̍k-bêng-kî-biāu, kám-kak put-ta̍t put-chhit. Só͘-í kóng--khí--lâi Hàn-jī chí-put-kò sī Tâi-gú bûn-hòa ê chi̍t-pō͘-hūn nā-tiāⁿ. Kòe-khì Kok-bîn-tóng chèng-hú kìm-chí lán kóng pē-bú-ōe si̍t-chāi sī khit-chia̍h kóaⁿ biō-kong.
|
咱逐日不知不覺teh講ê父母話，經過老師ê分析、說明才知影，原來台語是chiah-n̍i̍h優美、chiah-n̍i̍h精密，絕對m̄是北京語會得thang比並..ê。親像食物ê料理方式就有：煮、煎、chìⁿ、炒、chhoe、燙、thn̄g、sā、sa̍h、chhèng、hip、pheng、piak、烘、魯、khòng、煨、pû、chhek、燉、choaⁿ、hiâⁿ等等。親像形容骨肉ê傷害有：拐--著、choāiⁿ--著、áu--著、chek--著、閃--著、náu--著、giú--著、tǹg--著等等。Koh有三連音，親像「燒」、「燒-燒」、「燒-燒-燒」。 因為台語精密ê變調，hō͘咱會得thang分別che 3種唸法有無共款程度ê「燒」。看--起--來，台語文化闊koh深，愈研究、愈感覺伊ê寶貴。有時tī電視ê台灣民謠節目，看著勉強用漢字來表達歌詞，定定看kah莫名其妙，感覺不-ta̍t不-chhit。 所以講--起--來漢字只不過是台語文化ê一部分nā-tiāⁿ。過去國民黨政府禁止咱講父母話實在是乞食趕廟公。 |
|
Tī Tiong-kip-pan kiat-gia̍p tián-lé ê sî, Tēⁿ Bo̍k-su it-ti̍t kau-tài, chèng-su theh-tio̍h liáu-āu m̄-thang kā kòe-khì só͘ o̍h..ê khǹg tī peng-khò͘ lāi-bīn, iā sī iōng mî-phōe kā khàm--khí--lâi. Pē-bú-ōe sī Siōng-tè sù hō͘ lán chòe pó-kùi ê lé-bu̍t, lán sī Siōng-tè kéng-soán chhut--lâi ê chéng-chí. Ǹg-bāng chiah ê chéng-chí ōe-tit-thang khui-hoe, kiat koh khah chē ê chéng-chí, hō͘ lán ê pē-bú-ōe chá chi̍t ji̍t chhut-thâu-thiⁿ.
|
Tī中級班結業典禮ê時，鄭牧師一直交代：證書提著了後m̄-thang kā過去所學..ê囥tī冰庫內面，抑是用棉被kā khàm--起--來。父母話是上帝賜hō͘咱最寶貴ê禮物，咱是上帝揀選出--來ê種子。向望chiah ê種子會得thang開花、結koh較濟ê種子，hō͘咱ê父母話早一日出頭天。 |
|
Chòe-āu, ū chi̍t-ê sió-sió ê kiàn-gī: lín ē tit thang kap lín ê ang-sài, khan-chhiú..ê, ia̍h-sī ài-jîn-á, tàu-tīn lâi o̍h LMJ, pó-chèng chìn-pō͘ ē chin kín, kám-chêng ē koh-khah tiⁿ-bi̍t.
|
最後，有1個小小ê建議：lín會得thang kap lín ê尪婿、牽手..ê、抑是愛人仔，鬥陣來學LMJ，保證進步會真緊，感情會koh較甜蜜。 |
|
(Tâi-oân-jī Cha̍p-chì tē 9 kî, 2001 nî 9 ge̍h)
|
(台灣字雜誌第9期，2001年9月) |
