Pù-hō͘-lâng ê Le̍k-sú
|
富戶人ê歷史 |
| Chhòa Sêng-ûi |
蔡承維 |
|
Chit-má hoat-châi ê ki-hōe, chin-chiàⁿ bē-chió, ia̍h chin hó gū--tio̍h, chhiūⁿ chu-sek kî-bí, kúi tiám-cheng lāi, ē-tàng chiâⁿ bān gîn, m̄-koh che sī ài ū châi-tiāu kap pún-chîⁿ, m̄-sī phó͘-thong-lâng ē-tàng bîn-bāng ē-tio̍h. Hia ê khò mô͘-kńg chhut-kōaⁿ thàn-chîⁿ ê lâng, jīm i jōa ū-châi-tiāu lia̍p-chek, ia̍h kan-taⁿ ū-hoat-tō͘ kò͘ saⁿ-tǹg niā-niā, beh chhin-chhiūⁿ he pù kah kúi bān kah ê chhân-hn̂g, chek-kah kúi pah-bān chîⁿ-gîn ê lâng, tī hiān-chhú-sî ê siā-hōe, kóng--lâi sī bô hi-hán, m̄-koh nā tī í-chá, tû-liáu khì poa̍h-kiáu í-gōa, si̍t-chāi m̄-chai ū siáⁿ pān-hoat, ē-tàng thàn hiah-n̍i̍h tōa ê ke-hóe .
|
Chit-má 發財 ê 機會，真正bē少，亦真好遇--著，像株式期米，幾點鐘內，會當chiâⁿ 萬銀，m̄-koh che 是愛有才調 kap 本錢，m̄ 是普通人會當眠夢會著。Hia ê 靠毛管出汗趁錢 ê 人，任伊偌有才調粒積，亦 kan-taⁿ 有法度顧三頓 niā- niā,beh 親像 he 富甲幾萬 甲 ê 田園，積甲幾百萬錢銀 ê 人，tī 現此時 ê 社會，講--來是無稀罕，m̄-koh若tī 以早，除了去poa̍h-kiáu以外，實在m̄ 知有啥辦法，會當趁 hiah-n̍i̍h 大ê 家伙。 |
|
Sio̍k-gí ū kóng-khí:“Bé bô iā-chháu bē pûi, lâng bô hoâiⁿ-châi bē pù,” koh kóng : “Tōa pù iû thiⁿ, sió pù iû khîn-khiām,” it-poaⁿ tōa pù-hō͘ nā m̄-sī hoâiⁿ--lâi ê tō-sī thiⁿ sù--ê, só͘-í tē-hng siōng chhut-miâ ê pù-hō͘, ke-kiám lóng ū i chi̍t-tōaⁿ hoat-châi ê thoân-soat, ū ê sī oàn-tò͘ ê tiòng-siong, ū ê sī lōng-bān sim-sek ê kò͘-sū .
|
俗語有講起：「馬無夜草 bē 肥，人無橫財 bē 富」，koh講：「大富由天，小富由勤儉」，一般大富戶若m̄ 是橫--來 ê 就是天賜--ê,所以地方上出名 ê 富戶，加減攏有伊一段發財 ê 傳說，有 ê 是怨妒 ê 中傷，有 ê 是浪漫心適 ê 故事。 |
|
Che sī tiàm soaⁿ-lō͘--ni̍h, kap kiō-hu khai-káng ê ōe-gí, kóng-ōe tiong ū chi̍t-kóa ē-sái chò ka-kī kóng-kò, ia̍h ū chi̍t-kóa ē-sái chioh lâi khí-chhiò--lâng, m̄ chiah beh chiong i hoat-piáu. Kóng-ōe ê lâng, ū chêng, āu, cháu saⁿ ê, chêng, āu chiá tō-sī chêng, āu-thâu nn̄g ê kiō-hu, cháu tō-sī Cháu-ke-á Sian ka-kī, tiong-ng ū kúi kù kng-kiō-lâng ê kang-ô͘-pe̍h, góa siūⁿ sī tāi-ke tiāⁿ-tiāⁿ thiaⁿ--tio̍h ê, só͘-í bô beh lēng-gōa chù-bêng.
|
Che 是 tiàm 山路--ni̍h，kap 轎夫開講 ê 話語，講話中有一寡會使做家己廣告，亦有一寡會使借來起笑--人，m̄ chiah beh 將伊發表。講話 ê 人，有前、後、走3個，前、後者就是前、後頭2個轎夫，走就是走街仔仙家己，中央有幾句扛轎人 ê 江湖白，我想是大家定定聽--著 ê ，所以無 beh 另外註明。 |
|
Āu: Chò-lâng ē-tit chhiūⁿ lín thài-ló(lāu-pē), tō sǹg ta̍t lah, ē ū lí chit khoán āu-chìn.
|
後：做人會得像 lín 太老（老父），就算值--lah，會有你這款後進。 |
|
Cháu: Sī lín gâu-o-ló, góa ia̍h bē-hiáu thàn tōa-chîⁿ, tì-ìm i lāu-tōa-lâng hiáng-hok, tian-tò hāi i put-sî teh chhau-lô .
|
走：是 lín gâu o-ló,我亦 bē 曉趁大錢，致蔭伊老大人享福，顛倒害伊不時teh操勞。 |
|
Āu: Bô-iáⁿ ko̍h, siáⁿ-lâng m̄-chai, sī i lāu-tōa-lâng kāu chhau-hoân, kî-si̍t tōa-sè-hāng tāi-chì i lóng ē-sái bián chhap-chhiú ah .
|
後：無影ko̍h,啥人m̄ 知，是伊老大人 kāu 操煩，其實大細項代誌伊攏會使免插手--ah 。 |
|
Cháu: Goán siàu-liân-lâng bô tāi-châi, bo̍k-koài i ē bē-hòng-sim.
|
走：阮少年人無大才，莫怪伊會 bē 放心。 |
|
Āu: Ōe m̄ sī án-ne kóng, in-ūi lín tō͘-liōng tōa, sim-koaⁿ hó, bô siáⁿ ài chham lâng kè-kàu, só͘-í ke-kiám ia̍h ū kóa thoa-lūi, ia̍h ū tām-po̍h-á phah-sńg.
|
後：話 m̄ 是 án-ne 講，因為 lín 度量大、心肝好，無啥ài chham人計較，所以加減亦有寡拖累，亦有淡薄仔扑損。 |
|
Chêng: Thiaⁿ-khóng lí bô siáⁿ chhun chîⁿ? Ū chit khoán seng-lí, kóng lâi siáⁿ-lâng ē siong-sìn.
|
前：聽講你無啥 chhun 錢？有這款生理，講--來啥人會相信。 |
|
Cháu: Só͘-í hāi-tio̍h sī-tōa-lâng, put-sî teh chhau-hoân.
|
走：所以害著序大人，不時teh操煩。 |
|
Āu: Chhiūⁿ Kó͘ tōa-i-seng, pí lí bān kúi nî chiah chhut-lâi khai-gia̍p, chit-chūn thiaⁿ-kóng chhân ū chheng gōa cho͘; Lô i-seng mā pí lí khah bān, chit-má mā khí chi̍t-keng tōa-chhù, in teh chhun chîⁿ ná ē chiah-n̍i̍h kín .
|
後：像古大醫生，比你慢幾年才出來開業，這陣聽講田有千外租；羅醫生mā比你較慢，chit-má mā起一間大厝，in teh chhun 錢哪會 chiah-n̍i̍h 緊。 |
|
Chêng: I-seng sī kiaⁿ bô sî-kiâⁿ, nā ē sî-kiâⁿ, kiaⁿ i bô chîⁿ thàn, hiān-chhú-sî chia ê i-seng, siáⁿ-lâng chhiūⁿ lí seng-lí hiah-n̍i̍h hó, tō-sī kong-i tāi-jîn múi-nî ū bān gōa kho͘ hó-thàn, ia̍h bô lí ê sìn-iōng hó.
