Bi̍t-phang ê lūi
|
蜜蜂ê類 |
| Phian-chip-sek |
編輯室 |
|
Bi̍t-phang hun-chò saⁿ- téng , chi̍t-téng sī kang--ê, chi̍t-téng sī bó--ê, koh chi̍t-téng sī siū chhe--ê. Bó-- ê seng-khu pak-tó͘ khah tn̂g, io iā sió-sè , si̍t khah chiam, bóe ê chhì oan-oan bē tèng--lâng , chhùi kap kha lóng-sī hóe-hu sek ; bi̍t-pô͘ ê téng-bīn ū chi̍t-chiah bó-- ê hō-chò phang-ông , chiah-ê phang lóng sī chit-chiah siⁿ-- ê . Kang--ê seng-khu pûi , io kāu, ba̍k-chiu tōa, tiàm tī khah téng-bīn , beh saⁿ-liân; chhiu hun-chò cha̍p-saⁿ chat, pak-tó͘ îⁿ-îⁿ , bóe-chhì ti̍t koh tn̂g, iā gâu tèng--lâng . Siū chhe- ēng ê phang , pí kang--ê bó--ê khah sè-chiah, i-ê sek-tì sī chí-sek o͘-sek , pak-tó͘-té ū hoâiⁿ-hûn. Bó-phang bô chò pa̍t-mi̍h tāi-chì , kàu chhun-thiⁿ lâi , to̍k-to̍k chiáng-lí só͘ pàng ê nn̄g . Só͘ pàng--ê chiū-sī chò siū chhe ê phang; koh pàng--ê chiū-sī chò kang ê phang ; tē-saⁿ pái pàng--ê iû-goân chò siū chhe-ēng ê phang .
|
蜜蜂分做三等；一等是公--ê,一等是母--ê,koh一等是受差--ê。母--ê身軀腹肚較長，腰也小細，翼較尖，尾ê刺彎彎bē叮--人，嘴kap跤攏是火夫色。蜜房ê頂面有一隻母--ê號做蜂王，chiah ê蜂攏是這隻生--ê。公--ê身軀肥、腰厚、目珠大，tiàm tī較頂面，beh相連；鬚分做13節，腹肚圓圓，尾刺直koh長，也gâu叮--人。受差用ê蜂比公ê、母--ê較細隻，伊ê色緻是紫色、烏色，腹肚底有橫痕。母蜂無做別物代誌，到春天來，獨獨掌理所放ê卵。所放--ê就是做受差ê蜂，koh放--ê就是做工--ê蜂；第3擺所放--ê猶原做受差用ê蜂。 |
|
Chi̍t siū phang ê tiong-kan, kang--ê ê siàu-gia̍h chē--ê nn̄g-chheng chiah , chió--ê iā ū la̍k-pah chiah . Siū chhe--ê ê siàu-gia̍h chē--ê ū nn̄g-bān chiah , chió -- ê iā ū chi̍t-bān gō͘-chheng chiah. Lēng-gōa ū chi̍t- chéng ê nn̄g , choan-choan sī chhut bó--ê chò phang-ông, chi̍t-nî put-kò sī saⁿ gō͘ chiah nā-tiāⁿ , só͘ chhut ê ông kap pa̍t-ê phang ū koh iūⁿ. Siū chhe -- ê tio̍h thè i khì chhōe chia̍h , kàu jī-cha̍p gōa ji̍t lóng pîⁿ-pîⁿ tōa , tī phang-siū ê lāi-bīn hán-siaⁿ chhut--lâi , bô lōa-kú chiū chiong sin ê phang niá chhut--lâi , lāi-bīn ū kúi-nā ê ông hun-chò kúi-nā tùi .
