Î Jiâu-lí sian-siⁿ
|
余饒理先生 |
| Iûⁿ Sū-ióng |
楊士養 |
|
Î Jiâu-lí Sian-siⁿ
|
余饒理先生 |
|
Mr. George Ede(1855-1905)
|
Mr. George Ede(1855-1905) |
|
Iûⁿ Sū-ióng
|
楊士養 |
|
Î Jiâu-lí Sian-siⁿ chhut-sì tī Eng-kok, tha̍k Ài-teng-pó Su-hoān Ha̍k-īⁿ (Moray Ho͘se, Edinburgh), siū hùn-liān chòe kàu-io̍k choan-bûn-ka. I siū Eng-kok Tiúⁿ-ló Kàu-hōe phài-khián, 1883 nî kap Î Sian-siⁿ-niû lâi Tâi-oân. I tiàm Tâi-lâm o̍h Tâi-oân ōe, jiân-āu, siū phài chòe thâu chi̍t ūi hū-chek kàu-io̍k ê soan-kàu-su. Lâi kè kúi ge̍h ji̍t āu, chiū ka-kī khì Tâi-lâm Sîn-ha̍k-hāu ta̍k ji̍t kà ha̍k-seng siá Lô-má-jī; tùi án-ni thang chai i ê jia̍t-sêng kap khûn-bián. Î Sian-siⁿ tī Tâi-oân chòe kang lóng-chóng ū 13 nî kú. Taⁿ ài chiong i só͘ chòe ê kang kán kì tī ē-bīn:
|
余饒理先生出世tī英國，讀愛丁堡師範學院(Moray Ho͘se, Edinburgh)，受訓練做教育專門家。伊受英國長老教會派遣，1883年kap 余先生娘來台灣。伊tiàm台南學台灣話，然後受派做頭一位負責教育ê宣教師。來過幾月日後，就家己去台南神學校逐日教學生寫羅馬字；對án-ni thang知伊ê熱誠kap勤勉。余先生tī台灣做工攏總有13年久。今ài 將伊所做ê工簡記tī下面： |
|
1. Kàu-io̍k ê kang-chok (Chhòng-siat Tiong-o̍h).
|
1、教育ê 工作(創設中學)。 |
|
Tâi-lâm Kàu-sū-hōe phài Î Sian-siⁿ siat-hoat kiàn-siat Tiong-o̍h í-āu, i chiū chīn-la̍t tiû-pī, kàu 1885 nî 9 ge̍h 21 ji̍t chèng-sek sêng-li̍p. Î Jiâu-lí Sian-siⁿ chòe tē it jīm ê hāu-tiúⁿ, hāu-miâ kiò-chòe Tâi-lâm Tiúⁿ-ló-kàu Tiong-o̍h, tōe-tiám tī Jī-ló-kháu hiān-chāi Phok-ài lō͘ Bông-à ha̍k-hāu hū-kūn. Khí-thâu sī kán-tan, ēng Kū-lâu chòe lîm-sî hāu-sià. Taⁿ-chiah tùi kok kàu-hāu ê Sió-o̍h lâi ê ha̍k-seng chí-ū 10 miâ, kàu nî-bé chiah ke-thiⁿ kàu 20 miâ. Sui-sī án-ni, iáu-kú tāi-ke chin sûn-chin, jia̍t-sim ài tha̍k-chheh.