|
前：醫生是驚無時行，若會時行，驚伊無錢趁，現此時 chia ê 醫生，啥人像你生理 hiah- n̍i̍h 好，就是公醫大人每年有萬外箍好趁，亦無你 ê 信用好。 |
|
Cháu: Goán khòaⁿ lâng hit khoán thàn-chîⁿ, ia̍h ē ba̍k-khang chhiah, m̄-koh thàn-chîⁿ lēng-gōa ū thàn-chîⁿ ê pún-téng, góa ē tit tāi-ke khéng lâi sio-chhōe tāi-khài sī in-ūi bē-hiáu thàn-chîⁿ, ká-sú góa mā beh lâi thàn tōa-chîⁿ, tō khióng-kiaⁿ bē sî-kiâⁿ ah.
|
走：我看人 hit 款趁錢，亦會目khang赤，m̄-koh 趁錢另外有趁錢 ê 本頂，我會得大家肯來相chhōe 大概是因為 bē曉趁錢，假使我mā beh來趁大錢，就恐驚 bē 時行--ah。 |
|
Āu: Bô-iáⁿ ko̍h, Tâi-oân-lâng m̄-sī kóng kan-taⁿ chai-iáⁿ ài chîⁿ, bē-hiáu ài pó-sioh sèⁿ-miā, nā m̄-sī io̍h chia̍h-liáu ū-hāu, sàng--lâng lâng ia̍h bô-ài.
|
後：無影ko̍h,台灣人m̄ 是講 kan-taⁿ 知影愛錢，bē曉愛寶惜生命，若m̄ 是藥食了有效，送--人人亦無ài。 |
|
Chêng: Chóng--sī chò-lâng khah chhìn-chhái, pún lân-tit chhun chîⁿ .
|
前：總--是做人較 chhìn-chhái,本難得 chhun 錢。 |
|
Cháu: Bô-chîⁿ the̍h bô io̍h, chit kù ōe góa chin kóng bē chhut-chhùi.
|
走：無錢提無藥，這句話我真講 bē 出嘴。 |
|
Chêng: Goân-lâi sī bô chîⁿ ê in-kò͘. Thiau-ì-kò͘ beh cháu io̍h-chîⁿ ê lâng, ū ia̍h chin chió. ──Sió ! Tìn-lō͘, tòa liù !
|
前：原來是無錢 ê因故。Tiau意故 beh 走藥錢 ê 人，有亦真少。──小！鎮路，帶溜 ！ |
|
Āu: Hó! Sió, liù !
|
後：好！小，溜 ！ |
|
Cháu: Iân-lō͘ kóng-ōe, í-keng kàu tōa-kiā-kha ah.
|
走：沿路講話，已經到大崎腳--ah。 |
|
Chêng: Í-chêng goán kng lín tài-ló, i lāu-tōa-lâng kiaⁿ goán siuⁿ chia̍h-la̍t, kàu chia kiā-kha lóng ē lo̍h-lâi kiâⁿ .
|
前：以前阮 kng lín太老，伊老大人驚阮siuⁿ食力，到 chia 崎腳攏會落來行。 |
|
Cháu: A̍i̍h! Peh chit khoán kiā, si̍t-chāi chin kan-khó͘, góa cha-mê àm-khùn, io-chiah-kut ū tām-po̍h-á sng, nā bô, góa mā lo̍h-lâi kiâⁿ, thang-hó hō͘ lín sió khin-sang chi̍t-ē.
|
走：A̍i̍h！Peh 這款崎，實在真艱苦，我昨瞑暗睏，腰chiah骨有淡薄仔酸，若無，我mā落來行，thang 好 hō͘ lín小輕鬆--一下。 |
|
Chêng: Put-kám-tong! M̄-koh góa sī kóng lín thài-ló chin ē thé-thiap--lâng.
|
前：不kaⁿ當！M̄-koh 我是講lín太老真會體貼--人。 |
|
Āu: Lín a-kong chò-lâng koh jú hó, lí hit sî iáu sè-hàn, kiaⁿ bē-kì-tit ah, i lāu ê sî-chūn, ta̍k-ke jú hoaⁿ-gêng--i, múi-chi̍t-piàn beh khì khah hn̄g ê só͘-chāi thàn-chîⁿ, hit sî-chūn iáu bô hóe-chhia, lóng sī chē goán tiàm--ni̍h ê kiō, i chóng--sī chhut ke gōa chiah káⁿ chē chiū kiō, tńg--lâi ê sî, kàu ke gōa tō lo̍h-kiō, m̄-bat chē kàu mn̂g-kha-kháu. I kóng:“Lán m̄-sī chò-koaⁿ-lâng, tī chū sè tōa-hàn ê só͘-chāi kiō-lâi kiō-khì, nā tú-tio̍h tióng-pòe, si̍t-chāi sit-lé.” I sī hiah-n̍i̍h kó͘-ì, chit-má ê lâng, tō m̄-sī chit khoán....
|
後：Lín 阿公做人koh愈好，你 hit 時 iáu 細漢，驚 bē 記得--ah，伊老 ê 時陣，逐家愈歡迎--伊，每一遍 beh 去 較遠 ê 所在趁錢，hit 時陣 iáu 無火車，攏是坐阮店--ni̍h ê 轎，伊總--是出街外才káⁿ坐上轎，轉--來 ê 時，到街外就落轎，m̄- bat 坐到門kha口。伊講：「咱m̄ 是做官人，tī 自細大漢 ê 所在轎來轎去，若 tú 著長輩，實在失禮。」伊是 hiah-n̍i̍h 古意，chit-má ê 人，就m̄是這款.... |
|
Chêng: Tōa bô tē, sió kòa kak 3 !
|
前：大無地，小掛角3 ！ |
|
Āu: Hó 4 .
|
後：好4 。 |
|
Chêng: Sió! Liù, tōa-pō͘ khui 5 !
|
前：小！溜，大步開5 ！ |
|
Āu: Hó, tōa-pō͘ khui 1 .
|
後：好，大步開1 。 |
|
Khòaⁿ-khòaⁿ leh í-keng peh khí-lâi tōa-kiā-téng ah, góa thiaⁿ in o-ló goán chó͘-kong ê ōe, chhin-chhiūⁿ sī teh mē góa, pún-lâi bô-ài hō͘ in hioh-khùn, m̄-koh chē tī kiō--ni̍h hō͘-lâng iô chiūⁿ che chi̍t-lí gōa tn̂g ê kiā, io-chiah-kut soah tām-po̍h-á sng-thiàⁿ, tō kā in kóng:
|
看看--leh已經 peh 起來大崎頂--ah，我聽 in o-ló 阮祖公ê 話，親像是teh罵我，本來無愛 hō͘ in歇睏，m̄-koh 坐 tī 轎ni̍h hông 人搖上 che 一里外長 ê 崎，腰chiah骨煞淡薄仔酸痛，就 kā in 講： |
|
Cháu: Lín siuⁿ sin-khó͘ ah, hioh--chi̍t-khùn chiah koh kiâⁿ !
|
走：Lín siuⁿ 辛苦--ah，歇一睏才koh 行！ |
|
Āu: Hioh-khùn sī m̄ ?
|
後：歇睏是--m̄ ﹖ |
|
Chêng: Hó, sôe-chhiú 2 !