|
一siū蜂中間，公--ê數額濟--ê 2000隻，少--ê也600隻。受差用--ê數額濟--ê有20000隻，少ê也有15000隻。另外有一種ê卵，專專是出母--ê做蜂王，一年不過是3、5隻nā-tiāⁿ，所出ê王kap別ê蜂有各樣，受差--著替伊去chhōe食。到20外日攏平平大，tī蜂siū ê內面hán-siaⁿ出--來，無偌久就將新ê蜂領--出來，內面有幾若個王分做幾若隊。 |
|
Siū chhe-ēng ê phang i- ê chhùi put-chí kî-koài , ū lâng ēng hián-bî-kiàⁿ kā i khòaⁿ, chêng pòaⁿ-koe̍h hun gō͘-ê tn̂g-khí , tiong-kan chi̍t-khí khah tōa , siang-pêng-piⁿ ū chē-chē sè-á khí , kî -tiong tōa-khí ē-tn̂g ē-té , put-chí lī-piān thang chhái hoe-sim ê hún ; kīn tiong-ng tī tōa-khí ê só͘-chāi, koh ū nn̄g-ki chhùi-khí , i- ê khí-bóe ū chhì, chiū-sī pang-chān tiong-ng ê tōa-khí ; āu-pòaⁿ-koe̍h lóng ū sok-á lâi sok hit ê gō͘-ê tn̂g chhùi-khí . Āu-thúi ê chêng-koe̍h tiong-ng khang-khang chhin-chhiūⁿ sé -ê tē-á, siang-pêng ū chhì chhin-chhiūⁿ mn̂g , chhùi chia̍h hoe-hún ti̍t-ti̍t thun kàu āu-thúi bi̍t- khang ê só͘-chāi , lâi chng kàu móa-móa, ēng siang-pêng ê mn̂g-chhì chiàu-kò͘ .
|
受差用ê蜂伊ê嘴不止奇怪，有人用顯微鏡kā伊看，前半koe̍h分5個長齒，中間一齒較大，雙爿邊有濟濟細仔齒，其中大齒會長會短，不止利便thang採花心ê粉。近中央tī大齒ê所在，koh有兩支嘴齒，伊ê齒尾有刺，就是幫贊中央ê大齒，後半koe̍h攏有sok-仔來sok hit個5個長嘴齒。後腿ê前koe̍h中央空空親像細ê袋仔，雙爿有刺親像門，嘴食花粉直直吞到後腿蜜孔ê所在，來裝到滿滿，用雙爿ê門刺照顧。 |
|
Chit-hō ê phang iā ài chia̍h hoe-sim chiap, thun kàu pak-tó͘ -lāi hòa chò bi̍t , bi̍t -móa chiū tò-tńg lâi i siū-lāi ê khang-pâng , chiàu siàu-gia̍h lâi thò͘-chhut , hit-ê té-bi̍t ê pâng iā chò kî-koài . Kiaⁿ-liáu bi̍t lāu-chhut--lâi , í-ki̍p ū khong-khì ji̍p-khì lâi phah-pháiⁿ hit- ê bi̍t , só͘-í tāi-seng chò la̍h lâi kô͘, hō͘ bi̍t lóng bē lāu chi̍t-tiám-á chhut--lâi, jī-chhiáⁿ bô thàu-hong. Koh lēng-gōa ēng chi̍t-pòaⁿ ê bi̍t , chi̍t-pòaⁿ ê hoe-hún lâi hô , chhin-chhiūⁿ bīn-thâu ê khoán-sit , hē ji̍p siū-lāi hō͘ khí-thâu chhut-sì ê phang thang chia̍h . Iū-koh hit-ê pâng m̄-sī sì-kak m̄-sī îⁿ, la̍k-bīn ū chiam-kak, in-ūi sì-kak ū phang ji̍p hit lāi-bīn . Sì-kak-thâu lóng ū hit-ê khang só͘-chāi . Îⁿ -- ê chiū-sī pâng kap pâng saⁿ- liân . Gōa-bīn iû-goân ū khang só͘-chāi , to̍k-to̍k la̍k-bīn chiū-ū ta̍k ê pâng lâi saⁿ-chiap, chò pâng chin chē , iā kian-kò͘ , koh hit- ê pâng ta̍k-chōa ū chit-lia̍t hoâiⁿ--teh . Siat-sú ū chi̍t-chōa ka-la̍uh , tiong-ng chiū khiàm chi̍t-chōa ; phang ê óng-lâi khah put-piān , iū oh-tit chiong chit-chōa ê pháiⁿ-pâng têng-khí tī goân-ūi; in-ūi án-ni, chiah chò hoâiⁿ-kiô tī hit téng-bīn , hō͘ i óng-lâi lī-piān, koh chiap-sòa hit-ê pâng, put-tì tūi-lo̍h--lâi . Che kiám m̄-sī Siōng-tè ê ì-sù hō͘ i ū tì-sek mah ?