|
台南教師會派余先生設法建設中學以後，伊就盡力籌備，到1885年9月21日正式成立。余饒理先生做第一任ê 校長，校名叫做台南長老教中學，地點tī二老口(現在博愛路盲啞學校附近)。起頭是簡單，用舊樓做臨時校舍。今才tùi各教會ê小學來ê學生只有10名，到年尾才加添到20名。雖是án-ni，iáu-kú大家真純真，熱心愛讀冊。 |
|
Î Sian-siⁿ pān-lí ha̍k-hāu, ū chin hui-siông ê jia̍t-chêng, chin gâu kè-e̍k. Chóng-sī tong-sî ê hāu-sià chin oe̍h, koh Kū-lâu ū tio̍h pe̍h-hiā chin siong-tiōng, sòa pìⁿ-chiâ gûi-hiám ka-ok. 1890 nî, in-ūi kám-kak chit keng hāu-sià chin gûi-hiám, só͘-í ko͘-put-chiong hō͘ ha̍k-seng lóng tò-khì, ha̍k-hāu chiām-sî thêng-khùn. Î Sian-siⁿ chīn-la̍t kè-e̍k siat-hoat, ài koh kiàn-tiok sin ê hāu-sià. Ū iú-chì ê hōng-hiàn, te̍k-pia̍t sī Eng-kok Keh-lah-su-ko Tiúⁿ-ló Kàu-hōe Sîn-ha̍k-hāu (Free Church College, Glasgow) ê ha̍k-seng ū bō͘-chi̍p 500 Eng-pōng, kià kè-lâi chòe chit keng ha̍k-hāu ê kiàn-tiok-hùi. Che lóng sī Î Sian-siⁿ piàⁿ-chīn i ê sim-hiat, chiah ōe thang tit-tio̍h oân-sêng. Chit keng sin hāu-sià sī kiàn-tiok tī Sin-lâu ê sai-lâm kak. 1894 nî têng-sin khui o̍h, ōe thang siu-iông 60 miâ ha̍k-seng. Si̍t-chāi thang kám-siā Siōng-tè.
|
余先生辦理學校，有真非常ê 熱情，真gâu計劃。總--是當時ê 校舍真狹，koh 舊樓有著白蟻真傷重，續變成危險家屋。1890年，因為感覺這間校舍真危險，所以姑不chiong將hō͘學生攏倒去，學校暫時停睏。余先生盡力計劃設法，ài koh建築新ê校舍。有有志ê奉獻，特別是英國格拉斯哥長老教會神學校( Free Church College, Glasgow) ê學生有募集500英磅，寄過來做這間學校ê建築費。這攏是余先生拚盡伊ê心血，才會thang得著完成。這間新校舍是建築tī新樓ê西南角。1894年重新開學，會thang收容60名學生。實在thang感謝上帝。 |
|
1896 nî Î Sian-siⁿ kiàn-gī tī Tiúⁿ-ló-kàu Tiong-o̍h eng-kai tio̍h kà Ji̍t-gú kap Eng-bûn; in-ūi che sī ha̍p sî-tāi ê iau-kiû. I iā hui-siông koan-sim tī kàu-hōe lāi ū chiâⁿ chheng miâ í-keng siū sóe-lé ê jî-tông ê kàu-io̍k. Chhòng-siat Tiong-o̍h í-āu, Î Sian-siⁿ chiū thê-chhiòng tio̍h siat Su-hoān ha̍k-hāu, lâi ióng-sêng kàu-hōe Sió-o̍h ê kàu-oân. (Tong-sî chin-chōe kàu-hōe ū siat Sió-o̍h, chóng-sī bô choan-bûn ê kàu-oân, thoân-tō sian-siⁿ ta̍k ji̍t kà gín-ná sòa bo̍k-hōe, lé-pài-ji̍t chū-jiân tio̍h káng-tō). Chit hāng siat Su-hoān ha̍k-hāu ê kè-e̍k sui-jiân bô tit-tio̍h si̍t-hiān, iáu-kú Î Jiâu-lí Sian-siⁿ tùi kàu-io̍k ê jia̍t-sêng, hō͘ lâng chin khim-pōe.