|
前：好，垂手2 ！ |
|
Kiō chi̍t sôe--lo̍h-lâi, góa tō nǹg--chhut-lâi, in chiong kiō sóa-khì chhiū-ńg, kó͘-lâng kā phi tī keng-thâu ê kha-kin the̍h-lâi chhit-kōaⁿ, sûi koh khì kiō-chîⁿ tháu hun-chhoe lâi chia̍h-hun, kòe chi̍t-ē-á, chêng-chhiam ê Khó͘--á chiong khà-khì hun-sái ê hun-chhoe, kí tùi thâu-chêng soaⁿ-kha hiòng góa kóng:
|
轎一垂--落來，我就 nǹg --出來，in 將轎徙去樹ńg,各人kā 披 tī 肩頭 ê 腳巾提來拭汗，隨 koh 去轎 chîⁿ tháu 薰吹來食薰，過一下仔，前chhiam ê 許--仔將 khà 去薰屎 ê 薰吹，kí 對頭前山腳向我講： |
|
Chêng: Tōa-tō͘ Khe tō tī hit-pêng, lí khòaⁿ ! Hit oan tùi pak-pêng ê só͘-chāi, tō-sī chûn-á-thâu, Ji̍t-pún hoán ê sî-chūn, tō-sī tùi hit pêng tō͘ khe kòe--lâi, bêng-bêng sī thiⁿ-ì, hit tong-sî Pat-kòa Soaⁿ téng pàng--chhut-khì ê tōa-phàu, tūi-lo̍h tē lóng bē khui-hoe.
|
前：大肚溪就 tī hit爿，你看！He彎對北爿 ê 所在，就是船仔頭，日本反 ê 時陣，就是對hit爿渡溪過--來，明明是天意，hit 當時八卦山頂放--出去 ê 大砲，墜落地攏 bē 開花。 |
|
Āu: Thiaⁿ-kóng chìn-chêng nn̄g-saⁿ-ji̍t, tō ū lâng khòaⁿ-tio̍h Ji̍p-pún-peng, tī chit pêng ê soaⁿ-téng thau-khòaⁿ, thàm-cha kun-chêng.
|
後：聽講進前2、3日，就有人看著日本兵，tī 這爿ê 山頂偷看、探查軍情。 |
|
Cháu: Éng-kòe ê lâng ná-ē hit khoán-sek? Sûi-chāi te̍k-kun lâi cheng-chhat tē-sè.
|
走：往過 ê 人那會 hit 款式﹖隨在敵兵來偵察地勢。 |
|
Chêng: Cháu-hoán ê sî, ta̍k-ke sûi lâng kò͘ sèⁿ-miā, koán-chhap i án-chóaⁿ.
|
前：走反 ê 時，逐家隨人顧生命，管chhap伊án-chóaⁿ。 |
|
Āu: Éng-kòe ê lâng, tiāⁿ-tiāⁿ tú-tio̍h hoán-loān, hō͘ chai-hō chau-that-kàu ū-kàu thiám, tian-lò tùi i bô siáⁿ koan-sim. Hoán nā lâi ah, chí kò͘ ka-kī tô-seng, sûi-chāi chō-hoán ê lâng chham chò-koaⁿ--ê khì chò tùi-thâu. M̄-koán tāi-chì siáⁿ ián-piàn, só͘-í Ji̍t-pún Hoán ê sî, phah-sǹg lia̍h-chún sī kāng-khoán.
|
後：往過 ê 人，定定tú著反亂，hō͘災禍蹧躂到有夠 thiám,顛倒對伊無啥關心。反若來--ah，只顧家己逃生，隨在造反 ê 人chham做官-- ê去做對頭。m̄ 管代誌啥演變，所以日本反 ê 時，扑算掠準是共款。 |
|
Chêng: Lán tong-chho͘ àn-sǹg Ji̍p-pún-á bô jōa kú ia̍h ē cháu--tńg-khì, siáⁿ-lâng siūⁿ ē kàu in ē it-ti̍t tòa kàu taⁿ.
|
前：咱當初按算日本仔無偌久亦會走--轉去，啥人想會到 in 會一直 tòa 到今。 |
|
Āu: Gū-tio̍h āu-chek chiah siūⁿ-khí tia hó, Tâi-oân-lâng ê sèng chin bái, í-chêng ta̍k-hāng hiah khin-séng, chóng bē-tàng boán-chiok, sî-siông hoán-loān . Chit-chūn káⁿ koh loān chi̍t-ē khòaⁿ-māi?
|
後：遇著後叔才想起爹好，台灣人 ê 性真 bái,以前逐項 hiah 輕省，總bē當滿足，時常反亂。這陣káⁿ koh 亂--一下看māi﹖ |
|
Chêng: Hó lâi-khì ko̍h! Hioh kú ah, ōe kóng siuⁿ chē, chhùi ia̍h ē ta. Tī chia kan-taⁿ ē-sái lim gû-jiō.
|
前：好來去ko̍h!歇久--ah，話講siuⁿ 濟，嘴亦會礁。Tī chia kan-taⁿ 會使 lim牛尿。 |
|
Āu: Mài siū-khì lah!
|
後：Mài 受氣--lah！ |
|
Cháu: Lí khòaⁿ, Tek-hāng Tiuⁿ--sèⁿ khì lâm-á chhōa sin-niû tńg--lâi lah.
|
走：你看，竹巷張姓去湳仔娶新娘轉--來lah。 |
|
Āu: In niâ leh, tông-tông ê tōa pù-hō͘, chóaⁿ-iūⁿ choan kau-kiat che cháu-gê-mn̂g--ê .
|
後：In 娘--leh，堂堂 ê 大富戶，怎樣專交結這走衙門 --ê。 |
|
Chêng: Thiaⁿ-kóng kè-chng ū saⁿ-bān gōa kho͘, kiat chit mn̂g chhin-chiâⁿ, tō khah hó thàn-chia̍h-lâng lô-khó͘ chi̍t-sì-lâng ah, chhiūⁿ lán tō-sī saⁿ-sì-lâng, ia̍h m̄-káⁿ siūⁿ-beh thàn saⁿ bān kho͘ .
|
前：聽講嫁妝有3萬外箍，結這門親成，就較好趁食人勞苦一世人--ah，像咱就是3世人，亦m̄ káⁿ想 beh 趁3萬箍。 |
|
In kóng-ōe ê sî, kiō mā sóa-lâi lō͘--ni̍h, góa tō nǹg--ji̍p-khì, in sûi-sî khí-keng, iáu sī chi̍t-lō͘ kiâⁿ chi̍t-lō͘ kóng, bē-su kóng-ōe ē hō͘ in ê keng-thâu khah khin-sang, só͘-í it-ti̍t kóng sòa--lo̍h-khì .
|
In 講話 ê 時，轎mā 徙來路--ni̍h，我就nǹg--入去，in 隨時起肩，iáu 是一路行一路講，bē-su 講話會 hō͘ in ê 肩頭較輕鬆，所以一直講續--落去。 |
|
Āu: Pù-hō͘-lâng ê sió-chiá, hia ê chîⁿ góa khòaⁿ kan-taⁿ ū-kàu i ê só͘-hùi, chi̍t ê cha-bó͘-kán hōng-thāi bô-kàu, iū beh chhiàⁿ chi̍t ê lāu a-pô, tê hun chia̍h-si̍t tó-chi̍t-hāng bô káng-kiù, saⁿ khò͘ chhēng chhah tó-chi̍t chân bô liōng-siōng. Góa siūⁿ sèⁿ Tiuⁿ--ê só͘ tiông mā tit bô siáⁿ hó-khang, tian-tó thó chi̍t ê pháiⁿ miâ-siaⁿ, kóng tit chhe-ka-châi, thó-soe.
|
後：富戶人 ê 小姐， hia ê 錢我看 kan-taⁿ 有夠伊 ê 所費，一 個查某嫺奉待無夠，又 beh 請一個老阿婆，茶薰食食 tó 一項無講究，衫褲穿chhah tó 一層無 liōng-siōng。我想姓張--ê 所長mā得無啥好空，顛倒討一個歹名聲，講得妻家財，討衰。 |
|
Cháu: Sī ah! Lâm-chú-hàn iáu sī ka-kī thàn-lâi ê chîⁿ khah si̍t-chāi, siūⁿ-beh chhōa bó͘ lâi tì-ìm lâi hiáng-hok, kui-khì khì chò iân-tâu.