|
這號ê蜂也愛食花心汁，吞到腹肚內化做蜜，蜜滿就倒轉來伊siū內ê空房，照數額來吐出，hit個貯蜜ê房也足奇怪，驚了蜜流出--來，以及有空氣入去來扑歹hit個蜜，所以代先做蠟來糊，hō͘蜜攏bē流一點仔出--來，而且無透風。Koh另外用一半ê蜜，一半ê花粉來hô ，親像bīn-thâu ê款式，下入siū內hō͘起頭出世ê蜂通食。又koh hit個房m̄是四角m̄是圓，六面有尖角，因為四角有蜂入 hit 內面，四角頭攏有hit個空所在。圓--ê就是房kap房相連，外面猶原有空所在。獨獨6面就有逐個房來相接，做房真濟，也堅固，koh hit個房逐chōa有一列橫--teh，設使有一chōa ka-la̍uh,中央就減一chōa,蜂ê往來較不便，又oh tit將這chōa歹房重起tī原位，因為án-ni，才做橫橋tī hit 頂面，hō͘伊往來利便。Koh接續hit個房，不致墜落來，這kiám m̄是上帝ê意思hō͘伊有智識--mah？ |
|
Phang ê sèng chò tē-it ū-gī . Chi̍t-chiah phang ū tit-tio̍h chē hoe ê só͘-chāi , tek-khak chio kui-kûn ê phang tāi -ke lâi saⁿ-kap chhú. Bí-kok tōa soa-bô͘ ê tē- hng ū chē-chē phang, ū-ê tī soaⁿ-chio̍h ê hia̍t-lāi, iā ū- ê tī kó͘-chhiū ê chhiū- phāng-lāi ; hia ê chóng miâ kiò -chò iá-phang beh tit-tio̍h hit ê-bi̍t , tāi-seng tio̍h ēng pô-lê-siuⁿ, chng tām-po̍h-á phang-bi̍t kàu soaⁿ-téng, khòaⁿ-kìⁿ bi̍t- phang, chiū hō͘ i ji̍p siuⁿ-lāi chia̍h hit-tiong-kan ê bi̍t, tia̍p-á kú pàng hō͘-i chhut-khì ; thêng chit-ē, chiū-koh-ū bi̍t-phang lâi, iû-goân hō͘-i ji̍p siuⁿ-lāi chia̍h , khah kú ná-kàu ná-chē , lóng-chóng chhin-chhiūⁿ chêng--ê , jiân-āu pàng khì chi̍t nn̄g chiah, chiàu i só͘ poe lâi tòe i chiū tit -tio̍h phang-siū ê só͘-chāi ; phang khòaⁿ-kìⁿ lâng kàu i-ê phang-siū-piⁿ, tek-khak ji̍p siū-lāi kā i-ê tâng-phōaⁿ kóng , chiū kui-kûn ê phang it-chīn chhut--lâi thang chhut-chāi lâng koah hit-ê bi̍t .
|
蜂ê性做第一有義。一隻蜂有得著濟花ê所在，的確招歸群ê蜂逐家來相kap取。美國大沙漠ê地方有濟濟蜂。有ê tī山石ê穴內，也有ê tī古樹ê樹縫內；hia ê總名叫做野蜂，beh得著hit個蜜，代先著用玻璃箱，裝淡薄仔蜂蜜到山頂，看見蜜蜂，就hō͘伊入箱內食 hit 中間ê蜜，tia̍p 仔久蜂hō͘伊出--去，停--一下，就koh有蜜蜂來，猶原hō͘伊入箱內食，較久那到那濟，攏總親像前--ê,然後放去一、兩隻，照伊所飛來tòe伊，就得著蜂siū ê所在。蜂看見人到伊ê蜂siū邊，的確入siū內kā伊ê同伴講，就歸群ê蜂一盡出--來，thang出在人來割hit個蜜。 |
|
(Tâi-oân Hú-siâⁿ-kàu-hōe-pò tē 86 tiuⁿ,1892 nî 6 ge̍h)
|
(台灣府城教會報第86張，1892年6月) |