|
1896年余先生建議tī長老教中學應該著教日語kap英文；因為這是合時代ê要求。伊也非常關心tī教會內有chiâⁿ千名已經受洗禮ê兒童ê教育。創設中學以後，余先生就提倡著設師範學校，來養成教會小學ê 教員。(當時真濟教會有設小學，總--是無專門ê 教員，傳道先生逐日教囡仔續牧會，禮拜日自然著講道) 。這項設師範學校ê計劃雖然無得著實現，iáu mk3u余饒理先生對教育ê 熱誠，hō͘人真欽佩pòe。 |
|
2. Bûn-jī ê kang-chok (Choān-tù Sam-jū-keng Chù-kái).
|
2、文字ê工作(撰著《三字經註解》)。 |
|
Î Sian-siⁿ chai-iáⁿ ū chin hui-siông chōe Tiong-kok lâng, sui-jiân siông-sè gián-kiù Sù-su kap Ngó͘-keng, chóng-sī bô tì-ì gián-kiù Sam-jū-keng Sòe-hàn ê sî sui-jiân oa̍t-liām Sam-jū-keng, chóng-sī m̄-chai chin-si̍t ê ì-gī. I chai-iáⁿ chit pún ū koan-hē Tiong-kok le̍k-sú kap chōe-chōe hó ê kàu-hùn. Só͘-í chiū chīn-la̍t gián-kiù, ēng Lô-má-jī lâi siá chi̍t pún “Sam-jū-keng Sin-choān Pe̍h-ōe chù-kái.” Chit pún chheh hō͘ lâng tha̍k liáu khoài bêng-pe̍k, in-ūi m̄-nā ta̍k jī ū siá jī-im kap kái-sek, koh iā siông-sè pâi-lia̍t hiah ê kap le̍k-sú ū koan-hē ê chu-liāu á-sī kò͘-sū. Tùi chit pún chheh chhut-pán, si̍t-chāi put-chí ū tōa lī-ek lâng. 1894 nî tē it pán ìn 800 pún, āu-lâi kàu 1904 nî tē jī pán ìn 2000 pún. Î Jiâu-lí Sian-siⁿ sī Eng-kok lâng, tòa Tâi-oân kan-ta 13 nî kú nā-tiāⁿ, ōe thang gián-kiù Tiong-kok le̍k-sú kàu hiah chheng-chhó. Koh ōe-hiáu phian-tù chit pún“Sam-jū-keng Sin-choān Pe̍h-ōe chù-kái”, si̍t-chāi hō͘ lâng chin thang kám-kek siàu-liām.
|
余先生知影有真非常濟中國人，雖然詳細研究《四書》kap《五經》，總--是無致意研究《三字經》。細漢ê時雖然閱念《三字經》，總--是m̄知真實ê 意義。伊知影這本有關係中國歷史kap 濟濟好ê 教訓。所以就盡力研究，用羅馬字來寫一本《三字經新撰白話註解》。這本冊hō͘人讀了快明白，因為m̄-nā逐字有寫字音kap解釋，koh也詳細排列hiah-ê kap歷史有關係ê 資料抑是故事。Tùi這本冊出版，實在不止有大利益人。1894年第一版印800本，後--來到1904年第二版印2000本。余饒理先生是英國人，tòa台灣kan-ta 13年久nā- tiāⁿ，會thang 研究中國歷史到hiah清楚。Koh會曉編著這本《三字經新撰白話註解》，實在hō͘ 人真thang感激數念。 |
|
3. Kî-thaⁿ ê kang-chok.
|
3、其他ê工作。 |
|
Î Sian-siⁿ iā put-chí koan-sim jîn-bîn ê seng-oa̍h; koh iā hùn-liān chin-chōe chheng-liân jia̍t-sim ho̍k-bū kàu-hōe, pún-sin kiâⁿ chòe thâu-chêng hō͘ lâng khòaⁿ i ê iūⁿ. Lâng hiâm hùi-khì bô ài chòe ê kang, i hoaⁿ-hí chòe. Tong-sî tī Tâi-oân ū chi̍t hāng pháiⁿ ê si̍p-sio̍k, chiū-sī ū lâng ài ēng gín-ná lâi bóe-bōe. I khòaⁿ tio̍h chit hō bōe gín-ná ê sū, chiū hó-táⁿ hoán-tùi. I iā cho͘-chit kau-gī-hōe, tāi-ke chū-chi̍p saⁿ-kap kau-pôe, lâi kau-ōaⁿ ì-kiàn. Koh iā tì-ì kó͘-bú lâng tio̍h ēng Pe̍h-ōe-jī. Î Sian-siⁿ tī kok hong-bīn ê kang-chok, lóng chīn i só͘ ū ê la̍t lâi chòe, lâi pang-chān lâng. Tī chit tiong-kan Î Sian-siⁿ-niû ê hia̍p-chō͘ kap kòng-hiàn chin tōa. In tī Kàu-sū-hōe kap Tâi-oân lâng ê tiong-kan, thāi-jîn chiap-bu̍t lóng ū siū tio̍h chin hó phêng, hō͘ lâng put-chí kèng-tiōng.