|
走：是--ah！男子漢 iáu 是家己趁來 ê 錢 較實在，想 beh 娶某來致蔭來享福，歸氣去做緣投。 |
|
Āu:Ōe sī án-ne kóng bô m̄-tio̍h, m̄-koh góa khòaⁿ hiān-chhú-sî ê siàu-liân-ke, iáu sī phō-tio̍h chit khoán siūⁿ-hoat khah chē, chit-má chi̍t-sì-kè hō͘ lâng gī-lūn ê Thô͘-chhù Chhù Tân--ka só͘ chio ê káⁿ m̄-sī“tha̍k-chheh-á”, jiá-tio̍h chi̍t-tiûⁿ koaⁿ-si, iáu bú kah bū-sà-sà .
|
後：話是 án-ne 講無m̄ 著，m̄-koh 我看現此時 ê 少年家，iáu 是抱著這款想法較濟，chit-má 一四界hō͘ 人議論 ê 塗厝厝陳--家所招--ê kám m̄ 是「讀冊仔」，惹著一場官司，iáu bú kah bū- sà- sà 。 |
|
Chêng: Thiaⁿ-kóng in tiūⁿ-ḿ sí liáu-āu, só͘-ū hiān-gîn, chin-chu, kim-á ta̍t saⁿ, sì bān kho͘. Lóng-chóng hō͘ i khoán--khì, chham kè-chng sì pah chio̍h, ia̍h ū la̍k, chhit bān kho͘, i iáu bô boán-chiok? Lâng ê sim-koaⁿ ko̍h!
|
前：聽講 in 丈姆死了後，所有現銀、真珠、金仔值3、4萬箍。攏總 hō͘ 伊款--去，chham嫁妝4百石，亦有6、7萬箍，伊 iáu 無滿足﹖人 ê 心肝 ko̍h! |
|
Āu: Góa thiaⁿ lâng kóng, hit ê siàu-liân-lâng bat tùi lâng kóng: “Sè-kan chí-ū chîⁿ siōng hó.” i chit-má kan-taⁿ khòaⁿ-tio̍h chîⁿ, chhun ê lóng pàng-bē-kì, sím-mi̍h gī-lí i mā bē-kì-tit liáu-liáu, sím-mi̍h miâ-siaⁿ i mā bô beh kò͘ . Ah! I m̄-sī bat chham Bûn-hòa--ê chhut-lâi káng-ián? Ah! Lâng chin ....
|
後：我聽人講，hit個少年人 bat 對人講：「世間只有錢上好。」伊 chit-má kan-taⁿ 看著錢，chhun-- ê 攏放 bē 記，甚mi̍h 義理伊mā bē 記得了了，甚mi̍h 名聲伊mā無 beh 顧。Ah！伊m̄ 是 bat chham文化-- ê 出來講演﹖Ah！人真....。 |
|
Chêng: Thiaⁿ-kóng i khì Ji̍p-pún liû-ha̍k, choân-sī ūi-tio̍h chit chân tāi-chì khì gián-kiù hoat-lu̍t ê .
|
前：聽講伊去日本留學，全是為著這層代誌去研究法律-- ê 。 |
|
Góa thiaⁿ-tio̍h in án-ne gī-lūn, si̍t-chāi thè hiān-tāi chheng-liân hoah oan-óng, sim-lāi ia̍h kám-kak kiàn-siàu--khí-lâi, siūⁿ-beh kā ōe-tê thoa-khì pa̍t-ūi, tō siūⁿ-chhut chi̍t ê būn-tê.
|
我聽著 in án-ne議論，實在替現代青年喝冤枉，心內亦感覺見笑--起來，想beh kā 話題拖去別位，就想出一個問題。 |
|
Cháu: Ńg--ka ê ka-sán si̍t-chāi tōa, m̄-chai in chó͘-kong-á sī án-chóaⁿ keng-êng ?
|
走：阮(Ńg )--家 ê 家產實在大，m̄ 知 in 祖公仔是án-chóaⁿ經營﹖ |
|
Chêng: Lâng kóng “Bé bô iā-chháu bē pûi, lâng bô hoâiⁿ-châi bē pù ”, tōa pù-hō͘ ū siáⁿ-lâng sī mô͘-kńg chhut-kōaⁿ ê .
|
前：人講「馬無夜草 bē 肥，人無橫財 bē 富」，大富戶有啥人是毛管出汗-- ê 。 |
|
Cháu: Ô͘ !
|
走：Ô͘! |
|
Āu: Chit-má í-keng sī khah liáu-bóe lah, cha̍p kúi nî chêng tō chin hó-kòe, a-Chong hit chi̍t thiāu í-keng tó--khì, Gia̍t--sià ia̍h hō͘ Ku-niú liáu khì kúi pah bān, hàu-lâm, chóng hō͘ lâng kng-khì chò tōa ti bē .
|
後：Chit-má 已經是較了尾--lah，10幾年前就真好過，a宗 hit一柱已經倒--去，孽--舍亦 hō͘ 龜兩了去幾百萬，孝男，總 hō͘ 人扛去做大豬賣。 |
|
Cháu: Thiaⁿ-kóng in hit kháu-chàu tùi chú-tē sī án-ne chú-tiuⁿ, m̄ hō͘ chú-tē khì tha̍k-chheh, kan-taⁿ kà in chia̍h a-phiàn, kóng a-phiàn nā chia̍h ē-tiâu, ke-hóe tō kò͘ ē-tio̍h? Hah-hah! Lí khòaⁿ! In-ūi in bô tì-sek, ta̍k-nî m̄-chai hō͘ lâng phiàn-khì jōa-chē chîⁿ? Chhiūⁿ bó͘-bó͘ in kúi-lâng bô lóng sī phiàn Ńg--ka ê chîⁿ lâi chò ke-hóe ê ?
|
走：聽講in hit 口灶對子弟是 án-ne 主張，m̄ hō͘ 子弟去讀冊，kan-taⁿ 教 in食鴉片，講鴉片若食會tiâu,家伙就顧會著﹖Hah-Hah！你看！因為in無知識，逐年m̄ 知 hō͘人騙去偌濟錢﹖像某某 in 幾人無攏是騙阮(Ńg )--家ê 錢來做家伙--ê ﹖ |
|
Āu: “Lān-chiáu-á”chîⁿ, liáu-liáu--khì mā-sī èng-tong ê .
|
後：『Lān鳥仔』錢，了了去mā是應當--ê 。 |
|
Cháu: “Lān-chiáu-á”chîⁿ ! ? Sī án-chóaⁿ kóng ?
|
走：『Lān鳥仔』錢！﹖是án-chóaⁿ講﹖ |
|
Chêng: Lí m̄-chai ô͘ ? I chai-iáⁿ kah chin siông-sè.
|
前：你m̄ 知-- ô͘﹖伊知影 kah 真詳細。 |
|
Cháu: Kóng ! Kóng lâi thiaⁿ !
|
走：講！講來聽！ |
|
Āu: Góa ia̍h sī thiaⁿ lâng kóng--ê, che ū koan-hē-tio̍h lâng ê miâ-siaⁿ, kiaⁿ ū chōe-kò.
|
後：我亦是聽人講--ê ，這有關係著人 ê 名聲，驚有罪過。 |
|
Cháu: M̄ sī án-ne kóng, bô-iáⁿ bô-chiah, lán chō-iâu o͘-pe̍h loān-kóng, chiah sī chōe-kò. Si̍t-chāi ê tāi-chì kóng--lâi ē-sái sǹg sī kóng-kó͘, bô iàu-kín, kóng!
|
走：M̄是 án-ne 講，無影無跡，咱造謠烏白亂講，才是罪過。實在 ê 代誌講--來會使算是講古，無要緊，講！ |
|
Āu: Kóng--lâi ōe-thâu tn̂g, lín siàu-liân-pòe, bô thiaⁿ lâng kóng--kòe, khah ū-hòe ê lâng, sī siáⁿ-lâng lóng chai-iáⁿ, che sui-jiân sī hiau-hēng, m̄-koh ia̍h ū chi̍t-kóa-á thiⁿ-ì .
|
後：講來話頭長，lín少年輩，無聽人講--過，較有歲 ê 人，是啥人攏知影，這雖然是僥倖，m̄-koh亦有一寡仔天意。 |
|
Cháu: Sī án-chóaⁿ?
|
走：是án-chóaⁿ﹖ |
|
Āu: Í-chêng ê chúi-chùn, bô chhiūⁿ chit chūn ū âng-mô͘-thô͘ ē-tàng lâi hō͘-hōaⁿ, sió-khóa lo̍h kúi lia̍p hō͘, m̄-sī hōaⁿ pang tō-sī chùn-thâu pháiⁿ, só͘-í chhiūⁿ lâm-á it-tài chúi-bóe chhân, sī tiāⁿ-tiāⁿ bô siu-sêng.
|
後：以前 ê 水圳，無像這陣有紅毛塗會當來護岸，小可落幾粒雨，m̄是岸崩就是圳頭歹，所以像湳仔一帶水尾田，是定定無收成。 |
|
Chêng: Éng-kòe lâng khah chió, chhân koh khoah choh, choh-chhân-lâng tō bô chhiūⁿ hiān-chhú-sî ài khì pa-kiat thâu-ke, tian-tò sī thâu-ke ài khì pa-kiat tiān-hō͘, só͘-í siu bô cho͘ ia̍h-sī chhiâng-chāi ê tāi-chì .
|
前：往過人較少，田koh闊作，作田人就無像現此時ài去巴結頭家，顛倒是頭家ài去巴結佃戶，所以收無租亦是常在 ê 代誌。 |
|
Āu: Éng-kòe ū hoâiⁿ pà-pà ê thâu-ke, ia̍h ū áu-bân ê tiān-hō͘, chhiūⁿ lâm-á it-tài choân-sī sèⁿ Ńg--ê, só͘-í chit hū-kīn ê chhân-hn̂g, cha̍p-sèⁿ ê lâng sī m̄-káⁿ khì chò . Sui-jiân-kóng sī tiān-hō͘, chhân tō chhin-chhiūⁿ sī ka-kī ê, thâu-ke beh ài chhân-cho͘, lóng ài khòaⁿ Ńg--ka ê liông-sim.
|
後：往過有橫霸霸 ê 頭家，亦有拗蠻 ê 佃戶，像湳仔一帶全是姓阮(?g )-- ê ，所以這附近 ê 田園，雜姓 ê 人是m̄ káⁿ去做。雖然講是佃戶，田就親像是家己-- ê,頭家 beh ài田租，攏愛看阮(?g )--家 ê 良心。 |
|
Cháu: Éng-kòe kám chiâⁿ-si̍t chit khoán-sek, ē-tàng chhiúⁿ--lâng ?
|
走：往過kám誠實這款式，會當搶--人﹖ |
|
Āu: Lí thiaⁿ góa kóng ! Ōe-thâu tn̂g loh.
|
後：你聽我講！話頭長loh。 |
|
Ē-bīn tō lóng sī āu-chhiam Chhòa--ê só͘ kóng--ê .
|
下面就攏是後chhiam蔡--仔所講--ê。 |
|
He khí-ke ê sī bân-á, miâ-kiò Kiat, tāi-ke lóng kiò i Hó-bóe Kiat. Hiān-chhú-sî Oán-ka sin-chhù tang-pêng he gō͘ pah gōa tē, tō-sī i khí-ke--ê, pún-lâi hia ê chhân sī sèⁿ N̂g ê gia̍p, cho͘ Bóe Kiat choh. Che sèⁿ N̂g ê chú-lâng í-keng kòe-sin, chí chhun chi̍t ê kóa-hū tong ke, Bóe Kiat tī in thâu-ke bē sí chìn-chêng, la̍p-cho͘ tō bô chiàu khí-kang, lú bián kóng chhun chi̍t ê kóa-hū, i ná iáu ū siáⁿ thian-liông? Kóa-hū bêng-chai sī chhân-tiān káu-koài, nā bô kè-kàu--chi̍t-ē, ē hō͘ i khi-hū kàu té, kiat-kio̍k kiaⁿ liân chhân ia̍h piàn-chò i ê, só͘-í tō chiong Bóe Kiat hiàm--lâi . Mn̄g i :
|
He 起家--ê 是 bân-á,名叫吉，大家攏叫伊好尾吉。現此時阮(?g )--家新厝東爿he 5甲外地，就是伊起家--ê,本來 hia ê 田是姓黃 ê 業，租尾吉作。Che姓黃--ê主人已經過身，只 chhun 一個寡婦當家，尾吉 tī in 頭家bē 死chìn前，納租就無照起工，愈免講 chhun 一個寡婦，伊哪iáu有啥天良﹖寡婦明知是田佃狡怪，若無計較--一下，會hō͘ 伊欺負到底，結局驚連田亦變做伊--ê,所以就將尾吉 hiàm--來。問伊： |
|
“Chit tang sì-kè siu-sêng lóng chin hó, chóaⁿ-iūⁿ lí ê chhek lóng sī jī-chô-phàⁿ--ê. Jî-chhiáⁿ mā la̍p bô-kàu gia̍h, í-chêng khiàm ê seng bián kóng, kin-nî lí chóaⁿ phah-sǹg ? ”
|
「這冬四界收成攏真好，怎樣你ê粟攏是二槽 phàⁿ--ê 。而且mā納無夠額，以前欠-- ê先免講，今年你怎扑算﹖」 |
|
Thâu-ke-niû! Lí ia̍h chai, goán káⁿ sī thiau ì-kò͘? Hit tah chúi-bóe chhân tiāⁿ-tiāⁿ chia̍h bô chúi, goán ia̍h-sī liáu-pún, kiò goán khì tia̍h-lâi hō͘ lí, lí ia̍h-sī put-jím-sim, góa ia̍h bô pún-chîⁿ, chóng--sī thâu-ke-niû....”
|
「頭家娘！你亦知，阮kam是刁意故﹖Hit tah水尾田 定定食無水，阮亦是了本，叫阮去糴來 hō͘-- 你，你亦是不忍心，我亦無本錢，總--是頭家娘....」 |
|
Chúi chia̍h bô-kàu? Chúi-chîⁿ nî-nî siu-khì, ná ū chit khoán tō-lí, kám kan-taⁿ lán ê chhân chia̍h bô chúi, keh-piah-khut lâng lóng siu chiok gia̍h, jî-chhiáⁿ ū lêng gō͘ tāng . ”
|
「水食無夠﹖水錢年年收去，哪有這款道理，kám kan-taⁿ 咱 ê 田食無水，隔璧khut人攏收足額，而且有零五重。」 |
|
“Oan-óng ! Thâu-ke-niû ! Lâng ê ōe lí m̄-thang sìn, ná ū chit lō tāi-chì ?”
|
「冤枉！頭家娘！人 ê 話你m̄ thang信，那有這lō代誌﹖」 |
|
“Kin-nî hō͘-chúi chiah chhiong-chiok, sī m̄? ”
|
「今年雨水 chiah 充足，是--m̄ ﹖」 |
|
Hō͘-chúi kòe chē siū chìm, tiū-á ia̍h m̄-hó, chit chi̍t tang tō-sī tio̍h chúi im hāi khì ê . ”
|
「雨水過濟受浸，稻仔亦m̄好，這一冬就是著水淹害去--ê。」 |
|
“M̄-koh chhân beh choh, ài khah ū thian-liông kóa .”