|
余先生也不止關心人民ê 生活；koh也訓練真濟青年熱心服務教會，本身行做頭前hō͘人看伊ê樣。人嫌費氣無ài做ê工，伊歡喜做。當時tī台灣有一項歹ê習俗，就是有人ài用囡仔來買賣。伊看著這號賣囡仔ê事，就好膽反對。伊也組織交誼會，大家聚集相kap交陪，來交換意見。Koh也致意鼓舞人著用白話字。余先生tī各方面ê工作，攏盡伊所有ê力來做，來幫贊人。Tī這中間余先生娘ê 協助kap貢獻真大。In tī教師會kap台灣人ê中間，待人接物攏有受著真好評，hō͘人不止敬重。 |
|
4. Î Sian-siⁿ lī-khui Tâi-oân kap pia̍t-sè.
|
4、余先生離開台灣kap別世。 |
|
In-ūi Î Sian-siⁿ-niû tòa Tâi-oân hong-thó͘ khì-hāu bōe ha̍h, siông-siông tú-tio̍h phòa-pīⁿ. Só͘-í tio̍h thàn i-seng ê ì-kiàn ko͘-put-chiong lī-khui Tâi-oân, poaⁿ khì tòa Kńg-tang ê kheh-chng Ngó͘-keng-hù. Ǹg-bāng sian-siⁿ-niû sóa khì tòa hia ōe khah ióng-kiāⁿ. 1896 nî 9 ge̍h hu-hū chiū lī-khui Tâi-oân chiah ê chhin-iú, sóa khì sin ê jīm-tōe. Î Sian-siⁿ khì Ngó͘-keng-hù liáu-āu, koh tiàm hia chòe kang 10 nî kú. Tī chit 10 nî kú ê tiong-kan, i koán-lí Sió-o̍h iā keng-êng Chheh-pâng. Kàu 1905 nî 1 ge̍h 7 hō, siū Chú tiàu i tò-khì hióng-siū éng-oán ê an-hioh. Tâi-oân ê soan-kàu-su kap chèng sìn-tô͘, í-ki̍p siā-hōe ê jîn-sū thiaⁿ tio̍h chit ê siau-sit, bô m̄ kám-kak siong-pi. Kàu-sū-hōe siá phoe an-ùi Î Sian-siⁿ-niû, koh iā siá phoe kià khì Ngó͘-keng-hù piáu-sī tông-chêng.
|
因為余先生娘tòa台灣風土氣候bōe合，常常tú著破病。所以著趁醫生ê 意見姑不chiong離開台灣，搬去tòa廣東ê客庄五經富。向望先生娘徙去tòa hia會khah勇健。1896年9月夫婦就離開台灣chiah-ê親友，徙去新ê 任地。余先生去五經富了後，koh tiàm hia做工10年久。Tī這10年久ê中間，伊管理小學也經營冊房。到1905年1月7號，受主召伊倒去享受永遠ê安息。台灣ê宣教師kap眾信徒，以及社會ê人士聽著這個消息，無m̄感覺傷悲。教師會寫批安慰余先生娘，koh也寫批寄去五經富表示同情。 |
|
E̍k-chiá Tân Hiàn-kok
|
譯者 陳憲國 |
|
(Lú-soan-khan tē 77 kî, 1966 nî 5 goe̍h)
|
(女宣刊第77期，1966年5月) |