|
「M̄-koh 田beh 作，愛較有天良--寡。」 |
|
“A̍i̍h! Thâu-ke-niû, lí m̄-siong-sìn, ū-êng chhiáⁿ poah chi̍t-sî-á kang lâi-khì khòaⁿ, chhân sī án-chóaⁿ? Tiū-á sī án-chóaⁿ? Tō bē koh kóng góa phiàn--lí. ”
|
「A̍i̍h！頭家娘，你m̄相信，有閒請撥一時仔工來去看，田是怎樣﹖稻仔是怎樣﹖就bē koh講我騙--你。」 |
|
N̂g--ka chit ê kóa-hū, chai-iáⁿ khang iōng chhùi chhia-pôaⁿ sī bô-lō͘-iōng, tō hō͘ Bóe Kiat tńg--khì. M̄-koh i í-keng hā-tēng koat-sim: i siūⁿ nā-sī bô kek khah ngē leh, it-tēng siū lâng khi-hū, só͘-í ū chi̍t ê chá-tang, i thàm-thiaⁿ-tio̍h Bóe Kiat ê tiū-á í-keng koah hó, tāi-iok sī pha̍k ta ê sî-chūn, tō khì chhiáⁿ lâi chi̍t tīn ē sio-phah ê kang-lâng, ka-kī chē-kiō kàu chhân-tiān Bóe Kiat chhù--ni̍h khì.
|
黃家這個寡婦，知影空用嘴車盤是無路用，就 hō͘ 尾吉轉--去。m̄- koh 伊已經下定決心：伊想若是無 kek較硬--leh，一定受人欺負，所以有一個早冬，伊探聽著尾吉 ê 稻仔已經割好，大約是曝礁 ê 時陣，就去請來一陣會相扑 ê 工人，家己坐轎到田佃尾吉厝?-ni̍h去。 |
|
Che chiàⁿ sī Bóe Kiat ūn-khì beh tháu .
|
Che正是尾吉運氣 beh 透。 |
|
Bóe Kiat khòaⁿ-tio̍h thâu-ke-niû chhin-sin lâi, koh chhōa lâi chi̍t tīn hàn-chháu hó ê kang-lâng, chá chai tāi-chì bô thò-tòng, chhek í-keng choân-pō͘ pha̍k tī tiâⁿ--ni̍h, bô-hoat-tō͘ koh am-khàm, i chí-hó ké hó-lé, beh chhiáⁿ i ji̍p chhù--ni̍h chē, siūⁿ-bē-kàu thâu-ke-niû chit piàn chin kò͘-chip, kan-kan m̄-khéng ji̍p chhù-lāi chē, beh chē leh tán chhek pha̍k ta thang kòe hong-kó͘, Bóe Kiat mā kù-chāi i khì keⁿ-liâu chē-liâng.
|
尾吉看著頭家娘親身來，koh chhōa來一陣漢草好 ê 工人，早知代誌無妥當，粟已經全部曝tī 埕--ni̍h，無法度koh 掩蓋，伊只好假好禮，beh 請伊入厝--ni̍h坐，想bē 到 頭家娘這遍真固執，kan-kan m̄ 肯入厝內坐，beh 坐--leh等粟曝礁thang過風鼓，尾吉mā kù-chāi 伊去更寮坐涼。 |
|
Kòe-tàu, thiⁿ-téng o͘-hûn bi̍t pò͘, kiam ū hong, sai-pak-hō͘ pò thâu, chhek khòaⁿ-khòaⁿ mā ta ah. Chit ê kóa-hū tō bēng-lēng in kòe hong-kó͘, kó͘ chēng tō kiò kang-lâng chng-ji̍p pò͘-tē, Bóe Kiat khòaⁿ chit khoán-sè, chhin-chhiūⁿ m̄-kéng lâu chi̍t-kóa lo̍h--lâi, i tòng-bē-tiâu ah, tō khì ai-kiû i ê thâu-ke-niû, kóng :
|
過晝，天頂烏雲密佈，兼有風，西北雨報頭，粟看看mā 礁--ah，這個寡婦 就命令in 過風鼓，鼓淨就叫工人裝入布袋，尾吉看這款勢，親像m̄ 肯留一寡落--來，伊 tòng-bē-tiâu--ah，就去哀求伊 ê 頭家娘，講： |
|
“Thâu-ke-niû ! Lâu kóa hō͘ goán chò bí-bó lah! ”
|
「頭家娘！留寡 hō͘ 阮做米母--lah！」 |
|
“M̄-sī kā lí lâu chi̍t-tōa-tui? ”Kóa-hū kí hia jī-chô-phàⁿ--ê, kā i ìn.
|
「M̄是kā你留一大堆？」寡婦kí hit二槽phàⁿ--ê,kā 伊應。 |
|
“Ah! Thâu-ke-niû, chia ê phàⁿ--ê khì chhī cheng-seⁿ hó lah. ”
|
「Ah！頭家娘，chia ê phàⁿ--ê 去飼精牲好--lah。」 |
|
“Án-chóaⁿ ? Chhī cheng-seⁿ? Lí ta̍k-nî la̍p hō͘ goán ê m̄-sī choân lóng chit khoán ? Chiong chia ê lâu hō͘ lí sī chiok kong-tō ê . ”
|
「Án-chóaⁿ？飼精牲？你逐年納 hō͘ 阮-- ê m̄ 是全攏這款？將 chia --ê 留 hō͘ 你是足公道-- ê 。」 |
|
“Thâu-ke-niû! Chit tang chiah siu-sêng hó--chi̍t-tiám-á, goán kúi kò goe̍h ê kang-hu, thâu-ke-niû! Lí tāi-jîn ū tāi-liōng, hoat chi̍t-tiám-á chû-pi, lâu ...”
|
「頭家娘！這冬才收成好--一點仔，阮幾個月 ê 工夫，頭家娘！你大人有大量，發一點慈悲，留....」 |
|
Bóe Kiat it-ti̍t teh ai-kiû, kóa-hū soah it-ti̍t m̄-tah-èng, kang-lâng kan-taⁿ kò͘ kā kó͘--kòe ê chng-ji̍p-khì pò͘-tē, Bóe Kiat tō khì chhiúⁿ pùn-ki, siang-hong khiú-khiú-la̍k-la̍k ê sî-chūn, phéⁿ~~, sai-pak-hō͘ lo̍h--lo̍h-lâi, tāi-ke chiah bô êng-kang koh oan-ke, taⁿ-kang sóa chhek-pau, tiān-lâng khàm chhek-tui, kóa-hū ia̍h cháu-ji̍p-khì keⁿ-liâu bi̍h hō͘. Chit chūn hō͘ lú lo̍h lú chho͘, bô sûi hioh ê khoán-sè . Bóe Kiat chhek-tui khàm hó, chai-iáⁿ thâu-ke-niû iáu tī keⁿ-liâu . Hoān-sè sī kiaⁿ thâu-ke-niû chi̍t ê lâng bô-liâu, siūⁿ-beh khì hōng-thāi i, Bóe Kiat mā ji̍p-khì keⁿ-liâu. Ji̍p-khì liáu-āu, hō͘ lo̍h lú tōa, chi̍t lia̍p hō͘ ē phah-sí kúi ê lâng, it-ti̍t lo̍h kàu àm. Kàu pòaⁿ-mê in thâu-ke-niû siūⁿ-kóng sī hō͘ siuⁿ tōa, pháiⁿ-sè kiò Bóe Kiat chhut--khì, tō tâng-chê tī keⁿ-liâu tán kàu hō͘ thêng, chit sî tāi-khài-sī pòaⁿ-mê āu ah.
|
尾吉一直teh哀求，寡婦煞一直m̄ 答應，工人kan-taⁿ 顧kā 鼓過--ê 裝入布袋，尾吉就去搶畚箕，雙方 khiú- khiú- la̍k- la̍k ê 時陣，phéⁿ ──西北雨落--落來，大家才無閒工koh冤家，taⁿ 工徙粟包，佃人 khàm 粟堆，寡婦亦走入去更寮 bi̍h 雨。這陣雨愈落愈粗，無隨歇 ê 款勢。尾吉粟堆 khàm 好，知影頭家娘 iáu tī 更寮。Hoān-sè是驚頭家娘一個人無聊，想 beh 去奉待--伊，尾吉mā入去更寮。入--去了後，雨落愈大，一粒雨會扑死幾個人，一直落到暗。到半瞑 in 頭家娘想講是雨siuⁿ 大，歹勢叫尾吉出去，就同齊 tī 更寮等到雨停，這時大概是半瞑後--ah。 |
|
Lí siūⁿ chit ê sî-chūn, chi̍t ê kóa-hū, chi̍t ê ióng-chòng ê cha-po͘-lâng(Bóe Kiat iáu bē chhōa-bó͘), tâng-chê tī liâu-á lāi, in m̄ sī iam-koah--kòe ê, siáⁿ-lâng káⁿ po-chèng in bē chhut tāi-chì? Ū lâng kóng sī Bóe Kiat iōng kiông--ê, tàu-té chóaⁿ-iūⁿ, tī hit khoán hong-hō͘ ê iā--ni̍h, siáⁿ-lâng khòaⁿ--kìⁿ? Kiat-kiok sī Bóe Kiat sûi in thâu-ke-niû ê ì, i tō tiān-hō͘ piàn thâu-ke ah .
|
你想這個時陣，一個寡婦，一個勇壯 ê 查甫人（尾吉 iáu 未娶某），同齊tī 寮仔內，in m̄ 是閹割過--ê ，啥人kaⁿ保證 in bē 出代誌？有人講是尾吉用強--ê,到底怎樣，tī hit 款風雨ê 夜裡，啥人看--見？結局是尾吉隨 in 頭家娘 ê 意，伊就佃戶變頭家--ah。 |
|
Chêng: Kau-tîⁿ 1 !
|
前：交纏1 ！ |
|
Āu: Hó ! Kau-tîⁿ 2, āu--lâi tō si̍t-chāi ū kóa thiⁿ-ì, khó-kiàn beh hó-gia̍h ia̍h m̄-sī chhìn-chhái tō ū hoat-tō͘. Chúi-bóe-chhân bān-tang hō͘-chúi sió, pò͘ tiū-á chóng bô hó siu-sêng, só͘-í lóng sī iā thô͘-tāu, chhah han-chî khah chē .
|
後：好！交纏 2 ，──後--來著實在有寡天意，可見 beh 好額亦m̄ 是 chhìn- chhái 就有法度。水尾田慢冬雨水少，播稻仔總無好收成，所以攏是掖塗豆、插蕃薯較濟。 |
|
Tng”Sóng-bûn Hoán”ê sî-chūn, hoán-loān iáu-bē kàu ê kúi goe̍h chêng, peh-sèⁿ chi-kan ê hong-siaⁿ í-keng chin kín-kip, tāi-ke lóng kám-kak put-an, lóng chún-pī cháu-hoán, to̍k-to̍k Bóe Kiat m̄-sìn, i goân-pún m̄-sī pîn-tōaⁿ ê lâng, só͘-í chhân--ni̍h ê sit-thâu, iû-goân chiàu-siông khì choh. I gō͘ kah gōa tē ê han-chî chhah soah bô gōa kú, hoán-loān lâi ah, chit sî-chūn sèⁿ-miā iàu-kín, ná ē kò͘-tit han-chî, Bóe Kiat bô kò͘ lâng chhiò, chham in chò-hóe cháu-hoán--khì .
|
當「爽文反」ê 時陣，反亂 iáu-bē 到 ê 幾月前，百姓之間 ê 風聲已經真緊急，大家攏感覺不安，攏準備走反，獨獨尾吉m̄ 信，伊原本m̄ 是貧憚 ê 人，所以田--ni̍h ê 穡頭，猶原照常去作。伊五甲外地 ê 蕃薯插煞無偌久，反亂來--ah，這時陣生命要緊，哪會顧得蕃薯，尾吉無顧人笑，chham in 做伙走反--去。 |
|
Kóng-khí Sóng-bûn Hoán, si̍t-chāi chin chhi-chhám, hoán-loān saⁿ, sì nî, chèng bē-tàng chèng, choh bē-tàng choh, peh-sèⁿ lóng chia̍h chháu-kin thun chhiū-chí, ū chîⁿ bô tè khì bé chia̍h, só͘-í gō--sí ê bē chió lâng. Chhiūⁿ siâⁿ lāi gōa, loān pêng, cháu-hoán ê tńg--lâi, khòaⁿ-tio̍h sì-kè lóng-sī sí-lâng kut-thâu, ū ê kui sin-khu pâi tī bîn-chhn̂g téng, ta̍k kháu-chàu chhù-lāi, chháu lóng seⁿ kàu chhù-téng, chàu-khang piàn chô-khang, iā-pô ia̍h ē tok-lâng ba̍k-chiu, cháu bān ê lâng bô lâu kah pòaⁿ ê. Bān-seng Hoán ê sî-chūn, góa í-keng ē-hiáu ah lah, thiaⁿ-kóng mā bô chit piàn ê cha̍p hun it .
|
講起爽文反，實在真悽慘，反亂3、4年，種bē當種，作bē當作，百姓攏食草根吞樹子，有錢無tè去買食，所以餓--死ê bē 少人。像城內外，亂平，走反ê 轉--來，看著四界攏是死人骨頭，有 ê 歸身排 tī 眠床頂，逐口灶厝內，草攏生到厝頂，灶空變蛇空，夜婆亦會啄人目珠，走慢 ê 人無留 kah 半--ê。萬生反 ê 時陣，我已經會曉--ah lah，聽講mā無這遍 ê十分一。 |
|
Loān pêng, peh-sèⁿ ta̍uh-ta̍uh-á tńg--lâi, m̄-koh chhân-hn̂g í-keng choân phaⁿ-hng--khì, chèng-chok mā ài kòe sì, gô͘ goe̍h-ji̍t āu chiah ū siu-sêng, ....
|
亂平，百姓ta̍uh-ta̍uh 仔轉--來，m̄-koh田園已經全拋荒(phaⁿ-hng)--去，種作mā ài過4、5月日後才有收成，.... |
|
Chêng: Sió 1!
|
前：小1 ！ |
|
Āu: Hó, sió 2, ──koaⁿ-hú kan-taⁿ chai chia̍h-chîⁿ, siu-sòe, koán lí peh-sèⁿ sí-oa̍h, sui-jiân seng-lí-lâng ūn lâi Chi̍t-kóa bí-niû, tong-sî lóng sī pō͘ taⁿ, chiap-chè bī chiu-tō, bān hāng lóng khí kah chin kùi. Chit sî-chūn Bóe Kiat gō͘ kah gōa tē ê han-chî, i cháu-hoán chêng só͘ chhah--ê, chù-sí! Saⁿ, sì tang kóng bô hō͘ lâng thau ku̍t--khì, lí siūⁿ ! Chhah saⁿ, sì tang ê han-chî, he sī móa chhân lóng sī, têng-têng-lúi-lúi, ku̍t--khí-lâi tō-sī, ū ê chi̍t tiâu chi̍t, nn̄g”chhìn”tāng. Hit sî-chūn chi̍t kho͘ bé jōa-chē kin, lí ioh khòaⁿ leh? Bián tio̍h-kiaⁿ, kóng sī chin sio̍k, la̍k-cha̍p kin! Han-chî tiâu ia̍h ta̍t-chîⁿ, lí siūⁿ ! Choai han-chî ē-tàng hō͘ i bē jōa-chē chîⁿ ?
|
後：好，小2 ，──官府 kan-taⁿ 知食錢、收稅，管你百姓死活，雖然生理人運來一寡米糧，當時攏是步擔，接濟未周到，萬項攏起kah 真貴。這時陣尾吉5甲外地 ê 蕃薯，伊走反前所插--ê,注死！3、4冬講無hō͘ 人偷掘--去，你想！插3、4冬 ê 蕃薯，he是滿田攏是，têng-têng-lúi-lúi,掘--起來就是，有 ê 一條一、二『秤』重。Hit 時陣一箍買偌濟斤，你臆看--leh ﹖免著驚，講是真俗，60斤！蕃薯條亦值錢，你想！Choai 蕃薯會當hō͘ 伊賣偌濟錢﹖ |
|
Cháu: Mh! Che sī thiⁿ chò-sêng, ....
|
走：Mh！Che是天做成，.... |
|
Āu: Lâng kóng hok chì sim lêng, chit chūn i tō chai-iáⁿ beh án-chóaⁿ sǹg ah. Éng-kòe ê chhân sī chin sio̍k, bô chhiūⁿ chit-má sǹg chin sǹg ha̍p, chi̍t kho͘ gîn nā-sī khah chúi-bóe ē-sái bé-tio̍h chi̍t, nn̄g chio̍h, chhân bīn iū khoah, kū tn̄g chi̍t kah, chha-put-to ū tong-kim ê nn̄g, saⁿ kah, Bóe Kiat chiong bē han-chî ê chîⁿ, lóng-chóng bé chhân, bô-lâng chai-iáⁿ i bé jōa-chē, chóng-sī siu-lâi--ê chia̍h bē liáu, nî-nî chhun, I koh kut-la̍t, chi̍t nî chi̍t nî, tō chiâⁿ-chò tōa pù-hō͘ ah .
|
後：人講福至心靈，這陣伊就知影 beh án-chóaⁿ算--ah。往過 ê 田是真俗，無像 chit-má 算升算合，一箍銀若是較水尾會使買著1、2石，田面又闊，舊丈一甲，差不多有當今 ê 2、3甲，尾吉將賣蕃薯 ê 錢，攏總買田，無人知影伊買偌濟，總--是收來--ê 食 bē 了，年年 chhun，伊koh kut力，一年一年，就成做大富戶--ah。 |
|
Cháu: Ah! Che sī chi̍t phiⁿ chin hó ê pù-hō͘-lâng ê le̍k-sú .
|
走：Ah！Che是一篇真好 ê 富戶人 ê 歷史。 |
|
Chêng: Tâi-oân ê pù-hō͘, ta̍k-ke-hóe lóng ū i te̍k-piat ê kò͘-sū, m̄-koh piàⁿ-tio̍h mô͘-kńg chhut-kōaⁿ, pe̍h-chhiú khí-ke--ê sī chin chió .
|
前：台灣 ê 富戶，逐家伙攏有伊特別 ê 故事，m̄-koh到拚毛管出汗、白手起家--ê 是真少。 |
|
Cháu: Sī, tō-sī Lîm Láu-ngó͘ thiaⁿ-kóng ia̍h-sī koái-phiàn tǹg-kheh ê chîⁿ lâi khí-ke--ê . A-ta̍h-bú, ....
|
走：是，就是林老五聽講亦是拐騙tǹg客 ê 錢來起家-- ê 。A-ta̍h-bú (阿罩霧)，.... |
|
Āu: Kóng kàu A-ta̍h-bú, kóng nn̄g saⁿ ji̍t ia̍h kóng bē oân, kan-taⁿchiū piàⁿ tōa hôe-siūⁿ ê tāi-chì lâi kóng, ia̍h ài kóng chi̍t po͘ .
|
後：講到阿罩霧，講2、3日亦講 bē完，kan-taⁿ 就拚大和尚 ê 代誌來講，亦ài講一晡。 |
|
Chêng: Chit chân sū, chit-má kóng--khí-lâi ia̍h ē hō͘ lâng khí ke-bó-phôe .
|
前：這層事，chit-má 講--起來亦會 hō͘ 人起雞母皮。 |
|
Cháu: Sī siáⁿ-khoán? Hiah-n̍i̍h kiaⁿ--lâng ?
|
走：是啥款﹖Hiah-n̍i̍h驚人﹖ |
|
Chêng: Tōa hôe-siūⁿ ê tek-ûi hông kong-phòa, chi̍t ke tōa-sè cha̍p kúi lâng, châu kah chi̍t ê bô lâu, kan-kan chi̍t ê gō͘, la̍k hòe ê cha-po͘ gin-á, bô thâi--sí, oa̍h lia̍h tńg--khì. M̄-koh chám chháu chóng--sī ài tû kin, lâu chi̍t pé bóe chá-bān sī ū āu-hoān, in siūⁿ : chhú-tī gín-á, chí ū oa̍h tâi khah séng hùi-khì, só͘-í gín-á hông chhōa kàu bōng-á-po͘ khì. Khut ku̍t hó, kiò i tó--lo̍h-khì. Chit ê gín-á ia̍h chok-koài, m̄-sī kóng beh pàng-sái, tō-sī kóng beh pàng-jiō, kúi-ā pái tó--lo̍h-khì iū-koh peh--khí-lâi. Siū chú-lâng bēng-lēng, beh oa̍h-tâi--i ê lâng, tán kah siū-khì lah, khòaⁿ i koh beh peh-khí-lâi, tō iōng kha kā i that--lo̍h-khì, sūn-chhiú iōng tî-thâu hiòng thâu-khak-sim khà--lo̍h-khì, chit sî-chūn, chheng-thian pe̍h-ji̍t, bô-iân-bô-kò͘ khí liáu chi̍t siaⁿ lûi, chit ê lâng iah tō hō͘ lûi-kong kòng--sí ah.
|
前：大和尚 ê 竹圍 hông 攻破，一家大細10幾人，châu kah 一個無留，kan kan一個5、6歲 ê查甫囡仔，無 thâi --死，活掠轉--去。M̄-koh 斬草總--是ài除根，留一把尾早慢是有後患，in 想：處治囡仔，只有活埋較省費氣，所以囡仔 hông chhōa 到墓仔埔去。窟掘好，叫伊倒?--落去。這個囡仔亦作怪，m̄ 是講beh 放屎，就是講 beh 放尿，幾若擺倒--落去又koh peh--起來。受主人命令，beh 活埋伊 ê 人，等 kah 受氣--lah，看伊koh beh peh--起來，就用腳 kā伊踢--落去，順手用鋤頭向頭殼心 khà--落去，這時陣，青天白日，無緣無故起了一聲雷，這個人亦就 hō͘ 雷公摃--死ah。 |
|
Cháu: Ná ū hiah-n̍i̍h tú-hó ê tāi-chì ?
|
走：哪有 hiah-n̍i̍h tú好 ê 代誌﹖ |
|
Āu: Chin chin ū chit lō sū, m̄-sī loān-kóng--ê .
|
後：真真有這lō事，m̄ 是亂講-- ê 。 |
|
Cháu: Āu--lâi neh ?
|
走：後--來neh﹖ |
|
Āu: Āu--lâi chún soah--khì.
|
後：後--來準煞去。 |
|
Cháu: Kúi cha̍p tiâu lâng-miā, chiâⁿ pah kah ê chhân-hn̂g, tō án-ne chún soah--khì ?
|
走：幾10條人命，chiâⁿ 百甲 ê 田園，就 án-ne 準煞去﹖ |
|
Āu: Kúi chheng-bān ê sèⁿ-miā! Chi̍t kok ê thó͘-tē ia̍h tō chún soah--khì ko̍h, bián kóng chit sió-khóa ah....
|
後：幾千萬 ê 生命！一國 ê 土地亦就準煞去ko̍h,免講che小可仔.... |
|
Chêng: Ta̍h-pō͘-thun 1 !
|
前：蹋步吞1 ！ |
|
Āu: Hó ! Ta̍h-pō͘-thun .
|
後：好！蹋步吞。 |
|
Cháu: Beh kàu--ah, kóng bô kúi-kù-ōe lín chin ē kiâⁿ.
|
走：Beh 到--ah，講無幾句話lín真會行。 |
|
Chêng: Iân-lō͘ kiâⁿ iân-lō͘ kóng, m̄-chai-iáⁿ kú, hńg! Kiâⁿ beh chi̍t tiám-cheng kú .
|
前：沿路行沿路講，m̄ 知影久，hńg!行 beh 一點鐘久。 |
|
Tò-tńg--khì ê lō͘--ni̍h, góa ū chi̍t-kóa lán, chi̍t chiūⁿ kiō tō khùn khì ah, m̄-chai in ū koh kóng sím-mi̍h?
|
倒轉去 ê 路--ni̍h，我有一寡lán,一上轎就睏去--ah，m̄ 知 in 有koh講甚mi̍h﹖ |
